Jump to content

Bakôngo

Katuka Wikipedia
(natama katuka Bakongo)

Bakôngo
Ntalu ya bantu 11 000 000
Nziunga Ngola, Kongo-Kinsasa, Kongo-Baraza, Ngabu, Karibe
Ndinga Kikôngo, Kikôngo ya leta
Lukwikilu kinkisi, kiyesu
Bantu ya pembeni bambundu, bayaka, babantu ya nkaka

Bakôngo kele bântu mosi ya babantu ya Afelika ya Kati. Bawu ke zingaka na Repubilika ya Kongo ya Dimokalasi, Repubilika ya Kongo, Ngabu na Ngola. Bawu ke tubaka bandînga mîngi ya baluvila, kasi bântu mîngi zaba kutuba mpe kituba Kôngo.

Bântu

[soba | edit source]
Nsi ya bakongo

Bakôngo ke minga zingaka na Ngola ya Londe (na bizunga ya Kabinda, Nzadi, Wizi, Benguela, Kwanza ya Node, Malanje na Lunda ya Node), Kongo-Kinsasa (na bizunga ya Kongo ya Kati, Kinsasa, Kwango na Kwilu) na Kongo-Braza (na bizunga ya Kuilu, Niari, Lekumu, Buenza, PoolBrazzaville). Yinsi ya bakôngo ke luta km² 250 000, yina kele nene mpila mosi na luyalumunu ya Ngabu.

Ntalu ya bântu

[soba | edit source]
  • Repubilika ya Kôngo: 1 600 000 to 52% ya bântu
  • Repubilika ya Kôngo ya Dimokalasi: 7 400 000 to 12% ya bântu
  • Kabinda: 300 000 to 99% ya bântu
  • Ngola: 2 000 000 to 13% ya bântu
  • Liberia: 70 000 to 2,5% ya bântu
  • bakongo ya Karibe (Brezil, Ayiti, Kuba, ...)
  • Na kimvuka: ~ 11 000 000

Bambanza ya nene ya bakôngo kele: Brazzaville, Ndindi, Lubomo, Matadi, Mboma, Muanda, Mbanza Ngungu, Mbanza Kongo, Soyo, Nzeto na Wizi.

Baluvila ya bakongo

[soba | edit source]

Bakongo ke kabukaka na baluvila mingi.

Baluvila ya Ngabu kele balumbu, bapunu, basira na bavili.

Baluvila ya Repubilika ya Kongo kele babembe, badondo, bakamba, bakunyi, balari, balumbu, basundi = bakongo ya Boko, bavili to baluangu na bayombe.

Baluvila ya Kabinda kele bakakongo, bavili, bawoyo na bayombe.

Baluvila ya Repubilika ya Kongo ya Dimokalasi kele basundi = bamanianga, bamboma, bandibu, bantandu = bampangu, basolongo, bawoyo na bayombe.

Baluvila ya Ngola kele bambata, bankanu, bapombo, basansala, basolongo, basoso, basuku, bayaka na bazombo.

Bantu zaba ve baluvila ya bakongo ya Liberia, samu na bau kele bana ya bampika, yina vutukaka tuka Amerika.

Kinkulu

[soba | edit source]

Bakongo kuendaka na nsi ya bubu na bau na bamvula nkama ya 12 tuka nsi ya londe-lunene. Na bamvula nkama ya 13 bau salaka nsi ya ntotila ya nene ya ntete, yina vuandaka Kongo ya Ntotila. Nimi ya Lukeni vuandaka ntotila ya ntete ya Kongo. Yandi nungaka nsi na ngele ya nzadi Kongo. Kuna yandi tungaka Mbanza Kongo, mbanza ya kimfumu ya ntete.

Ngindu ya bambuta

[soba | edit source]

Mposo ya bakongo kele na bilumbu iya. Bazina ya bilumbu kele mosi ve na kati ya baluvila.

ya ntete ya zole ya tatu ya iya
Bakamba bukonzo kudunga mpika nkoi
Bantandu konso nkenge nsona nkandu
Bandibu konzo nkenge nsona nkandu
Bavili nsilu nduka sona ntoonu

Kilumbu ya tatu kele ya santu. Kuna bau ke sala ve.