Архыз клисала

Архыз заповедникни кёрюнюмю

Архыз клисала (орус. Зеленчукские храмы, Нижне-Архызские храмы) — X ёмюрде ишленнген юч христиан клисады. Уллу Инджик сууну ёзенинде, буруннгу Алан къралны ара шахарына саналгъан Тёбен Архыз буруннгу шахар орунну территориясында (бусагъатда — Тёбен Архыз посёлок) орналадыла.

Шимал клиса

Шимал Архыз клиса, X—XIII ёмюрледе Алан епархияны кафедрал клисалсы болгъанды. Къум ташдан къаланнганды. Планда къач шекеллиди. Клисаны притворун санамай узунлугъу — 21 метрди эмда мийиклиги бла тенгди, кенглиги — эки къатха азды.

Фрескаларыны биразын XIX ёмюрню аягъында Д.М. Струков суратха салгъанды (ариу тюл). Суратла, Материал культураны тарихини институтуну архивинде турадыла. Фрескала бизни заманнга дери сакъланмагъандыла, алай а алтарь терезелени тиклеринде оюула сакъланнгандыла. Клисаны хар къабыргъасында да буруннгу сюртюлгенини бояусуз къалгъанлары реставрацияны заманында сакъланнгандыла. Барабанда да сурат салыннганладан къалгъанла болургъа боллукъдула, алай а, аланы туз басыб, тюбюнден кёрюнмезге боллукъдула.

В.А. Кузнецовну версиясына кёре бу клиса 914—916 джыллада биринчи болуб къурулгъанды эмда Сыйлы Николайгъа (Никколгъа) аталгъанды. Башха версиягъа кёре Сыйлы Георгийге (Гюргеге) аталгъанды.

Клисада болгъандыла: Шимал Кавказда джангыз болгъан буруннгу диннге буруу тегене, алтарь эм къыбыла къабыргъасыны къатында юч къабыр.

Шимал Архыз клиса (Х ёмюр). Къарачай-Черкес тарих-культура эм табийгъат музей-заповедник.

Уллу эшигини джанындан этилген карт		Онг джанындан этилген карт		Онг джанындан этилген карт

Орта клиса

Орта Архыз клиса. Арт джанындан этилген карт

Клиса, тытыр тылдан бла къум таш плиталадан къаланнганды. Мийиклиги бла узунлугъу тенгди, барабаныны терезелерини мийиклиги куполну радиусу бла тенгди.

XIX ёмюрню экинчи джарымында Тёбен Архызда Александр Невачы атына эркиши православ монастырь къуралгъанды. 1897 джылда монахла Орта клисаны орнуна салгъандыла эмда анда намаз этиуле бардыргъандыла.

А.А. Демаков бла И.Л. Чумак айтханнга кёре, X ёмюрню ал сюреминде Къутхарыучу Христосха аталыб къурулгъанды.

Къыбыла клиса

Къыбыла Архыз клиса

Ёлчеми уллу болмагъан (6,16 м × 7,7 м) клисады.

IX—X ёмюрледе ишлиннген (кечирек, орус стилге келиширча тюрлендирилгенди) Къыбыла клиса Россияда бусагъатха дери хайырланнган эм эски христиан клисады.

1991 джылда клиса Сыйлы файгъамбар Илиягъа (Элиягъа) аталгъанды эмда бусагъат заманда ишлеген православ клисады.

Дагъыда къарагъыз

• Архыз
• Зеленчук джазыу
• Сынты клиса
• Чууана клиса

Джибериуле

• Нижне-Архызское городище: Зеленчукские храмы(орус.)
• Средний Зеленчукский храм(орус.)
• Средневековые христианские храмы Алании(орус.)
• митрополит Гедеон Докукин «Древнехристианские археологические памятники Северного Кавказа»(орус.)
• Карачаево-Черкесский историко-культурный и природный музей-заповедник, [1](орус.)
• Интервью Умара Эльканова в газета «Экспресс-почта» от 16 октября 2003 года про городище(орус.)
• Фотографии и брошюры «Аланский мир 1 и 2» Карачаево-Черкесского историко-культурного и природного музея заповедника(орус.)
• Статья Мадины Тезиевой от 24.07 2007 «Виктория Пищулина исследовала аланское храмовое зодчество периода средневековья»(орус.)
• Христианские храмы Архыза, фотоальбом(орус.)

Викигёзенде (Wikimedia Commons) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Архыз клисала.