Кальмар уния

	Кальмар уния ; Kalmarunionen; Энчи уния
	; XVI ёмюрню башында Кальмар уния
Ара шахары	Копенгаген
Дини	Рим-католик клиса
Кърал оноууну формасы	монархия

Ка́льмар уния (дан., норв., швед. Kalmarunionen) — Данияны королларыны башчылыгъында къуралгъан, Дания, Норвегия эм Швеция королевстволаны бирикдирген энчи унияды (1397—1523). Къралла, кеслерини суверенитетлерин бергендиле, алай а кенг автономиялары болгъанды. Интереслени айырылыуу (артыкъсыз да Швеция унияда Данияны башчылыгъына разы болмагъаны) тикликге келтириб, бирликни 1523 джылда ахыры бла чачханды.

Ал тарихи

Уния, Германияны XIV ёмюрде Скандинавияда экономика эм политика экспансиясына къаршчылыкъгъа къуралгъанды. Ол кёзюуде эркин шахарла бла Ганза акъыртын-акъыртын Скандинавияда сатыу-алыуну къолгъа джыйгъандыла. Немецлени былайгъа келиую скандинав интеграциягъа джангы къарыу бергенди. Кальмар унияны къураууна себеб болгъан экинчи фактор — XIII—XIV ёмюрледе климатны сууукъ болууу бла чыкъгъан экономика кризис болгъанды. Кёб бай скандинав юйюр Шимал Европада джерлеге ие болгъанды, бирикген король аланы иеликлерини тийилмезлигине гарант болгъанды. Дания, джангыз кеси политика амбицияларын тындыралмагъанды: Шлезвиг бла Балтиядан кетерге керек болгъады. Норвегияны патчахларына эсе уа тири политика бардырыр ючюн энчи къайнакълары джетишмегенди. Бу бютёу шарт, унияны къуралыууна себеб болгъанды. Кальмар униягъа биринчи атламгъа швед-норвег унияны санаргъа боллукъду.

Бирликни къуралыуу

1364 джылда Фолькунгланы династиясындан ахыр швед король Магнус Эрикссон (ол заманда огъунакъ Норвегияны королю да болгъанды) къысталады, аны орнуна Шведцияны таджын немец герцог Мекленбургчу Альбрехт алады. Аны аллында Магнус Эрикссон Норвегиядан къысталгъанды, аны орнуна анда аны джашы Хокон Эрикссон олтурады. Мекленбургчу Альбрехтни политикасын ушатмагъан швед акъсюек къауум, Вальдемар Аттердагны къызы, Данияны королевасы, Магнус Эрикссонну джашына — Хоконну тул къалгъан бийчеси Маргаританы гитче джашы Олаф бла бирге тахха олтурургъа чакъырадыла.

1380 джылда Дания бла андан экономика джаны бла байламлы болгъан Норвегния, Даниячы Маргаританы башчылыгъында энчи уния къурайдыла. 1387 джыл Маргаританы джашы Олаф ёледи. Маргарита Швецияны иеси баямланады. 1389 джыл швед король Альбрехтни бирлешген дания-швед аскер къыстайды, сора королеваны башламчылыгъы бла, ол заманда Дания бла Швецияны чегинде болгъан, Кальмар къалада унияны къурауну юсюнден кесаматха къол салынады. Келишиуге кёре юч къраны бир монархы болургъа керек болгъанды, власть эркишиден эркишиге кёчерге керек болгъады; король къаратон къалса, юч къралны келечиси джангы монархны сайларгъа керек болгъандыла. Къазауатда неда башха къайгъыда къралла бир-бирлерине болушлукъ этерге керек болгъандыла. Королевстволаны ич автономиялары эм энчи законлары болгъаны чертилгенди.

Конфликт

Маргаританы патчахлыкъ этген заманында патчах власть кючленнгенден кючлениб баргъанды, ол тадж бла акъсюек къауумну арасында тиклик джаратханды, ол тиклик Эрикни патчахлыкъ этген заманында (1412—1439 джылла) ачыкъ аякъланыугъа келтиргенди. Альбрехт бла Маргаританы арасында уруш, Маргаританы Ганза бирлик бла келишиуге къол салыргъа зорлагъанды, ол келишиу немецлени Скандинавияда бийликлерин энтда бир кере бегитгенди. Эрик эсе уа Любек бла Ганзадан бойсунуй байламны юзерге излегенди. Бу муратла къазауат келтиргендиле. Шлезвиг-Гольштейнде, Мекленбургда эм Померанияда къазауатла налогланы кёлтюрюуюне чурум болгъандыла, бу Даларнада къозгъалыугъа себеб болгъанды, аннга башчылыкъ Энгельбрект Энгельбректсон этгенди. 1435 джылда аны Швецияны башчысы этиб сайлайдыла, алай а кёб турмай ёлтюредиле. Кюрешге башчылыкъ, швед акъсюек къауумну алчысы Карл Кнутссон Бунде этеди. Аны 1438 джылда риксрод Швецияны королю этиди. Эрик унияны королю титулдан тюшюрюледи, аны орнуна аны къарнашындан туугъан Кристофер Бавариячы сайланады. Кристофор къаратон болгъаны себели аны ёлюмю бла (1448 джыл) властны вакууму къуралады. Шведлиле Карл Кнутссонну король этиб, унияны Швецияны башчылыгъы бла къураргъа излейдиле, эндиги джылда Карл Норвегияны королю болады. Алай а Данияны джангы королю I Кристиан Ольденбургчу сайланады. Аны ызындан келген 70 джыл унияда башчылыкъ ючюн Дания бла Швецияны арасында кюрешде ётеди.

Швед регент тамада Стен Стурени 1503 джылда ёлюмюнден сора, къралда урушха II Кристиан Даниячы къатышады. Ол 1517 джылда аны джанлы шведлилени болушлугъу бла унияны орнуна салыргъа излейди. Эки джетишимсиз сынамдан сора (1517 эм 1518 джыллада) 1520 джыл Осунден кёлню къатында сермешиуню хорлайды, анда кичи Стен Стуре ёлюм джара алады, даниялыла Стокгольмну кючлейдиле. Стокгольм къанлы хамамдан къутулгъан (1520) Густав Эрикссон Васа Смоландны чегетлеринде джангы аякъланыугъа башчылыкъ этеди, аны эсебинде шведлиле 1521 джылда даниялыланы джангыдан къыстайдыла. 1523 джылны 6-чы июнунда Стренгнесде Густав Эрикссон патчах болуб сайланады. Бу унияны ахыры бла чачады. Тамамы бла уния Штеттин мамырлыкъ бла 1570 джыл къоратылады, аны шартларына кёре Данияны королю швед тахха дауун тохтатханды, швед король а уа Норвегияны Даниягъа бойсуннганын къабыл этедиле.

Дагъыда къара

Джибериуле

Европа в период развитого феодализма. Глава 7. Северная Европа В XII-XV вв. Ал къайнакъдан архивация этилгенди (20 май 2003).
Кальмарская уния // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.

Викигёзенде (Wikimedia Commons'да) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Кальмар уния.

Бу, тарихни юсюнден тамамланмагъан статьяды. Сиз болушургъа боллукъсуз проектге, тюзетиб эм информация къошуб бу статьягъа.