იხილეთ წყარო გვერდისთვის ყაზახეთი

{{ინფოდაფა ქვეყანა|
|მშობლიური_სახელი = Қазақстан Республикасы<br />Республика Казахстан
|სრული_სახელი = ყაზახეთის რესპუბლიკა
|საერთო_სახელი = ყაზახეთი
|დროშა = Flag of Kazakhstan.svg
|გერბი = Coat_of_arms_of_Kazakhstan.svg
|რუკა = Kazakhstan (orthographic projection).svg
|ჰიმნი = [[ყაზახეთის ჰიმნი|Менің Қазақстаным]]<br/>{{transl|kz|''Meniñ Qazaqstanım''}}<br/>{{small|''My Kazakhstan''}}<br/><center>[[ფაილი:Kazakhstan National Anthem 2012.ogg]]</center>
|დევიზი = 
|ოფიციალური_ენები = {{unbulleted list |[[ყაზახური ენა|ყაზახური]] {{small|(ეროვნული)}} |[[რუსული ენა|რუსული]]}}
|დედაქალაქი = [[ასტანა]]
|latd=51
|latm=10
|latNS=N
|longd=71
|longm=30
|longEW=E
|უდიდესი_ქალაქი = [[ალმათი]]
|მთავრობის_ტიპი = [[საპრეზიდენტო რესპუბლიკა]]
|ლიდერის_ტიპი_1 = [[ყაზახეთის პრეზიდენტი|პრეზიდენტი]]
|ლიდერის_სახელი_1 = [[ყასიმ-ჟომართ თოყაევი]]
|ლიდერის_ტიპი_2 = [[ყაზახეთის პრემიერ-მინისტრი|პრ.-მინისტრის მ/შ]]
|ლიდერის_სახელი_2 = [[ალიჰან სმაილოვი]]
|ლიდერის_ტიპი_3 = 
|ლიდერის_სახელი_3 = 
|ლიდერის_ტიპი_4 = 
|ლიდერის_სახელი_4 = 
|რანგი_ფართობით = მე-9
|ფართობი = 2 724 900
|წყალი_% = 1,7
|სავარაუდო_მოსახლეობა = 16 967 000<ref>{{cite web |url=http://www.eng.stat.kz/Pages/default.aspx |title=Monthly official estimate |publisher=Eng.stat.kz |accessdate=2013-05-31 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121113144920/http://www.eng.stat.kz/Pages/default.aspx |archivedate=2012-11-13 }}</ref>
|სავარაუდო_მოსახლეობა_რანგი = 61-ე
|მოსახლეობა_სავარაუდოდ_წელს = 2013
|მოსახლეობის_ცენზი = 17 004 800
|მოსახლეობის_ცენზი_წელს = 2013
|მოსახლეობის_სიმჭიდროვე = 5,94 ად
|მოსახლეობის_სიმჭიდროვე_რანგი = 224-ე
|მშპ_ppp_წელი = 2012
|მშპ_ppp = $231.787 მილიარდი<ref name=IMF>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=28&pr.y=19&sy=2009&ey=2012&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=916&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a= |title=Kazakhstan |publisher=International Monetary Fund |accessdate=2013-04-17}}</ref>
|მშპ_ppp_რანგი = 
|მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე = $13,892<ref name=IMF/>
|მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე_რანგი = 
|აგი = 0.754<ref name="HDI">{{cite web |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Table1.pdf |title=Human Development Report 2011 |year=2011 |publisher=United Nations |accessdate=15 November 2011}}</ref>
|აგი_ტენდენცია= {{ზრდა}}
|აგი_კატეგორია = <span style="color:#090;">მაღალი</span>
|აგი_რანგი = 69-ე
|აგი_წელი = 2013
|ვალუტა = [[ყაზახური ტენგე|ტენგე]]
|ვალუტის_კოდი = KZT
|ქვეყნის_კოდი = KAZ
|დროის_სარტყელი = [[მსოფლიო კოორდინირებული დრო|UTC]][[UTC+05:00|+05:00]] და [[UTC+06:00]]
|ზაფხულის_დრო = 
|cctld = [[.kz]]
|სატელეფონო_კოდი = +7-6xx, +7-7xx
|სატელეფონო_კოდი_მითითება = 
|სქოლიო = 
}}

'''ყაზახეთის რესპუბლიკა''' ({{lang-kz|Қазақстан Республикасы}}; {{lang-ru|Республика Казахстан}}) — [[ტრანსკონტინენტური ქვეყნების სია|ტრანსკონტინენტური]] [[ზღვაზე გასასვლელის არმქონე სახელმწიფოები|ზღვაზე გასასვლელის არმქონე სახელმწიფო]] [[ცენტრალური აზია|ცენტრალურ აზიაში]], რომლის მცირე ნაწილი [[ურალი (მდინარე)|ურალის]] დასავლეთით ხვდება [[აღმოსავლეთი ევროპა|აღმოსავლეთ ევროპაში]]. ყაზახეთი არის [[მსოფლიო]]ში [[მსოფლიოს ქვეყნები ფართობის მიხედვით|სიდიდით მეცხრე ქვეყანა]], ხოლო [[ხმელეთით გარშემორტყმული ქვეყანა|ხმელეთით გარშემორტყმულ ქვეყნებს]] შორის — უდიდესი, მისი ფართობი შეადგენს 2 727 300 კვადრატულ კილომეტრს, რაც აღემატება [[დასავლეთი ევროპა|დასავლეთი ევროპის]] ფართობს.<ref>{{cite web|url=http://www.stat.kz |title=Agency of Statistics of the Republic of Kazakhstan (ASRK). 2005. Main Demographic Indicators |publisher=Stat.kz|accessdate=2010-06-01}}</ref> მას ესაზღვრება (ჩრდილოეთიდან საათის ისრის მოძრაობის მიხედვით): [[რუსეთი]], [[ჩინეთი]], [[ყირგიზეთი]], [[უზბეკეთი]], [[თურქმენეთი]] და [[კასპიის ზღვა]]. ყაზახეთის ტერიტორია მოიცავს: ვრცელ [[ველი|ველებს]], [[ტაიგა]]ს, [[კანიონი|კანიონებს]], [[გორა|გორებს]], [[დელტა|დელტებს]], მუდმივი თოვლით დაფარულ [[მთა|მთებსა]] და [[უდაბნო]]ებს. 17 მილიონზე მეტი მაცხოვრებლით მისი საშუალო სიმჭიდროვე დაახლოებით 6 ადამიანს შეადგენს კვ. კილომეტრზე. [[დედაქალაქი]] [[ალმათი]]დან [[ასტანა]]ში [[1997]] წელს გადავიდა.

== სახელწოდება ==
* ''ოფიციალური'': ყაზახეთის რესპუბლიკა.
* ''მშობლიური'': Қазақстан; Qazaqstan Respublikasy.

== უახლესი ისტორია ==
დამოუკიდებლობა გამოაცხადა [[1990]] წელს. [[სსრ კავშირი]]ს დაშლის შემდეგ ყაზახეთს ერგო საბჭოთა კოსმონავტიკის ძირითადი ბაზა — [[ბაიკონურის კოსმოდრომი]]. მას დაახლოებით 6 ათასი კმ² ფართობი უჭირავს, რომელსაც იჯარით იყენებს რუსეთი. ყაზახეთი არის დსთ-ის წევრი. [[1999]] წელს მიიღო დამკვირვებლის სტატუსი [[ევროპის საბჭო]]ს საპარლამენტო ასამბლეაში.

== გეოგრაფია ==
[[ფაილი:Kazakhstan-CIA WFB Map.png|thumbnail|left|ყაზახეთის რესპუბლიკა]]
ქვეყანა ცენტრალურ აზიაში, ესაზღვრება [[რუსეთი|რუსეთს]], [[ჩინეთი|ჩინეთს]], [[ყირგიზეთი|ყირგიზეთს]], [[უზბეკეთი|უზბეკეთსა]] და [[თურქმენეთი|თურქმენეთს]]. დასავლეთით მას [[კასპიის ზღვა]] აკრავს. ფართობი შეადგენს 2 717 000 კვ. კმ-ს. ამ მაჩვენებლით მას მე-9 ადგილი უკავია მსოფლიოს ქვეყნებს შორის. მისი ტერიტორია გადაჭიმულის კასპიის ზღვიდან ალტაის მთებამდე. მთავარი მდინარეებია [[ილი (მდინარე)|ილი]], [[ირტიში]] და [[იშიმი (მდინარე)|იშიმი]], ტბები - [[არალის ზღვა|არალის]], [[ბალხაშის ტბა|ბალხაშისა]] და [[ზაისანი]]ს.

== სახელმწიფო ==
* ''სახელმწიფო სისტემა'' — განვითარებადი დემოკრატია, საპრეზიდენტო რესპუბლიკა.
* ''სახელმწიფოს მეთაური'' — პრეზიდენტი [[ყასიმ-ჟომართ თოყაევი]] (2019 წლიდან).
* ''საკანონმდებლო ორგანო'' — ორპალატიანი პარლამენტი, შედგება სენატისა (47 წევრი) და მაჟილისისაგან (67 წევრი).

== ტერიტორიული მოწყობა ==
{{მთავარი|ყაზახეთის ადმინისტრაციული დაყოფა}}
ყაზახეთი ადმინისტრაციულად იყოფა 14 ოლქად (oblys) და 3 ქალაქად (qalasy).<ref name="parlam">[http://www.parlam.kz/Information.aspx?doc=1&lan=ru-RU Географическое положение, природные условия]</ref> გარდა ამისა არსებობს ქალაქი [[ბაიკონური]], რომელსაც გააჩნია გაანსაკუთრებული სტატუსი და [[2050]] წლამდე იჯარით აქვს აღებული რუსეთს. ამჟამად იგი არის რუსეთის ფედერალური მნიშვნელობის ქალაქი.<ref name="Baikonur">[http://www.baikonuradm.ru/index.php?mod=1957 Международное Соглашение между Российской Федерацией и Республикой Казахстан о статусе города Байконур, порядке формирования и статусе его органов исполнительной власти от 23 декабря 1995 года, статья 1, пункт 1.]</ref>

{| class="wikitable"
|+ ყაზახეთის ადმინისტრაციული დაყოფა 
|-
! ოლქი/ქალაქი!! მოსახლეობა<ref>{{Cite web |url=https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT372162 |title=Об изменении численности населения Республики Казахстан с начала 2020 года до 1 августа 2020 года |accessdate=2022-01-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210120075114/https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT372162 |archivedate=2021-01-20 }}</ref> !! ფართობი <br />კმ² !! ადმ. ცენტრი
|-
| ასტანა|| 1 195 900 || 797,33 || [[ასტანა]]
|-
| ალმათი || 1 918 109 || 682 || [[ალმათი]]
|-
| შიმქენთი || 1 086 500 || 1162,8|| [[შიმქენთი]]
|-
| [[ყიზილორდის ოლქი]] || 818 000 || 226 019 || [[ყიზილორდა]]
|-
| [[ალმათის ოლქი]]|| 2 083 700 || 223 911	|| [[თალდიყორღანი]]
|-
| [[აკმოლის ოლქი]] || 735 239 || 146 219 || [[ქოქშეთაუ]]
|-
| [[აქტობეს ოლქი]]|| 897 600 || 300 629 || [[აქტობე]]
|-
| [[ატირაუს ოლქი]]|| 660 059|| 118 631|| [[ატირაუ]]
|-
| [[დასავლეთ ყაზახეთის ოლქი]]|| 662 600 ||  151 339 || [[ურალსკი]]
|-
| [[ყარაღანდის ოლქი]]|| 1 375 800 || 427 982 || [[ყარაღანდა]]
|-
| [[კოსტანაის ოლქი]]|| 863 290 || 196 001 || [[კოსტანაი]]
|-
| [[მანგისთაუს ოლქი]]|| 165 642 || 724 700|| [[აქთაუ]]
|-
| [[თურქესტანის ოლქი]]|| 2 049 700 || 116 280|| [[თურქესტანი]]
|-
| [[პავლოდარის ოლქი]]|| 750 323 || 124 755 || [[პავლოდარი]]
|-
| [[აღმოსავლეთ ყაზახეთის ოლქი]]|| 1 362 700 || 283 226 || [[ოსკემენი]]
|-
| [[ჩრდილოეთ ყაზახეთის ოლქი]]|| 542 500|| 97 993|| [[პეტროპავლი]]
|-
| [[ჟამბილის ოლქი]]|| 1 141 800 || 144 264 || [[ტარაზი]]
|}

== დემოგრაფია ==
[[ფაილი:SB - Kazakh man on horse with golden eagle.jpg|მინი|ყაზახი მამაკაცი ცხენითა და არწივით]]
* ''მოსახლეობა'' — ყაზახეთის მოსახლეობა შეადგენს 16 967 000 კაცს (2013), ხოლო მათი ეთნიკური კუთვნილება 2009 წლის მიხედვით შემდეგია: 63,1 % [[ყაზახები|ყაზახი]], 23,6 % [[რუსები|რუსი]], 2,9 % [[უზბეკები|უზბეკი]], 2,8 % [[უკრაინელები|უკრაინელი]], 1,5 % [[გერმანელები|გერმანელი]], 1,4 % [[უიღურები|უიღური]], 1,3 % [[თათრები|თათარი]], 4,3 % სხვა.<ref name="Census2009">{{cite web|title=Перепись населения Республики Казахстан 2009 года. Краткие итоги. (Census for the Republic of Kazakhstan 2009. Short Summary)|url=http://www.stat.kz/p_perepis/Documents/%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%20%D1%80%D1%83%D1%81.pdf|publisher=Republic of Kazakhstan Statistical Agency|accessdate=10 December 2010|language=Russian|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110723084204/http://www.stat.kz/p_perepis/Documents/%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%20%D1%80%D1%83%D1%81.pdf|archivedate=23 ივლისი 2011}}</ref>
* ''სახელმწიფო ენები'' — [[ყაზახური ენა|ყაზახური]] და [[რუსული ენა|რუსული]].
* ''რელიგია'' — [[ისლამი]] და [[ქრისტიანობა]].
* ''დედაქალაქი'' — [[ასტანა]] (288 ათასი, [[1997]] წლის 1 დეკემბრიდან).
* ''დიდი ქალაქები'' — [[ალმათი]] (1 328 ათასი), [[ასტანა]] (775), [[შიმკენტი]] (629), [[ყარაღანდა]] (459), [[ტარაზი]] (398), [[პავლოდარი]] (354), [[უსტ-კამენოგორსკი]] (344), [[სემეი]] (312), [[ურალსკი]] (255).

== ეკონომიკა ==
ყაზახეთი მდიდარია ბუნებრივი რესურსებით — [[ნავთობი]], [[ბუნებრივი აირი]], [[ქვანახშირი]], [[რკინის მადანი]], [[მანგანუმი]], [[ქრომი]], [[ნიკელი]], [[კობალტი]], [[სპილენძი]], [[მოლიბდენი]], [[ტყვია]], [[თუთია]], [[ბოქსიტები]], [[ოქრო]], [[ურანი]]. ერთობლივ ეროვნულ პროდუქტში სოფლის მეურნეობის წილი შეადგენს 10%-ს, მრეწველობისა — 30%-ს, დანაჩენი მომსახურებაზე მოდის. ძირითადი საექსპორტო პროდუქტებია ნავთობი, ლითონები, ქიმიკატები, ხორბალი. უკანასკნელ წლებში შესამჩნევია პროგრესი საბაზრო ეკონომიკის ჩამოყალიბების მიმართულებით. ეროვნული ვალუტა — [[ყაზახური ტენგე|ტენგე]] (KZT).

== კულტურა ==
* ''არქიტექტურა'': [[ხოჯა აჰმედ იასავის მავზოლეუმი]].
* ''ლიტერატურა'': ყაზახურ-უზბეკური ეპოსი — [[ალფამიში]] (XIX-XX სს.).

== ლიტერატურა ==
* {{Cite book|title=Uneasy Alliance: Relations Between Russia and Kazakhstan in the Post-Soviet Era, 1992–1997 |url=https://archive.org/details/uneasyalliancere0000alex |first=Mikhail |last=Alexandrov |location=Westport, CT |publisher=Greenwood Press |year=1999 |isbn=0-313-30965-5 |postscript=<!--None--> }}.
* {{Cite book|title=Lonely Planet Guide: Central Asia |url=https://archive.org/details/centralasia0000mayh |first=Paul |last=Clammer |first2=Michael |last2=Kohn |lastauthoramp=yes |first3=Bradley |last3=Mayhew |location=Oakland, CA |publisher=Lonely Planet |year=2004 |isbn=1-86450-296-7 |postscript=<!--None--> }}.
* {{Cite book|title=Kazakhstan: Power and the Elite |first=Sally |last=Cummings |location=London |publisher=Tauris |year=2002 |isbn=1-86064-854-1 |postscript=<!--None--> }}.
* {{Cite book|title=The Russian Colonization of Kazakhstan |first=George |last=Demko |location=New York |publisher=Routledge |year=1997 |isbn=0-7007-0380-2 |postscript=<!--None--> }}.
* {{Cite book|title=Kazakhstan: Coming of Age |first=Michael |last=Fergus |lastauthoramp=yes |first2=Janar |last2=Jandosova |location=London |publisher=Stacey International |year=2003 |isbn=1-900988-61-5 |postscript=<!--None--> }}.

== რესურსები ინტერნეტში ==
{{commons|Kazakhstan|ყაზახეთი}}
* [http://northkazakhstan.com Kazakhstan national tour operator, Official website of KAZAKHSTAN-REISEN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170527144226/http://northkazakhstan.com/ |date=2017-05-27 }}
* [http://repository.library.georgetown.edu/handle/10822/552643 Caspian Pipeline Controversy]
* [http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/country_profiles/1298071.stm Country Profile]

== სქოლიო ==
{{სქოლიო}}

{{პოსტსაბჭოთა ქვეყნები}}
{{დსთ–ს ქვეყნები}}
{{ევროპის ქვეყნები}}
{{ცენტრალური აზია}}
{{აზიის ქვეყნები}}
{{თურქულენოვანი რეგიონები}}

[[კატეგორია:ყაზახეთი| ]]
[[კატეგორია:აზიის ქვეყნები]]
[[კატეგორია:ცენტრალური აზიის ქვეყნები]]
[[კატეგორია:გაეროს წევრი სახელმწიფოები]]
[[კატეგორია:ზღვაზე გასასვლელის არმქონე სახელმწიფოები]]