Эмансипация

Эмансипа́ция (лат. emancipatio) — бойсунуудан къутулуу, чеклениулени къурутуу, хакълада тенг этиу.

Сёз кеси латин тилде этимден къуралгъанды, emancipare — сабийни атасына бойсунуудан азатлау, не да кенгирек магъана бла иеликге хакъдан артха туруу, формал джаны бла бу хакъла эм полномочияла къурутулмагъандыла, ала башха адамгъа кёчгендиле, ол себебден «эмансипация» болгъан адам башына бош болмагъанды, бир иеден, башха иеге кёчгенди. Быллай этиу - кесини полномочияларындан артха туруб, башха бериу, юристлик акт болгъанды, ол Онеки Таблицаны законларында огъунакъ бегитилгенди, аты да emancipatio болгъанды. Кечирек эмансипацияны юсюнден айтылса, къуру рим хакъны юсюнден айтылыб къалмай, башха хакъ системаланы юсюнден да айтылгъанды, сёз ючюн, герман хакъда. Кечирек, XIX ёмюрню ахырында - XX ёмюрню аллында сабий эмансипация деб, джарлы юйдегиледен сабийлени уллула бла тенг ауур ишден азатланыуну юсюнден айтылгъанды.

Акъыл-палыкъланы толу хакъ иеликлери

Эмансипация  — осуйлукъ органны неда сюдню оноуу бла, оналты джылда адамны толу ие хакълы болуууду.

Эресей граждан хакъда акъыл-палыкъ болмагъан, оналты джылы толгъан адам, ата-анасыны разылыгъы бла, неда осуюну разылыгъы бла, урунуу кесамат бла, аны ичинде контракт бла, ишлей эсе, неда саудюгерлик бла кюреше эсе, толу хакъ ие баямланыргъа боллукъду..

Акъыл-палыкъ болмагъанны толу хакъ ие баямлау, ол адамны юйдегиленсе да келеди, акъыл-палыкъ болгъунчу айрылса да, толу хакъ иелиги къалады. Алай а некяхны кертиге саналмагъан оноу чыкъса, сюд акъыл-палыкъ болмагъан баш иени (юй бийчени) толу хакъ иеликден чыгъарыу оноу этерге боллукъду. Адамны юйдегилениуу, аны эмансипация болгъанына тенг болмайды.

Тиширыуланы эмансипациясы

Петроградда тиширыулагъа сайланыу хакъ излениб бардырылгъан митинг, февраль 1917

Тиширыуланы эмансипациясы деб, тиширыулагъа джамагъат, урунуу эмда юйдеги джашауларынды эркишиле бла тенг хакъ берилиуге айтылады. Тенг хакъ деб, тиширыуланы окъуу алыргъа, властны кърал органларына сайларгъа эмда сайланыргъа хакъгъа, урунуугъа эмда тенг джалгъа хакъгъа айтылады.