Дуния банк бетни къайнагъына къара

{| width="250" align="right" border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" style="margin: 0em 0em 1em 1em; background:#f9f9f9; border: 1px #cccccc solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
|-
| colspan="2" bgcolor=#F5F5F5 align="center" style="border: solid #C0C0C0; border-width: 0px 0px;" | <big>'''Дуния банк'''</big><br />{{lang-en|'''World Bank'''}} <br />
{{lang-fr|Banque mondiale}} <br />
{{lang-es|Banco Mundial}} <br />
{{lang-de|Weltbank}} <br />
|-
| align="center" colspan="2" bgcolor="#FFFFFF"  | [[Файл:World Bank Logo.svg|200px]]<br />[[Дуния банкны белгиси]]
|-
| colspan="2" align="left" style="background: #fff;" |
|-
|'''Къошулгъан къралла'''
| [https://web.archive.org/web/20091003022718/http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/EXTRUSSIANHOME/EXTRUSSABOUTUS/0,,contentMDK:21513246~pagePK:51123644~piPK:329829~theSitePK:2871872,00.html 185 кърал]
|-
|'''Штаб-фатарыны тургъаны'''
| {{Flagicon|United States}} [[Вашингтон (Колумбия округ)|Вашингтон]], [[АБШ]]
|-
| '''[[Президент]]'''
| {{Flagicon|United States}} [[Джим Ён Ким]]
|-
| '''Ишлеген тил'''
|[[Ингилиз тил]]<br />
|-
|'''Къуралыуу'''
|[[27-чи декбарь]], [[1945]]
|-
| '''Официал сайты'''
| http://www.worldbank.org/
|}
'''Дуния банк''' — [[айный тургъан къралла]]гъа болушлукъ этер нюзюр бла къуралгъан [[халкъла арасы финанс организация]]ды<ref>[http://www.worldbank.org/eca/russian/ Дуния банкны орус тилде официал сайты]</ref>.

Кесини айныууну процессинде, Дуния банк кёб кере тюрленнгенди, ол себебден Дуния банк деген термин бла тюрлю-тюрлю этаплада башха организациялагъа ат болуб тургъанды.

Аллында Дуния банк деб [[Экинчи дуния къазауат]]дан сора Кюнбатыш Европа бла Япониягъа финанс болушлукъ этген [[Айныу бла реконструкцияны халкъла арасы банкы]]на айтхандыла. Кечирек, [[1960 джыл]] [[Айныуну халкъла арасы ассоциациясы]] къуралгъанды, ол банктны политикасы бла байламлы функцияларыны бир бёлегин кесине алады.

Бусагъатда Дуния банк деб эки организациягъа айтадыла:
* Айныу бла реконструкцияны халкъла арасы банкы
* Айныуну халкъла арасы ассоциациясы

Башха заманда алагъа дагъыда юч организация къошулады, ала Дуния банкны кечирек чыкъгъан сорууларына джууаблыдала:<ref>[https://archive.today/20120630221225/web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/EXTRUSSIANHOME/EXTFAQSRUSSIAN/0,,contentMDK:20692067~menuPK:1805709~pagePK:98396~piPK:51137780~theSitePK:1805315,00.html Дуния банкны юсюнден]</ref>

* [[Халкъла арасы финанс корпорация]]
* [[Инвестициялагъа гарантиядан кёб джанлы агентство]]
* [[Инвестиция дауланы тюзетген халкъла арасы аралыкъ]]

Бютеу беш организация Дуния банкны Къауумуна киредиле, эмда оракъ атлары [[Дуния банкнты къаууму]]ду. Кёбюсюне Дуния банк деб Айныу бла реконструкцияны халкъла арасы банкына айтадыла, бусагъатха дери бу банк Дуния банкны ишини кёбюсюн бардырады.

== Тарихи ==
[[Файл:WhiteandKeynes.jpg|thumb|right|Уллу Британияны келечиси [[Джон Мейнард Кейнс]] (онгда) эмда Гарри Декстер Уайт ([[:w:en:Harry Dexter White|Harry Dexter White]]), [[АБШ]]-ны келечиси, [[Бреттон-Вудс конференция]]да.]]
[[Бреттон-Вудс конференция]]да къуралгъан эки уллу финанс организацияланы бириди Дуния банк (олбириа [[Халкъла Арасы Ачха Фонд]]ду). 45 къралдан келечи, аланы ичинде [[СССР|Совет Союзну]] келечилерида болуб, [[Экинчи дуния къазауат]]да зарауатлыкъ кёрген экономикаланы орнуна салыуну сорууларына къарагъандыла.<ref>Goldman, Michael. ''Imperial Nature: The World Bank and Struggles for Social Justice in the Age of Globalization''. New York: Yale University Press, 2005 pp. 52-54</ref>

Совет Союз аллындан Конференцияны ишине кючлю къатышханды, алай а кечирек Халкъла арасы ачха фонд бла Дуния банкны ишине къошулургъа унамагъанды, чурумуда уставына кёре алыннган оноулагъа АБШ-ча бир ауурлугъу болмагъаны болгъанды.

Ал этапларында [[1945]]—[[1968]] дждж Дуния банк кредит бериуню бусагъатдача кючлю бардырмагъанды, кредит алгъанлагъа уллу излемле болгъардыла. Биринчи президентни Джон МакКлойну (John McCloy) тамадалыгъы бла биринчи борч алгъан кърал [[Франция]] болгъанды, аннга 250 американ доллар суммада [[кредит]] берилгенди. Кредит бериуню баш шарты уа — коалиция правительствогъа [[Француз коммунист партия|коммунислени]] къошулмауу болгъанды.<ref name="WI"> [http://books.google.ru/books?id=KODdZ4fux5UC&pg=PA64&lpg=PA64&dq=Credit+France+in+1947+250&source=bl&ots=_4-KMs4gFm&sig=L-Z71LPNkBOfn7TRD5bABq49gJo&hl=ru&ei=xpbNSsSFCofA-Qb1t4WBAw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2#v=onepage&q=Credit%20France%20in%201947%20250&f=false Wall, Irwin M. The United States and the making of postwar France, 1945—1954] </ref> Эки башха кредит излеген кърал болушлукъ алалмагъандыла ([[Польша]] бла [[Чили]]) . Андан башлаб Дуния банк [[Кюнбатыш Европа]]ны къралларына кредит бериуню къызыуландыргъанды. Ол заманлада [[Экинчи дуния къазауат]]дан сора чачылгъан экономика [[Маршаллны планы]] бла джангыдан джан ала башлагъанды, бу планны финансландыргъан асламысы бла Дуния банкны юсю бла баргъанды.

1968—1980 джыллада Дуния банкны баш иши айный тургъан къралла болушлукъ болгъанды. Берилген кредитлени ёлчеми бла структуралары тюрленнгенди, ала энди къралгъа бериб къоймай экономиканы айры санагъатларындан башлаб социал соруулагъа дери кредитлендиргендиле. Ол кёзюуде тамадалыкъ этген [[Роберт Макнамара]] банкны ишине технократ оноу этиу стилни келтиргенди (АБШ-ны къоруулау министри бла [[Ford Motor|Форд компанияны]] президенти болгъаны себебли опытыда болгъанды). Макнамара борч излеген къраллагъа кредитни бериуню джангы системасын къурайды, кредитни бериуню болджаллары азаядыла. Кредит алыу тынчыракъ болады.

[[1980 джыл]] Макнамаранын орнуна Клаузен ([[w:en:A.W. Clausen|A.W. Clausen]])АБШ-ны ол замандагъы президенти [[Рональд Рейган]]ны теджеую бла келеди. Бу кёзюуде кредитле асламысы бла [[ючюнчю дунияны къраллары]]на берилгендиле. 1980—1989 джыллада кредитлениуню политикасы асламысы бла ючюнчю дунияны экономикаларын кредитледен байламлылыкъларын азайтыр ючюн айнытыу бла байламлы болгъанды. Быллай политика социал соруулагъа кредит бериуню тохтатханды.

[[1989 джыл]]дан башлаб Дуния банкны политикасы джамагъат организацияланы хыртха уруулары бла иги тюрленнгенди, артыкъсызда бек [[табигъатны сакълау]]да. Алай бла берилген кредитлени нюзюр спектри иги талай кенгергенди.

== Нюзюрлери бла муратлары ==
[[Файл:World Bank building at Washington.jpg|thumb|Дуния банкны [[Вашингтон (Колумбия округ)|Вашингтонда]] штаб-фатары]]
{{цитата|Дуния банкны ишини баш нюзюрю — бютеу адамла ючюн тохтаусуз глобализацияны джакълау, джарлылыкъны масштабын азайтыу, табигъатха зарансыз экномика ёсюмню къызыу этиу, эмда адамла ючюн джангы мадарла къурау эмда алагъа умут бериудю.|автор=Роберт Б. Зеллик, Дуния банкны алгъыннгы президенти<ref name="PG">[https://archive.is/20120630221321/web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/EXTRUSSIANHOME/PROJECTSRUS/0,,contentMDK:22044920~menuPK:5771682~pagePK:41367~piPK:51533~theSitePK:3319376,00.html Дуния банкны проектлери бла нюзюрлери]</ref>}}
Бусагъатда [[мингджыллыкъны декларациясы]]на кёре, Дуния банк кесини ишин [[Мингджыллыкъны айныу нюзюрлери]]не бургъанды.<ref>[http://go.worldbank.org/0JT7UJLI10 Дуния банк. Нюзюрле]</ref> Ючюнчю мингджыллыкъгъа кёчюу кёзюуде БМО-ну эгидасы бла сегиз нюзюр салыннганды, ол нюзюрлеге джетиу халкъла арасы организацияланы баш мураты болургъа керекди. Бу нюзюрле 2015 джылгъа джетилирге керекдиле, ма ала:
# [[джарлылыкъ]] бла [[ачлыкъ]]ны къоратыу;
# бютеулей ал башланнган окъууну баджарыу;
# эркишиле бла тиширыуланы тенгликлерин джакълау эмда тиширыуланы хакълары бла мадарларын кенгертиу;
# [[Сабий аджал|сабий аджалны]] азайтыу;
# [[аналыкъны сакълау]]ну кючлендириу;
# [[АИВ]]/[[АИДС]](ВИЧ/СПИД) бла, [[малярия]] бла эмда башха ауруула бла кюрешиу;
# табигъатны тохтаусуз айныуун баджарыу;
# айныу нюзюр бла глобал партнерлукъну къурау.

== Банкны ишини оноуун джюрютюу ==
[[Файл:Jim Yong Kim (cropped).jpg|thumb|Дуния банкны президенти Джим Ён Ким]]
Дуния банк [[акционер джамагъатдыо]], [[акционер]]лери уа 185 къралды.<ref name="O">[http://go.worldbank.org/Y8LP9WLI60 Дуния банк. Къуралыш структурасы]</ref> Къошулгъан къралланы ауазларыны саны, Банкны капиталыны юлюшюне кёре болады, ол юлюш а уа дуния экономикада юлюшге кёре саналады. Бу акционерлеге Оноучуланы кенгеши келечилик этеди, ол баш оноу органды эмда банкны политикасын джюрютеди. Асламысы бла кенгеншге къошулгъан къралланы финансларыны министрлери киредиле. Оноучланы кенгеши кесини джыйылыуларын джылда бир кере, Дуния банкны къауумуну эмда [[Халкъла Арасы Ачха Фонд]]ну Оноучу кенгешлерини l;sqskseeye заманында болады.

Оноучуланы кенгешини джыйылыуларыны арасында ишни 24 толтуруучу директор бардырады, ала штаб-фатарда ишлейдиле.<ref name="O"/> Толтуруучу директорла директорланы Кенгешин къурайдыла, аннга тамадалыкъ Банкны Президенти этеди. Кенгешге 5 эм кёб акциясы болгъан къралладан директор ([[АБШ]], [[Япония]], [[Германия]], [[Франция]] эм [[Уллу Британия]]) сора 19 толтуруучу директор да къралланы къауумларын келечилик этедиле.

Директорланы кенгеши кесини джыйылыуларын ыйыкъда эки кере этедиле, эмда банкны бютеу ишлерин джюрютюуде оноу этедиле, аны ичинде бютеу кредитлени эмда башха оноуланы бегитедиле. Дуния банкны президенти, (бусагъатда Джим Ён Ким) директорланы Кенгешинде тамадалыкъ этеди, эмда бютеу банкга башчылыкъ этеди. Адет бла Дуния банкны Президенти, банкны эм кёб акциясын тутхан къралдан, АБШ-дан боладып. Президент оноучуланы кенгеши бла беш джыллыкъ болджалгъа сайланады, эмда джангыдан сайланыргъа болады. Беш вице-президент, аланы ичинде юч тамада вице-президент ({{lang-en|Senior Vice-Presidents}}) эки толтруучу вице-президент ({{lang-en|Executive Vice-Presidents}}) белгили регионлагъа джууабл боладыла, эмда аны тышындада белгили фунцкциялары барды.

Дуния банкны джюз къралдан артыкъ къралда келечилиги барды, анда 10000 адамдан аслам адам ишлейди.<ref name="О нас">[http://go.worldbank.org/WYOV717GD0 Дуния банк. Баш фактла]</ref>

=== Дуния банкны Президентлери<ref name="Presidents">[http://go.worldbank.org/R212DQ7AF0 World Bank Group Presidents]</ref> ===

{| class="wikitable" style="text-align:center"
|- style="background-color:#efefef;"
! align="center" | Президент || align="center" | ишлеген заманы
|-
| align="left" | [[Мейер, Юджин|Юджин Мейер]] ([[:w:en:Eugene Meyer|Eugene Meyer]]) || июнь 1946 — декабрь 1946
|-
| align="left" | [[Макклой, Джон|Джон Макклой]] ([[:w:en:John Jay McCloy|John Jay McCloy]]) || март 1947 — июнь 1949
|-
| align="left" | [[Блэк, Юджин|Юджин Р. Блэк]] ([[:w:en:Eugene Robert Black|Eugene Robert Black]]) || июль 1949 — декабрь 1962
|-
| align="left" | [[Вудс, Джордж|Джордж Д. Вудс]] ([[:w:en:George D. Woods|George D. Woods]]) || январь 1963 — март 1968
|-
| align="left" | [[Макнамара, Роберт Стрэйндж|Роберт С. Макнамара]] ([[:w:en:Robert S. McNamara|Robert S. McNamara]]) || апрель 1968 — июнь 1981
|-
| align="left" | [[Клозен, Элден|Элден В. Клозен]] ([[:w:en:Alden W. Clausen|Alden W. Clausen]]) || июль 1981 — июнь 1986
|-
| align="left" | [[Конэбл, Барбер|Барбер В. Конэбл]] ([[:w:en:Barber B. Conable|Barber B. Conable]]) || июль 1986 — август 1991
|-
| align="left" | [[Престон, Льюис|Льюис Т. Престон]] ([[:w:en:Lewis T. Preston|Lewis T. Preston]]) || сентябрь 1991 — май 1995
|-
| align="left" | [[Джеймс Д. Вулфенсон]] ([[:w:en:James David Wolfensohn|James David Wolfensohn]]) || июнь 1995 — май 2005
|-
| align="left" | [[Пол Вулфовиц]] ([[:w:en:Paul Wolfowitz|Paul Wolfowitz]]) || июнь 2005 — июнь 2007
|-
| align="left" | [[Роберт Зеллик]] ([[:w:en:Robert Zoellick|Robert Zoellick]]) || июнь 2007 — июнь 2012
|-
| align="left" | [[Джим Ён Ким]] ([[:w:en:Jim Yong Kim|Jim Yong Kim]]) || 1 июль 2012 башлаб
|}

== Членлик ==
Дуния банкге кириуню баш шарты [[Халкъла Арасы Ачха Фонд]]ну члени болууду, ол демек, хар [[РАХАБ]]-ны члени Халкъла арасы ачха фонду членида болургъа керекди. Реконструкция бла айныуну халкъла арасы банкыны (РАХАБ) члени болмагъан кърал [[Дуния банкнты къаууму]]ну башха организациясына кирир мадары джокъду.

Реконструкция бла айныуну халкъла арасы банкына 185 кърал киреди<ref>[http://go.worldbank.org/BT8FVWFYV0 Бютеулей билгиле]</ref>. Ахыр члени (18 январь 2007 джыл) [[Черногория]] болгъанды. Уставына кёре хар къралны устав капиталында белгили бир квотасы болады, ол квотагъа кёре оноу алыудада ауазла бериледиле. 2006 джылгъа кёре ауазла былай юлешиннгендиле:
{|
 |- valign=top 
 |
 {| class="wikitable"
  !Кърал||Юлюшю, %
  |-
  |АБШ||16,39
  |-
  |Япония||7,86  
  |-
  |Германия||4,49
  |-
  |Франция||4,30
  |-
  |Уллу Британия||4,30
  |-
  |Къытай||2,78
  |-
  |Индия||2,78
  |-
  |Италия||2,78
  |}
 | || 
 |
 {| class="wikitable"
  !Кърал||Юлюшю, %
  |-
  |Канада||2,78
  |-
  |Россия||2,78
  |-
  |Сауд Арабия||2,78
  |-
  |Нидерландла||2,21
  |-
  |Бразилия||2,07
  |-
  |Бельгия||1,81
  |-
  |Испания||1,75
  |-
  |Швейцария||1,66
  |}
 | || 
 |
 {| class="wikitable"
  !Кърал||Юлюшю,%
  |-
  |Австралия||1,53
  |-
  |Иран||1,48
  |-
  |Венесуэла||1,27
  |-
  |Мексика||1,18
  |-
  |Аргентина||1,12
  |-
  |Къалгъан 163 кърал||29,90
  |-
  |Бютеулей||100,00
  |}
 |}

Айныуну халкъла арасы ассоциясысында 168 кърал барды-членов<ref>[http://go.worldbank.org/14OS09UZ90 Дуния банкны къауумунда членликни юсюнден информация]</ref>

== Хыртха уруу ==
Дуния банкны иши узун заманны ичинде тюрлю-тюрлю джамагъат организация бла, алимле бла хыртха урулады, аланы ичинде [[Экономикадан нобель премия]]ны лауреаты эмда Дуния банкны алгъыннгы баш экономисти [[Джозеф Стиглиц]].<ref name="ДС">[https://web.archive.org/web/20090903232009/http://www.rusreforms.ru/stigpage.htm#other Неофициальная страница Нобелеского лауреата по экономике Джозефа Стиглица]</ref>.

Дж. Стиглиц айтханнга кёре, айный тургъан къраллагъа [[Халкъла Арасы Ачха Фонд|ХААФ]], Дуния банк эмда американ правительствода экономистле бардыргъан политиканы терсге санайды. Аны оюмуна кёре, бу политикагъа [[АБШ]] кеси барса, экономикасы айнырыкъ тюл эди. Аны чертгенине кёре, [[Россия]] ол рекомендациялагъа кёре ишледида экномикасы кризисден чыкъмазча болду, [[Къытай]] а уа тынгыламадыда, энди экономикасы ёрге барады.

== Дагъыда къарагъыз ==
* [[Дуния банкны къаууму]]
* [[Халкъла арасы финанс организация]]
* [[Халкъла Арасы Ачха Фонд]]
* [[Глобализация]]

== Джибериуле ==
* [http://www.worldbank.org/eca/russian/ Орус тилде официал сайты]
* [https://web.archive.org/web/20090614053452/http://geo.worldbank.org/ Дуния банкны ишлеуюню картасы] {{ref-en}}
* [https://archive.is/20120716183002/web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/SOUTHASIAEXT/0,,pagePK:158889~piPK:146815~theSitePK:223547,00.html World Bank Data and Analysis on Poverty and Economic Growth in South Asia] {{ref-en}}

== Белгиле ==
{{белгиле}}
{{викигёзен|World Bank}}

[[Категория:Халкъла арасы организацияла]]