Берлин операция: Версияланы арасында башхалыкъ
Къарачайлы (сюзюу | къошумла) |
Къарачайлы (сюзюу | къошумла) |
||
| Тизгин 164: | Тизгин 164: | ||
[[24-чю апрель|24-чю апрелде]] сермешиуге [[12-чи аскер (Германия)|12-чи аскер]] генерал [[Венк, Вальтер|В. Венкни]] башчылыгъында киргенди, ол андан алгъа Кюнбатыш фронтда къазауат этгенди. |
[[24-чю апрель|24-чю апрелде]] сермешиуге [[12-чи аскер (Германия)|12-чи аскер]] генерал [[Венк, Вальтер|В. Венкни]] башчылыгъында киргенди, ол андан алгъа Кюнбатыш фронтда къазауат этгенди. |
||
== Операцияны баргъаны== |
|||
=== 1-чи Белорус фронт (16-25 апрель) === |
|||
[[Файл:Bundesarchiv Bild 183-E0406-0022-012, Sowjetische Artillerie vor Berlin.jpg|thumb|250px|Совет артиллерия Берлиннге киришде, апрель 1945 джыл.]] |
|||
Москва заман бла, танг 5 сагъатда (танг атаргъа 2 сагъат къала), 16-чы апрелде 1-чи Белорус фронтну бёлгесинде артиллерия хазырланыу башлананады. 9000 тоб сауут эмда миномёт, 1500 аслам Катюша 25 минутну ичинде немец къоруулауну биринчи сызын, фронтну юзюллюк 27 километрлик бёлмесин джер бла тенг этедиле. Атаканы башланыуу бла артиллерияны оту къоруулауну теренине кёчеди, фронт юзюлген бёлмеледе 143 зенит прожектор джандырылады. Аланы кёз къаматхан джарыкълары джауну джунтчутады, аны бла бирге алгъа ургъан бёлеклени джолларын джарытадыла (немецлени къарангыда кёрген Infrarot-Scheinwerfer системалары 1 км узакълыкъда ышанланы кёргюзгенди, ол алгъа ургъан аскерлеге уллу къоуркъуу болгъанды, прожекторланы кючлю джарыгъы аланы бузгъанды). Биринчи эки сагъатда совет аскерлени алгъа уруулары джетишимли баргъанды, айры бёлекле къоруулауну экинчи сызына да чыкъгъандыла. Алай а джууукъда, гитлерчиле, къоруулауну декменгили этилген экинчи сызын дагъан этиб кючлю къаршчыланыуну башлагъандыла. Фронту бютеу узунлугъу бла кючлю сермешиуле башланнгандыла. Фронту бир къауум бёлмелеринде совет аскерле айры тамал пунткланы кючлеселе да, магъаналы джетишим этелмегендиле. Зеелов дуппурлада къурулгъан кючлю къаршчыланыу бетджан системагъа джаяу аскерле къарыу этелмегендиле. Бу болумда фронтха башчылыкъ этген маршал Жуков сермешиуге 1-чи эмда 2-чи гвардиячы танка аскерлени киргизирге оноу этеди. Биринчи кюнде сермешиулени барыуу, немец аскер башчылыкъны Зелов дуппурланы джакълауну бек магъаналы кёргенлерин ангылатханды. Бу бёлмеде къоруулауну кючлендирир ючюн16-чы апрелни аскерлени «Висла» къауумуну оператив резервин киргизгедиле. 17-чи апрелни бютеу кюню бла кечесинде 1-чи Белорус фронтну аскерлери джау бла ауур сермешиуле бардыргъандыла. Немец аскерлени кючлю къаршчылануларын аз-аз дженге, 19-чу апрелни ингирине къоруулауну ючюнчю сызын юзедиле эмда Берлиннге алгъа урургъа амал табадыла. |
|||
Къуршаланыугъа керти къоркъуу болгъанында, 9-чу немец аскерни командири Т. Буссе аскерни Берлинни джанына ыхтырылыб эмда анда къоруулауну кючлендирирге эркинлик излегенди. Бу планны аскерлени «Висла» къауумуну башчысы генерал-полковник Хейнрици къабыл этгенди, алай а Гитлер бу планны унамай, аскерле тургъан джерлеринде сермеширлерин излегенди. |
|||
20-чы апрелде Берлиннге артиллерия тоб атыу башланнганды<ref name="Keytel">''Кейтель В.'' 12 ступенек на эшафот… — Ростов н/Д: Феникс, 2000</ref>, ол Гитлерни туугъан кюнюне саугъа болгъанды. 21-чи апрелде 9-чу уруучу, 2-чи гвардиячы танка, 47-чи бла 5-чи уруучу аскерле къоруулауну ючюнчю сызын юзюб Берлинни къыйырына кириб сермешиулени башлагъандыла.Шахаргъа биринчи 5-чи уруучу аскерни 26-чы гвардиячы ышанчы корпусу бла 32-чи ышанчы корпусуну бёлеклери киргендиле. Ол кюн огъунакъ ефрейтор [[Муравьев, Александр Иванович|А. И. Муравьёв]] Берлинде биринчи совет байракъны такъгъанды. 21-чи апрелни ингиринде къыбыладан шахаргъа 3-чю гвардиячы танка аскерни алчы бёлеклери киргенди. 23-чю эмда 24-чю апрелде сермешиуле бек къаты болгъандыла. 23-чю апрелде Берлинни штурмунда эм бек джетишим 9-чу ышанчы корпус этгенди. Бу корпусну аскерчилери тири штурм бла [[Карлсхорст]]ну кючлегенди эмда [[Шпрее]] суугъа чыгъыб аны ётгендиле. Шпреени ётген заманда уллу болушлукъ [[Днепр аскер флотилия]]ны кемелери этгенди, ала джауну отуну тюбюнде сууну бир джагъасындан башхасына совет бёлеклени кёчюргенди. 24-чю апрелге совет аскерлени алгъа баргъанлары акъыртыныракъ болса да, гитлерчиле тохтаталмагъандыла. 24-чю апрелде 5-чи уруучу аскер къаты сермешиулени бардыра Берлинни арасына акъыртын баргъанды. |
|||
61-чи аскер бла 1-чи Поляк Аскер алгъа урууларын 17-чи апрелде башлаб, къаты сермешиуле бла немец къоруулауну бузуб, Берлинни шималдан ётгендиле эмда Эльбагъа бурулгъандыла. |
|||
18:40, 17 апрель 2013 версиясы
| Берлин операция | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Экинчи дуния къазауат | |||||||||
| Файл:Bundesarchiv Bild 183-R77767, Berlin, Rotarmisten Unter den Linden.jpg Совет аскерле Унтер-ден-Линден бульварда | |||||||||
| |||||||||
| Къаршчыла | |||||||||
.svg){kind=small} СССР Польша
|
.svg){kind=small} Германия
| ||||||||
| Аскер башчыла | |||||||||
| И. В. Сталин Г. К. Жуков И. С. Конев К. К. Рокоссовский
|
А. Гитлер † Г. Хейнрици Т. Буссе Г. Вейдлинг
| ||||||||
| Кючлери | |||||||||
| Совет аскерле: 1,9 млн адам[1] 6250 танка 7500 аслам самолёт[2] Поляк аскерле: 155 900 адам |
1 млн адам 1500 танка 3300 аслам самолёт[2] | ||||||||
| Къоранчла | |||||||||
| Совет аскерле: 78 291 ёлю[3] 274 184 джаралы [4] Поляк аскерле: 2825 ёлю 6067 джаралы |
Совет билгиле:[5][6] 400 минг ёлю 380 минг джаралы | ||||||||
Берли́н операция — совет аскерлени Экинчи дуния къазуатны кюнчыгъыш-европачы сермешиу театрында ахыр стратегиялыкъ операцияларыны бириди, ол операцияны баргъанында Къызыл Аскер Германияны ара шахары Берлинни кючлегенди, эмда хорлам бла Уллу Ата Джурт Къазауат бла Экинчи дуния къазауатны Европада хорлам бла бошагъанды. Операция 23 кюнню баргъанды - 16-чы апрелден 8-чи майгъа дери, ол кюнлени ичинде совет эмда поляк аскерле кюнбатышха 100-220 км теренликге киргендиле. Сермешиулени фронтуну кенглиги - 300 км. Операцияны къурамында: Штеттин-Росток, Зелов-Берлин, Котбус-Потсдам, Штремберг-Торгаус эмда Бранденбург-Ратен фронт алгъа уруш операцияла бардырылгъандыла.
1945 джылны джазында Европада аскер-политика болум
1945 джылны январында-мартында 1-чи Белорус фронтну эмда 1-чи Украин фронтну аскерлери Висла-Одер, Кюнчыгъыш-Померан, Огъары-Силез эм Тёбен-Силез операцияланы эсебинде Одер эмда Нейсе сууланы ётгендиле. Кюстрин плацдармдан Берлиннге дери къысха джол бла 60 км къалгъанды. Ингилиз-американ аскерле немец аскерлени рур къауумун къаушатыб, апрелни ортасына ал бёлеклери бла Эльбагъа чыкъгъандыла. Эм магъаналы къайнакъ бёлгеледен къуру къалгъан Германияда индустрия тохтагъан халгъа келгенди. 1944/45 джылланы къышында дженгилиуледе тас болгъан адамланы орнуна толтуруу бла да къыйынлыкъла чегилгенди. Алай болса да Германияны сауутлу кючлери алкъын къаршчылыкъ берирча кюч болгъандыла. Къызыл Аскерни генштабыны тахса билгилерине кёре аланы къурамында 223 дивизия бла бригада болгъанды[7].
АБШ-ны, СССР-ни эмда Уллу Британияны башчыларыны 1944 джылны къачында тюбешиулеринде келишиулерине кёре[8], совет оккупация зонаны чеги Берлинден кюнбатышха 150 км болгъанды. Алай болса да, Черчилль Къызыл Аскерни озуб, Берлинни биринчи алыргъа идеяны теджегенди.[2][9]
Сермешген джанланы нюзюрлери
Германия
Нацист башчылыкъ Уллу Британия бла АБШ джаны бла мамырлыкъ къуруб, гитлерге къаршчы коалицияны чачар умутлу болгъанды. Ол нюзюрде Совет Союзгъа къаршчы фронтну тутуу эм бек магъаналы болгъанды.
СССР
1945 джылны апрелине аскер-политика болум совет аскер башчылыкъдан къысха болджалны ичинде Берлин бёлгеде немец аскер къауумны къаушатыб, Эльба суугъа чыгъыб джандаш аскерле бла бирлеширин излегенди. Бу стратегия муратланы толууу Германияны къазауат созар нюзюрлерин бузар мадар бергенди.
Операцияны бардырыууна юч фронтну кючлери джыйылгъанды: 1-чи Белорус, 2-чи Белорус эмда 1-чи Украин фронтланы, аны тышында 18-чи хауа аскер, Днепр аскер флотилия эмда Балтика флотну бир къауум бёлеги.
Совет фронтланы нюзюрлери
- Берлинден къыбыла таба кесиучу уруу бла «Ара» аскер къауумну баш кючлерин Берлиндеги кючледен айырыргъа, алай бла 1-чи Белорус фронтну къыбыладан Берлиннге урууун баджарыу
- Берлинден къыбыла джанында джау къауумну къаушатыргъа эмда Котбусну бёлгесинде оператив резеврлени хорлау.
- 10-12 кюнню ичинде Белиц — Виттенберг рубежге чыгъыб, андан ары Эльба бла Дрезденнге чыгъыу
- Берлинден шималда кесиучу уруу бла 1-чи Белорус фронтну шималдан джакълау
- Берлинден шималдагъы немец аскерлени тенгизге къысыб къаушатыу
- Кемелени эки бригадасы бла 5-чи уруучу эмда 8-чи гвардиячы аскерлеге Одерден ётюб Кюстрин плацдармгъа кирирге болушуу
- Ючюнчю бригада бла 33-чю аскерге Фюрстенбергни бёлгесинде болушуу
- суу улоу джолланы миналагъа къаршчы къоруулауну баджараыу.
- 2-чи Белорус фронтну тенгизден джакълау, Латвияда тенгизге къысдырылгъан «Курляндия» аскер къауумну блокадасын андан ары бардырыу
Операцияны планы
Планнга кёре 1-чи Белорус эмда 1-чи Украин фронтланы аскерлери 1945 джылны 16-чы апрелини танг аласында алгъа урургъа керек болгъандыла. 2-чи Белорус фронт, аскерлерин джыйышдырыб 20 апрелде урургъа керек болгъанды.
1-чи Белорус фронт баш урууну беш аскерни (47-чи, 3-чю, 5-чи 8-чи 3-чю) эмда эки танка аскерни кючю бла Кюстрин плацдармдан Берлин таба башларгъа керек болгъанды. Танка аскерлени, тюз аскерле Зеелов дуппурлада къоруулауну экинчи сызын ётгенден сора киргизир мурат болгъанды. Баш урууну бёлмесинде артиллерияны басыннганы фронтну бир километрине 270 тоблу сауут чакълы бир болгъанды. Аны тышында фронтну башчысы Г. К. Жуков эки болушлукъ уруу этерге излейди: онг джанындан - 61-чи совет аскерни эмда 1-чи Поляк аскерни кючю бла, Берлинни шималындан Эберсвальде, Зандау шахарла таба; сол джанындан — 69-чу эмда 33-чю аскерлени кючлери бла Бонсдорфха ургъанды, аны мураты Берлиннге 9-чу герман аскерни ыхтырылыргъа мадар бермезге.
1-чи Украин фронт баш урууну беш аскерни кючю бла бардырыргъа керек болгъанды: юч тюз аскер (13-чю, 5-чи, 3-чю) эмда эки танка аскер, ала Тримбель шахарны къатындан Шпремберг таба урургъа керек болгъандыла. Болушлукъ урууну Дрезден табагъа 2-чи Поляк аскер бла 52-чи совет аскерле бардырыргъа керек болгъандыла.
1-чи Украин фронт бла 1-чи Белорус фронтну арасында ырджы Берлинден 50 км къыбыла-кюнчыгыш кетиб, Люббен шахарны районунда болгъанды, ол керек болса 1-чи Украин фронтну аскерлерине Берлинни къыбыладан урургъа мадар бергенди.
2-чи Белорус фронтну башчысы К. К. Рокоссовский баш урууну 65-чи, 70-чи эмда 49-чу аскерлени кючлери бла Нёйстрелиц табагъа бардырыргъа оноу этгенди. Немец къоруулау сызны юзгенден сора, алгъа урууну джетишимин айры танка, механикалы эмда кавалерия корпусла тамамларгъа планланнганды.
Эки джанындан кючлени къурамы
СССР
1-чи Белорус фронт (командири маршал Г. К. Жуков, штабны тамадасы генерал-полковник М. С. Малинин) къурамы:
- 61--чи аскер (генерал-полковник Белов П. А.)
- 47-чи аскер (генерал-лейтенант Перхорович Ф. И.)
- 3-чю уруучу аскер (генерал-полковник Кузнецов В. И.)
- 5-чи уруучу аскер (генерал-полковник Берзарин Н. Э.)
- 8-гвардиячы аскер (генерал-полковник Чуйков В. И.)
- 69-чу аскер (генерал-полковник Колпакчи В. Я.)
- 33-чю аскер (генерал-полковник Цветаев В. Д.)
- 3-чю аскер (генерал-полковник Горбатов А. В.)
- 1-чи гвардиячы танка аскер (генерал-полковник Катуков М. Е.)
- 2-чи гвардиячы танка аскер (генерал-полковник Богданов С. И.)
- 1-чи Поляк Аскер (генерал-лейтенант Поплавский С. Г.)
- 16-чы хауа аскер (генерал-полковник Руденко С. И.)
- 9-чу танка корпус (генерал-лейтенант танковых войск Кириченко И. Ф.)
- 11-чи танка корпус (генерал-майор танковых войск Ющук И. И.)
- 7-чи гвардиячы кавалерист корпус (генерал-лейтенант Константинов М. П.)
- 2-чи гвардиячы кавкалерист корпус (генерал-лейтенант Крюков В. В.)
1-чи Украин фронт (командири маршал И. С. Конев, штабны тамадасы аскерни генералы И. Е. Петров) къурамы:
- 3-чи гвардиячы аскер (генерал-полковник Гордов В. Н)
- 5-чи гвардиячы аскер (генерал-полковник Жадов А. С.)
- 13-чю аскер (генерал-полковник Пухов Н. П.)
- 28-чи аскер (генерал-лейтенант Лучинский А. А.)
- 52-чи аскер (генерал-полковник Коротеев К. А.)
- 3-чю гвардиячы танка аскер (генерал-полковник Рыбалко П. С.)
- 4-чю гвардиячы танка аскер (генерал-полковник Лелюшенко Д. Д.)
- 2-чи хауа аскер (генерал-полковник Красовский С. А.)
- 2-чи Поляк Аскер(генерал-лейтенант Сверчевский К. К.)
- 25-чи танка корпус (генерал-майор Фоминых Е. И.)
- 4-чю гвардиячы танка корпус (генерал-лейтенантПолубояров П. П.)
- 7-чи гвардиячы механикалы корпус (генерал-лейтенант Корчагин И. П.)
- 1-чи гвардиячы кавалерист корпус (генерал-лейтенант Баранов В. К.)
2-чи Белорус фронт (командири маршал К. К. Рокоссовский, штабны тамадасы генерал-полковник Боголюбов А. Н.) в составе:
- 2-чи уруучу аскер (генерал-полковник Федюнинский И. И.)
- 65-чи аскер (генерал-полковник Батов П. И.)
- 70-аскер (генерал-полковник Попов В. С.)
- 49-чу аскер (генерал-полковник Гришин И. Т.)
- 4-чю хауа аскер (генерал-полковникВершинин К. А.)
- 1-чи гвардиячы танка корпус (генерал-лейтенант Панов М. Ф.)
- 8-чи гвардиячы танка корпус (генерал-лейтенант Попов А. Ф.)
- 3-чю гвардиячы танка корпус (генерал-лейтенант танковых войск Панфилов А. П.)
- 8-чи механикалы корпус(генерал-майор Фирсович А. Н.)
- 3-чю гвардияч кавалерист корпус (генерал-лейтенант Осликовский Н. С.)
18-чи хауа аскер (главный маршал Голованов А. Е.)
Днепр аскер флотилия (контр-адмирал Григорьев В. В.)
Къызыл байракълы Балтика флот (адмирал Трибуц В. Ф.)
Бютеулей: совет аскерле — 1,9 млн адам, поляк аскерле — 155 900 адам[1], 6250 танка, 41 600 тоблу сауут бла миномет, 7500 самолёт[2]
Аны тышында 1-чи Белорус фронтну къурамында джесир немец аскерчиле бла абычарладан къуралгъан, гитлерчи режим бла кюреширге разылыкъ берген аскер бёлекле да болгъандыла (Зейдлицни аскерлери)[10]
Германия
Аскерлени «Висла» къаууму башчылыкъ генерал-полковник Г. Хейнрици этгенди, 28-чи апрелден К. Штуденткъурамы:
- 3-чю танка аскер (генерал Х. Мантейфель)
- 32-чи аскер корпус корпус (генерал Ф. Шак)
- «Одер» аскер корпус
- СС-ни 3-чю танка корпусу (бригадефюрер СС Й. Циглер)
- 46-чы танка корпус (генерал М. Гарайс)
- 101-чи аскер корпус (генерал В. Берлин, с 18 апреля 1945 генерал-лейтенант Ф. Зикст)
- 9-чу аскер (генерал Т. Буссе)
- 56-чы танка корпус (генерал Г. Вейдлинг)
- СС-ни 11-чи корпусу (обергруппенфюрер СС М. Кляйнхайстеркамп)
- СС-ни 5-чи тау корпусу (обергруппенфюрер СС Ф. Екельн)
- 5-чи аскер корпус (генерал К. Вегер)
Аскерлени «Ара» къаууму башчылыкъ генерал-фельдмаршал Ф. Шернерде къурамы:
- 4-чю танка аскер (генерал Ф. Грезер)
- «Уллу Германия» танка корпус (генерал Г. Яуер)
- 57-чи танка корпус (генерал Ф. Кирхнер)
- 17-чи аскерни кючлерини лбир къаууму (генерал В. Хассе)
Хауадан джаяу аскерлеге болушлукъ: 4-чю хауа флот, 6-чы хауа флот, «Райх» хауа флот этгендиле.
Бютеулей: 48 джаяу, 6 танка эмда 9 моторлу дивизия; 37 айры джаяу полк, 98 айры джаяу батальон, анытышында кёб айры артиллериячы эмда энчи бёлек (1 млн адам, 10 400 тоб сауут бла миномет, 1500 танка бла штурм сауут эмда 3300 самолёт)[2].
24-чю апрелде сермешиуге 12-чи аскер генерал В. Венкни башчылыгъында киргенди, ол андан алгъа Кюнбатыш фронтда къазауат этгенди.
Операцияны баргъаны
1-чи Белорус фронт (16-25 апрель)
Москва заман бла, танг 5 сагъатда (танг атаргъа 2 сагъат къала), 16-чы апрелде 1-чи Белорус фронтну бёлгесинде артиллерия хазырланыу башлананады. 9000 тоб сауут эмда миномёт, 1500 аслам Катюша 25 минутну ичинде немец къоруулауну биринчи сызын, фронтну юзюллюк 27 километрлик бёлмесин джер бла тенг этедиле. Атаканы башланыуу бла артиллерияны оту къоруулауну теренине кёчеди, фронт юзюлген бёлмеледе 143 зенит прожектор джандырылады. Аланы кёз къаматхан джарыкълары джауну джунтчутады, аны бла бирге алгъа ургъан бёлеклени джолларын джарытадыла (немецлени къарангыда кёрген Infrarot-Scheinwerfer системалары 1 км узакълыкъда ышанланы кёргюзгенди, ол алгъа ургъан аскерлеге уллу къоуркъуу болгъанды, прожекторланы кючлю джарыгъы аланы бузгъанды). Биринчи эки сагъатда совет аскерлени алгъа уруулары джетишимли баргъанды, айры бёлекле къоруулауну экинчи сызына да чыкъгъандыла. Алай а джууукъда, гитлерчиле, къоруулауну декменгили этилген экинчи сызын дагъан этиб кючлю къаршчыланыуну башлагъандыла. Фронту бютеу узунлугъу бла кючлю сермешиуле башланнгандыла. Фронту бир къауум бёлмелеринде совет аскерле айры тамал пунткланы кючлеселе да, магъаналы джетишим этелмегендиле. Зеелов дуппурлада къурулгъан кючлю къаршчыланыу бетджан системагъа джаяу аскерле къарыу этелмегендиле. Бу болумда фронтха башчылыкъ этген маршал Жуков сермешиуге 1-чи эмда 2-чи гвардиячы танка аскерлени киргизирге оноу этеди. Биринчи кюнде сермешиулени барыуу, немец аскер башчылыкъны Зелов дуппурланы джакълауну бек магъаналы кёргенлерин ангылатханды. Бу бёлмеде къоруулауну кючлендирир ючюн16-чы апрелни аскерлени «Висла» къауумуну оператив резервин киргизгедиле. 17-чи апрелни бютеу кюню бла кечесинде 1-чи Белорус фронтну аскерлери джау бла ауур сермешиуле бардыргъандыла. Немец аскерлени кючлю къаршчылануларын аз-аз дженге, 19-чу апрелни ингирине къоруулауну ючюнчю сызын юзедиле эмда Берлиннге алгъа урургъа амал табадыла.
Къуршаланыугъа керти къоркъуу болгъанында, 9-чу немец аскерни командири Т. Буссе аскерни Берлинни джанына ыхтырылыб эмда анда къоруулауну кючлендирирге эркинлик излегенди. Бу планны аскерлени «Висла» къауумуну башчысы генерал-полковник Хейнрици къабыл этгенди, алай а Гитлер бу планны унамай, аскерле тургъан джерлеринде сермеширлерин излегенди.
20-чы апрелде Берлиннге артиллерия тоб атыу башланнганды[11], ол Гитлерни туугъан кюнюне саугъа болгъанды. 21-чи апрелде 9-чу уруучу, 2-чи гвардиячы танка, 47-чи бла 5-чи уруучу аскерле къоруулауну ючюнчю сызын юзюб Берлинни къыйырына кириб сермешиулени башлагъандыла.Шахаргъа биринчи 5-чи уруучу аскерни 26-чы гвардиячы ышанчы корпусу бла 32-чи ышанчы корпусуну бёлеклери киргендиле. Ол кюн огъунакъ ефрейтор А. И. Муравьёв Берлинде биринчи совет байракъны такъгъанды. 21-чи апрелни ингиринде къыбыладан шахаргъа 3-чю гвардиячы танка аскерни алчы бёлеклери киргенди. 23-чю эмда 24-чю апрелде сермешиуле бек къаты болгъандыла. 23-чю апрелде Берлинни штурмунда эм бек джетишим 9-чу ышанчы корпус этгенди. Бу корпусну аскерчилери тири штурм бла Карлсхорстну кючлегенди эмда Шпрее суугъа чыгъыб аны ётгендиле. Шпреени ётген заманда уллу болушлукъ Днепр аскер флотилияны кемелери этгенди, ала джауну отуну тюбюнде сууну бир джагъасындан башхасына совет бёлеклени кёчюргенди. 24-чю апрелге совет аскерлени алгъа баргъанлары акъыртыныракъ болса да, гитлерчиле тохтаталмагъандыла. 24-чю апрелде 5-чи уруучу аскер къаты сермешиулени бардыра Берлинни арасына акъыртын баргъанды.
61-чи аскер бла 1-чи Поляк Аскер алгъа урууларын 17-чи апрелде башлаб, къаты сермешиуле бла немец къоруулауну бузуб, Берлинни шималдан ётгендиле эмда Эльбагъа бурулгъандыла.
- ↑ 1,0 1,1 Россия и СССР в войнах XX века. Потери вооружённых сил. Шаблон:Deadlink
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Авторланы коллективи. История Второй мировой войны. 1939—1945. Том десятый. — М.: Воениздат, 1979
- ↑ Гриф секретности снят: Потери Вооруженных Сил СССР в войнах, боевых действиях и военных конфликтах: Стат. исслед./ Г. Ф. Кривошеев, В. М. Андроников, П. Д. Буриков. — М.: Воениздат, 1993. с. 220. ISBN 5-203-01400-0
- ↑ Россия и СССР в войнах XX века — Потери вооруженных сил
- ↑ Битва за Берлин (Красная Армия в поверженной Германии) // militera.lib.ru
- ↑ Коллектив авторов. Русский архив: Великая Отечественная: Битва за Берлин (Красная Армия в поверженной Германии): Т. 15 (4—5). — М.: Терра, 1995 стр.141,168,180
- ↑ Цитата этиуде халат: Неверный тег
<ref>; для сносокRusArcне указан текст - ↑ СССР-НИ, АМЕРИКАНЫ БИРЛЕШГЕН ШТАТЛАРЫНЫ ЭМДА БИРЛЕГШГЕН КОРОЛЕВСТВОНУ ПРАВИТЕЛЬСТВОЛАРЫНЫ АРАСЫНДА ГЕРМАНИЯНЫ ОККУПАЦИЯСЫНЫ ЗОНАЛАРЫНЫ ЭМДА "УЛЛУ БЕРЛИННИ" ОНОУУН ДЖЮРЮТЮУНЮ ЮСЮНДЕН КЕЛИШИУЛЕРИНИ ПРОТОКОЛУ
- ↑ У. Черчилль. Как я воевал с Россией. — М.: Эксмо, Алгоритм, 2011. — 384 б. — ISBN 978-5-699-49864-2.
- ↑ Альтнер Хельмут. Берлинская «пляска смерти». М., 2008. с. 92
- ↑ Кейтель В. 12 ступенек на эшафот… — Ростов н/Д: Феникс, 2000