Чагъыр

Чагъы́р — джюзюм сууну неда башха кёгет сууну толу неда джарым спирт быжылдауундан (бир-бирде спирт эмда башха затла къошулгъан, сёз ючюн, «Кючленнген чагъырла» къуралгъан алкоголь ичкиди (кючлюлюгю: натурал — 9–16 %, кючлендирилгенле — 16–22 %).

Чагъырланы тинтген илмугъа энология дейдиле.

Чагъырланы классификациясы

Чагъыр къуру джюзюмден тюл, башха тюрлю кёгетледенда этиледи (учузуракъ чагъырла).

Агъачы бла бети

Чагъырны чыгъарыуда джюзюмню кёб тюрлю тукъумларын хайырландырадыла. Бютеулей юлешиу этилсе къара (бир-бирде къызыл дейдил) эмда акъ джюзюмлени айырадыла. Бетине кёре акъ, гюл бетли, къызыл чагъырланы айырадыла.

Агъачы бла эмда сакълау болджалы бла:

джаш;
сакъланмагъан;
сакъланнган;
маркалы (белгили бир джюзюмчю регионлада, белгили бир джюзюм тукъумладан этилен татыуу бла ароматы иги болгъан сакъланнга чагъырла);
коллекциялы (кёб заман сакъланнган, бир бирде онла бла, джюзле бла джылланы)

Спирт бла шекерни ёлчеми

Россияда стандартлагъа кёре чагъырла этил спирт бла шекерни тутханларына кёре былай юлешинедиле:

Натурал чагъырла:
- Къургъакъ чагъырла — суслону толу быжылдауу бла этилген, шекери 1 % кёб болмагъан (спирти — 9–13 % , шекери — 3 г/л дери)
- Энчи къургъакъ чагъырла (спирти — 14–16 %, шекери — 3 г/л дери)
- Джарым къургъан чагъырла (спирти — 9–13 %, шекери — 5–30 г/л)
- Джарым татлы чагъырла (спирти — 9–12 %, шекери — 30–80 г/л)
Энчи чагъырла (кючлендирилгенле):
- Къургъакъ чагъырла (спирти — 14–20 %, шекери — 15 г/л дери)
- Кючлю чагъырла (спирти — 17–20 %, шекери — 30–120 г/л)
- Джарым десерт чагъырла (спирти — 14–16 %, шекери — 50–120 г/л)
- Десертн чагъырла (спирти — 15–17 %, шекери — 140–200 г/л)
- Ликёр чагъырла (спирти — 12–16 %, шекери — 210–300 г/л)
Ароматланнган чагъырла (спирти — 16–18 %, шекери — 6–16 % дери)

Къайнагъан чагъырла — экинчи быжылдауну процессинде карбон газ бла бай болгъан чагъырладыла. Дунияда эм белгили къайнагъан чагъыргъа — шампан чагъыр саналады (Францияны Шампань провинциясында этиледи).

Европадагъы классификация

Чагъырны категориясы агъачын белгилейди. Францияда къабыл этилген классификациягъа кёре терт категория барды: AOC, VDQS, азыкъ чагъырла эмда джерли чагъырла. Европа классификациягъа кёре — агъачлы чагъырла регионуна кёре — VDPRD (AOC бла VDQS) эмда азыкъ чагъырла (француз классификацияны азыкъ чагъырлары бла джерли чагъырларын бирлешдиреди).

Чагъырчылыкъны географиясы

Джюзюм дунияны кёб къралында ёседи, ол себебден чагъырда кёб къралда чыгъарылады, алай а артыкъсызда бек джылы климаты болъан къраллада. Чагъырыу чыгъырыуда эталоннга Франция саналады.

Къраллада чагъыр чыгъарыу, 2005джыл.
Оруну	Кърал	Чыгъарыуу (тонна)
1	Франция	5,329,449
2	Италия	5,056,648
3	Испания	3,934,140
4	АБШ	2,232,000
5	Аргентина	1,564,000
6	Къытай	1,300,000
7	Австралия	1,274,000
8	КъАР	1,157,895
9	Германия	1,014,700
10	Чили	788,551
11	Португалия	576,500

Чагъыр этикет

Ашарыкъны аллы бла, аператив ичилиученди: мадера, херес, вермут... ;
Акъ азыкъ чагъырла дженгил эт эмда чабакъ хантлагъа бериледиле;
Натурал къургъакъ, джарым къургъакъ эмда джарым татлы чагъырла бурчакъ хантлагъа таб келишеди;
Къызыл азыкъ чагъырла этге, тишликлеге келишеди;

Викигёзенде (Wikimedia Commons'да) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Чагъыр.