Берлин операция

Берлин операция
Экинчи дуния къазауат
Файл:Bundesarchiv Bild 183-R77767, Berlin, Rotarmisten Unter den Linden.jpg Совет аскерле Унтер-ден-Линден бульварда
Баргъан кёзюую 16 апрель – 8 май 1945 Баргъан джери Берлин, Германия Эсеби Къызыл Аскер немец аскерлени Берлин къауум къаушатыб Берлинни кючлегенди. Гитлерге къаршчы коалицияны Европада хорламы.
Къаршчыла
СССР Польша	Германия
Аскер башчыла
И. В. Сталин Г. К. Жуков И. С. Конев К. К. Рокоссовский	А. Гитлер † Г. Хейнрици Т. Буссе Г. Вейдлинг
Кючлери
Совет аскерле: 1,9 млн адам 6250 танка 7500 аслам самолёт Поляк аскерле: 155 900 адам	1 млн адам 1500 танка 3300 аслам самолёт
Къоранчла
Совет аскерле: 78 291 ёлю 274 184 джаралы Поляк аскерле: 2825 ёлю 6067 джаралы	Совет билгиле: 400 минг ёлю 380 минг джаралы

Берли́н операция — совет аскерлени Экинчи дуния къазуатны кюнчыгъыш-европачы сермешиу театрында ахыр стратегиялыкъ операцияларыны бириди, ол операцияны баргъанында Къызыл Аскер Германияны ара шахары Берлинни кючлегенди, эмда хорлам бла Уллу Ата Джурт Къазауат бла Экинчи дуния къазауатны Европада хорлам бла бошагъанды. Операция 23 кюнню баргъанды - 16-чы апрелден 8-чи майгъа дери, ол кюнлени ичинде совет эмда поляк аскерле кюнбатышха 100-220 км теренликге киргендиле. Сермешиулени фронтуну кенглиги - 300 км. Операцияны къурамында: Штеттин-Росток, Зелов-Берлин, Котбус-Потсдам, Штремберг-Торгаус эмда Бранденбург-Ратен фронт алгъа уруш операцияла бардырылгъандыла.

1945 джылны джазында Европада аскер-политика болум

1945 джылны январында-мартында 1-чи Белорус фронтну эмда 1-чи Украин фронтну аскерлери Висла-Одер, Кюнчыгъыш-Померан, Огъары-Силез эм Тёбен-Силез операцияланы эсебинде Одер эмда Нейсе сууланы ётгендиле. Кюстрин плацдармдан Берлиннге дери къысха джол бла 60 км къалгъанды. Ингилиз-американ аскерле немец аскерлени рур къауумун къаушатыб, апрелни ортасына ал бёлеклери бла Эльбагъа чыкъгъандыла. Эм магъаналы къайнакъ бёлгеледен къуру къалгъан Германияда индустрия тохтагъан халгъа келгенди. 1944/45 джылланы къышында дженгилиуледе тас болгъан адамланы орнуна толтуруу бла да къыйынлыкъла чегилгенди. Алай болса да Германияны сауутлу кючлери алкъын къаршчылыкъ берирча кюч болгъандыла. Къызыл Аскерни генштабыны тахса билгилерине кёре аланы къурамында 223 дивизия бла бригада болгъанды.

АБШ-ны, СССР-ни эмда Уллу Британияны башчыларыны 1944 джылны къачында тюбешиулеринде келишиулерине кёре, совет оккупация зонаны чеги Берлинден кюнбатышха 150 км болгъанды. Алай болса да, Черчилль Къызыл Аскерни озуб, Берлинни биринчи алыргъа идеяны теджегенди.

Сермешген джанланы нюзюрлери

Германия

Нацист башчылыкъ Уллу Британия бла АБШ джаны бла мамырлыкъ къуруб, гитлерге къаршчы коалицияны чачар умутлу болгъанды. Ол нюзюрде Совет Союзгъа къаршчы фронтну тутуу эм бек магъаналы болгъанды.

СССР

1945 джылны апрелине аскер-политика болум совет аскер башчылыкъдан къысха болджалны ичинде Берлин бёлгеде немец аскер къауумны къаушатыб, Эльба суугъа чыгъыб джандаш аскерле бла бирлеширин излегенди. Бу стратегия муратланы толууу Германияны къазауат созар нюзюрлерин бузар мадар бергенди.

Операцияны бардырыууна юч фронтну кючлери джыйылгъанды: 1-чи Белорус, 2-чи Белорус эмда 1-чи Украин фронтланы, аны тышында 18-чи хауа аскер, Днепр аскер флотилия эмда Балтика флотну бир къауум бёлеги.

Совет фронтланы нюзюрлери

1-чи Белорус фронт

• Германияны ара шахары Берлинни кючлеу
• 12-15 кюнден Эльба суугъа чыгъыу

1-чи Украин фронт

• Берлинден къыбыла таба кесиучу уруу бла «Ара» аскер къауумну баш кючлерин Берлиндеги кючледен айырыргъа, алай бла 1-чи Белорус фронтну къыбыладан Берлиннге урууун баджарыу
• Берлинден къыбыла джанында джау къауумну къаушатыргъа эмда Котбусну бёлгесинде оператив резеврлени хорлау.
• 10-12 кюнню ичинде Белиц — Виттенберг рубежге чыгъыб, андан ары Эльба бла Дрезденнге чыгъыу

2-чи Белорус фронт

• Берлинден шималда кесиучу уруу бла 1-чи Белорус фронтну шималдан джакълау
• Берлинден шималдагъы немец аскерлени тенгизге къысыб къаушатыу

Днепр аскер флотилия

• Кемелени эки бригадасы бла 5-чи уруучу эмда 8-чи гвардиячы аскерлеге Одерден ётюб Кюстрин плацдармгъа кирирге болушуу
• Ючюнчю бригада бла 33-чю аскерге Фюрстенбергни бёлгесинде болушуу
• суу улоу джолланы миналагъа къаршчы къоруулауну баджараыу.

Балтика флот

• 2-чи Белорус фронтну тенгизден джакълау, Латвияда тенгизге къысдырылгъан «Курляндия» аскер къауумну блокадасын андан ары бардырыу

Операцияны планы

Планнга кёре 1-чи Белорус эмда 1-чи Украин фронтланы аскерлери 1945 джылны 16-чы апрелини танг аласында алгъа урургъа керек болгъандыла. 2-чи Белорус фронт, аскерлерин джыйышдырыб 20 апрелде урургъа керек болгъанды.

1-чи Белорус фронт баш урууну беш аскерни (47-чи, 3-чю, 5-чи 8-чи 3-чю) эмда эки танка аскерни кючю бла Кюстрин плацдармдан Берлин таба башларгъа керек болгъанды. Танка аскерлени, тюз аскерле Зеелов дуппурлада къоруулауну экинчи сызын ётгенден сора киргизир мурат болгъанды. Баш урууну бёлмесинде артиллерияны басыннганы фронтну бир километрине 270 тоблу сауут чакълы бир болгъанды. Аны тышында фронтну башчысы Г. К. Жуков эки болушлукъ уруу этерге излейди: онг джанындан - 61-чи совет аскерни эмда 1-чи Поляк аскерни кючю бла, Берлинни шималындан Эберсвальде, Зандау шахарла таба; сол джанындан — 69-чу эмда 33-чю аскерлени кючлери бла Бонсдорфха ургъанды, аны мураты Берлиннге 9-чу герман аскерни ыхтырылыргъа мадар бермезге.

1-чи Украин фронт баш урууну беш аскерни кючю бла бардырыргъа керек болгъанды: юч тюз аскер (13-чю, 5-чи, 3-чю) эмда эки танка аскер, ала Тримбель шахарны къатындан Шпремберг таба урургъа керек болгъандыла. Болушлукъ урууну Дрезден табагъа 2-чи Поляк аскер бла 52-чи совет аскерле бардырыргъа керек болгъандыла.

1-чи Украин фронт бла 1-чи Белорус фронтну арасында ырджы Берлинден 50 км къыбыла-кюнчыгыш кетиб, Люббен шахарны районунда болгъанды, ол керек болса 1-чи Украин фронтну аскерлерине Берлинни къыбыладан урургъа мадар бергенди.

2-чи Белорус фронтну башчысы К. К. Рокоссовский баш урууну 65-чи, 70-чи эмда 49-чу аскерлени кючлери бла Нёйстрелиц табагъа бардырыргъа оноу этгенди. Немец къоруулау сызны юзгенден сора, алгъа урууну джетишимин айры танка, механикалы эмда кавалерия корпусла тамамларгъа планланнганды.