Контентге кёч

Алтыкюнлюк къазауат (1967): Версияланы арасында башхалыкъ

Википедия — эркин энциклопедияны статьясы.
Интерактивная навигация по истории
← Эски тюзетиу
Контент кетерилди Контент къошулгъанды
КёрюнюмлюВикитекст
Тюзетиуню ачыкълауу джокъду
 
(9 къошулуучуну 48 аралыкъ тюрлениую кёргюзюлмегенди)
Тизгин 2: Тизгин 2:
|conflict ='''Алтыкюнлюк къазуат'''
|conflict ='''Алтыкюнлюк къазуат'''
|partof =
|partof =
|сурат = [[Файл:Soldiers Western Wall 1967.jpg|260px]]
|сурат =
|башлыкъ = [[10-чу июнь]] [[1967]]: израилчи десантчыла [[Джылауну Къабыргъасы]]ны къатында.<ref>[http://www.digitaljournalist.org/issue0003/arm01.htm "June 10, 1967 - Israeli paratroopers reach the Western Wall".]</ref>.
|башлыкъ = [[10-чу июнь]] [[1967]]: израилчи десантчыла [[Джылауну Къабыргъасы]]ны къатында.<ref>[http://www.digitaljournalist.org/issue0003/arm01.htm "June 10, 1967 - Israeli paratroopers reach the Western Wall".]</ref>.
|датасы= [[5-чи июнь]] — [[10-чу июнь]] [[1967]] джыл
|датасы= [[5-чи июнь]] — [[10-чу июнь]] [[1967]] джыл
Тизгин 11: Тизгин 11:
{{Байракъ|Израиль}} [[Израиль]]
{{Байракъ|Израиль}} [[Израиль]]
|къаршчы2 =
|къаршчы2 =
[[Файл:Flag of United Arab Republic.svg|22px]] [[Сирия]]<br /> [[Файл:Flag of Egypt.svg|22px]] [[Мисир]]<br /> [[Файл:Flag of Iraq (1963-1991).svg|22px]] [[Ирак]] <br /> {{Байракъ|Иордания}} [[Иордания]]<rb>
[[Файл:Flag of the United Arab Republic.svg|22px]] [[Сирия]]<br /> [[Файл:Flag of Egypt.svg|22px]] [[Мисир]]<br /> [[Файл:Flag_of_Iraq_(1963-1991);_Flag_of_Syria_(1963-1972).svg|22px]] [[Ирак]] <br /> {{Байракъ|Иордания}} [[Иордания]]<rb>
[[АКъЛ|''э. б.'']]
[[АКъЛ|''э. б.'']]
|командир1 =
|командир1 =
{{Байракъ|Израиль}} [[Ицхак Рабин]]<br />{{Байракъ|Израиль}} [[Моше Даян]]<br />{{Байракъ|Израиль}} [[Узи Наркис]]<br />{{Байракъ|Израиль}} [[Исраэль Таль]]<br />{{Байракъ|Израиль}} [[Мордехай Ход]]<br />{{Байракъ|Израиль}} [[Ариэль Шарон]]
{{Байракъ|Израиль}} [[Ицхак Рабин]]<br />{{Байракъ|Израиль}} [[Моше Даян]]<br />{{Байракъ|Израиль}} [[Узи Наркис]]<br />{{Байракъ|Израиль}} [[Исраэль Таль]]<br />{{Байракъ|Израиль}} [[Мордехай Ход]]<br />{{Байракъ|Израиль}} [[Ариэль Шарон]]
|командир2 =
|командир2 =
{{Байракъ|Мисир}} [[Абдель Хаким Амер]]<br />{{Байракъ|Мисир}} Абдул Муним Риад<br />{{Байракъ|Иордания}} Саид ибн-Шакер<br />{{Байракъ|Иордания}} Асад Ганма<br />{{Байракъ|Сирия}} [[Хафез Асад]]<br />[[Файл:Flag of Iraq (1963-1991).svg|22px]] [[Абдель Рахман Ареф]]
{{Байракъ|Мисир}} [[Абдель Хаким Амер]]<br />{{Байракъ|Мисир}} Абдул Муним Риад<br />{{Байракъ|Иордания}} Саид ибн-Шакер<br />{{Байракъ|Иордания}} Асад Ганма<br />{{Байракъ|Сирия}} [[Хафез Асад]]<br />[[Файл:Flag_of_Iraq_(1963-1991);_Flag_of_Syria_(1963-1972).svg|22px]] [[Абдель Рахман Ареф]]
|къурманла1 = {{Байракъ|Израиль}} 776 ёлген, 2563 джаралы, 15 джесир<br />
|къурманла1 = {{Байракъ|Израиль}} 776 ёлген, 2563 джаралы, 15 джесир<br />
|къурманла2 = {{Байракъ|Мисир}} 11 500 ёлген, 20 000 джаралы, 5500 джесир, <br /> {{Байракъ|Иордания}} 696 ёлген, 421 джаралы, 550 джесир<br /> {{Байракъ|Ирак}} 10 ёлген, 30 джаралы <br /> {{Байракъ|Сирия}} 1000 - 2500 ёлген, 5000 джаралы, 365 джесир <br />
|къурманла2 = {{Байракъ|Мисир}} 11 500 ёлген, 20 000 джаралы, 5500 джесир, <br /> {{Байракъ|Иордания}} 696 ёлген, 421 джаралы, 550 джесир<br /> {{Байракъ|Ирак}} 10 ёлген, 30 джаралы <br /> {{Байракъ|Сирия}} 1000 - 2500 ёлген, 5000 джаралы, 365 джесир <br />
|белги=<references/>
|белги=<references/>
}}
}}
'''Алтыкюнлюк къазауат''' ({{lang-he|מלחמת ששת הימים}}, ''Мильхемет Шешет ѓа-Йамим''; {{lang-ar|حرب الأيام الستة}}, ''Ḥarb al‑Ayyam as‑Sitta'' неда {{lang-ar|حرب 1967}}, ''Ḥarb 1967'', {{lang-en|Six-Day War}}) — Джууукъ Шаркъда [[Израиль]] бир джанында, [[Мисир]], [[Сирия]], [[Иордания]], [[Ирак]] эмда [[Алжир]] башха джанында болуб баргъан къазауатды. Уруш [[1967 джыл]]ны [[5-чи июнь|5-чи июнундан]] [[10-чу июнь|10-чу июнуна]] дери баргъанды.
== Ал тарихи ==
[[Мисирдеги июль революция]] монархияны къоратады. Путнчу этген абычарладан ''Революцион аскер башчылыкъны кенгеши'' къуралады. Джууукъда Мисирге президент болуб, ол абычарладан бири — [[Гамаль Абдель Насер]] болады. [[Республика]] баямланады. Насер миллетни бирикдирирге, революцияны башха араб къраллагъа джаяргъа излегенди<ref name="Млечин"/>.

[[1956 джыл]]да [[Суэц кризис]]ни заманында (Мисир Суэц каналны национализация этеди) Израилни, Уллу Британияны эмда Францияны аскерлери таша келишиуледен сора Мисирге чабадыла. Израиль бютеу Суэц джарымайрымкан бла Газаны Секторун кючлейди. Алай а АБШ бла СССР-ни басымыны эсебинде Мисирге чабхан къралла аскерлерин ызына алыргъа керек боладыла. Израиль бла Мисирни чеклеринде БМО-ну аскерлери орналадыла, ала мамырлыкъны джакъларгъа эмда Мисирден Израилге палестин къазауатчыла--[[федаи]]нлени кириулерин тыяргъа керек болгъандыла. 1956 джылдан сора мисир-израиль эмда иордан-израиль чекледе инцидентле азаядыла<ref>[Morris Benny 2001 стр.301]</ref>.

50-чи джылланы ахырындан башлаб Мисир кюнбатыш къралладан айрылыб, СССР джанына тая башлайды, СССР кесине Джууукъ Шаркъда джанлы къралы болурун бек излейди. Бу нюзюр бла СССР Мисирге кючлю экономика болушлукъ этгенди, хайырлы ёнкючле бергенди, Асуан бедженни ишлеуде уллу болушлукъ этгенди, сауут, мюрзеу сатханды<ref>[http://www.kommersant.ru/doc-rss.aspx?DocsID=178884 Шесть дней, которые чуть не потрясли мир, АЛЕКСАНДР Ъ-ШУМИЛИН] «[[Коммерсантъ]]» № 84 (1266) от 05.06.1997{{lang-ru|}}</ref>.

[[1967 джыл]]ны аллында Израилде Мисир уллу къазауат ачарыкъ тюлдю оюм джюрюгенди. Ол заманда Мисирни сегиз сайлама бригадасы [[Йемен Араб Республика|Йемендеги]] граждан къазауатда роялистлеге къаршчы республикачыла джанлы болуб уруш этгендиле. 1967 джылны джазы израиль-мисири илишкиле рахат болгъандыла.

Ол заманда Израиль бла Сирияны арасында илишкиле юч фатор себебли тикли болгъандыла - суу къайнакъла ючюн конфликт, [[Джашил сыз (Израиль)|1948 джылда сермешиуню тохтатыу сыздны]] узунулугъу бла демилитаризация зонаны контролу эмда сириясы правительствону палестиначы араблыланы сауутлу къуралышларына джакъ бериу.

* [[1964]]—[[1966]] джыллада Сирия бла Израилни арасында суу къайнакъла ючюн конфликт чыгъады. 1964 джылны июнунда Сирия Израилде Кинерет кёлге акъгъан [[Иордан]] сууну кесини джерине бурургъа оноу этеди. 1964-65 джыллада танкала бла авияция къошулуб 4 уллу чекчи уруш болады. 1966 джылны июлунда израилчи авиация сууну бурууда ишлеген ауур техниканы уруб чачады, къатышыргъа излеген сириячы МиГ-ни да тюшюреди<ref>Benny Morris 2001 303-304 бетле</ref>.

* [[1965 джыл]]да [[Палестинаны Къутхарыу Организациясы]] къуралады, ол кесени баш нюзюрюнде палестиначы араблылагъа этилген адилсизликню тюзетиу эмда «сионист къуралыш» чачыуну салады. Бу организацияда баш орунда сауутлу къуралыш [[ФАТХ|Эль-Фатх]] болады, ол 1965 джылны 2-чи январында Израилге къаршчы биринчи операциясын этеди (бютеу-израиль суу быргъыгъа чабыу). 1965 джылны январындан башлаб 1967 джылны июнуна дери Эль-Фатх бла башха къауумла Израилге къаршчы 122 чабыуул этгендиле, аланы кёбюсю джетишимсиз болгъанды. Эль-Фатхны чабыууларыны асламысы Ливан бла Иорданияны территориясындан болса да, сауутну берген, юретген эмда джакълыкъ этген Сирия болгъанды. Сириячыла кеслерини территорияларында чабыуул болса Израилден джууаб аллыкъларындан къоркъуб, башха араб къралладан чабыуул болурун излегендиле. Иорданияны королу кесини къралыны джеринден Израилге чабыуулланы тохтатыр мурат бла кёб амал этгенди<ref>[Benny Morris 2001 стр.303 ]</ref>.

* 1966 джылны октябры бла ноябрында [[террорист]] организация «[[ФАТХ|Эль-Фатх]]» Израилге къаршчы диверсияларын кючлешдиреди<ref name="Черчилль2"/>.
* 7 октябрны кечесинде Иерусалимни къатында Огъары Ромема шахарчыкъда юч атылыудан сора эки юй оюлады, терт адам да джаралы боладыла. «Тинтиулеге кёре атылтхан диверсантланы ызлары Иордания бла чекге баргъанды»<ref name="Млечин">[http://www.modernlib.ru/books/mlechin_leonid_mihaylovich/zachem_stalin_sozdal_izrail/read/ Леонид Млечин, Зачем Сталин создал Израиль?]{{lang-ru|}}</ref>.

* [[8-чи октябрь|8-чи октябрда]] [[Шаар ха-Голан]] элни къатында, Иордан ёзенде эл мюлкде хайырланнган мекямланы атылтадыла. Атылу болгъан джерге келген моторлу патруль минада атылады, [[Магав|чек полицияны]] тёрт къуллукъчусу ёледи. Диверсияны кесине [[ФАТХ|Эль-Фатх]] алады.<ref name="Млечин"/>
* 11-чи ноябрны кечесинде, Израиль бла Иорданны кюнбатыш джагъасыны арасында чекни районунда [[ФАТХ]]-ны къазауатчылары салгъан мина атылады. 3 израилчи аскерчи ёледи, 6 джаралы болады<ref name="Rubin">{{книга|автор=Barry M. Rubin.|заглавие=Revolution until victory? |nodot=1|издательство=Harvard University Press|ссылка=http://books.google.com/books?id=zbQKILIgAwQC&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false|год=1994|pages=11|allpages=271|isbn=0674768035}}</ref>.

* 1966 джылны 13-чю ноябрында Израиль кесини аскерчилерини минада атылгъанларына джууабха палестиначылагъа къаршчы операция башлайды. Ол операцияда, Иордания оккупация этген Иорданны кюнбатыш джагъасында 125 юй атылтылады, 15 иордан аскерчи эмда 3 мамыр адам ёледи. <ref name="Черчилль2"/><ref name="Rubin"/><ref>Israel, Army and defense — A dictionary, [[Шифф Зеэв|Zeev Schiff]] & [[Хабер, Эйтан|Eitan Haber]], editors, Zmora, Bitan, Modan, 1976, Tel-Aviv {{ref-he}}</ref><ref>[http://www.zionism-israel.com/hdoc/Symington_Samu.htm 1967 Israeli-Arab Six Day war:Senator Symington on the Es-Samu incident]
* «The deaths were apparently due to the unexpected presence of a Jordanian patrol.»</ref> Бу операция Кюнбатыш джагъада хашемит династиягъа къаршчы демонстрациялагъа чурум болады. Аны ызындан Иорданияны басмасы Насерни «БМО-ну аскерлерини этеклерини артында бугъуб, берген сёзюне ие болуб Иорданиягъа болушмады» деб терслейди<ref>Benny Morris 2001 стр. 303</ref>. Израиль операцияны БМО-ну Къоркъуусузлукъ Кенгеши 228-чи резолюциясы бла айыблайды<ref>[[s:en:United Nations Security Council Resolution 228|United Nations Security Council Resolution 228]]</ref>.

* [[1966 джыл]]ны ноябрында Мисир бла Сирия бирлик къурайдыла<ref name="Черчилль2"/>.
* 1967 джылны апрелинден майына дери сирий-израиль чекде сауутлу сермешиулени саны кёб болады.
* 7-чи апрелде сирий территориядан израилчи траторчугъа атыудан сора, израилчиле джууаб отну ачадыла<ref name="Млечин"/>. Бу инцедент Израиль бла Сирияны АХК-ларыны арасында сермешиуге келтиреди. Бу сермешиуде 6 сирий МиГ тюшюрюледи, аланы экиси Дамаскны башында. Джер сермешиуледе эки джандан да танкала хайырланнгандыла. Израилчи кючле уа сирий позицияланы бомбалагъан да этедиле<ref name=autogenerated1>Benny Morris 2001 стр.&nbsp;304</ref>.
* 4-чю майда Сирияны информацияны министри ачыкълау этеди<ref name="sixdaywar_quotes"/>:<blockquote>бу сермешиу Палестина къутхарылгъынчы, сионистле да джокъ болгъунчу барлыкъды.</blockquote>
* 12-чи майда [[United Press International]] (UPI) агенство быллай билдириуню басмалайды:<blockquote>…мийик къуллукъда болгъан израилчи къайнакъ билдиргеннге кёре, Сирияны терртиориясында террористле чабыуулларын тохтатмасала, Израиль дамаскчы аскер режимни къоратыр ючюн чекленнген аскер операция бардырлыкъды. Бу сириячы правительствогъа къаршчы ачы уруу боллукъду<ref name=autogenerated1 /><ref>…high Israeli source said Israel would take limited military action designed to topple Damascus army regime if Syrian terrorists continued sabotage raids inside Israel. It will be a telling blow against Syrian Goverment.</ref>.</blockquote>
* 1967 джылны 13-чю майында Мисирни правительствосу СССР-ни правительствосундан официал билдириу алады, аннга кёре израилчи аскерле Сириягъа чабыу хазырлайдыла, эмда Израилни шимал чегинде бу нюзюр бла 11-13 бригада джыйылгъанды. Израилчи чабыуну датасына 17-чи май айтылгъанды. Ол кюн огъунакъ, 13-чю майда Сирия Мисирден Израилни чабыуун тыяр амалланы этилирин излейди. Мисирни генерал штабыны тамадасы Мухамед Фавзи Дамаскга кенгешиуле бардыры мурат бла учады<ref name="Черчилль2">[http://vehi.net/istoriya/israil/voina/02.html Черчилль Р.и У. Шестидневная война. Глава вторая. Закрытие проливов]{{lang-ru|}}</ref>
* 14-чю майда Мисир Суэц каналны зонасында кесини кючлерин мобилизация этеди<ref name="mfa670514">[http://www.mfa.gov.il/MFA/Facts+About+Israel/Israel+in+Maps/Events+leading+to+the+Six+Day+War-+1967.htm Израилни ТИМ-и: Events leading to the Six Day War: 1967]</ref>.
* 15-чи майда, Израилни бойсунмазлыгъыны кюнюнде, мисир аскерле Синайгъа ашырылыб, Израиль бла чегини къатында джыйыладыла<ref name="Черчилль2"/><ref name="Тененбаум"/><ref name="ХИГЕР"/>.
* 16-чы майда Мисир Израилни Сириягъа къаршчы агрессия къоркъуу салыу бла терслеб, чеклеге талай дивизияны тартады.
* 16-чы майда Мисир [[БМО|БМО-дан]] къоркъуусузлукъ аскерлерин чыгъарыуун даулайды<ref name="Черчилль2"/> БМО-ну Генерал секретары У Тан Мисирни правительствосуну бу излемин ызына алырын излейди. Аны бла бирге Израилден БМО-ну аскерлерин чекни Изараиль джанындан орналырын тилейди. Эки правительство да излемлени къабыл этмейдиле<ref>[http://www.un.org/en/peacekeeping/missions/past/unef1backgr2.html ]</ref>.
* 16-чы майда Израиль мобилизацияны башлайды<ref>Bregman 2002 бет&nbsp;74</ref>.
* 17-чи майда гринвич заманнга кёре 8 сагъатда мисирчиле чекни узунлугъу бла бетджанланы алгъандыла<ref name="Черчилль2"/>.
* 17-чи майда эки мисирчи МиГ Израилни территориясыны башы бла кюнчыгъышда (Иорданиядан) кюнбатышха учады. Аланы учушлары Димондагъы ядролу аралыкъны башы бла болгъанды. Самолетланы тутаргъа джетишмегендил<ref name="Тененбаум"/>.
* 17-чи майда Иордания [[мобилизация|мобилизацияны]] башлайды.
* 18-чи майда, гринвич заманнга кёрю кюнортадан сора мисирчиле, Шарм-аль-Шейхни къатында орналгъан 32 БМО-чу аскерчиге эвакуация этерге 15 такъикъа бередиле. <ref name="Черчилль2"/>. Ультиматум келгенлей [[У Тан]] аскерлени чыгъарыу буйрукъ береди. Ол кюн огъунакъ [[Кувейт]]де мобилизация башланады.
* 18-чи майда, БМО-ну аскерлерини ашыгъыш кетиулеринде сора араб радио быллай билдириу береди:<ref name="sixdaywar_quotes">[http://www.sixdaywar.co.uk/crucial_quotes.htm 6 Days War: Crucial quotes]</ref><ref name="ХИГЕР"/><ref name="Bard">[http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/History/67_War.html The 1967 Six-Day War by Mitchell Bard]</ref>: <blockquote>Бюгюнден башлаб, Израилни джакълагъан халкъла арасы кюч джокъду. Биз энди кесибизни тыйыб турлукъ тюлбюз. БМО-гъа тарыгъыуларыбызны да тыярыкъбыз. Израилге къаршчы биз хайырланныкъ бир амал барды, ол да тотал къазауатды, аны эсебинде сионист кърал джокъ боллукъду.</blockquote>
* Сирияны къоруулау министри Хафез Асад былай айтханды:<ref name="ХИГЕР"/><ref name="Bard"/>
<blockquote>Бизни кючлерибиз бусагъатда къуру агрессиядан джакъланыргъа тюл, сионистледен араб джерлени ариуларгъа процессни башларгъа да хазырды. Сирий аскер кесини бармагъын сампалда тутады…. Мен, аскерчи адамча, къурутуу къазауатха кирирге заман келгенине таукелме.</blockquote>
* 18-чи майгъа Голан мийикликледе сирий аскерле хазыр боладыла<ref name="ХИГЕР"/><ref name="Bard"/>.
* 19-чу майда БМО-ну аскерлери чыгъарыладыла, Израилде джарым мобилизация башланады.
* 20-чы майда Израилдеги мобилизация бошалады.
* 21-чи майда Мисирде бютеулей мобилизация башланады<ref>Benny Morris. 2008 306 бет</ref>.
* 22-чи майда Мисирни президенти [[Насер, Гамаль Абдель|Насер]], [[Шарм-эль-Шейх]]де гарнизонну орнатыб, Тиран ачыкъ богъазны блокада этерин баямлайды, аны блокадасы Израилни [[Эйлат]] портун джабады. Насер : «Израиль къазауат излей эсе — ''Ахлан ва-Сахлан!'' дейди<ref>{{lang-ar| }}Хош келигиз!</ref>»
* 23-чю майда Сауд Арабия къазауатха къошулургъа хазыр болгъанын билдиреди.
* 23-чю майда Израиль «израилчи кемечиликге Тиран ачыкъ богъазда этилген тыйгъычланы <ref name="Черчилль2"/>, аны бла бирге БМО-ну аскерлерин чыгъарыуну, Мисир бла Иорданияны арасында аскер пактны къабыл этилиун да, Мисирге ирак аскерлени джибериуню да къазауат актха санарыгъын» билдиргенди. Кесинде сауутлу урушну башларгъа хакъны къояды.
* 25-чи майда Мисирни аскер министри Шамс эль-Дин Бадран Москвагъа учады, анда ол совет правительстводан Израилге чабаргъа эркинлик излейди. Алай а Миинстрлени советини башчысы [[Косыгин, Алексей Николаевич|Косыгин]] Совет Союзну быллай чабыуну огъурамагъанын билдиреди. Мисирге къайтхан Бадран Насерге СССР-ни Мисирни биринчи чабарына къаршчы болгъанын билдиреди, алай а Израиль джанында АБШ къатышса СССР да Мисир джанында къошуллугъун айтады. Ол себебден Насер Мисирни аскер башчылыгъына, Мисирни биринчи чабмазлыгъын эмда биринчи урууну кесине алыргъа керек болгъанын айтады. Аскер-хауа кючлени башчысы инарал Судки Махмуд Насерге быллай тактика пеляхха келтирлигин айтады<ref>Bregman 2002 82 бет</ref>.
* 26-чы майда Насер профсоюзланы панараб федерациясына ачыкълау этген заманында, къазауат башланса, «ол къазауат тотал боллукъду, эмда баш нюзюрю да Израилни къурутуу боллугъун» айтады<ref name="Черчилль2"/><ref name="sixdaywar_quotes"/>.
* 28-чи майда [[Судан]] мобилизацияны башлайды.
* 29-чу майда Алжирни аскерлери Мисирге джибериледиле.
* 30-чу майда Мисир бла Иордания бир-бирлерине болушлукъ этиу кесематха къол саладыла. Мисир инарал Абдул-Монейм-Риадны Иордан фронтда кючлеге башчылыкъ этерге джибериледи.
* 31-чи майда ирак аскерле Иорданиягъа ашырыладыла.



Къазауатны ал тарихи юч ыйыкъ чакълы бир баргъанды, ол заманны ичинде мисир аскерлени мобилизациясындан башлаб, Израилни джууабы болады <br />
[[1967 джыл]]ны [[5-чи июнь|5-чи июнунуну]] танг аласында Израилни АХК-ларыны «Фокус» операциялары башланады, ол талай сагъатха араб коалицияны аскер-хауа кючлерин джокъну орнуна келтиргенди. Андан сора Израиль, хауадан джагъы болмагъан араб аскерлени 6 кюнню ичинде хорлагъанды.
== Къазауатны барыуу ==
[[Файл:1967 Six Day War - conquest of Sinai 7-8 June.jpg|thumb|200px|Синай фронтда операция]]



'''5-чи июнь. Къазауатны башланыуу.''' Премьер-министр [[Эшколь, Леви|Эшколну]] разылыгъы бла Израилни къоруулау министри инарал [[Моше Даян]]о эмда генерал штабны тамадасы инарал-лейтенант [[Ицхак Рабин]] хауа эмда джер юсю урууну башларгъа оноу этедиле. Танг аласы бла Израильни Аскер-хауа кючлери Джерле арасы тенгизни башындан къыбылагъа буруладыла эмда [[«Мокед» операция|Мисирни бютеу аэродромларын урадыла]], бу уруу мисирчи АХК-ланы джокъну орнуна келтиреди. Кечирек Иордания бла Сирияни АХК-лары да къурутуладыла, Иракны кючлерине да [[Мосул]]ну къатында уллу заран келтирилиледи.

Израилни сакъланмагъан уруууна хазырлыкъла бек таша бардырылгъандыла. Къазауатны башланнган кюнюнде, танг аласы бла Израилни энчи къуллукъларыны агентлери Тель-Авивде АБШ-ны посольствасыны башында антеннаны, АБШ израилчи самолетларыны учханларын билмез ючюн, бузадыла. <ref>Bregman 2002 208-чи бет</ref> . Израиль пилотла уа учарыкъларыны юсюнден 5 сагъат алгъа билгендиле.

Мисирге биринчи уруу тангны 7:45 болгъанды. Бир заманда 11 мисир авиабаза урулгъанды. Операцияда 183 израиль самолет болгъанды, ол бютеулей Израилни къазауат авиациясыны 95% болады. Эртденбланы сагъат 9 израиль авиация 197 мисир самолетну къурутады, аланы 189 джерде, 8 да хауа сермешиуледе. 8 радар станция чачылады неда ишлемез халгъа келеди. Синай бла Суэц каналны бёлгесинде 6 мисир авиабаза тамалдан джараусуз болады.

Израиль самолетланы кеслерини базаларына къайтыб, аланы джангыдан отлукъ бла толтуруб, сауутландыргъандан сора, сагъат 10 бола, мисир авиабазалагъа экинчи уруу болады, анда 164 израиль самолет болады, ала 14 авиабазагъа урадыла, энтда 107 мисир самолетну чачадыла.

Бу эки учушдан сора Израилни 9 самолету урулады, 6 бек уллу заран кёреди. 6 чууут пилот ёледи, ючюсю джаралы болады, экиси джесир тюшеди. Бютеулей 419 мисир самолетдан 304 къурутулады.

Мисир АХК-ла Израилден атака боллугъун билселе да, бу уруу быллай боллугъун киши да сакъламагъанды. Быллай операциялада болуучусуча танг аласында болмай, кечирек башланнганды. Ол заманда мисир патруль гёзетден къайтханды, пилотланы асламысы да аш юйде болгъандыла. Самолетла кёкге чыгъалмазча, кёкде болгъан самолетла да чёгелмезча, биринчи уруула учуучу джоллагъа этилгендиле. Израиль самолетла, мисирчиле сакъламагъан, тенгиз джанындан келгендиле. Аны тышында израиль самолетла бек алаша учхандыла, ол алашалыкъда аланы мисир радарла туталмагъадыла.

Израиль уруу кючлю координация бла этилгенди, бютеу чууут самолет мисир аэродромланы бир заманда ургъанды.

Сагъат 11 бола Сирия бла Иорданияны хауа кючлери Израилге учушларын башлайдыла. Сагъат 12:45 Израиль бу къралланы базаларына урады, аны эсебинде Иорданияны АХК бютеулей къурутуладыла (28 самолет), Сирияны аскер самолетларыны джарымы (53 самолет) джараусуз этиледиле, аны тышында 10 ирак самолет да урулады.

Къазауатны ахырына израилчиле 450 араб самолетну къурутханды, аланы къуру 70 хауа сермешиуледе тюшюрюлгенди, къалгъанлары аэродромлада урулгъандыла. Израиль кеси 40 самолётун тас этгенди.

Биринчи кюн огъунакъ джауну АХК-лерин къурутуу, Израилни самолётларыны хауагъа ие этеди. Къаршчылыкъ тюбемей ала араб колонналаны бомбалайдыла, мисир, сирий эмда иордан аскерлени деморализацияларына себеб болады<ref name = "M16">Benny Morris 2008 316-318 бетле</ref>.

5-чи июнну эртденинде Израилни аскерини пресс-службасы израиль аскер, Израиль таба джюрюген мисир аскер бла сермешиулерини башлагъанын ачыкълайды <ref>Bregman 2002 85-чи бет</ref>.

=== Синай фронтда операцияла ===
'''5-чи июнь. Биринчи кюн.''' Фронтну узунлугъуна созулгъан израиль аскепрле полковник [[Эхуд Решеф]]ни, генерал-майор [[Исраэль Таль|Исраэль Талны]], генерал-майор [[Ариэль Шарон|Ариэль Шаронну]] моторлу дивизиялары бла эмда генерал-майора [[Авраам Йоффе|Авраам Йоффени]] [[Амуд ха-Эш (дивизия)|бронетанка дивизиясы]] бла кючлендириледиле. Талны дивизясы алгъа джюрюшню башлайды аны маршруту [[Хан-Юнис]] — [[Рафах (шахар)|Рафах]] — [[Эль-Ариш]] болады, Решефни бригадасы къыбылагъа, Газагъа, Шароннукъу [[Абу-Агейла]] — [[Куссейм]] бёлгедеги бетджанлагъа басымны кючлендиреди. Кюнюз Йоффе Таль бла Шаорнну дивизияларыны арасы бла Синайны арасына урады.

'''6-чы июнь. Экинчи кюн.''' Газаны Решеф 12:00 бола кючлейди. Абу-Агейланы кючлеген Шарон аскерлерини бир къауумун Рафах бла Эль-Аришни ариуларгъа джибереди. Къалгъан кючлери бла Митла ёзеннге атлайды. Йоффе Бир ЛАхфанны къатында дженгил бошалгъан сермешиуден сора Синайны арасындагъы Джебель-Либнидеги мисир аскерлеге урады. Мисирчи аскер башчы, аскерлерини Синайда ыхдырылырларына буйрукъ береди. Бу буйрукъ, алайсыз да кёллери аман болгъан аскерчилени деморализация этеди.

'''7-чи июнь. Ючюнчю кюн.''' Талны кючлерини асламысы Бир-Гифгафха джууукълашады, аны шимал энчи кючлери Румани таба барадыла. Йоффени алчы бригадасы Митланы ёзенини кюнчыгъыш къыйырына джетиб, отлукъсуз эмда окъсуз болгъанлары себебли тохтайдыла. Аланы ызларына ыхтырылгъан мисир аскерчиле къуршалайдыла. Бригаданы башха кесеги, къуршаланнганлагъа болушлукъгъа барады. Шарон Нахлге чыгъады, башха бёлекле Шимал-Кюнчыгъыш Синайны ариулайдыла, хауа эмда джерли десантла уа Шарм-эль-Шейхни кючлейдиле.
{{Externalmedia
|image1=[[:ur:Image:Israeli Soldier in Suez Canal Life.jpg| "Life" журналны тышы. Израилчи аскерчи Суэц каналда джууунады.]]
}}
'''8-чи июнь. Тёртюнчю кюн.''' Мисир бронетанка бёлекле артхы ыхтырыуну джакъларгъа кюрешедиле, алай а Таль аланы къаушатады. [[Амуд ха-Эш (дивизия)|Йоффени дивизиясы]] бирлешиб, Митл ёзенде къуршоудан чыгъады эмда [[Порт-Суэц]]ни олбир джанындан каналгъа чыгъады. Къум тюзлени юслери бла алгъа урушдан сора Шаронну дивизиясы Нахлны кючлеб, Йоффени ызындан Митлны ёзенине джол алады. Анда-мында мисир аскер бёлек тургъан джерни тышында Синай бютеулей чууутлуланы къолларына тюшеди.
'''9-чу июнь. Бешинчи кюн. Отну тохтатыу.''' [[БМО-ну Къоркъуусузлукъ Кенгеши]] отну тохтатыун даулайды. Израиль атыуну ол кюн огъунакъ, Мисир да экинчи кюн тохтатады.
=== Иордан фронтда операцияла ===
[[Файл:1967 Six Day War - The Jordan salient.jpg|thumb|200px|Иордан фронтда операцияла]]
Израиль, Мисирни Синайда хорлагъынчы Иордания бла Сирия къаршчы актив уруш этерге излемегенди. Аны бла бирге Израиль [[Иерусалим]]ни кючлер муратын алгъа салгъанды. Иордан король Хуссейннге [[нейтралитет]] тутса чабылмазлыгъына гарантия берилгенликге, араб къралланы басымы бла Иордания да къазауатха къошулады.
==== Иерусалим ючюн сермешиу ====
[[Файл:Generals Rabin Dayan Narkis Jerusalem 1967.jpg|thumb|200px|[[Ицхак Рабин]], [[Моше Даян]] бла [[Узи Наркис]]в [[Иерусалим]]де]]
'''5-чи июнь. Биринчи кюн.'''
Сагъат 8:30 Израильни ТИМ-и БМО-ну келечиси инарал Буллгъа Иорданияны королу Хуссейнге письмо береди. Письмода королгъа къралы къазауатха къатышмазын тилейди. Иордания къошулмаса, аннга заран джетмезлигин билдиргенди. Письмо королгъа сагъат 11 бола берилгеди. Король письмода тилекни къабыл этмегенди, аны самолетлары Израилде ышанлагъа джете тургъанларын чертиб.

Иерусалимде орам сермешиуле эртденбланы 10:15 башланадыла, 11:45 бола иордан араб легион Кюнбатыш Иерусалимни минометдан бомабалаб башалайды, иордан артиллерия уа Тель-Авивден кюнчыгъыш джанын эмда Изреель ёзеннге тоб атыб башлайды<ref>Benny Morris 2001 322 бет</ref>.
Бригадачы инарал [[Узи Наркис]] ийген болушлукъ бла, ара кючлени башчысы юч бригаданы кючю бла алгъа ургъанды. Ол кюн огъунакъ ала Эски Шахарны къабыргъаларына келедиле, анда гарнизоннга тамадалыкъ иордан бригадачы генерал [[Ата Али]] этгенди.

'''6-чы июнь. Экинчи кюн.''' Израиль аскерлени Эски шахаргъа джюрюшлери тохтатылады. Алай а шахарны къуршалау бошалады- танка бригаданы бёлеклери Рамалланы кючлейди, башха бригата Латрунну къолгъа алады. 1947 джылдан бери биринчи кере Тель-Авив-Иерусалим джол израильчилеге ачылады.

'''7-чи июнь. Ючюнюч кюн.''' Полковник Гур штурм бла Эски шахарны алады. Кюнортагъа [[Вифлеем]], кечирек да — [[Гуш Эцион]] кючленеди. Эки джан да БМО-ну от тохтатыу теджеуюн къабыл этедиле, сагъат 20:00 башлаб атышыу тохтайды.
==== Дженин-Наблус сермешиу ====
'''5-чи июнь. Биринчи кюн.''' Израилни [[Давид Элазар]] башчылыкъ этген Шимал кючлери эки бригада чакълы бир болгъандыла. Кече сагат онекиге бир дивизия бла кючлендирилген танка бригада [[Дженин]]нге джууукълашхандыла.

'''6-чы июнь. Экинчи кюн.''' Ауур сермешиуден сора Дженин алынады.

'''7-чи июнь. Ючюнчю кюн.''' Израильчиле [[Наблус]]ха басымны тохтамайдыла, къанлы сермешиуден сора къолларына аладыла. Къарыуун тауусхан иордан кючле Иордан суудан ётедиле, ала анда къазауат бошалгъынчы турадыла.
=== Сирий фронтда операцияла ===
[[Файл:1967 Six Day War - Battle of Golan Heights.svg|thumb|200px|Сирий фронтда операцияла]]
'''5 − 8-чи июнь. Биринчи-тёртюнчю кюнле.''' [[Голан мийикликле]]ни алты сирий бригада тутханды, дагъыда алты резервде болгъандыла. 5-чи июнну ингиринде Израилни самолетлары Сирияны АХК-ни джарымы чакълы бирисин къурутады. Тёрт кюнню ичинде артиллерия атыш болмаса, эки джан да алгъа урмагъандыла.

'''9-чу июнь. Бешинчи кюн.''' Элазар танг аласында алгъа урургъа буйрукъ алады. Ол аскерлерин биринчи алгъа уруу ючюн Голан сыртны шималында джыяды. Кечеге бу кючле сирий къоруулауну чачыб танг аласына мийиклеге чыгъадыла.

'''10-чу июнь. Алтынчы кюн.''' Израильчиле Голан мийиклени шимал джанындан да сирий къоруулауну чачадыла. Алайдагъы баш шахар [[Эль-Кунейтра|Кунейтре]] юч джанындан келген чууут аскерле бла кючленеди.

Атыуну тохтатыу 19:30 башланады.
=== Тенгизде къазауат ===

Къазауатны баргъанында уллу тенгиз сермешиу болмагъанды.

1967 джылны 8-чи июнунда Синай джарымайрымканны джагъаларында радиоэлектрон тахса джыйгъан АБШ-ны АТК-ларыны «[[USS Liberty|Либерти]]» кемеге израилчи самолетла эмда торпеда катерле чабхандыла. Атаканы эсебинде 34 американ тенгизчи ёлгенди, 173 да джаралы болгъанды. <br />
Израилни ачыкълаууна кёре кеме терс танылгъанды. Алай а башха оюмлагъа кёре израилчиле кемени иш этиб ургъандыла. Ала Галилеяда Голан мийиклени кючлер ючюн джюрюген израиль аскерлени билинирлеринден къоркъгъандыла<ref>Bregman 2002 88-90 бетле</ref>.

6-чы июнда Израилни «Яфо» эсминеци Мисирни [[ракета катер]]ин [[Порт-Саид]]ни къатында батдырады.

Израильчи сууда диверсантла Порт-Саид бла Александрияны портларына джиберилгендиле, алай а ала бир кемеге да заран салалмагъандыла. 6 израилчи джесирге тюшгенди<ref>Benny Morris 2001 327 бет</ref>.
=== Къазауатда чарпыула ===
'''Израилден''' Бир къауум билгилеге кёре Израилден 779 адам ёлгенди.
Аладан 338 синай фронтда, 300 иордан фронтда (183 Иерусалим ючюн сермешде) эмда 141 сирий фронтда<ref>Morris 326-327 бетле</ref>.

'''Араб къраллада'''
* [[Мисир]] — 11 500 ёлген<ref>Bowen, Jeremy. Six Days: How the 1967 War Shaped the Middle East. London: Simon & Schuster, 2003. P. 270.</ref> , 20 000 джаралы<ref>Stone, David. Wars of the Cold War. Brassey’s, 2004. P. 219.</ref>, 5500 джесир тюшген<ref>Hopwood, Derek. Egypt: Politics and Society. London: Routledge, 1991. P. 76.</ref>.
* [[Иордания]] — 696 ёлген, 421 джаралы, 2000 тас болгъан<ref>Страны Ближнего Востока: Справочник. — К.: Политиздат Украины, 1990. 105 бет. {{lang-ru|}}</ref>.
* [[Сирия]] — 1000<ref>Лаффин Дж. Израильская армия в конфликтах на Ближнем Востоке. 1948—1973. — М.: АСТ, Астрель, 2002. 26 бет.</ref> ёлген, 5000 джаралы<ref>Stone, pp. 221—222.</ref>.
* [[Ирак]] — 10 ёлген, 30 джаралы<ref>Makiya, Kanan. Republic of Fear: The Politics of Modern Iraq. University of California Press, 1998. P. 48.</ref>.
== Къазауатны эсеблери ==
Бу къазуатда Израиль талай кюннге ажымсыз хорламгъа ие болгъанды, ол Синай джарымайрымканны, Газаны секторун, Иордан сууну кюнбатыш джагъасын, Кюнчыгъыш Иерусалимни эмда Голан мийиклени кючлегенди. 1949 джлын [[Джашил сыз]]ы Израиль бла джангы территорияларыны арасында административ чек болады.

[[1967 джыл]]ны 28-чи июнунда Израилни правительствосуну бегими бла Иерусалимни иордан секторуна да юрисдикциясы джайылгъанды.
Бютеулей да Израиль кесини къазауатха дери территориясындан 3,5 кереге уллу болгъанды.

== Белгиле ==
{{белгиле}}

[[Категория:Къазауат]]
[[Категория:Тарих]]

Бусагъатдагъы версия, 01:53, 3 январь 2018

Алтыкюнлюк къазуат
Баргъан кёзюую 5-чи июнь — 10-чу июнь 1967 джыл
Баргъан джери Джууукъ Шаркъ
Эсеби Сирия Голан мийикликлени тас этеди, Мисир Синай джарымайрымкан бла Газаны Секторун, Иордания уа Иордан сууну кюнбатыш джагъасын тас этедиле. Израиль хорлайды.
Къаршчыла
Израиль Израиль Сирия
Мисир
Ирак
Иордания Иордания

э. б.

Аскер башчыла
Израиль Ицхак Рабин
Израиль Моше Даян
Израиль Узи Наркис
Израиль Исраэль Таль
Израиль Мордехай Ход
Израиль Ариэль Шарон 		Мисир Абдель Хаким Амер
Мисир Абдул Муним Риад
Иордания Саид ибн-Шакер
Иордания Асад Ганма
Сирия Хафез Асад
Абдель Рахман Ареф
Къоранчла
Израиль 776 ёлген, 2563 джаралы, 15 джесир
 Мисир 11 500 ёлген, 20 000 джаралы, 5500 джесир,
Иордания 696 ёлген, 421 джаралы, 550 джесир
Ирак 10 ёлген, 30 джаралы
Сирия 1000 - 2500 ёлген, 5000 джаралы, 365 джесир

Алтыкюнлюк къазауат (ивр. מלחמת ששת הימים‎, Мильхемет Шешет ѓа-Йамим; араб. حرب الأيام الستة‎, Ḥarb al‑Ayyam as‑Sitta неда араб. حرب 1967‎, Ḥarb 1967, ингил. Six-Day War) — Джууукъ Шаркъда Израиль бир джанында, Мисир, Сирия, Иордания, Ирак эмда Алжир башха джанында болуб баргъан къазауатды. Уруш 1967 джылны 5-чи июнундан 10-чу июнуна дери баргъанды.

Ал тарихи

[тюзет | къайнакъны тюзет]

Мисирдеги июль революция монархияны къоратады. Путнчу этген абычарладан Революцион аскер башчылыкъны кенгеши къуралады. Джууукъда Мисирге президент болуб, ол абычарладан бири — Гамаль Абдель Насер болады. Республика баямланады. Насер миллетни бирикдирирге, революцияны башха араб къраллагъа джаяргъа излегенди[1].

1956 джылда Суэц кризисни заманында (Мисир Суэц каналны национализация этеди) Израилни, Уллу Британияны эмда Францияны аскерлери таша келишиуледен сора Мисирге чабадыла. Израиль бютеу Суэц джарымайрымкан бла Газаны Секторун кючлейди. Алай а АБШ бла СССР-ни басымыны эсебинде Мисирге чабхан къралла аскерлерин ызына алыргъа керек боладыла. Израиль бла Мисирни чеклеринде БМО-ну аскерлери орналадыла, ала мамырлыкъны джакъларгъа эмда Мисирден Израилге палестин къазауатчыла--федаинлени кириулерин тыяргъа керек болгъандыла. 1956 джылдан сора мисир-израиль эмда иордан-израиль чекледе инцидентле азаядыла[2].

50-чи джылланы ахырындан башлаб Мисир кюнбатыш къралладан айрылыб, СССР джанына тая башлайды, СССР кесине Джууукъ Шаркъда джанлы къралы болурун бек излейди. Бу нюзюр бла СССР Мисирге кючлю экономика болушлукъ этгенди, хайырлы ёнкючле бергенди, Асуан бедженни ишлеуде уллу болушлукъ этгенди, сауут, мюрзеу сатханды[3].

1967 джылны аллында Израилде Мисир уллу къазауат ачарыкъ тюлдю оюм джюрюгенди. Ол заманда Мисирни сегиз сайлама бригадасы Йемендеги граждан къазауатда роялистлеге къаршчы республикачыла джанлы болуб уруш этгендиле. 1967 джылны джазы израиль-мисири илишкиле рахат болгъандыла.

Ол заманда Израиль бла Сирияны арасында илишкиле юч фатор себебли тикли болгъандыла - суу къайнакъла ючюн конфликт, 1948 джылда сермешиуню тохтатыу сыздны узунулугъу бла демилитаризация зонаны контролу эмда сириясы правительствону палестиначы араблыланы сауутлу къуралышларына джакъ бериу.

  • 1964—1966 джыллада Сирия бла Израилни арасында суу къайнакъла ючюн конфликт чыгъады. 1964 джылны июнунда Сирия Израилде Кинерет кёлге акъгъан Иордан сууну кесини джерине бурургъа оноу этеди. 1964-65 джыллада танкала бла авияция къошулуб 4 уллу чекчи уруш болады. 1966 джылны июлунда израилчи авиация сууну бурууда ишлеген ауур техниканы уруб чачады, къатышыргъа излеген сириячы МиГ-ни да тюшюреди[4].
  • 1965 джылда Палестинаны Къутхарыу Организациясы къуралады, ол кесени баш нюзюрюнде палестиначы араблылагъа этилген адилсизликню тюзетиу эмда «сионист къуралыш» чачыуну салады. Бу организацияда баш орунда сауутлу къуралыш Эль-Фатх болады, ол 1965 джылны 2-чи январында Израилге къаршчы биринчи операциясын этеди (бютеу-израиль суу быргъыгъа чабыу). 1965 джылны январындан башлаб 1967 джылны июнуна дери Эль-Фатх бла башха къауумла Израилге къаршчы 122 чабыуул этгендиле, аланы кёбюсю джетишимсиз болгъанды. Эль-Фатхны чабыууларыны асламысы Ливан бла Иорданияны территориясындан болса да, сауутну берген, юретген эмда джакълыкъ этген Сирия болгъанды. Сириячыла кеслерини территорияларында чабыуул болса Израилден джууаб аллыкъларындан къоркъуб, башха араб къралладан чабыуул болурун излегендиле. Иорданияны королу кесини къралыны джеринден Израилге чабыуулланы тохтатыр мурат бла кёб амал этгенди[5].
  • 1966 джылны октябры бла ноябрында террорист организация «Эль-Фатх» Израилге къаршчы диверсияларын кючлешдиреди[6].
  • 7 октябрны кечесинде Иерусалимни къатында Огъары Ромема шахарчыкъда юч атылыудан сора эки юй оюлады, терт адам да джаралы боладыла. «Тинтиулеге кёре атылтхан диверсантланы ызлары Иордания бла чекге баргъанды»[1].
  • 8-чи октябрда Шаар ха-Голан элни къатында, Иордан ёзенде эл мюлкде хайырланнган мекямланы атылтадыла. Атылу болгъан джерге келген моторлу патруль минада атылады, чек полицияны тёрт къуллукъчусу ёледи. Диверсияны кесине Эль-Фатх алады.[1]
  • 11-чи ноябрны кечесинде, Израиль бла Иорданны кюнбатыш джагъасыны арасында чекни районунда ФАТХ-ны къазауатчылары салгъан мина атылады. 3 израилчи аскерчи ёледи, 6 джаралы болады[7].
  • 1966 джылны 13-чю ноябрында Израиль кесини аскерчилерини минада атылгъанларына джууабха палестиначылагъа къаршчы операция башлайды. Ол операцияда, Иордания оккупация этген Иорданны кюнбатыш джагъасында 125 юй атылтылады, 15 иордан аскерчи эмда 3 мамыр адам ёледи. [6][7][8][9] Бу операция Кюнбатыш джагъада хашемит династиягъа къаршчы демонстрациялагъа чурум болады. Аны ызындан Иорданияны басмасы Насерни «БМО-ну аскерлерини этеклерини артында бугъуб, берген сёзюне ие болуб Иорданиягъа болушмады» деб терслейди[10]. Израиль операцияны БМО-ну Къоркъуусузлукъ Кенгеши 228-чи резолюциясы бла айыблайды[11].
  • 1966 джылны ноябрында Мисир бла Сирия бирлик къурайдыла[6].
  • 1967 джылны апрелинден майына дери сирий-израиль чекде сауутлу сермешиулени саны кёб болады.
  • 7-чи апрелде сирий территориядан израилчи траторчугъа атыудан сора, израилчиле джууаб отну ачадыла[1]. Бу инцедент Израиль бла Сирияны АХК-ларыны арасында сермешиуге келтиреди. Бу сермешиуде 6 сирий МиГ тюшюрюледи, аланы экиси Дамаскны башында. Джер сермешиуледе эки джандан да танкала хайырланнгандыла. Израилчи кючле уа сирий позицияланы бомбалагъан да этедиле[12].
  • 4-чю майда Сирияны информацияны министри ачыкълау этеди[13]:

    бу сермешиу Палестина къутхарылгъынчы, сионистле да джокъ болгъунчу барлыкъды.

  • 12-чи майда United Press International (UPI) агенство быллай билдириуню басмалайды:

    …мийик къуллукъда болгъан израилчи къайнакъ билдиргеннге кёре, Сирияны терртиориясында террористле чабыуулларын тохтатмасала, Израиль дамаскчы аскер режимни къоратыр ючюн чекленнген аскер операция бардырлыкъды. Бу сириячы правительствогъа къаршчы ачы уруу боллукъду[12][14].

  • 1967 джылны 13-чю майында Мисирни правительствосу СССР-ни правительствосундан официал билдириу алады, аннга кёре израилчи аскерле Сириягъа чабыу хазырлайдыла, эмда Израилни шимал чегинде бу нюзюр бла 11-13 бригада джыйылгъанды. Израилчи чабыуну датасына 17-чи май айтылгъанды. Ол кюн огъунакъ, 13-чю майда Сирия Мисирден Израилни чабыуун тыяр амалланы этилирин излейди. Мисирни генерал штабыны тамадасы Мухамед Фавзи Дамаскга кенгешиуле бардыры мурат бла учады[6]
  • 14-чю майда Мисир Суэц каналны зонасында кесини кючлерин мобилизация этеди[15].
  • 15-чи майда, Израилни бойсунмазлыгъыны кюнюнде, мисир аскерле Синайгъа ашырылыб, Израиль бла чегини къатында джыйыладыла[6][16][17].
  • 16-чы майда Мисир Израилни Сириягъа къаршчы агрессия къоркъуу салыу бла терслеб, чеклеге талай дивизияны тартады.
  • 16-чы майда Мисир БМО-дан къоркъуусузлукъ аскерлерин чыгъарыуун даулайды[6] БМО-ну Генерал секретары У Тан Мисирни правительствосуну бу излемин ызына алырын излейди. Аны бла бирге Израилден БМО-ну аскерлерин чекни Изараиль джанындан орналырын тилейди. Эки правительство да излемлени къабыл этмейдиле[18].
  • 16-чы майда Израиль мобилизацияны башлайды[19].
  • 17-чи майда гринвич заманнга кёре 8 сагъатда мисирчиле чекни узунлугъу бла бетджанланы алгъандыла[6].
  • 17-чи майда эки мисирчи МиГ Израилни территориясыны башы бла кюнчыгъышда (Иорданиядан) кюнбатышха учады. Аланы учушлары Димондагъы ядролу аралыкъны башы бла болгъанды. Самолетланы тутаргъа джетишмегендил[16].
  • 17-чи майда Иордания мобилизацияны башлайды.
  • 18-чи майда, гринвич заманнга кёрю кюнортадан сора мисирчиле, Шарм-аль-Шейхни къатында орналгъан 32 БМО-чу аскерчиге эвакуация этерге 15 такъикъа бередиле. [6]. Ультиматум келгенлей У Тан аскерлени чыгъарыу буйрукъ береди. Ол кюн огъунакъ Кувейтде мобилизация башланады.
  • 18-чи майда, БМО-ну аскерлерини ашыгъыш кетиулеринде сора араб радио быллай билдириу береди:[13][17][20]:

    Бюгюнден башлаб, Израилни джакълагъан халкъла арасы кюч джокъду. Биз энди кесибизни тыйыб турлукъ тюлбюз. БМО-гъа тарыгъыуларыбызны да тыярыкъбыз. Израилге къаршчы биз хайырланныкъ бир амал барды, ол да тотал къазауатды, аны эсебинде сионист кърал джокъ боллукъду.

  • Сирияны къоруулау министри Хафез Асад былай айтханды:[17][20]

Бизни кючлерибиз бусагъатда къуру агрессиядан джакъланыргъа тюл, сионистледен араб джерлени ариуларгъа процессни башларгъа да хазырды. Сирий аскер кесини бармагъын сампалда тутады…. Мен, аскерчи адамча, къурутуу къазауатха кирирге заман келгенине таукелме.

  • 18-чи майгъа Голан мийикликледе сирий аскерле хазыр боладыла[17][20].
  • 19-чу майда БМО-ну аскерлери чыгъарыладыла, Израилде джарым мобилизация башланады.
  • 20-чы майда Израилдеги мобилизация бошалады.
  • 21-чи майда Мисирде бютеулей мобилизация башланады[21].
  • 22-чи майда Мисирни президенти Насер, Шарм-эль-Шейхде гарнизонну орнатыб, Тиран ачыкъ богъазны блокада этерин баямлайды, аны блокадасы Израилни Эйлат портун джабады. Насер : «Израиль къазауат излей эсе — Ахлан ва-Сахлан! дейди[22]»
  • 23-чю майда Сауд Арабия къазауатха къошулургъа хазыр болгъанын билдиреди.
  • 23-чю майда Израиль «израилчи кемечиликге Тиран ачыкъ богъазда этилген тыйгъычланы [6], аны бла бирге БМО-ну аскерлерин чыгъарыуну, Мисир бла Иорданияны арасында аскер пактны къабыл этилиун да, Мисирге ирак аскерлени джибериуню да къазауат актха санарыгъын» билдиргенди. Кесинде сауутлу урушну башларгъа хакъны къояды.
  • 25-чи майда Мисирни аскер министри Шамс эль-Дин Бадран Москвагъа учады, анда ол совет правительстводан Израилге чабаргъа эркинлик излейди. Алай а Миинстрлени советини башчысы Косыгин Совет Союзну быллай чабыуну огъурамагъанын билдиреди. Мисирге къайтхан Бадран Насерге СССР-ни Мисирни биринчи чабарына къаршчы болгъанын билдиреди, алай а Израиль джанында АБШ къатышса СССР да Мисир джанында къошуллугъун айтады. Ол себебден Насер Мисирни аскер башчылыгъына, Мисирни биринчи чабмазлыгъын эмда биринчи урууну кесине алыргъа керек болгъанын айтады. Аскер-хауа кючлени башчысы инарал Судки Махмуд Насерге быллай тактика пеляхха келтирлигин айтады[23].
  • 26-чы майда Насер профсоюзланы панараб федерациясына ачыкълау этген заманында, къазауат башланса, «ол къазауат тотал боллукъду, эмда баш нюзюрю да Израилни къурутуу боллугъун» айтады[6][13].
  • 28-чи майда Судан мобилизацияны башлайды.
  • 29-чу майда Алжирни аскерлери Мисирге джибериледиле.
  • 30-чу майда Мисир бла Иордания бир-бирлерине болушлукъ этиу кесематха къол саладыла. Мисир инарал Абдул-Монейм-Риадны Иордан фронтда кючлеге башчылыкъ этерге джибериледи.
  • 31-чи майда ирак аскерле Иорданиягъа ашырыладыла.


Къазауатны ал тарихи юч ыйыкъ чакълы бир баргъанды, ол заманны ичинде мисир аскерлени мобилизациясындан башлаб, Израилни джууабы болады
1967 джылны 5-чи июнунуну танг аласында Израилни АХК-ларыны «Фокус» операциялары башланады, ол талай сагъатха араб коалицияны аскер-хауа кючлерин джокъну орнуна келтиргенди. Андан сора Израиль, хауадан джагъы болмагъан араб аскерлени 6 кюнню ичинде хорлагъанды.

Къазауатны барыуу

[тюзет | къайнакъны тюзет]
Синай фронтда операция


5-чи июнь. Къазауатны башланыуу. Премьер-министр Эшколну разылыгъы бла Израилни къоруулау министри инарал Моше Даяно эмда генерал штабны тамадасы инарал-лейтенант Ицхак Рабин хауа эмда джер юсю урууну башларгъа оноу этедиле. Танг аласы бла Израильни Аскер-хауа кючлери Джерле арасы тенгизни башындан къыбылагъа буруладыла эмда Мисирни бютеу аэродромларын урадыла, бу уруу мисирчи АХК-ланы джокъну орнуна келтиреди. Кечирек Иордания бла Сирияни АХК-лары да къурутуладыла, Иракны кючлерине да Мосулну къатында уллу заран келтирилиледи.

Израилни сакъланмагъан уруууна хазырлыкъла бек таша бардырылгъандыла. Къазауатны башланнган кюнюнде, танг аласы бла Израилни энчи къуллукъларыны агентлери Тель-Авивде АБШ-ны посольствасыны башында антеннаны, АБШ израилчи самолетларыны учханларын билмез ючюн, бузадыла. [24] . Израиль пилотла уа учарыкъларыны юсюнден 5 сагъат алгъа билгендиле.

Мисирге биринчи уруу тангны 7:45 болгъанды. Бир заманда 11 мисир авиабаза урулгъанды. Операцияда 183 израиль самолет болгъанды, ол бютеулей Израилни къазауат авиациясыны 95% болады. Эртденбланы сагъат 9 израиль авиация 197 мисир самолетну къурутады, аланы 189 джерде, 8 да хауа сермешиуледе. 8 радар станция чачылады неда ишлемез халгъа келеди. Синай бла Суэц каналны бёлгесинде 6 мисир авиабаза тамалдан джараусуз болады.

Израиль самолетланы кеслерини базаларына къайтыб, аланы джангыдан отлукъ бла толтуруб, сауутландыргъандан сора, сагъат 10 бола, мисир авиабазалагъа экинчи уруу болады, анда 164 израиль самолет болады, ала 14 авиабазагъа урадыла, энтда 107 мисир самолетну чачадыла.

Бу эки учушдан сора Израилни 9 самолету урулады, 6 бек уллу заран кёреди. 6 чууут пилот ёледи, ючюсю джаралы болады, экиси джесир тюшеди. Бютеулей 419 мисир самолетдан 304 къурутулады.

Мисир АХК-ла Израилден атака боллугъун билселе да, бу уруу быллай боллугъун киши да сакъламагъанды. Быллай операциялада болуучусуча танг аласында болмай, кечирек башланнганды. Ол заманда мисир патруль гёзетден къайтханды, пилотланы асламысы да аш юйде болгъандыла. Самолетла кёкге чыгъалмазча, кёкде болгъан самолетла да чёгелмезча, биринчи уруула учуучу джоллагъа этилгендиле. Израиль самолетла, мисирчиле сакъламагъан, тенгиз джанындан келгендиле. Аны тышында израиль самолетла бек алаша учхандыла, ол алашалыкъда аланы мисир радарла туталмагъадыла.

Израиль уруу кючлю координация бла этилгенди, бютеу чууут самолет мисир аэродромланы бир заманда ургъанды.

Сагъат 11 бола Сирия бла Иорданияны хауа кючлери Израилге учушларын башлайдыла. Сагъат 12:45 Израиль бу къралланы базаларына урады, аны эсебинде Иорданияны АХК бютеулей къурутуладыла (28 самолет), Сирияны аскер самолетларыны джарымы (53 самолет) джараусуз этиледиле, аны тышында 10 ирак самолет да урулады.

Къазауатны ахырына израилчиле 450 араб самолетну къурутханды, аланы къуру 70 хауа сермешиуледе тюшюрюлгенди, къалгъанлары аэродромлада урулгъандыла. Израиль кеси 40 самолётун тас этгенди.

Биринчи кюн огъунакъ джауну АХК-лерин къурутуу, Израилни самолётларыны хауагъа ие этеди. Къаршчылыкъ тюбемей ала араб колонналаны бомбалайдыла, мисир, сирий эмда иордан аскерлени деморализацияларына себеб болады[25].

5-чи июнну эртденинде Израилни аскерини пресс-службасы израиль аскер, Израиль таба джюрюген мисир аскер бла сермешиулерини башлагъанын ачыкълайды [26].

Синай фронтда операцияла

[тюзет | къайнакъны тюзет]

5-чи июнь. Биринчи кюн. Фронтну узунлугъуна созулгъан израиль аскепрле полковник Эхуд Решефни, генерал-майор Исраэль Талны, генерал-майор Ариэль Шаронну моторлу дивизиялары бла эмда генерал-майора Авраам Йоффени бронетанка дивизиясы бла кючлендириледиле. Талны дивизясы алгъа джюрюшню башлайды аны маршруту Хан-Юнис — Рафах — Эль-Ариш болады, Решефни бригадасы къыбылагъа, Газагъа, Шароннукъу Абу-Агейла — Куссейм бёлгедеги бетджанлагъа басымны кючлендиреди. Кюнюз Йоффе Таль бла Шаорнну дивизияларыны арасы бла Синайны арасына урады.

6-чы июнь. Экинчи кюн. Газаны Решеф 12:00 бола кючлейди. Абу-Агейланы кючлеген Шарон аскерлерини бир къауумун Рафах бла Эль-Аришни ариуларгъа джибереди. Къалгъан кючлери бла Митла ёзеннге атлайды. Йоффе Бир ЛАхфанны къатында дженгил бошалгъан сермешиуден сора Синайны арасындагъы Джебель-Либнидеги мисир аскерлеге урады. Мисирчи аскер башчы, аскерлерини Синайда ыхдырылырларына буйрукъ береди. Бу буйрукъ, алайсыз да кёллери аман болгъан аскерчилени деморализация этеди.

7-чи июнь. Ючюнчю кюн. Талны кючлерини асламысы Бир-Гифгафха джууукълашады, аны шимал энчи кючлери Румани таба барадыла. Йоффени алчы бригадасы Митланы ёзенини кюнчыгъыш къыйырына джетиб, отлукъсуз эмда окъсуз болгъанлары себебли тохтайдыла. Аланы ызларына ыхтырылгъан мисир аскерчиле къуршалайдыла. Бригаданы башха кесеги, къуршаланнганлагъа болушлукъгъа барады. Шарон Нахлге чыгъады, башха бёлекле Шимал-Кюнчыгъыш Синайны ариулайдыла, хауа эмда джерли десантла уа Шарм-эль-Шейхни кючлейдиле. Шаблон:Externalmedia 8-чи июнь. Тёртюнчю кюн. Мисир бронетанка бёлекле артхы ыхтырыуну джакъларгъа кюрешедиле, алай а Таль аланы къаушатады. Йоффени дивизиясы бирлешиб, Митл ёзенде къуршоудан чыгъады эмда Порт-Суэцни олбир джанындан каналгъа чыгъады. Къум тюзлени юслери бла алгъа урушдан сора Шаронну дивизиясы Нахлны кючлеб, Йоффени ызындан Митлны ёзенине джол алады. Анда-мында мисир аскер бёлек тургъан джерни тышында Синай бютеулей чууутлуланы къолларына тюшеди. 9-чу июнь. Бешинчи кюн. Отну тохтатыу. БМО-ну Къоркъуусузлукъ Кенгеши отну тохтатыун даулайды. Израиль атыуну ол кюн огъунакъ, Мисир да экинчи кюн тохтатады.

Иордан фронтда операцияла

[тюзет | къайнакъны тюзет]
Иордан фронтда операцияла

Израиль, Мисирни Синайда хорлагъынчы Иордания бла Сирия къаршчы актив уруш этерге излемегенди. Аны бла бирге Израиль Иерусалимни кючлер муратын алгъа салгъанды. Иордан король Хуссейннге нейтралитет тутса чабылмазлыгъына гарантия берилгенликге, араб къралланы басымы бла Иордания да къазауатха къошулады.

Иерусалим ючюн сермешиу

[тюзет | къайнакъны тюзет]
Файл:Generals Rabin Dayan Narkis Jerusalem 1967.jpg
Ицхак Рабин, Моше Даян бла Узи Наркисв Иерусалимде

5-чи июнь. Биринчи кюн. Сагъат 8:30 Израильни ТИМ-и БМО-ну келечиси инарал Буллгъа Иорданияны королу Хуссейнге письмо береди. Письмода королгъа къралы къазауатха къатышмазын тилейди. Иордания къошулмаса, аннга заран джетмезлигин билдиргенди. Письмо королгъа сагъат 11 бола берилгеди. Король письмода тилекни къабыл этмегенди, аны самолетлары Израилде ышанлагъа джете тургъанларын чертиб.

Иерусалимде орам сермешиуле эртденбланы 10:15 башланадыла, 11:45 бола иордан араб легион Кюнбатыш Иерусалимни минометдан бомабалаб башалайды, иордан артиллерия уа Тель-Авивден кюнчыгъыш джанын эмда Изреель ёзеннге тоб атыб башлайды[27]. Бригадачы инарал Узи Наркис ийген болушлукъ бла, ара кючлени башчысы юч бригаданы кючю бла алгъа ургъанды. Ол кюн огъунакъ ала Эски Шахарны къабыргъаларына келедиле, анда гарнизоннга тамадалыкъ иордан бригадачы генерал Ата Али этгенди.

6-чы июнь. Экинчи кюн. Израиль аскерлени Эски шахаргъа джюрюшлери тохтатылады. Алай а шахарны къуршалау бошалады- танка бригаданы бёлеклери Рамалланы кючлейди, башха бригата Латрунну къолгъа алады. 1947 джылдан бери биринчи кере Тель-Авив-Иерусалим джол израильчилеге ачылады.

7-чи июнь. Ючюнюч кюн. Полковник Гур штурм бла Эски шахарны алады. Кюнортагъа Вифлеем, кечирек да — Гуш Эцион кючленеди. Эки джан да БМО-ну от тохтатыу теджеуюн къабыл этедиле, сагъат 20:00 башлаб атышыу тохтайды.

Дженин-Наблус сермешиу

[тюзет | къайнакъны тюзет]

5-чи июнь. Биринчи кюн. Израилни Давид Элазар башчылыкъ этген Шимал кючлери эки бригада чакълы бир болгъандыла. Кече сагат онекиге бир дивизия бла кючлендирилген танка бригада Джениннге джууукълашхандыла.

6-чы июнь. Экинчи кюн. Ауур сермешиуден сора Дженин алынады.

7-чи июнь. Ючюнчю кюн. Израильчиле Наблусха басымны тохтамайдыла, къанлы сермешиуден сора къолларына аладыла. Къарыуун тауусхан иордан кючле Иордан суудан ётедиле, ала анда къазауат бошалгъынчы турадыла.

Сирий фронтда операцияла

[тюзет | къайнакъны тюзет]
Сирий фронтда операцияла

5 − 8-чи июнь. Биринчи-тёртюнчю кюнле. Голан мийикликлени алты сирий бригада тутханды, дагъыда алты резервде болгъандыла. 5-чи июнну ингиринде Израилни самолетлары Сирияны АХК-ни джарымы чакълы бирисин къурутады. Тёрт кюнню ичинде артиллерия атыш болмаса, эки джан да алгъа урмагъандыла.

9-чу июнь. Бешинчи кюн. Элазар танг аласында алгъа урургъа буйрукъ алады. Ол аскерлерин биринчи алгъа уруу ючюн Голан сыртны шималында джыяды. Кечеге бу кючле сирий къоруулауну чачыб танг аласына мийиклеге чыгъадыла.

10-чу июнь. Алтынчы кюн. Израильчиле Голан мийиклени шимал джанындан да сирий къоруулауну чачадыла. Алайдагъы баш шахар Кунейтре юч джанындан келген чууут аскерле бла кючленеди.

Атыуну тохтатыу 19:30 башланады.

Тенгизде къазауат

[тюзет | къайнакъны тюзет]

Къазауатны баргъанында уллу тенгиз сермешиу болмагъанды.

1967 джылны 8-чи июнунда Синай джарымайрымканны джагъаларында радиоэлектрон тахса джыйгъан АБШ-ны АТК-ларыны «Либерти» кемеге израилчи самолетла эмда торпеда катерле чабхандыла. Атаканы эсебинде 34 американ тенгизчи ёлгенди, 173 да джаралы болгъанды.
Израилни ачыкълаууна кёре кеме терс танылгъанды. Алай а башха оюмлагъа кёре израилчиле кемени иш этиб ургъандыла. Ала Галилеяда Голан мийиклени кючлер ючюн джюрюген израиль аскерлени билинирлеринден къоркъгъандыла[28].

6-чы июнда Израилни «Яфо» эсминеци Мисирни ракета катерин Порт-Саидни къатында батдырады.

Израильчи сууда диверсантла Порт-Саид бла Александрияны портларына джиберилгендиле, алай а ала бир кемеге да заран салалмагъандыла. 6 израилчи джесирге тюшгенди[29].

Къазауатда чарпыула

[тюзет | къайнакъны тюзет]

Израилден Бир къауум билгилеге кёре Израилден 779 адам ёлгенди. Аладан 338 синай фронтда, 300 иордан фронтда (183 Иерусалим ючюн сермешде) эмда 141 сирий фронтда[30].

Араб къраллада

Къазауатны эсеблери

[тюзет | къайнакъны тюзет]

Бу къазуатда Израиль талай кюннге ажымсыз хорламгъа ие болгъанды, ол Синай джарымайрымканны, Газаны секторун, Иордан сууну кюнбатыш джагъасын, Кюнчыгъыш Иерусалимни эмда Голан мийиклени кючлегенди. 1949 джлын Джашил сызы Израиль бла джангы территорияларыны арасында административ чек болады.

1967 джылны 28-чи июнунда Израилни правительствосуну бегими бла Иерусалимни иордан секторуна да юрисдикциясы джайылгъанды. Бютеулей да Израиль кесини къазауатха дери территориясындан 3,5 кереге уллу болгъанды.

Белгиле

[тюзет | къайнакъны тюзет]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Леонид Млечин, Зачем Сталин создал Израиль?орус.
  2. ↑ [Morris Benny 2001 стр.301]
  3. ↑ Шесть дней, которые чуть не потрясли мир, АЛЕКСАНДР Ъ-ШУМИЛИН «Коммерсантъ» № 84 (1266) от 05.06.1997орус.
  4. ↑ Benny Morris 2001 303-304 бетле
  5. ↑ [Benny Morris 2001 стр.303 ]
  6. ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 Черчилль Р.и У. Шестидневная война. Глава вторая. Закрытие проливоворус.
  7. ↑ 7,0 7,1 Barry M. Rubin. Revolution until victory? — Harvard University Press, 1994. — P. 11. — 271 p. — ISBN 0674768035.
  8. ↑ Israel, Army and defense — A dictionary, Zeev Schiff & Eitan Haber, editors, Zmora, Bitan, Modan, 1976, Tel-Aviv Шаблон:Ref-he
  9. ↑ 1967 Israeli-Arab Six Day war:Senator Symington on the Es-Samu incident
    • «The deaths were apparently due to the unexpected presence of a Jordanian patrol.»
  10. ↑ Benny Morris 2001 стр. 303
  11. ↑ United Nations Security Council Resolution 228
  12. ↑ 12,0 12,1 Benny Morris 2001 стр. 304
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 6 Days War: Crucial quotes
  14. ↑ …high Israeli source said Israel would take limited military action designed to topple Damascus army regime if Syrian terrorists continued sabotage raids inside Israel. It will be a telling blow against Syrian Goverment.
  15. ↑ Израилни ТИМ-и: Events leading to the Six Day War: 1967
  16. ↑ 16,0 16,1 Цитата этиуде халат: Неверный тег <ref>; для сносок Тененбаум не указан текст
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 Цитата этиуде халат: Неверный тег <ref>; для сносок ХИГЕР не указан текст
  18. ↑ [1]
  19. ↑ Bregman 2002 бет 74
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 The 1967 Six-Day War by Mitchell Bard
  21. ↑ Benny Morris. 2008 306 бет
  22. ↑ араб. ‎Хош келигиз!
  23. ↑ Bregman 2002 82 бет
  24. ↑ Bregman 2002 208-чи бет
  25. ↑ Benny Morris 2008 316-318 бетле
  26. ↑ Bregman 2002 85-чи бет
  27. ↑ Benny Morris 2001 322 бет
  28. ↑ Bregman 2002 88-90 бетле
  29. ↑ Benny Morris 2001 327 бет
  30. ↑ Morris 326-327 бетле
  31. ↑ Bowen, Jeremy. Six Days: How the 1967 War Shaped the Middle East. London: Simon & Schuster, 2003. P. 270.
  32. ↑ Stone, David. Wars of the Cold War. Brassey’s, 2004. P. 219.
  33. ↑ Hopwood, Derek. Egypt: Politics and Society. London: Routledge, 1991. P. 76.
  34. ↑ Страны Ближнего Востока: Справочник. — К.: Политиздат Украины, 1990. 105 бет. орус.
  35. ↑ Лаффин Дж. Израильская армия в конфликтах на Ближнем Востоке. 1948—1973. — М.: АСТ, Астрель, 2002. 26 бет.
  36. ↑ Stone, pp. 221—222.
  37. ↑ Makiya, Kanan. Republic of Fear: The Politics of Modern Iraq. University of California Press, 1998. P. 48.
Чыкъгъаны — «https://krc.wikipedia.org/w/index.php?title=Алтыкюнлюк_къазауат_(1967)&oldid=103799»