მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლო

მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლო (ICJ) (ინგლ. International Court of Justice; ფრანგ. Cour internationale de justice), ზოგჯერ ცნობილი, როგორც მსოფლიო სასამართლო — გაეროს მთავარი სამართლებრივი ორგანო. მდებარეობს ქალაქ ჰააგაში (ნიდერლანდები). გაეროს საერთაშორისო სასამართლო ექვსიდან ერთადერთი მთავარი ორგანოა, რომელიც ნიუ-იორკში არ არის განთავსებული. სასამართლოს აქვს შესაძლებლობა, საერთაშორისო სამართლის პრინციპების გათვალისწინებით, განიხილოს სახელმწიფოთაშორისი სამართლებრივი დავები, ასევე, მის კომპეტენციაში შედის მისცეს სამართლებრივი შეფასებები იმ საკითხებს, რომლებიც გაერთიანებული ერების სხვა ორგანოებისა და სპეციალური სააგენტოების მიერ იქნება განსახილველად ინიცირებული.

ისტორია

სასამართლოს შექმნა, იმ პროცესის კულმინაციაა, რომელიც საერთაშორისო დავების მშვიდობიანად გადაწყვეტის იდეის განხორციელებას ისახავდა მიზნად. ზემოაღნიშნული საზოგადო მიზანი სათავეს ჯერ კიდევ ანტიკური ხანიდან იღებს.

გაერთიანებული ერების ქარტიის 33-ე მუხლი, სახელმწიფოთაშორისი დავების მშვიდობიანად გადაწყვეტის შემდეგ მეთოდებს ითვალისწინებს: მოლაპარაკება, გამოკითხვა, მედიაცია, კონსულტაცია, არბიტრაჟი, სასამართლო დარეგულირება, რეგიონალური სააგენტოებისთვის მიმართვა ან შუამავლობა. ზოგიერთი ზემოაღნიშნული მეთოდი ითხოვს მესამე მხარის ჩართულობასაც, ამის მგალითია - მედიაცია.

ისტორიულად, მედიაცია და არბიტრაჟი სასამართლოების წინამორბედი ინსტიტუტებია. მათი ხილვა შეგეძლოთ ძველ ინდოეთსა და ისლამურ სამყაროში, ხოლო, სასამართლოების მრავალი მაგალითი შეგვიძლია ასევე, ანტიკურ საბერძნეთში, ჩინეთსა და არაბულ ტომებში ვიპოვოთ. ამასთან, სასამართლო სისტემა აქტიურად გამოიყენებოდა შუასაუკუნეების ევროპულ საზღვაო სამართალსა და ვატიკანურ კულტურაში.

გასული საუკუნისთვის სხვადასხვა ქვეყნის სუვერენებისთვის მნიშვნელოვანი გახდა შექმნილიყო ისეთი სამართლებრივი ინსტიტუციები, რომლებიც საერთაშორისო სამართლის პრინციპებზე დაყრდნობით შეაფასებდნენ სამართლებრივ დავებს. სწორედ ამ მიზნებისთვის სხვადასხვა დროს, სხვადასხვა ორგანიზაცია შეიქმნა. საერთაშორისო მართლმსაჯულების სისტემის ისტორიას რამდენიმე მნიშვნელოვანი ორგანო ჰქონდა და აქვს. მათ შორის: ჰააგის სამშვიდობო კონფერენცია და მუდმივმოქმედი საარბიტრაჟო სასამართლო, საერთაშორისო სამართლის მუდმივმოქმედი სასამართლო და გაეროს საერთაშორისო სასამართლო.

ჰააგის სამშვიდობო კონფერენცია და მუდმივმოქმედი საარბიტრაჟო სასამართლო

1899 წლის ჰააგის სამშვიდობო კონფერენცია, რუსეთის იმპერატორის ნიკოლოზ II-ის მიერ იქნა ინიცირებული, რამაც დაუდო კიდეც სათავე თანამედროვე საერთაშორისო არბიტრაჟს. აღნიშნულ კონფერენციაზე, სადაც ევროპის პატარა ქვეყნები, რამდენიმე აზიური ქვეყანა და მექსიკა მონაწილეობდნენ განხილვებში, დანერგილ იქნა მნიშვნელოვანი ინოვაციები საერთაშორისო მშვიდობისა და შეიარაღების საკითხებში. კონფერენცია დასრულდა „მშვიდობის დამყარებისა და საერთაშორისო დავების შესახებ“ კონვენციის მიღებით, რომელიც ეხებოდა არა მხოლოდ არბიტრაჟს, არამედ, დავის მშვიდობიანად გადაწყვეტის სხვა მეთოდებსაც, როგორებიცაა შუამავლობა (Good Office) და მედიაცია.

1899 წლის კონვენციამ სათავე დაუდო მუდმივმოქმედ მექანიზმს, რომლის საშუალებითაც შესაძლებელი იქნებოდა საარბიტრაჟო პალატების ჩამოყალიბება და მათი მუშაობის სათანადოდ მხარდაჭერა. ეს უწყება ცნობილია, როგორც მუდმივმოქმედი საარბიტრაჟო სასამართლო. მუდმივმოქმედი საარბიტრაჟო სასამართლო შედგებოდა, კონცენციის ხელმომწერი ქვეყნების მიერ დანიშნული იურისტებისგან. თითოეულ ქვეყანას შეეძლო დაენიშნა ოთხი წარმომადგენელი, რომელთაგანაც აირჩეოდა თითოეული საარბიტრაჟო ტრიბუნისთვის წარმომადგენელი. კონვენციის თანახმად, ასევე შეიქმნა მუდმივმოქმედი ბიურო, რომელიც ჰააგაში მდებარეობდა და უზრუნველყოფდა კორესპონდენციის განაწილებას, რეგისტრაციის პროცესსა და სამდივნოს მუშაობას.

1900 წელს დასრულდა მუდმივმოქმედი საარბიტრაჟო სასამართლოს ჩამოყალიბება, ხოლო, 1902 წელს მან დაიწყო მუშაობა. ორგანიზაცია დღემდე აქტიურად განაგრძობს ფუნქციონირებას.

საერთაშორისო სამართლის მუდმივმოქმედი სასამართლო

საერთაშორისო სამართლის მუდმივმოქმედი სასამართლოს შექმნით, მრავალსაუკუნოვანი მცდელობა, მსგავსი ინიციატივა რეალური გამხდარიყო, განხორციელდა. თუმცა, საერთაშორისო სასამართლომ ამ სახით 1920 წლიდან 1946 წლამდე იარსება.

ორგანიზაციას საფუძველი 1920 წელს ერთა ლიგამ დაუდო, მისი სათავო ოფისი, ჰააგაში განთავსდა, ხოლო, თავმჯდომარედ ბელგიელი ბარონი დეშამი დანიშნეს.

1922 წლიდან 1940 წლამდე, საერთაშორისო სამართლის მუდმივმოქმედმა სასამართლომ სახელმწიფოთაშორისი 29 დავა განიხილა და 27 მოსაზრება გააჟღერა სხვადასხვა საკითხთან მიმართებით. სასამართლოს მუშაობის განმავლობაში მრავალჯერ დამტკიცდა, რომ მსგავსი ორგანოს არსებობა ძალიან მნიშვნელოვანი იყო.

მეორე მსოფლიო ომის დაწყებასთან ერთად, 1939 წელს, საერთაშორისო სამართლის მუდმივმოქმედი სასამართლო, სერიოზული გამოწვევების წინაშე დადგა. სასამართლო ბოლოს 1939 წელს შეიკრიბა, ხოლო, 1940 წლის 26 თებერვალს ბოლოჯერ გამოსცა სამართლებრივი აქტი.

საბოლოოდ, გადაწყდა სასამართლოს გარდაქმნა და ახალ პოლიტიკურ რეალიებთან მისი შერწყმა, რამაც საფუძველი დაუდო გაეროს საერთაშორისო სასამართლოს.

გაეროს საერთაშორისო სასამართლო

1942 წელს ამერიკის შეერთებული შტატების სახელმწიფო მდივანმა და დიდი ბრიტანეთის საგარეო საქმეთა მდივანმა, გამოხატეს ინიციატივა, რომ ჩამოეყალიბებინათ ახალი ორგანო ან გარდაექმნათ საერთაშორისო სამართლის მუდმივმოქმედი სასამართლო საერთაშორისო სასამართლოდ მეორე მსოფლიო ომის დასრულების შემდგომ. ამერიკული მხარე მიიჩნევდა, რომ მიზანშეწონილი იყო საერთაშორისო სამართლის მუდმივმოქმედი სასამართლოს იურისდიქციით გათვალისწინებული უფლებამოსილებების გაფართოება.

1943წელს, დიდი ბრიტანეთის მთავრობამ გამოხატა ინიციატივა, მოეწვიათ ლონდონში წამყვანი სპეციალისტები, რათა ზემოაღნიშნული საკითხი დაემუშავებინათ. ამ ინიციატივით შექმნილმა კომიტეტმა, უილიამ მალკინის (დიდი ბრიტანეთი) ხელმძღვანელობით, სხვადასხვა ქვეყნის 11 იურისტის შემადგენლობით 19 შეკრება განახორციელა. 1944 წლის 10 თებერვლის დოკუმენტით მათ გასცეს შემდეგი რეკომენდაციების პაკეტი:

• ნებისმიერი ახალი საერთაშორისო სასამართლოს სტატუტი, უნდა ემყარებოდეს საერთაშორისო სამართლის მუდმივმოქმედ სასამართლოს;
• ახალმა სასამართლომ უნდა შეინარჩუნოს საკონსულტაციო იურისდიქცია;
• სასამართლოს იურისდიქციის მიღება არ უნდა იყოს იძულებითი;
• სასამართლოს არ უნდა ჰქონდეს უფლებამოსილება გადაწყვიტოს პოლიტიკური საკითხები.

პარალელურად, 1943 წლის 30 ოქტომბერს, კონფერენციის ფარგლებში, ჩინეთმა , საბჭოთა კავშირმა, გაერთიანებულმა სამეფომ და აშშ-მ მიაღწიეს შეთანხმებას, რომლის საფუძველზეც აღიარეს ისეთი გენერალური საერთაშორისო ორგანიზაციის შექმნის აუცილებლობა, რომელიც დაფუძნებული იქნებოდა სუვერენულ თანაბრობაზე, მშვიდობისმოყვარეობაზე, დიდი თუ პატარა ქვეყნისთვის ხელმისაწვდომობაზე, საერთაშორისო უსაფრთხოებასა და მშვიდობაზე.

დეკლარაციამ საფუძველი დაუდო ოთხი ძალის (აშშ, გაერთიანებული სამეფო, საბჭოთა კავშირი და ჩინეთი) განცხადებას, რომლის საფუძველზეც 1944 წლის 9 ოქტომბერს ჩამოყალიბდა გენერალური საერთაშორისო ორგანიზაცია, რომელიც მოიცავდა საერთაშორისო სასამართლოსაც. 1945 წლის აპრილში, 44 ქვეყნის იურისტის მონაწილეობით სამართლის კომიტეტმა, ჯ. ჰექვორთის (აშშ) ხელმძღვანელობით, დაიწყო დოკუმენტის მომზადება, რომელიც გახდა კიდეც გაეროს საერთაშორისო სასამართლოს სტატუტი.

სან-ფრანცისკოში გამართულ კონფერენციაზე, სადაც რამდენიმე მნიშვნელოვანი მიზეზი დასახელდა თუ რატომ იყო აუცილებელი ახალი სასამართლოს ჩამოყალიბება, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი იყო შემდეგი:

• რადგან ახლადშექმნილი სასამართლო ეკუთვნოდა გაერთიანებული ერების ორგანიზაციას, მიიჩნიეს, რომ საერთაშორისო სამართლის მუდმივმოქმედი სასამართლო, რომელიც ერთა ლიგის მიერ იყო შექმნილი, უნდა ჩანაცვლებულიყო;
• ახალი სასამართლოს ჩამოყალიბება გახდა საჭირო, რადგან გაეროს წევრი ყველა ქვეყანა იყო მომხრე, რომ შეიქმნილიყო ახალი სასამართლოს სტატუტი;
• რამდენიმე სახელმწიფო, რომლიც მონაწილეობას იღებდა საერთაშორისო სამართლის მუდმივმოქმედი სასამართლოს შექმნაში, არ მონაწილეობდა სან-ფრანცისკოში გამართულ კონფერენციაში და პირიქით.
• არსებობდა განცდა, რომ საერთაშორისო სამართლის მუდმივმოქმედი სასამართლო იყო ევროპული პოლიტიკური ნების ნაყოფი, რაც გაეროს საერთაშორისო სასამართლოს შექმნის მომენტში მოძველებული პოლიტიკური დღის წესრიგი იყო. საერთაშორისო ინიციატივა კი ახალი, სხვა სახის სასამართლოს შექმნას მოითხოვდა, რაც მრავალი წლის გასვლის შემდეგ სწორი შეხედულება აღმოჩნდა,
• რამდენადაც, თუ 1945 წლისთვის გაეროში სულ 51 ქვეყანა შედიოდა, 2020 წლისთვის გაერო 193 ქვეყნით არის წარმოდგენილი.

სან-ფრანცისკოს კონფერენციამ არ დაივიწყა საერთაშორისო სამართლის მუდმივმოქმედი სასამართლოს ღვაწლი და ახალი სასამართლო სწორედ მის ისტორიულ მემკვიდრეობას დაუკავშირა. 1946 წელს საერთაშორისო სამართლის მუდმივმოქმედი სასამართლომ გაეროს საერთაშორისო სასამართლოს (ICJ) გადასცა სრული არქივი, ხოლო, თავად საერთაშორისო სამართლის მუდმივმოქმედი სასამართლო ყველა წევრმა უფლებამოსილების ვადა შეიწყვიტა. ამავე წლის აპრილში, ამჯერად უკვე ICJ-თვის ჩატარდა ახალი არჩევნები, რომლის საფუძველზეც, ახალი საერთაშორისო სასამართლოს თავმჯდომარედ ჟოზე გუსტავო გერედო აირჩიეს, რომელიც საერთაშორისო სამართლის მუდმივმოქმედი სასამართლოს უკანასკნელი პრეზიდენტი იყო. გაეროს საერთაშორისო სასამართლოს აპარატიც ძირითადად, წარსულში, საერთაშორისო სამართლის მუდმივმოქმედი სასამართლოს აპარატის თანამშრომლებით დაკომპლექტდა. 1946 წლის აპრილში გაეროს საერთაშორისო სასამართლო მუშაობას ოფიციალურად შეუდგა და 1947 წლის მაისში პირველი საქმეც მიიღო, რომელიც კორფუს არხს უკავშირდებოდა, სადაც დიდი ბრიტანეთი ალბანეთს უჩიოდა.

შემადგენლობა

გაეროს საერთაშორისო სასამართლო შედგება თხუთმეტი მოსამართლისგან, რომლებიც ცხრა წლის ვადით არიან არჩეულნი გაეროს გენერალურ ასამბლეაზე და გაეროს უშიშროების საბჭოს მიერ. არჩევის პროცედურები გაეროს საერთაშორისო სასამართლოს სტატუტის 4-19 მუხლებით არის დარეგულირებული.

ერთი ქვეყნიდან ერთზე მეტი მოსამართლის არჩევა აკრძალულია. ასევე, სტატუტის მიხედვით, საჭიროა მოსამართლეები განეკუთვნებოდნენ სამართლის სხვადასხვა ოჯახებს (ანგლო-ამერიკული სამართალი, კონტინენტური ევროპის სამართალი და სოციალისტური სამართალი (ამჟამად პოსტ-კომუნისტური სამართალი)). არაფორმალურად, მოსამართლეთა არჩევის პროცესში ასევე გათვალისწინებულია, გეოგრაფიული წარმომავლობაც.

სტატუტის მეექვსე მუხლის მიხედვით, მოსამართლეების არჩევისას არ ენიჭება მნიშვნელობა მათ წარმომავლობასა ან/და მოქალაქეობის საკითხს. თუმცა, ისინი უნდა იყვნენ მაღალი მორალური ღირებულებების მატარებელნი. ასევე, ისინი უნდა იყვნენ სამოსამართლეო პრაქტიკითა და საერთაშორისო სამართალის ცოდნით სახელგანთქმული, ცნობილი იურისტები. საერთაშორისო სამართლის მოსამართლეები არ უნდა იკავებდნენ სხვა თანამდებობას ან/და ეწეოდნენ საადვოკატო პრაქტიკას.

მოსამართლისთვის უფლებამოსილების ვადაზე ადრე შეწყვეტა შესაძლებელია მხოლოდ სხვა მოსამართლეების ერთსულოვანი გადაწყვეტილებით, რომელიც უნდა ეფუძნებოდეს შესაბამის წინაპირობებს.

როგორც უკვე აღინიშნა, სასამართლო შედგება 15 მოსამართლისგან. სტატუტის 21-ე მუხლის მიხედვით მოსამართლეები თავიანთი შემადგენლობიდან 3 წლის ვადით ირჩევენ პრეზიდენტსა (თავმჯდომარეს) და ვიცე-პრეზიდენტს (ვიცე-თავმჯდომარეს).

Ad hoc მოსამართლეები

Ad hoc მოსამართლე, როგორც წესი არის მოსამართლე, რომელიც სპეციალური ცოდნის მეშვეობით, სპეციფიკური პროექტისთვის, საქმისთვის ან განსაზღვრული პერიოდით არის აყვანილი მართლმსაჯულების განმახორციელებელი ორგანოს მიერ. ამ პრაქტიკას გაეროს საერთაშორისო სასამართლოც სტატუტის 31-ე მუხლში იზიარებს და ნებას რთავს კონკრეტული დათქმების გათვალისწინებით, კონკრეტულ საქმეებზე აიყვანეს Ad hoc მოსამართლეები.

საშინაო სასამართლოებისგან განსხვავებით, მსგავსი სისტემა მეტნაკლებად უცნაურია, თუმცა, მსგავსი შესაძლებლობა გამართლებულია იმით, რომ მოსამართლეს, რომელიც სპეციალურ ცოდნას ფლობს, შეუძლია მეტად ეფექტიანი გახადოს სასამართლოს მსჯელობა ამა თუ იმ საკითხთან მიმართებით. თუმცა, ეს სისტემა საბოლოო ჯამში ორგანოს სასამართლო ბუნებასთან წინააღმდეგობაშიც კი მოდის, რადგან საბოლოო შედეგი პრაქტიკიდან გამომდინარე არაეფექტიანობაზე მიუთითებს. პრაქტიკამ ცხადყო, რომ Ad hoc მოსამართლეები (არა ყოველ ჯერზე) თითქმის ყოველთვის იმ სახელმწიფოს სასარგებლოდ მოქმედებენ, რომლებმაც ისინი დანიშნეს.

პალატები

გაეროს საერთაშორისო სასამართლო სრული შემადგენლობის სასამართლოდ იყო ჩაფიქრებული, თუმცა, უკანასკნელი 15 წლის განმავლობაში იგი პალატებად დაიყო. სტატუტის 26-ე 29-ე მუხლები სასამართლოს აღჭურავს უფლებით შეიქმნას მცირე პალატები 3 ან 5 მოსამართლით. 26-ე მუხლით ორი სახეობის პალატაა გათვალისწინებული: პირველი, პალატები სპეციალური კატეგორიის საქმეებისთვის, და მეორე - Ad hoc პალატები, კონკრეტული დავების მოსასმენად. 1993 წელს, 26-ე მუხლის პირველი ნაწილის საფუძველზე, შეიქმნა სპეციალური პალატა და აღიჭურვა უფლებით განეხილა გარემოსდაცვითი საკითხები.

ამჟამინდელი შემადგენლობა

2020 წლის მაისის მდგომარეობით გაეროს საერთაშორისო სასამართლოს ამჟამინდელი შემადგენლობა შემდეგნაირია:

სახელი	ეროვნება	პოზიცია	უფლებამოსილების ვადის დასაწყისი	უფლებამოსილების ვადის დასასრული
აჰმედ იუსუფი	სომალი	პრეზიდენტიa	2009	2027
ხუე ჰანქინი	ჩინეთი	ვიცე-პრეზიდენტი a	2010	2021
პეტერ ტომკა	სლოვაკეთი	წევრი	2003	2021
რონი აბრაჰამი	საფრანგეთი	წევრი	2005	2027
მოჰამედ ბენუნა	მაროკო	წევრი	2006	2024
ანტონიო აუგუსტო კანკადო ტრინიდადე	ბრაზილია	წევრი	2009	2027
ჯოან დონოუ	აშშ	წევრი	2010	2024
ჯიორჯიო გაჯა	იტალია	წევრი	2012	2021
ჯულია სებუტინდე	უგანდა	წევრი	2012	2021
დალვერ ბჰანდარი	ინდოეთი	წევრი	2012	2027
პატრიკ ლიპტონ რობინსონი	იამაიკა	წევრი	2015	2024
ჯეიმზ ქრაუფორდი	ავსტრალია	წევრი	2015	2024
კირილ გევორგიანი	რუსეთი	წევრი	2015	2024
ნავაფ სალამი	ლიბანი	წევრი	2018	2027
იუჯი ივასავა	იაპონია	წევრი	2018	2021
ფილიპ გაუტიერი	ბელგია	რეგისტრატორი	2019	2026
a 2018–2021.

იურისდიქცია და სამართალწარმოება

გაეროს საერთაშორისო სასამართლოს იურისდიქცია გაეროს წევრ ყველა ქვეყანაზე ვრცელდება. მისი უფლებამოსილება კი, ორი მიმართულებით ვლინდება:

იურისდიქცია სადავო საკითხებთან დაკავშირებით

საკუთარი იურისდიქციის განხორციელების პროცესში გაეროს საერთაშორისო სასამართლო განიხილავს სამართლებრივი ხასიათის დავებს, რომლებიც მათ საერთაშორისო სამართლის პრინციპების შესაბამისად, სახელმწიფოების მიერ გადაეცემათ. საერთაშორისო-სამართლებრივი დავა შესაძლოა გულისხმობდეს, როგორც სამართლებრივი და ფაქტობრივი გარემოების დადგენას, ისე, კონფლიქტსაც ან სამართლებრივი შეხედულებებისა და ინტერესების შეჯახებას.

მხოლოდ სახელმწიფოებს შეუძლიათ მიმართონ გაეროს საერთაშორისო სასამართლოს და წარსდგნენ მის წინაშე. სხვა ნებისმიერი სუბიექტი ამ შესაძლებლობას მოკლებულია.

სტატუტის 35-ე მუხლი აყალიბებს პირობებს, რომლის საფუძველზეც სახელმწიფოებს შეუძლიათ მიმართონ სასამართლოს. სასამართლო უფლებამოსილია განიხილოს დავა მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ, შესაბამისი სახელმწიფოები აღნიშნულის შესახებ თანხმობას განაცხადებენ და აღიარებენ სასამართლოს იურისდიქციას.

იურისდიქცია საკონსულტაციო საკითხებთან დაკავშირებით

იმ გარემოების გათვალისწინებით, რომ გაეროს საერთაშორისო სასამართლოში დავის უფლება მხოლოდ სახელმწიფოებს აქვთ, საზოგადოებრივი (სამთავრობო) საერთაშორისო ორგანიზაციები ამ შესაძლებლობას მოკლებულნი არიან. თუმცა, სპეციალური პროცედურა, კერძოდ, საკონსულტაციო პროცედურა, ასეთი ტიპის ორგანიზაციებისთვის ხელმისაწვდომია.

ამ ეტაპისთვის საკონსულტაციო საკითხებით სასამართლოსთვის მიმართვის უფლება გააჩნია გაეროს ხუთ ორგანოს, თხუთმეტ სპეციალურ უწყებას და ერთ, მათთან დაკავშირებულ ორგანიზაციას.

მიუხედავად იმისა, რომ საკონსულტაციო დასკვნას, რომელიც სასამართლოს საკითხთან მიმართებით გამოაქვს, არ აქვს სავალდებულო აღსრულების ძალა, მას აქვს ძლიერი სამართლებრივი წონა და მორალური ეფექტი. ზემოაღნიშნული დასკვნები ხშირად გამხდარან დიპლომატიური ინსტრუმენტები და ხელი შეუწყვიათ მსოფლიო მშვიდობისთვის.

სამართალწარმოება

სამართალწარმოების წესი სტატუტის III თავით არის დარეგულირებული და 39-ე მუხლიდან 64-ე მუხლმდეა გაწერილი. სამართალწარმოების ენებია ფრანგული და ინგლისური , თუმცა, შუამდგომლობის შემთხვევაში ნებისმიერი ენის გამოყენებაა დასაშვები. 43-ე მუხლით საქმისწარმოება დაყოფილია ორ ნაწილად: წერილობით და ზეპირ სამართალწარმოებებად.

წერილობითი სამართალწარმოება შედგება სასამართლოსა და მხარეებისათვის მემორანდუმების, კონტრმემორანდუმების, და, საჭიროებისდა მიხედვით, მათზე პასუხებისა და აგრეთვე, მათი დამადასტურებელი ყველა ქაღალდისა და დოკუმენტის გაცემისაგან.

ზეპირი სამართალწარმოება შედგება სასამართლოს მიერ მოწმეების, ექსპერტების, წარმომადგენლების, რწმუნებულებისა და ადვოკატების მოსმენისაგან. ყველა საკითხი წყდება დამსწრე მოსამართლეთა ხმების უმრავლესობით. ხმების თანაბრად განაწილების შემთხვევაში, გადაწონის თავმჯდომარის ან მისი შემცვლელი მოსამართლის ხმა.

გაეროს საერთაშორისო სასამართლოს კრიტიკა

სასამართლო ხშირად კრიტიკის ობიექტი გამხდარა საკუთარი გადაწყვეტილებების გამოტანის წესის, პროცედურებისა თუ უფლებამოსილებების ნაწილში. ძირითადი კრიტიკა ზოგადი ხასიათისაა და არ იკვეთება ცალკეული მოსამართლისა თუ კონკრეტული გადაწყვეტილებების შესახებ უკმაყოფილებანი. ძირითადი კრიტიკა შემდეგი საკითხების გარშემოა:

• გაეროს საერთაშორისო სასამართლოს არ გააჩნია აღსრულების სავალდებულო მექანიზმი. მეტნაკლებად სახელმწიფოების მხრიდან მიღებული გადაწყვეტილების აღსრულება უფრო კეთილ ნებას უკავშირდება, ვიდრე, სავალდებულოობას.
• სუბიექტთა წრე, რომელთაც შეუძლიათ გაასაჩივრონ ესა თუ ის დარღვევა მხოლოდ სახელმწიფოებით შემოიფარგლება, რაც არ აძლევს საშუალებას პოტენციურ მსხვერპლებს (მაგ. ეთნიკურ უმცირესობებს) დაიცვან საკუთარი თავი. მხოლოდ საკონსულტაციო პროცედურები შეიძლება იყოს მათი დაცვის მექანიზმი.

გაეროს საერთაშორისო სასამართლო და საქართველო

2008 წლის 12 აგვისტოს საქართველომ გაეროს საერთაშორისო სასამართლოში აღძრა სარჩელი რუსეთის ფედერაციის წინააღმდეგ, რადგან „მათი ქმედებები საქართველოს ტერიტორიასა და მის საზღვრებთან ახლოს არღვევდა 1965 წლის საერთაშორისო კონვენციას, რასობრივი დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ“, საქართველო ამტკიცებდა რომ: „რუსეთის ფედერაცია საკუთარი სახელისუფლებო ორგანოების მეშვეობით, სახელმწიფო აგენტებისა და სხვა ფიზიკური თუ იურიდიული პირების მეშვეობით, რომლებიც ახორციელებდნენ სამთავრობო უფლებამოსილებებს, ასევე ე.წ სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის სეპარატისტული ძალების მეშვეობით, სხვა აგენტების მეშვეობით, მოქმედებდნენ რუსეთის ფედერაციის მითითებებით, ხელმძღვანელობითა და კონტროლით.“ აქედან გამომდინარე, რუსეთის ფედერაცია უნდა მიჩნეულიყო დამნაშავედ, რადგან დაარღვია ნაკისრი ვალდებულებები, რომლებიც კონვენციის შესაბამისი მუხლებიდან გამომდინარეობდა.

ჰააგის მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლომ (International Court of Justice - ICJ) გაიზიარა რუსეთის ერთ-ერთი შუამდგომლობა და გადაწყვიტა, რომ სასამართლო არ დაიწყებს საქართველოს მიერ რუსეთის წინააღმდეგ შეტანილი სარჩელის არსებით განხილვას. 10 ხმით 6–ის წინააღმდეგ სასამართლომ დაადგინა, რომ "მას არ გააჩნია უფებამოსილება განიხილოს საქართველოს მიერ 2008 წლის 12 აგვისტოს შეტანილი სარჩელი“, განაცხადა სასამართლოს თავმჯდომარემ, მოსამართლე - ჰისაში ოვადამ ჰააგაში, 1 აპრილს გამართულ საჯარო სხდომაზე.

მიუხედავად იმისა, რომ საკითხი გაეროს საერთაშორისო სასამართლომ არ განიხილა, საქართველოს საგარეო საქმეთა მინისტრის მოადგილის ნინო კალანდაძის აზრით, ჰააგის მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლოს გადაწყვეტილება იყო მნიშვნელოვანი იმ კუთხით, რომ „სასამართლომ გაითვალისწინა და დააკმაყოფილა საქართველოს მთავარი არგუმენტი, კერძოდ ის, რომ მან იურიდიულად აღიარა და დაადასტურა, რომ რუსეთის ფედერაცია არის საქართველოსა და რუსეთს შორის კონფლიქტის მონაწილე მხარე და სწორედ ის არის კონფლიქტის მხარე და არა რომელიმე მესამე მხარე, როგორც ამის წარმოჩენას წლების განმავლობაში ცდილობდა რუსეთის ფედერაცია და, ყველაზე მთავარი, რომ ეს დავა მიმდინარეობდა, სწორედ რუსეთის მხრიდან განხორციელებული ეთნიკური წმენდის საკითხებზე.“

სხვადასხვა ქართველი მეცნიერისა თუ პოლიტიკური მოღვაწის აზრით, საქართველოს მხრიდან სარჩელი არასწორად იყო ფორმულირებული. ზოგიერთი პოლიტიკოსის აზრით, სარჩელი მოუმზადებელი იყო, რაც საბოლოოდ პოლიტიკური დავის საგანი გახდა.

ცნობილი საქმეების ჩამონათვალი

• 1980 წლის ამერიკის შეერთებული შტატების სარჩელი ირანის წინააღმდეგ. სარჩელი ეხებოდა თეირანში ირანული მხარის მიერ აშშ-ს დიპლომატების დაკავებას.
• ტუნისსა და ლიბიას შორის კონტინენტურ შელფთან დაკავშირებით.
• იუგოსლავიის ფედერაციული რესპუბლიკის მიერ ნატოს წევრი ქვეყნების წინააღმდეგ აღძრული სარჩელი, კოსოვოს ტერიტორიაზე განხორციელებული სამხედრო მოქმედებების ჭრილში.
• კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკის სარჩელი უგანდის წინააღმდეგ, რომელიც ამტკიცებდა, რომ უგანდის ქმედებების გამო ქვეყანამ მილიარდობით დოლარის ღირებულების რესურსები იზარალა.29 დავა კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკის სასარგებლოდ დასრულდა.

ლიტერატურა

• Accinelli, R. D. "Peace Through Law: The United States and the World Court, 1923-1935". Historical Papers / Communications historiques, 7#1 (1972) 247–261. [1]
• Bowett, D W. The International court of justice : process, practice and procedure (British Institute of International and Comparative Law: London, 1997).
• Dunne, Michael. "Isolationism of a Kind: Two Generations of World Court Historiography in the United States," Journal of American Studies (1987) 21#3 pp 327–351.
• Kahn, Gilbert N. "Presidential Passivity on a Nonsalient Issue: President Franklin D. Roosevelt and the 1935 World Court Fight." Diplomatic History 4.2 (1980): 137–160.
• Kolb, Robert, The International Court of Justice დაარქივებული 2016-06-29 საიტზე Wayback Machine. (Hart Publishing: Oxford, 2013).
• Kwiatkowska, Barbara, "Decisions of the World Court Relevant to the UN Convention on the Law of the Sea" დაარქივებული 2017-12-01 საიტზე Wayback Machine. . Relevant to the UNCLOS, dedicated to Former ICJ President Stephen M. Schwebel (Brill, 2010)
• Patterson, David S. "The United States and the origins of the world court." Political Science Quarterly 91.2 (1976): 279–295. online
• Rosenne S., "Rosenne's the world court: what it is and how it works 6th ed (Leiden: Martinus Nijhoff, 2003).
• Van Der Wolf W. & De Ruiter D., "The International Court of Justice: Facts and Documents About the History and Work of the Court" (International Courts Association, 2011)
• Wilde, Ralph; Charlesworth, Hilary; Schrijver, Nico; Krisch, Nico; Chimni, B. S.; Gowlland-Debbas, Vera; Klabbers, Jan; Yee, Sienho; Shearer, Ivan (December 11, 2011). „United Nations Reform Through Practice: Report of the International Law Association Study Group on United Nations Reform“. doi:10.2139/ssrn.1971008. ISSN 1556-5068.
• Sienho Yee, Article 38 of the ICJ Statute and Applicable Law: Selected Issues in Recent Cases, 7 Journal of International Dispute Settlement (2016), 472–498.
• Andreas Zimmermann, Christian Tomuschat, Karin Oellers-Frahm & Christian J. Tams (eds.), The Statute of the International Court of Justice: A Commentary (2d. ed. October 2012, Oxford University Press).

რესურსები ინტერნეტში

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლო

• International Court of Justice, Official site
• ICJ Multimedia Gallery (photos, videos, webstreaming)
• List of cases დაარქივებული 2022-10-22 საიტზე Wayback Machine. ruled upon by the ICJ since its creation in 1946
• Peace Palace Library - ICJ Research Guide დაარქივებული 2021-03-03 საიტზე Wayback Machine.
• The Statute of the International Court of Justice on the United Nations AVL: summary of the procedural history, list of selected preparatory documents and audiovisual material related to the negotiations and adoption of the Statute.
• International Criminal Court : See also, a tribunal to prosecute individuals for genocide, crimes against humanity, war crimes, and the crime of aggression
• CIJ ICJ: International Court of Justice on Youtube