Есугей баһадүр: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Мазмұны өшірілді Content added
ш «Моңғолдың Ұлы хандары» деген санатты қосты (HotCat құралының көмегімен) |
1nter pares (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ Тег: Мобильді құрылғы Мобильді нұсқа Кеңейтілген мобильді өңдеу |
||
| (6 қатысушы жасаған 7 аралық нұсқа көрсетілмеген) | |||
| 1-жол: | 1-жол: | ||
{{Мемлекеттік қайраткер |
|||
| түс = монарх |
|||
| Қазақша есімі = Есугей баһадүр |
|||
| Шынайы есімі = {{lang-mn|Есүхэй баатар|ᠶᠢᠰᠦᠭᠡᠢ<br>ᠪᠠᠭᠠᠲᠤᠷ}} |
|||
| Суреті = 也速該.jpg |
|||
| Атауы = |
|||
| Сурет ені = |
|||
| Елтаңба = |
|||
| Елтаңба атауы = |
|||
| Елтаңба ені = |
|||
| Титулы = Хамаг-моңғолдарың билеушісі |
|||
| Лақап аты = |
|||
| Ту = |
|||
| Ту2 = |
|||
| Басқара бастады = |
|||
| Басқаруын аяқтады = |
|||
| Басқарған кезеңі = —[[1171 жыл|1171]] |
|||
| Ізашары = |
|||
| Ізбасары = |
|||
| Тәж кигізу жорасы = |
|||
| Биліктен бас тартуы = |
|||
| Мұрагері = |
|||
| Бірігіп басқарушы1 = |
|||
| Бірігіп басқарушы1Басқара бастады = |
|||
| Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады = |
|||
| регент1 = |
|||
| регент1Басқара бастады = |
|||
| регент1Басқаруын аяқтады = |
|||
| регент2 = |
|||
| регент2Басқара бастады = |
|||
| регент2Басқаруын аяқтады = |
|||
| Премьер = |
|||
| Вице-президент = |
|||
| Президент = |
|||
| Монарх = |
|||
| Губернатор = |
|||
| Вице-губернатор = |
|||
| Титулы_2 = |
|||
| Ту_2 = |
|||
| Ту2_2 = |
|||
| Реті_2 = |
|||
| Басқара бастады_2 = |
|||
| Басқаруын аяқтады_2 = |
|||
| Ізашары_2 = |
|||
| Ізбасары_2 = |
|||
| Титулы_3 = |
|||
| Ту_3 = |
|||
| Ту2_3 = |
|||
| Реті_3 = |
|||
| Басқара бастады_3 = |
|||
| Басқаруын аяқтады_3 = |
|||
| Ізашары_3 = |
|||
| Ізбасары_3 = |
|||
| Титулы_4 = |
|||
| Ту_4 = |
|||
| Ту2_4 = |
|||
| Реті_4 = |
|||
| Басқара бастады_4 = |
|||
| Басқаруын аяқтады_4 = |
|||
| Ізашары_4 = |
|||
| Ізбасары_4 = |
|||
| Түсініктемелер = |
|||
| Діні = |
|||
| Азаматтығы = |
|||
| Туған күні = [[1134]] |
|||
| Туған жері = |
|||
| Қайтыс болған күні = [[1171 жыл|1171]] |
|||
| Қайтыс болған жері = |
|||
| Жерленді = |
|||
| Династия = [[Бөржеген]] үйі |
|||
| Туған кездегі есімі = Есугей |
|||
| Әкесі = [[Бартан баһадүр]] |
|||
| Анасы = |
|||
| Жұбайы = |
|||
| Балалары = |
|||
| Қызмет еткен жылдары = |
|||
| Құрамында болды = |
|||
| Әскер түрі = |
|||
| Атағы = |
|||
| Басқарды = |
|||
| Шайқасы = |
|||
| Ғылыми аясы = |
|||
| Жұмыс істеген орны = |
|||
| Партиясы = |
|||
| Қызметі = |
|||
| Мамандығы = |
|||
| Білімі = |
|||
| Ғылыми дәрежесі = |
|||
| Марапаттары = |
|||
| Қолтаңбасы = |
|||
| Монограммасы = |
|||
| Сайты = |
|||
| Commons = |
|||
}} |
|||
'''Есугей баһадүр''' ({{lang-mn|Есүхэй баатар}}) — моңғол тайпасының батыры және дүйім моңғолдың әйгілі билеушісі болған.<ref>{{cite web|author=Fleischer C.|url=http://www.iranica.com/articles/bahador-a-turco-mongol-honorific-title-attached-to-a-personal-name-signifying-hero-valiant-warrior|title=Bahādor|work=[[Encyclopædia Iranica]]|datepublishing=1988-12-15|accessdate=2010-11-22|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/65oo7Zvx3|archivedate=2012-02-29}}</ref> Есугей ресми түрде хан болып сайланбады. Тек оның ұлы Темучин (Шыңғыс хан) ғана Хотолдан кейінгі моңғолдардың төртінші ханы танылып, ресми түрде таққа отырды. |
|||
Қамбағай ханның қазасынан соң, Өгеленді жар етеді. Өзінің жаужүректілігімен көзге түскен Есугей ұлы темучин туар кезде, татардың Темучин және Қарабұқа деген батырлардың қолына түседі. Бір кезде маңғол ханы Әмбағанды қолға түсіріп, Қытай ханына берген осы екі батыр шыққан татар тайпалары болатын. Есугей татардың сондай атақты батыры Темучинің өзі тұтқын етіп әкелген сәтте туылғандықтан, әйелі Жошыгүл бегіммен ақылдасып, ұлына ырымдап Темучин деп ат қойып, темір бесікке бөлеген. 1170 жылы қидандармен болған шайқаста Есугейдің даңқы артып, керейт Тұғырыл қағанға көмегі үшін беделі өсе түсті.Енді жасы тоғызға келген Темучинге қалыңдық табуға көшеді. Өзара қыз алысу қалыпты дәстүрге айналған. Ол танысқан, біліскен Меркіт жұртына сапар шегеді. Жолай Дай-ноянға жолығып қалады. Сосын сонда қалып, Даян-ноян Есугейді қонақ болып, құдаласқан сапарынан қайтар жолда, Шекшердің Сары даласында тойлап жатқан татарлардың үстінен түсуі неғайбыл. Татар тайпасының ұйытқы мекені - Ұлы Даланың шығыс бөлігі. Есугейдің оң қатпалға қиыс бұрылуы мүмкін емес. Шөліркеуі де болмаған жайт, сылтау. Ол заманда кісінің сусын құйылған жан торсығы болған. Рәшид-әд-Дин татар шежіресінде Есугей өліміне татарлардың себепкер болғаны айтылмаған. Демек, Есугей батыр өз ажалымен дүние салған.<ref>Алтын орда. Қазақ хандығы. 1-бөлім ("Қазақстан балалар энциклопедиясы" топтамасы) ISBN 9965-26-042-7</ref> |
|||
[[Сурет:Есүхэй баатар.jpg|thumb|200px|Есугей]] |
[[Сурет:Есүхэй баатар.jpg|thumb|200px|Есугей]] |
||
'''Есугэй-баатур''' ({{lang-mn|Есүхэй баатар}}, [[Багатур|баатур (багатур)]] — моңғол тайпасының батыры және дүйім моңғолдың әйгілі билеушісі болған<ref>{{cite web|author=Fleischer C.|url=http://www.iranica.com/articles/bahador-a-turco-mongol-honorific-title-attached-to-a-personal-name-signifying-hero-valiant-warrior|title=Bahādor|work=[[Encyclopædia Iranica]]|datepublishing=1988-12-15|accessdate=2010-11-22|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/65oo7Zvx3|archivedate=2012-02-29}}</ref>. Ол 12-ғасырда өмір сүрген, туған жылы белгісіз. Есугей ресми түрде хан болып сайланбады. Тек оның ұлы Темучин (Шыңғыс хан) ғана Хотолдан кейінгі маңғолдардың төртінші ханы танылып, реси түрде таққа отырды. Өзінің жаужүректілігімен көзге түскен Есугей ұлы темучин туар кезде, татардың Темучин және Қарабұқа деген батырлардың қолына түседі. Бір кезде маңғол ханы Әмбағанды қолға түсіріп, Қытай ханына берген осы екі батыр шыққан татар тайпалары болатын. Есугей татардың сондай атақты батыры Темучинің өзі тұтқын етіп әкелген сәтте туылғандықтан, әйелі Жошыгүл бегіммен ақылдасып, ұлына ырымдап Темучин деп ат қойып, темір бесікке бөлеген. 1170 жылы қидандармен болған шайқаста Есугейдің даңқы артып, керейт Тұғырыл қағанға көмегі үшін беделі өсе түсті. Есугей ес жиып ержете бастаған 9 жасар ұлына қыз айттырып, оны нағашы жұртындағы Дай шешенге табыстайды. Өзі елге қайтып, жолда келін түсіріп той жасаған татарларға кезігеді. Есугейді көрген татарлар ата жауымыздың өзі келді деп, қастандық ойлайды. Содан Есугей асқа отырғанда дәмге у қосып береді. Қапыда у ішкен Есугей жол бойы ауырып, үш күн жүріп, үйіне әзер жетеді. Келе аттан құлаған ол:- Менің ішім өртеніп барады. Қасыма келіңдер!- дегенде, қоңқотандық Шырқаның ұлы Мұңлық жақын келеді. Есугей оны өзіне тартып, әлсіз үнмен:- Бауырым Мұңлық, менің сөзіме құлақ сал! Ұлым Темучинді Дай шешендерге қалдырғанмын. Жолда татарға жолығып, шөлдеген соң асын іштім. Енді міне көріп отырсын, у қосып беріпті. Татарларда кеткен кегім бар. Саған жесір жеңгең мен жетім болған балаларымды аманат етемін. Ұлымды жылдам елге әкел,-деп, о дүниеге жүріп кетеді. |
|||
<ref>Алтын орда. Қазақ хандығы. 1-бөлім ("Қазақстан балалар энциклопедиясы" топтамасы) ISBN 9965-26-042-7</ref> |
|||
== Дереккөздер == |
== Дереккөздер == |
||
15:48, 2024 ж. желтоқсанның 1 кезіндегі соңғы нұсқа
| Есугей баһадүр моңғ. Есүхэй баатар | ||
| ||
| Лауазымы | ||
|---|---|---|
| ||
| —1171 | ||
| Өмірбаяны | ||
| Дүниеге келуі | 1134 | |
| Қайтыс болуы | 1171 | |
| Династия | Бөржеген үйі | |
| Туған кездегі есімі | Есугей | |
| Әкесі | Бартан баһадүр | |
өңдеу  |
||
Есугей баһадүр (моңғ. Есүхэй баатар) — моңғол тайпасының батыры және дүйім моңғолдың әйгілі билеушісі болған.[1] Есугей ресми түрде хан болып сайланбады. Тек оның ұлы Темучин (Шыңғыс хан) ғана Хотолдан кейінгі моңғолдардың төртінші ханы танылып, ресми түрде таққа отырды.
Қамбағай ханның қазасынан соң, Өгеленді жар етеді. Өзінің жаужүректілігімен көзге түскен Есугей ұлы темучин туар кезде, татардың Темучин және Қарабұқа деген батырлардың қолына түседі. Бір кезде маңғол ханы Әмбағанды қолға түсіріп, Қытай ханына берген осы екі батыр шыққан татар тайпалары болатын. Есугей татардың сондай атақты батыры Темучинің өзі тұтқын етіп әкелген сәтте туылғандықтан, әйелі Жошыгүл бегіммен ақылдасып, ұлына ырымдап Темучин деп ат қойып, темір бесікке бөлеген. 1170 жылы қидандармен болған шайқаста Есугейдің даңқы артып, керейт Тұғырыл қағанға көмегі үшін беделі өсе түсті.Енді жасы тоғызға келген Темучинге қалыңдық табуға көшеді. Өзара қыз алысу қалыпты дәстүрге айналған. Ол танысқан, біліскен Меркіт жұртына сапар шегеді. Жолай Дай-ноянға жолығып қалады. Сосын сонда қалып, Даян-ноян Есугейді қонақ болып, құдаласқан сапарынан қайтар жолда, Шекшердің Сары даласында тойлап жатқан татарлардың үстінен түсуі неғайбыл. Татар тайпасының ұйытқы мекені - Ұлы Даланың шығыс бөлігі. Есугейдің оң қатпалға қиыс бұрылуы мүмкін емес. Шөліркеуі де болмаған жайт, сылтау. Ол заманда кісінің сусын құйылған жан торсығы болған. Рәшид-әд-Дин татар шежіресінде Есугей өліміне татарлардың себепкер болғаны айтылмаған. Демек, Есугей батыр өз ажалымен дүние салған.[2]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Fleischer C. Bahādor (ағыл.). Encyclopædia Iranica. Басты дереккөзінен мұрағатталған 29 ақпан 2012. Тексерілді, 22 қараша 2010.
- ↑ Алтын орда. Қазақ хандығы. 1-бөлім ("Қазақстан балалар энциклопедиясы" топтамасы) ISBN 9965-26-042-7