Рим бетінің кодын көру

{{Елді мекен
 |статусы                 = қала 
 |қазақша атауы           = Рим 
 |шынайы атауы            = {{lang-it|Roma}}
 |сурет                   = Rome Montage 2017.png
 |жағдайы                 = Астана
 |ел                      = Италия 
 |елтаңба                 = Insigne Romanum coronatum.svg
 |ту                      = Flag of Rome.svg
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=41 |lat_min=54 |lat_sec=00 
  |lon_dir=E |lon_deg=12 |lon_min=30 |lon_sec=0 
  |CoordAddon             = type:city(2823873)_region:IT
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Италия әкімшілік бөлінісі{{!}}Облысы
 |аймағы                  = Лацио 
 |кестедегі аймақ         = Лацио 
 |аудан түрі              = Италия әкімшілік бөлінісі{{!}}Провинциясы 
 |ауданы                  = Рим (провинция){{!}}Рим 
 |кестедегі аудан         = 
 |қауым түрі              = Италия коммуналары{{!}}Коммунасы
 |қауым                   = Рим
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр
 |басшысы                  = [[Вирджиния Раджи]]<ref>{{cite web | url  = http://www.repubblica.it/static/speciale/2016/elezioni/comunali/roma.html#risultati| title =Comune di Roma| author = | date = 2016-06-19 | work =Elezioni comunali 5 giugno 2016 | publisher  = la Repubblica|accessdate  = 2016-06-20 | lang = it| description = | archiveurl = | archivedate = }}</ref>
 |құрылған уақыты         = б.з.б. 753 жылы 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = Колония Коммодиана (б.з.б. 190—192 жж.)
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 1287,36<ref>[http://www.tuttitalia.it/lazio/provincia-di-roma/36-comuni/superficie/  Comuni in prov. di RM per superficie]</ref>
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 37 
 |климаты                 = жеорорта теңіздік
 |ресми тілі              = италиян 
  |тұрғыны                = 2 870 500
  |санақ жылы             = 2019
  |тығыздығы              = 2234
  |шоғырлануы             = 3,9 млн
  |ұлттық құрамы          = [[италияндар]]
  |конфессионалдық құрамы = [[католицизм|католиктер]]
  |этнохороним            = римдік, римдіктер
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = (+39) 06  
 |пошта индексі           =  
 |пошта индекстері        = 00100 (generico), 00121 - 00199
 |автомобиль коды         = 
 |идентификатор түрі      = ISTAT 
 |сандық идентификаторы   = 05 80 91
 |ортаққордағы санаты     = Rome 
 |сайты                   = http://www.comune.roma.it
 |сайт тілі               = it 
 | add1n = Ресми емес атауы
 | add1 = Мәңгілік қала
}} 
'''Рим''' немесе '''Рома''' (айтылуы {{IPA|/rəʊm/}}; {{lang-it|Roma}}, айтылуы {{IPA|/'roma/}}; {{lang-la|Roma}}) — [[Италия]] елінің астанасы, [[Лацио]] әкімшілік аймағына қарасты [[Рим (провинция)|Рим]] провинциясында орналасқан.

== Қаланың орналасқан жері ==
Рим [[Тиррен теңізі]]нен 25 км қашықтықта орналасқан [[Тибр]] өзенінің сол жағалауында және [[Апеннинс таулары|Апеннинс тауы]] шатқалынан бірдей қашықтықта, Апенниннен теңізге дейін созылған аңғарда орналасқан.

Көптеген еуропалық қалалардан айырмашылығы, қала құрылысы ауданы қала шекарасының төрттен бір бөлігі ғана.

== Тарихы ==
{{main|Ежелгі Рим}}
Қазіргі заманғы Рим жеріндегі алғашқы қоныстар қаланың негізі қаланған күндерінен бұрын пайда болды.

=== Патша кезеңі ===
[[Сурет:François-Joseph Navez001.jpg|thumb|left|Люциус Джунус Брутус Люкритияның ағзасындағы патшалық билікті құлату үшін ант береді. Франсуа Навес кескіндеме, шамамен 1845 жыл.]]
[[Сурет:Jacques-Louis David, Le Serment des Horaces.jpg|thumb|left|[[Жак-Луи Давид]]тің қылқаламымен «Горация анты»]]
Ең көп таралған аңызға сәйкес, Патша Альба Лонга, Рей Сильвия және Марс Марс қызының туған ағалары [[Ромул мен Рем]] [[Тибр]] жағасында өсті. Альби-Лонгийдің тақ мұрагері - Numitor-ның заңды өкілін қалпына келтіре отырып, Ромулус пен Ремус колонияны құрғаны үшін Тиберге оралды. Бауырластар арасында дау туындады: Ромулус Ремусты өлтірді және Палестинадағы бекіністі қоныстанды. Б.з. I ғасырында. e. Римнің құрылуының бірнеше күндері есептелді, олардың ең танымалдары 21 сәуірде, [[Б. з. д. 753 жыл|б.з. 753 жыл]]ы болды. e.

Ромул Римнің алғашқы патшасы деп аталады. Жалпы, дәстүр бойынша жеті патша бар. Патша Сервус Туллиус әйгілі Сервиля қабырғасының құрылысшысы деп аталады. Патшалық дәуірде Римде алғашқы храмдар пайда болды, оның ішінде Веста храмы мен Янус храмы.

Тарихшы [[Тит Ливий|Тит Ливияның]] айтуынша, Сергей Туллиус алғашқы санақ кезінде Римдегі 80 000 азаматты санаған.

== Архитектурасы==
Римнің іргетасы қаланғанына үш мың жылға жуық. Рим жәдігерлерінің ұзын санын ешкім де анық айта алмас. Осы ғажайып шаһардағы [[Әулие Петр Соборы]], [[Палаццо Венеция|Венеция сарайы]], [[Сикст капелласы]], [[Капитолий Консерваторлар сарайы]], [[Рим форумы]], [[Апий жолы]], [[Треви субұрқағы]], [[Әулие Каллиста Катакомбасы]], [[Испания алаңы]], [[Пантеон]], [[Әулие періште қамалы]] сияқты ғимараттардың әрқайсысын жеке алып айтса да болар еді.

Колизей. Ол расында да қалай асқақтатып айтса да, соған тұратындай ғажайып ғимарат. Колизей атауы латынның «колоссеум» («алапат ауқымды») деген сөзінен шыққан. Бұл амфитеатрдың ұзындығы 188 метр, ені 156 метр, сыртқы қабырғасының биіктігі – 48 метр, бұл дегеніңіз кәдімгі 12 қабат үймен тең, іргетасының тереңдігі 13 метр, амфитеатрдың мыңдаған жыл бойы қозғалмай тұрғанының да себебі сонда. Колизейге бір мезгілде 50 мың көрермен сыятын болған. Мұндай ауқымдағы стадионға 100 мың адам да сыйып кететіні белгілі, бұл арадағы айырмашылық ерте замандағы  көрермендердің қазіргідей сығылыспай, еркін отырғандығында. Сексен жерден кіріп шығатын есіктерден енген адамдар айналасы он минуттың ішінде толық жайғасып үлгереді екен. Сол заманда бүгінгідей трибунасы, секторлары, отыратын орны көрсетілген билеттер болған, сондай-ақ Колизей гладиаторлар айқасын қызықтайтын да жер болған.

Қаладағы тағы бір құдірет – Пантеон. Таң қаларлық басты қасиеті - архитектуралық шешімнің қарапайымдылығы. Пантеонның кереметі - оның 9 метрлік шаңырағы. Онда жалғыз есік пен жалғыз тесік бар. Нөсерлеген жаңбыр жауса да, оған бір тамшы су тамбайды. Оған кіргеннен-ақ бір жерден түсетін күн сәулесі тек қана сіздің жүзіңізге түскендей тылсым бір күй кешесіз. Оның себебін түсіндіру қиын.

Римге барған адам [[Ватикан]] мемлекетіне соқпай кетпейтіні белгілі. Католик әлемінің ең қасиетті ғибадатханасы Әулие Петр соборы осында. Адамзаттың ұлы суреткерлері Микеланджело мен Рафаэльдің таңғажайып талантының арқасында Капитолий қырқасында тұрғызылған бұл ғимарат дүние дидарындағы шын кереметтердің бірі.

===Рим құрылуының аңызы===
[[File:She-wolf suckles Romulus and Remus.jpg|thumb|left|Аңызға сәйкес қасқыр ана егіз нәресте Ромул мен Ремді емізген.]]
Ежелгі римдіктер Рим тарихын аңыз бен әфсана түрінде жеткізген. Солардың ішінде ең атақтылардың бірі қасқыр емізген егіздер Ромул мен Рем туралы.<ref name="livy1797">{{Cite book
| publisher = Printed for A.Strahan
| last = Livy
| others = George Baker (trans.)
| title = The history of Rome
| year = 1797
}}</ref> Олар қала құру туралы шешім қабылдайды, алайда даудан кейін Ромул өз бауырын өлтіреді. Римдік тарихшыларға сәйкес қаланың іргетасы б.з.д. 753 жылдың [[21 сәуір]]інде орын алған.<ref name=awg73>Hermann & Hilgemann(1964), p.73</ref>

== Жағырапиясы ==
Рим қаласы Тибр өзенінің сол жағында, Тиррен теңізінен 25 км қашықтықта негізделген. Апеннин тау жотасынан да дәл осындай қашықтықта орналасқан.

== Әкімшілік бөлінуі ==
Рим қаласы [[муниципия]]ға (аймақ), 22 [[аудан]]ға, 35 махалла, 6 қала маңындағы шағын елді мекен және 53 зонаға бөлінген.

== Тарихы ==
Рим атауы аңыз бойынша қаланың негізін қалаушының бірі [[Ромул мен Рем|Ромул]] есімінен туған. Көне заманғы аңызға қарағанда, Рим алғаш б.з.б. 754—753 ж. салынған (археол. мәліметтерде Римнің орнында одан әлдеқайда бұрын мекенжайлар болғаны дәлелденді). Кішігірім қала-мемлекет ([[полис]]) — Рим біртіндеп  [[Апеннин түбегі]]н, кейін одан тысқарғы кең байтақ жерлерді бағындырып, [[Жерорта теңізі]] алабындағы —  [[Ежелгі Рим]] мемлекетінің астанасына айналды.

Көне замандағы Рим ежелгі дүниедегі көптеген ғибадатханасы, сарайы, жолы, әлемге әйгілі су құбырлары бар ең ірі қала (қазіргі есеп бойынша империя тұсында тұрғын халқы 600 мың адамнан 2 млн. адамға дейін жетті) болды. [[Рим империясы]]ндағы дағдарыс (б. з. 3. ғ) қалаға салқынын тигізді. Константин I империя астанасын Константинопольға көшіргенде (330 ж.), Рим саяси орталық маңызынан айрылды; 5 ғ-дың ортасында Батыс Рим империясының астанасы іс жүзінде Равенна болды. Варварлардың шапқыншылығы (Аларих I тұсындағы вестготтардың 410 ж., ван- далдардың 455 ж. «мәңгілік қаланы» алып қиратуы) Римді зияндады. 552 жылдан Рим ұзақ уақыт [[Византия]] қол астына қарады. 8 ғ-да Рим іс жүзінде тәуелсіздік алды. 756 жылдан Рим—Папа облысының астанасы. Бұл кезде Рим Батыс Европаның саяси-діни орталығына айналды. Орта ғасырлардағы Римде папа қауымы мен «[[Қасиетті Рим империясы]]» императорларының арасында талас жүрді. 11—12 ғ-да Рим феодалдық қала бейнесіне көшті. Бірақ қолөнер, сауда мұнда Италияның экономикалық жағынан алдыңғы қатарлы өзге қалаларынан гөрі нашарлау дамыды. 1143 жылғы көтеріліс нәтпжесінде Римде республика орнады. 1309 ж. папа резиденциясы [[Авиньон]]ға көшірілген соң қолөнер мен сауда біраз жанданды, Пополандардың ірі көтерілісі нәтижесінде Рим 1347 жылы [[республика]] болып жарияланды.

15 ғ-дың ортасы — 16 ғ-дың басында Рим [[Қайта өркендеу дәуірі]]нің ірі орталығына айналды. 
Италиядағы 1848—49 ж. революция кезінде Рим революциясы оқиғалардың аренасына айналды. 1849 ж. 9 ақпанда Римде республика жарияланды. 1870 ж. 2 октябрьдегі референдумнан кейін Рим Италияның құрамына енгізілді. 1871 ж. 26 январьдан Р. — Итальян корольдығының астанасы. 1922 ж. октябрьде итальян фашистері «Римге жорық» ұйымдастырып, фашистік диктатура орнатты (1922—43). 1943 ж. 8 сентябрьде Римді неміс-фашист әскерлері оккупациялады. 1944 ж. 4 июньде ағылшын-американ әскерлері Римді азат етті. 1946 ж. монархия жойылғаннан бері Рим— [[Италия|Италия республикасының]] астанасы.

== Галерея ==
<gallery gallery="" mode="packed" caption="Римнің көрнекті тарихи жерлері">
Colosseo 2020.jpg|Колизей
Dome of St. Peter view from Via San Lucio.jpg|Әулие Петр соборы
Castle of the Holy Angel, Rome.jpg|Қасиетті Перiште Сарайы
Spanish Steps (4231371377).jpg|Испания аланы
Pantheon Front.jpg|Пантеон
Sant'Agnese in Agone (Rome) esterno.jpg|Навона аланы
Trevi Fountain - Roma.jpg|Треви фонтаны
Forum Romanum Rom.jpg|Форум
Altare della Patria (Roma).jpg|Витториано ескерткіш
</gallery>

{{wide image|Panorama of Rome view from Via San Lucio.jpg|1800px|}}

{{wide image|Panoramica Piazza della Repubblica Roma.jpg|1800px|}}

{{wide image|St Peter's Square, Vatican City - April 2007.jpg|1000px|}}

== Мәдениет ==
Италияда гүлдер беру әдеттегідей емес, сонымен қатар бұл мерекенің қандай екендігі маңызды емес: мереке, туған күн, үйлену тойы және күн.<ref>[https://rim10.ru/un-italiano-vero-italyancy-kakie-oni Un italiano vero: итальяндықтар - бұл не?]</ref>

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.comune.roma.it Ресми сайты]
* [http://www.istat.it/ Ұлттық статистика институты {{ref-it}}]
{{commons|Category:Rome}}

{{Рим провинциясы}}
{{Еуропа елордалары}}

[[Санат:Лацио елді мекендері]]
[[Санат:Еуропа елордалары]]
[[Санат:Жазғы Олимпиада ойындары астаналары]]
[[Санат:Миллионер қалалар]]
[[Санат:Б. з. д. VIII ғасырда құрылған елді мекендер]]