იხილეთ წყარო გვერდისთვის სულეიმან I

{{ინფოდაფა მმართველი 
|ქვეყანა               = [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთის]]
|თანამდებობა           =[[სულთანი]]
|სახელი                  = სულეიმან I დიდებული
|ორიგინალური სახელი       = Muhteşem Süleyman
|რიგი              = მე-10
|რიგი-მეუღლეების          = 
|სურათი              = EmperorSuleiman.jpg
|წარწერა              =
|მმართველობის დასაწყისი    = [[30 სექტემბერი]], [[1520]]
|მმართველობის დასასრული = [[7 სექტემბერი]], [[1566]]
|კორონაცია  =
|წინამორბედი       = [[სელიმ I]]
|მემკვიდრე             = [[სელიმ II]]
|სხვა წოდებები       = [[ისლამი]]ს [[ხალიფა]]
|ვიცე-პრეზიდენტი       = 
|პარტია              = 
|დაბადების თარიღი        = [[6 ნოემბერი]], [[1494]]
|დაბადების ადგილი       = [[ტრაპიზონი]], [[ოსმალეთის იმპერია]]
|გარდაცვალების თარიღი          = [[7 სექტემბერი]], [[1566]]
|გარდაცვალების ადგილი         =  [[სიგეტვარი]], [[უნგრეთი]]
|ქორწინება              = [[მაჰიდევრან სულთანი|მაჰიდევრანი]], <br /> [[ჰიურემ სულთანი|ჰიურემი]]<br />[[გულფემ-ხათუნი|გულფემი]]<br />[[ფულანე ხათუნი|ფულანე]]
|შვილები   =  [[მურადი (შეჰზადე)|მურადი]]<br/>[[მუსტაფა (შეჰზადე)|მუსტაფა]], [[მეჰმედი (შეჰზადე)|მეჰმედი]], [[აჰმედი (შეჰზადე) (სულეიმან I-ის ვაჟი)|აჰმედი]], <br/>[[აბდულა (შეჰზადე)|აბდულა]], [[სელიმ II|სელიმი]] <br/>[[ბაიაზიდი (შეჰზადე)|ბაიაზიდი]], [[ჯიჰანგირი (შეჰზადე)|ჯიჰანგირი]] <br/>[[მიჰრიმაჰ სულთანი|მიჰრიმაჰი]], [[რაზიე სულთანი|რაზიე]], [[ფატმა სულთანი (სულეიმან I-ის ქალიშვილი)|ფატმა]]
|სრული სახელი =
|დინასტია             = [[ოსმანები]]
|მამა                 = [[სელიმ I]]
|დედა             = [[აიშე ჰაფსა სულთანი|აიშე სულთანი]]
|რელიგია         = [[ისლამი]]
|ხელმოწერა    = Tughra of Suleiman I the Magnificent.svg
}}
'''სულეიმან I კანუნი''', ''სულეიმან კანონმდებელი'' ({{lang-tr|Muhteşem Süleyman}}, {{lang-ar|سليمان القانوني}}; დ. [[6 ნოემბერი]], [[1494]] – გ. [[7 სექტემბერი]], [[1566]]) — [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთის იმპერიის]] მეათე სულთანი. ქვეყანას მართავდა [[1520]]-[[1566]] წლებში. სულეიმანი ითვლება [[ოსმანების დინასტია|ოსმანების დინასტიის]] ერთ-ერთ თვალსაჩინო წარმომადგენლად. მისი მმართველობის პერიოდში ოსმალეთის პორტამ<ref>[http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=3&t=32224 ოსმალეთის პორტა]</ref> მიაღწია განვითარების უმაღლეს მწვერვალს.

სულეიმანი დაიბადა [[1494]] წელს [[ტრაპიზონი|ტრაპიზონში]] [[ბაიაზიდ II|ბაიაზიდ II-ის]] უმცროსი შვილის, [[სელიმ I|სელიმ I-ისა]] და [[ყირიმის სახანო|ყირიმის ხანის]] [[მენლი I გირეი|მენლი I გირეის]] შვილის, [[აიშე ჰაფსა სულთანი|აიშე ჰაფსა სულთნის]] ოჯახში.

იგი ატარებდა აქტიურ დამპყრობლურ პოლიტიკას. მის დროს ოსმალეთის იმპერია გაფართოვდა და გაძლიერდა. [[1521]] წელს აიღო [[ბელგრადი]], [[მოჰაჩის ბრძოლა (1526)|მოჰაჩის ბრძოლის]] შემდეგ შემოიერთა [[უნგრეთი]]ს დიდი ნაწილი. 30-იან წლებში დაიპყრო [[ერაყი]], კ. როდოსი და [[ეგეოსის ზღვა|ეგეოსის]] არქიპელაგის სხვა კუნძულები, [[ტრიპოლიტანია]], [[ალჟირი]] და სხვა ტერიტორიები. სულეიმან I კანუნი შეუპოვარ ბრძოლას ეწეოდა [[ირანი|ირანთან]] [[კავკასია|კავკასიისათვის]].

სულეიმანის მმართველობის პერიოდში, [[ოსმალეთის იმპერია]]ს საკმაოდ ცუდი ურთიერთობა ჩამოუყალიბდა [[ჰაბსბურგები|ჰაბსბურგებთან]] და [[საღვთო რომის იმპერატორი|საღვთო რომის იმპერატორ]] [[კარლ V]]-სთან. ამ ყველაფერმა, მათ შორის  მრავალი კონფლიქტი წარმოშვა, რომელთაგან ყველაზე მწვავე [[1541]]-[[1547]] წლების კონფლიქტი იყო. მისი დაწყება [[ფერდინანდ I]]-ის მიერ ბუდის აღებამ გამოიწვია. ჰაბსბურგებმა ბუდის შენარჩუნება ვერ მოახერხეს და ამასთან ერთად, [[ესტერგომი]]ც დაკარგეს. ასე რომ, კარლი და ფერდინანდი იძულებულნი გახდნენ [[1547]] წელს [[ადრიანოპოლის დროებითი ზავი (1547)|ადრიანოპოლის დროებითი ზავის]] დადებას დათანხმებოდნენ.

სულეიმან I-ის წარმატებებში მნიშვნელოვანი როლი შეჰქონდა იმპერიის საზღვაო ფლოტს, რომელიც იმდროისთვის ძალიან დიდი ძალას წარმოადგენდა. ძლიერმა ფლოტმა იმპერიას მრავალი მნიშვნელოვანი გამარჯვება მოუტანა და მნიშვნელოვნად გაამყარა მისი პოზიციები [[ხმელთაშუა ზღვა]]სა და [[ინდოეთის ოკეანე]]ში. სულეიმანის დროინდელი [[კაპუდან-ფაშა|კაპუდან-ფაშებიდან]] გამორჩეულია [[ხაირ ალ-დინ ბარბაროსა]], რომლის მეთაურობითაც ოსმალეთის ფლოტმა მრავალი მნიშვნელოვანი გამარჯვება მოიპოვა. ოსმალეთის ფლოტის ყველაზე შთამბეჭდავ გამარჯვებად [[1538]] წელს [[პრევეზის ბრძოლა]]ში გაერთიანებული ქრისტიანული ძალების დამარცხება ითვლება.

მისი მმართველობის პერიოდში შედგა კანონები (კანუნნამე) ადმინისტრაციული წყობისა და ფინანსების, ცალკეული პროვინციების მდგომარეობის, სამხედრო-ლენური სისტემის რეგლამენტაციის, მიწათმფლობელობის ფორმების, მოსახლეობის ბეგარისა და მიწაზე გლეხების მიმაგრების შესახებ. დიდ ყურადღებას აქცევდა მეჩეთების, სასახლეების, ციხესიმაგრეების და სხვათა მშენებლობას. სულეიმან I კანუნი გარდაიცვალა უნგრეთში ლაშქრობის დროს, [[1566]] წელს.

სულეიმან I [[ოსმალეთის იმპერია]]ს სათავეში თითქმის 46 წლის განმავლობაში ედგა. ამდენი ხნის განმავლობაში ოსმალეთის იმპერია არც ერთ სხვა სულთანს უმართავს. სულეიმანს შემდეგ, ტახტზე ყოფნის ხანგრძლივობით მოდის [[მეჰმედ IV]], რომელიც 39 წლის განმავლობაში ([[1648]]-[[1687]] წწ.) ედგა სათავეში ოსმალეთს.

სულეიმანი [[ოსმალური ენა|ოსმალურ ენაზე]] ცნობილია سلطان سليمان أول (სულეიმან I) ან السلطان سليمان القانوني‎‎ (სულეიმან კანუნი) სახელით. ძირითადად, [[აღმოსავლეთი|აღმოსავლეთში]] მას სწორედ ამ ორი სახელით მოიხსენიებენ, თუმცა [[დასავლეთი|დასავლეთში]] ის უფრო მეტად ცნობილია '''სულეიმან დიდებულის''' ან '''სულეიმან ბრწყინვალეს''' სახელით.

== ტახტზე ასვლამდე ==
[[Image:Semailname 47b.jpg|left|180პქ|thumb|ახალგაზრდა სულეიმანი]]
სულეიმანი დაიბადა [[1494]] წელს, [[ტრაპიზონი|ტრაპიზონში]], იმ დროს, როცა მამამისი და ოსმალეთის მომავალი სულთანი [[სელიმ I|შეჰზადე სელიმი]] [[ტრაპიზონი]]ს [[სანჯაყ-ბეი]] იყო. სულეიმანის დაბადების დროს და მომდევნო 18 წლის განმავლობაში, ოსმალეთის იმპერიის სულთანი იყო [[ბაიაზიდ II]]. სულეიმანის მამა, სელიმი, ბაიაზიდის უმცროსი ვაჟი იყო, მაგრამ, ამის მიუხედავად, სელიმმა ძალაუფლებისა და ტახტისთვის არავინ დაინდო და სულთანიც იძულებული გახდა ტახტი სწორედ მისთვის დაეთმო. 7 წლის ასაკში სულეიმანი [[ისტორია|ისტორიის]], [[მეცნიერება|მეცნიერების]], [[ლიტერატურა|ლიტერატურისა]] და [[თეოლოგია|თეოლოგიის]] შესასწავლად [[თოფქაფის სასახლე|თოფქაფის სასახლის]] სკოლაში გაგზავნეს. იგი ბავშვობიდანვე ძალიან მიზანდასახული ადამიანი იყო. როცა სულეიმანი 16 წლის იყო, მას უკვე არც ერთი ძმა აღარ ჰყავდა, რადგან ორი მათგანი ბრძოლაში დაიღუპა, ხოლო ერთი ეპიდემიამ იმსხვერპლა. ამიტომ ის ტახტის პირველ მემკვიდრედ აღიარეს და ჯერ კიდევ ბავშვობაში, საუფლისწულო სანჯაყში (საიდანაც ძირითადად უკვე სულთნები ბრუნდებოდნენ) [[მანისა]]ში გააგზავნეს. მამამისი ტახტზე [[1512]] წელს ავიდა. სულეიმანი 10 წლის განმავლობაში, მამამისის მმართველობის პერიოდში, წარმატებით მართავდა მანისას და მმართველობის გამოცდილებაც მიიღო. მამის გარდაცვალების შემდეგ, [[1520]] წლის [[სექტემბერი|სექტემბერში]], 25 წლის ასაკში, იგი დედაქალაქში უკვე ქვეყნის მმართველობისათვის დაბრუნდა.

== ბრძოლები ევროპასთან ==
=== ბელგრადის შემოერთება ===
[[File:1522-Sultan_Suleiman_during_the_Siege_of_Rhodes-Suleymanname-DetailBottomRight.jpg|მინი|მარჯვნივ|სულეიმანი როდოსის ალყის დროს]]
ტახტზე ასვლისთანავე, სულეიმანმა განაცხადა, რომ მის მთავარ მიზანს [[ბელგრადი]] წარმოადგენდა და მზადება დაიწყო. იქამდე, მის წინაპრებს არაერთხელ ჰქონიათ [[ბელგრადი]]ს აღების მცდელობა, თუმცა ვერ ახერხებდნენ. [[1521]] წლის დასაწყისში სულეიმანი, როგორც ფადი-შაჰი, პირველად გაემგზავრა ლაშქრობაში და ეს ლაშქრობა მისთვის წარმატებული გამოდგა. ოსმალეთის არმიამ ალყა [[25 ივლისი|25 ივლისს]] დაიწყო. პირველი შვიდი დღის განმავლობაში, ოსმალები ქალაქის კედლებს ზარბაზნებით უტევდნენ. შემდეგ კი ბრძოლაში ჯარისკაცები ჩაერივნენ. საბოლოოდ, [[ბელგრადი]] [[29 აგვისტო]]ს დაეცა. სწორედ ბელგრადის დაპყრობის შედეგი იყო რამდენიმე წლის შემდეგ გამართული [[მოჰაჩის ბრძოლა]]. სერბეთის დედაქალაქი შესანიშნავი პლაცდარმი იყო ოსმალთათვის სამომავლო დაპყრობებისათვის.

=== როდოსის შემოერთება ===
სულეიმანი ტახტზე ასვლამდეც არ მალავდა, რომ სურდა [[ხმელთაშუა ზღვა|ხმელთაშუა ზღვის]] ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი კუნძულის, [[როდოსი]]ს შემოერთება და ამაზე ხშირად საუბრობდა ერთგულ მეგობარ [[პარგელი იბრაჰიმ-ფაშა|იბრაჰიმთან]]. ტახტზე ასვლის შემდეგ კი მან თავისი განზრახვის შესრულება გადაწყვიტა.<ref>Reston, James Jr., ''Defenders of the Faith: Charles V, Suleyman the Magnificent, and the Battle for Europe, 1520-36'' (New York: Penguin, 2009).</ref> მას შემდეგ, რაც დედაქალაქში პირველი ლაშქრობიდან წარმატებული დაბრუნდა, [[როდოსი]]ს დასაპყრობად მზადება დაიწყო.<ref>Smith, Robert Doulgas and DeVries, Kelly (2011), ''Rhodes Besieged. A new history'', Stroud: The History Press, ISBN 978-0-7524-6178-6</ref> [[1522]] წლის [[ივნისი|ივნისში]] სულეიმანი [[როდოსი|როდოსზე]] გაემგზავრა კარგად მომზადებულ არმიასთან ერთად. [[27 ივნისი|27 ივნისს]] როდოსის ალყა დაიწყო. გადიოდა კვირები, მაგრამ როდოსის აღებას ოსმალები ვერ ახერხებდნენ. ფაშებმა ურჩიეს სულეიმანს, რომ ალყა მოეხსნა, მაგრამ მან განაცხადა, რომ როდოსის შემოერთება მისთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იყო და უარი თქვა ალყის მოხსნაზე. 5 თვიანი ალყის შემდეგ, [[22 დეკემბერი|22 დეკემბერს]] როდოსი დაეცა და ოსმალეთის შემადგენლობაში შევიდა.<ref>Weir, William, 50 Battles That Changed the World: The Conflicts That Most Influenced the Course of History, The Career Press, 2001. pp. 161-9. ISBN 1-56414-491-7</ref> როდოსელებმა თავდაუზოგავად იბრძოლეს ოსმალთა წინააღმდეგ და ამიტომ, მთელი მსოფლიოს პატივისცემა დაიმსახურეს. როდოსის დაპყრობამ ოსმალეთის ფლოტს გზა გაუხსნა დაეპყრო [[ხმელთაშუა ზღვა|ხმელთაშუა ზღვის]] სხვა კუნძულები. ეს შესაძლებლობა მომავალში მშვენიერად გამოიყენა სულეიმანის ფლოტის მეთაურმა [[ხაირ ალ-დინ ბარბაროსა]]მ.

=== მოჰაჩის ბრძოლა ===
[[ფაილი:Battle of Mohács, Turkish miniature.jpg|მინი|მარცხნივ|მოჰაჩის ბრძოლა, ოტომანტური მინიატურა]]
[[1526]] წლის [[29 აგვისტო]]ს [[ოსმალეთის იმპერია]]სა და [[უნგრეთის სამეფო|უნგრეთს]] შორის გაიმართა [[მოჰაჩის ბრძოლა (1526)|მოჰაჩის ბრძოლა]], რომლის შედეგადაც [[ოსმალეთის იმპერია]]მ შემოიერთა [[უნგრეთის სამეფო|უნგრეთის]] დიდი ნაწილი. იმ დროს უნგრეთის [[მეფე]] იყო 20 წლის, გამოუცდელი [[ლაიოშ II]]. სულთან სულეიმანის არმიაში შედიოდა 100 000 ჯარისკაცი, ხოლო [[ლაიოშ II]]-ს [[უნგრეთი|უნგრეთის]], [[ჩეხეთი]]სა და [[ხორვატია|ხორვატიის]] ძალების შეერთებით მხოლოდ და მხოლოდ 25 ათასი მეომარი ჰყავდა.<ref>Palffy, Geza. ''The Kingdom of Hungary and the Habsburg Monarchy in the Sixteenth Century'' (East European Monographs, distributed by Columbia University Press, 2010) 406 pages; Covers the period after the battle of Mohacs in 1526 when the Kingdom of Hungary was partitioned in three, with one segment going to the Habsburgs.</ref> [[ლაიოშ II|ლაიოში]] ბრძოლის დაწყებამდე არაერთხელ გააფრთხილეს და შესთავაზეს, დანებებოდა ოსმალთა არმიასა და სულთან სულეიმანს, რადგან თითქმის წარმოუდგენელი იყო 25 ათასს დაემარცხებინა 100 ათასი. უნგრეთის მეფეს თავად სულეიმანმაც მისწერა წერილი და შეჰპირდა, რომ თუ უბრძოლველად დანებდებოდა, მას და მის ლაშქარს არაფერს დაუშავებდა.<ref>Stavrianos, L.S. ''Balkans Since 1453'', C. Hurst & Co. Publishers, 2000.</ref> მაგრამ ლაიოშმა უკან მაინც არ დაიხია და ოსმალთა არმიას შეება.<ref>Minahan, James B. ''One Europe, many nations: a historical dictionary of European national groups'', Greenwood Press, 2000.</ref> ოსმალთა ჯარმა მახეში გააბა ლაიოში და მისი ლაშქარი. მეფე მაშინ მიხვდა, რომ მახეში გააბეს და უკან დახევა დაიწყო, როცა ძალიან გვიანი იყო. ოსმალებმა მთლიანად გაანადგურეს მოწინააღმდეგე ლაშქარი და მას დამანგრეველი მარცხი აგემეს. მეფე ლაიოშიც სწორედ ამ ბრძოლაში უკან დახევის დროს დაიღუპა.<ref>Nicolle, David, ''Hungary and the fall of Eastern Europe, 1000-1568'', Osprey Publishing, 1988.</ref>

მოჰაჩის ბრძოლაში გამარჯვებამ ოსმალებს მთელი ცენტრალური ევროპის დაპყრობის შესანიშნავი შანსი მისცა. ოსმალებმა ეს სცადეს კიდეც [[1529]] ვენის ალყით და [[1537]] წელს ვენეციის ლაშქრობით, თუმცა ორივე მათგანი წარუმატებლად დასრულდა.<ref>{{cite book|first=Stephen|last=Turnbull|title=The Ottoman Empire 1326&nbsp;– 1699|url=https://archive.org/details/ospreyessentialh1699turn_353|location=New York|publisher=[[Osprey Publishing]]|year=2003|pages=[https://archive.org/details/ospreyessentialh1699turn_353/page/n46 50]}}</ref> სულეიმანმა [[ჰაბსბურგები|ჰაბსბურგებთან]] აწარმოა მოლაპარაკებები და საბოლოოდ მათ ერთობლივად შექმნეს [[ოსმალეთის უნგრეთი]] [[1541]] წელს.<ref>[http://theorangefiles.hu/ottoman-hungary/ Ottoman Hungary 1541-1699]</ref> სულეიმანმა მის მმართველად სწორედ [[ჰაბსბურგები]]ს წარმომადგენელი, [[ფერდინანდ I (სრი)|ფერდინანდ I]] დანიშნა. უნგრელი ხალხი წინააღმდეგი არ იყო ოსმალთა ბატონობის და შედეგად, ოსმალეთის გავლენა იზრდებოდა მათზე. [[ოსმალეთის უნგრეთი]] არსებობდა [[1699]] წლამდე, სანამ [[კარლოვიცის ზავი]]ს შედეგად ოსმალეთი უნგრეთს დაკარგავდა.

=== ვენის ალყა ===
[[File:Siegeofvienna1529.jpg|მინი|160პქ|მარჯვნიც|ვენის ალყა]]
[[1529]] წელს ოსმალეთის არმია კიდევ უფრო ღრმად შეიჭრა [[ცენტრალური ევროპა|ცენტრალურ ევროპაში]] ვენის ალყით. სულეიმანმა, [[მოლდოვეთი]]ს არმიასთან ერთად, თითქმის 100 000 მეომარი შეაგროვა. [[ვენა|ვენის]] აღებას ძალიან დიდი მნიშვნელობა ენიჭებოდა, რადგან გამარჯვების შემთხვევაში, ოსმალთათვის უფრო იოლი გახდებოდა [[იტალია]]ში შეჭრა და რომის აღება.<ref>Kann, Robert Adolf, ''A History of the Habsburg Empire: 1526–1918'', University of California Press, 1980, ISBN 0-520-04206-9</ref><ref>Keegan, John, and Andrew Wheatcroft, ''Who's Who in Military History: From 1453 to the Present Day'', Routledge (UK), 1996, ISBN 0-415-12722-X</ref> აქედან გამომდინარე, ქრისტიანულ სამყაროს ყველაფერი უნდა გაეკეთებინა იმისათვის, რომ ეს ალყა უშედეგოდ დასრულებულიყო. ამისთვის გაერთიანდნენ [[საღვთო რომის იმპერია]], [[ბოჰემიის სამეფო]] და [[ესპანეთი]], თუმცა ოსმალები მაინც ფლობდნენ რიცხობრივ უპირატესობას.<ref>Lyber, Albert Howe, ''The Government of the Ottoman Empire in the Time of Suleiman the Magnificent'', Harvard University Press, 1913</ref>

ოსმალთა არმია [[სექტემბერი|სექტემბერში]] გაემგზავრა [[ვენა]]ში. ალყა კი [[27 სექტემბერი|27 სექტემბერს]] დაიწყო. ოსმალეთის არმია მაქსიმალურად ცდილობდა ქალაქი აიღო, თუმცა ვენის ციხესიმაგრეს ძალიან კარგად იცავდნენ გაერთიანებული ძალები.<ref>Riley-Smith, Jonathan, ''The Oxford History of the Crusades'', Oxford University Press, ISBN 0-19-280312-3</ref> სულეიმანმა თითქმის 20 დღე იცადა და მიხვდა, რომ ვენის აღებას საკმაოდ დიდი დრო დასჭირდებოდა და ახლოვდებოდა ზამთარი, ამიტომ [[15 ოქტომბერი|15 ოქტომბერს]] ალყა მოხსნა და დედაქალაქში დაბრუნდა. ვენის ალყის უშედეგოდ დასრულებამ ოსმალეთის დაპყრობისგან გადაარჩინა [[ავსტრია]] და [[იტალია]]. ამის შემდეგ ოსმალებს აღარ ჰქონიათ ვენის აღების მცდელობა.<ref>Sicker, Martin, ''The Islamic World in Decline: from the Treaty of Karlowitz to the Disintegration of the Ottoman Empire'', Praeger/Greenwood, 2000, ISBN 0-275-96891-X</ref>

=== ვენეციის წარუმატებელი ლაშქრობა ===
[[ფაილი:Corfu_map_16th_century.jpg|მინი|მარცხნივ|კორფუს ალყა]]
იბრაჰიმ-ფაშას სიკვდილით დასჯიდან ერთი წლის შემდეგ, [[1537]] წელს, სულეიმანი [[იტალია|იტალიის]] დასალაშქრად გაემგზავრა. მისი მთავარი მიზანი [[რომი]]ს აღება იყო. იბრაჰიმის მომდევნო დიდი ვეზირი, [[აიას მეჰმედ-ფაშა]], ამტიცებდა, რომ [[ვენეცია]] ამ ომში არავითარ შემთხვევაში არ ჩაებმებოდა, რადგან მათ ზავი აკავშირებდათ, მაგრამ მწარედ შეცდა. ვენეციელებმა ოსმალეთის საზღვაო ფლოტს შეუტიეს და მისი ნაწილი გაანადგურეს. შემდეგ კი მიზეზად დაასახელეს, ვერ ვიცანით ვინ იყვნენო. სინამდვილეში, მათთან კავშირი ჰქონდა რომის პაპ [[პავლე III (პაპი)|პავლე III-ს]], რომელმაც მათ ამის გაკეთება დაავალა. სულეიმანი საშინლად გაბრაზდა დიდ ვეზირზე და სწორედ მისი შეცდომის გამო, იგი იძულებული გახდა, რომ დროებით უკან დაეხია და ალყა კუნძულ [[კორფუ]]სთვის შემოერტყა. 19 დღიანი უშედეგო ალყის შემდეგ, სულეიმანმა ალყა მოხსნა, მიზეზად კი ის დაასახელა, რომ ზამთარი ახლოვდებოდა და დედაქალაქში დაბრუნდა. საბოლოოდ, ვერც სულეიმანმა და ვერც შემდეგმა სულთნებმა, იტალიის დალაშქვრა ვერ მოახერხეს.<ref name="Interview">Garnier, Edith ''L'Alliance Impie'' Editions du Felin, 2008, Paris ISBN 978-2-86645-678-8 [http://www.neopodia.mobi/20090519-histoire-renaissance-alliance-impie-francois-1er-ier-ottoman-soliman-suleyman-charles-quint-forces-en-presence Interview] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090818015845/http://www.neopodia.mobi/20090519-histoire-renaissance-alliance-impie-francois-1er-ier-ottoman-soliman-suleyman-charles-quint-forces-en-presence|date=2009-08-18}}</ref>

=== პრევეზის ბრძოლა ===
[[ფაილი:Battle_of_Preveza_(1538).jpg|მინი|მარჯვნივ|[[პრევეზის ბრძოლა]]]]
[[1538]] წელს, [[რომი]]ს პაპმა [[პავლე III (პაპი)|პავლე III]]-მ, ოსმალეთის ფლოტის წინააღმდეგ საბრძოლველად გააერთიანა ქრისტიანული სამყარო — [[ესპანეთი]], [[ვენეცია]], [[პაპის ოლქი]] და [[გენუა]]. სანამ ეს მოხდებოდა, სულეიმანის ბრძანებით, ვენეციის წარუმატებელი ლაშქრობის შემდეგ, [[კაპუდან-ფაშა]] [[ხაირ ალ-დინ ბარბაროსა]]მ და მისმა ფლოტმა ვენეციაში მდებარე უამრავი კუნძული დაიპყრო.<ref>''Cronaca dei Tocco di Cefalonia''; prolegomeni, testo critico e traduzione, by Giuseppe Schirò, Corpus fontium historiae Byzantinae 10. (Rome: Accademia nazionale dei Lincei, 1975). in Italian.</ref> შედეგად, პაპი იძულებული გახდა [[წმინდა ლიგა|წმინდა ლიგის]] რამდენიმე ქვეყანა გაეერთიანებინა ოსმალეთის წინააღმდეგ საბრძოლველად. გაერთიანებული ქრისტიანების ფლოტი საკმაოდ დიდ ძალას წარმოადგენდა და ოსმალეთისას აღემატებოდა.<ref>John van Antwerp Fine, ''The Late Medieval Balkans: A critical survey  from the late Twelfth Century to the Ottoman conquest'', University of Michigan Press, 704 pages, (1994),   ISBN 978-0-472-08260-5</ref>

ბრძოლა გაიმართა [[1538]] წლის 28 სექტემბერს. მოკავშირეთა არმიის მეთაური იყო გენუელი [[ანდრე დორია]]. მის ფლოტს ჰქონდა დიდი უპირატესობა, რადგან ჰყავდა 170-მდე გალერა, ხოლო [[ჰიზირ-რეისი|ჰიზირ-რეისს]] — 122. ამას გარდა, მოკავშირეებს ხელს უწყობდა ქარის მიმართულება,<ref>Wolf, John B., ''The Barbary Coast: Algeria under the Turks'', W. W. Norton, 1979. ISBN 0-393-01205-0</ref> თუმცა, ქარმა მიმართულება სრულიად მოულოდნელად შეიცვალა და გაერთიანებული ევროპელები სასტიკად დამარცხდნენ. ოსმალებმა ტყვედ აიყვანეს 3000 ტყვე და ხელთ იგდეს 36 გალერა. ამასთან ერთად, მათ 10 გალერა ჩაძირეს, ხოლო 3 დაწვეს. ამ ბრძოლაში მიღწეული წარმატება ერთ-ერთი უდიდესი გამარჯვებაა სულეიმან I-ის მმართველობის პერიოდში.<ref>Cook, M.A. (ed.), ''A History of the Ottoman Empire to 1730'', Cambridge University Press, 1976. ISBN 0-521-20891-2</ref>

=== კონფლიქტი ჰაბსბურგებთან  ===
[[ფაილი:Siege_of_Esztergom_1543.jpg|მინი|მარცხნივ|ესტერგომის ალყა]]
[[1541]] წელს, ოსმალებს კიდევ ერთი კონფლიქტი მოუვიდა [[ჰაბსბურგები|ჰაბსბურგებთან]]. [[ფერდინანდ I (სრი)|ფერდინანდ I]]-მა დაიწყო ბუდას ალყა და აიღო ციხესიმაგრეები. სულეიმანმა არა თუ მოიგერია, ფერდინანდის ალყა, არამედ თავადვე დაიკავა ბუდა და იგი ოსმალეთის იმპერიის ნაწილად გამოაცხადა.

[[1543]] წელს ოსმალეთის არმიამ ალყა შემოარტყა [[ჰაბსბურგები]]ს ხელში მყოფ [[უნგრეთი]]ს ქალაქ [[ესტერგომი|ესტერგომს]]. ოსმალეთის არმიას მეთაურობდნენ თავად სულთანი სულეიმანი და მისი ვაჟი, [[მეჰმედი (შეჰზადე)|შეჰზადე მეჰმედი]].<ref>{{Cite web |url=http://www.c3iopscenter.com/currentops/2015/08/10/10-august-1543-siege-of-esztergom-ottoman-habsburg-wars/ |title=1543 - Siege of Esztergom |accessdate=2015-10-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305051638/http://www.c3iopscenter.com/currentops/2015/08/10/10-august-1543-siege-of-esztergom-ottoman-habsburg-wars/ |archivedate=2016-03-05 }}</ref> ოსმალეთის არმიასთან ერთად იბრძოდა [[საფრანგეთის სამეფო|საფრანგეთის]] არმიაც. ესტერგომის ალყა ამ კონფლიქტის გაგრძელება იყო. ალყა 25 ივლისს დაიწყო. ესტერგომმა ვერ გაუძლო ოსმალეთის კარგად მომზადებული არმიის შეტევებს და 15 დღეში, [[10 აგვისტო]]ს დაეცა. ამ წარმატებულმა ალყამ ითამაშა ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი როლი იმაში, რომ ჰაბსბურგები დათანხმდნენ ოსმალეთთან ზავის დადებას, იმ პირობებით, რასაც [[ოსმალეთის იმპერია]] სთავაზობდა.<ref>[http://www.snipview.com/q/Siege%20of%20Esztergom%20(1543) Siege of Esztergom (1543)]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>

[[1547]] წელს, სულეიმანმა, [[საღვთო რომის იმპერატორი|საღვთო რომის იმპერატორმა]], [[კარლ V]]-მ და [[ფერდინანდ I (სრი)|ფერდინანდ I]]-მა დადეს [[ადრიანოპოლის დროებითი ზავი (1547)|ადრიანოპოლის დროებითი ხელშეკრულება]], რომლითაც [[კარლ V|კარლმა]] და [[ფერდინანდ I (სრი)|ფერდინანდმა]] აღიარეს ოსმალეთის სრული კონტროლი უნგრეთზე და ამასთან ერთად, იმისთვის, რომ ფერდინადი ჩრდილოეთი და დასავლეთი [[უნგრეთი]]ს მეფედ დარჩენილიყო და განეგრძო მისი კონტროლი, ყოველწლიურად ოსმალეთისათვის უნდა გადაეხადა 30 000 ოქრო ხარკის სახით.

=== ნიცის ალყა ===
[[File:Si%C3%A9ge_de_la_flotte_turc.jpg|მინი|მარჯვნივ|ნიცის ალყა]]
ესტერგომის ალყის პარალელურად, მიმდინარეობდა ნიცის ალყა, რომელიც [[6 აგვისტო]]ს ოსმალეთის ფლოტმა [[ხაირ ალ-დინ ბარბაროსა]]ს მეთაურობით. ნიცა, იმ პერიოდში, [[კარლ V]]-ის იმპერიას ეკუთვნოდა. ეს ალყა იყო ოსმალეთ-საფრანგეთის ალიანსის მიერ დაკისრებული მისიის შესრულება. [[კარლ V]]-სა და ინგლისის მეფე [[ჰენრი VIII]]-ის წინააღმდეგ, ოსმალეთის ფლოტთან ერთად, საფრანგეთის ფლოტიც იბრძოდა.<ref>Peter Malcolm Holt, Ann K. S. Lambton, Bernard Lewis ''The Cambridge History of Islam'' Cambridge University Press, 1977 ISBN 0-521-29135-6</ref>

ალყა თავიდანვე მძლავრად დაიწყო. თუმცაღა [[ნიცა|ნიცის]] ციხესიმაგრესაც საკმაოდ საიმედოდ იცავდნენ. [[ესტერგომი]]ს დაცემის შემდეგ, ნიცაზე შეტევები უფრო მეტად გაძლიერდა.<ref name="ReferenceA">Roger Crowley, ''Empire of the sea'', 2008 Faber & Faber ISBN 978-0-571-23231-4</ref> ოსმალეთისა და საფრანგეთის ფლოტის უპირატესობა საგრძნობლად გამოიკვეთა და [[22 აგვისტო]]ს, [[ნიცა]] საბოლოოდ დაეცა და ოსმალების ხელში გადავიდა. კიდევ ერთხელ დამარცხდა საღვთო რომის იმპერატორი.<ref>Baghdiantz McAbe, Ina 2008 ''Orientalism in Early Modern France'', ISBN 978-1-84520-374-0, Berg Publishing, Oxford</ref>

=== მალტის ალყა ===
[[ფაილი:Siege_of_malta_1.jpg|მინი|მარცხნივ|მალტის ალყა]]
[[1565]] წელს, ოსმალეთის ფლოტმა ალყა შემოარტყა [[ხმელთაშუა ზღვა|ხმელთაშუა ზღვის]] კუნძულ [[მალტა]]ს. ამ დროს, ოსმალეთის ფლოტის ცნობილი მეთაური, [[ხაირ ალ-დინ ბარბაროსა]] უკვე დიდი ხნის გარდაცვლილი იყო. კუნძულ მალტის აღება ძალიან მნიშვნელოვანი იყო ოსმალეთისათვის, რათა საკუთარი პოზიციები [[ხმელთაშუა ზღვა]]ზე კიდევ უფრო მეტად განემტკიცებინა.<ref>Bradford, Ernle, ''The Sultan's Admiral: The Life of Barbarossa'', London, 1968</ref>

ოსმალეთის ფლოტი [[მალტა]]ზე [[1565]] წლის [[18 მაისი|18 მაისს]] ჩავიდა. მანამ, სანამ ოსმალები მალტაზე ჩავიდოდნენ, მოსახლეობამ აიღო მოსავალი მათ შორის ჯერ კიდევ დაუმწიფებელი მოსავალი. ოსმალეთის ფლოტი ბევრად აღემატებოდა მალტის ფლოტს.<ref>Pickles, Tim. ''Malta 1565: Last Battle of the Crusades''; Osprey Campaign Series #50, Osprey Publishing, 1998.</ref> მალტის ფლოტის უდიდესი ნაწილი [[ესპანეთის იმპერია]]ს ეკუთვნოდა. ალყა [[19 მაისი|19 მაისს]] დაიწყო. ძალიან უიმედო მდგომარეობა იყო ქრისტიანთათვის, რადგან ოსმალეთის მეომართა რაოდენობა 22 000-დან 48 000-მდე მერყეობდა, ხოლო მალტას მხოლოდ 6 100-8 500 [[ადამიანი]] იცავდა.<ref>Currey, E. Hamilton, ''Sea-Wolves of the Mediterranean'', London, 1910</ref> მალტის ალყა სამი თვის განმავლობაში უშედეგოდ გრძელდებოდა, თუმცა ოსმალები მაინც არ ხსნიდნენ ალყას და ჰქონდათ იმედი, რომ კუნძულს აიღებდნენ. მაგრამ ნელ-ნელა ალყის გაგრძელება შეუძლებელი ხდებოდა და 11 სექტემბერს ოსმალებმა ალყა მოხსნეს. ქრისტიანული სამყაროსთვის ეს ძალიან დიდი გამარჯვება იყო. ოსმალეთის მოულოდნელი მარცხით გაოგნებული დარჩა თითქმის მთელი მსოფლიო და მათ შორის თავად სულთან სულეიმანიც, რომელიც უშედეგო ალყის შემდეგ ძალიან განრისხდა.<ref>Rothman, Tony, "The Great Siege of Malta," in ''History Today'', Jan. 2007.</ref>

== ბრძოლა ირანთან ==
=== პირველი ლაშქრობა ===
სულეიმანმა ევროპაზე მოპოვებული რამდენიმე მნიშვნელოვანი გამარჯვების შემდეგ აღმოსავლეთისკენ აიღო გეზი.<ref>[http://www.snipview.com/q/Ottoman%E2%80%93Safavid_War_(1532%E2%80%9355) Ottoman-Safavid War (1532-55)]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> შაჰმა [[თამაზ I]]-მა, მოკლა სულეიმანის ერთგული ბაღდადის მმართველი და მის ადგილზე თავისი ერთგული ადამიანი დანიშნა. სწორედ ამის გამო, [[1533]] წელს სულეიმანმა იბრაჰიმ-ფაშას დაავალა გამგზავრებულიყო ირანში სალაშქროდ. იბრაჰიმმა დაიპყრო [[ვანი]], [[არჭეში]], [[ოლთისი]], [[ყარსი]], [[ერზურუმი]] და [[ერაყი]]ს მნიშვნელოვანი ნაწილი. შაჰ თამაზი დაარწმუნეს, რომ ოსმალთათვის ზავი შეეთავაზებინა, მაგრამ სულეიმანმა ზავზე მტკიცე უარი განაცხადა და ბრძოლა განაგრძო. [[1535]] წელს, სულეიმანმა და იბრაჰიმ-ფაშამ მოძებნეს გზა შესულიყვნენ [[ბაღდადი|ბაღდადში]]. ამ გეგმამ გაამართლა და ბაღდადის მმართველი ტყვედ ჩავარდა, ხოლო ბაღდადი ოსმალეთის შემადგენლობაში შევიდა.

=== მეორე ლაშქრობა ===
[[File:Sueleymanname_nahcevan.jpg|მინი|მარჯვნივ|სულეიმანი [[ნახიჩევანი|ნახიჩევანში]], [[1554]] წლის [[ზაფხული]], [[ირანი|ირანში]] მესამე ლაშქრობის დროს]] [[File:Elkas_Mirza.jpg|მინი|215პქ|მარცხნივ|ელქას მირზა სულეიმანთან ერთად]]
[[1547]] წელს, შაჰ-[[თამაზ I]]-ის ძმამ, [[ელქას მირზა]]მ თავშესაფარი სთხოვა სულთან სულეიმანს. მას ძმის ადგილის დაკავება სურდა და ამაში ოსმალეთის სულთნის დახმარება სჭირდებოდა. [[1548]] წელს სულეიმანი თავის არმიასთან ერთად კიდევ ერთხელ გაემგზავრა [[თამაზ I]]-ის წინააღმდეგ საბრძოლველად. ოსმალებმა თავიდან დაიკავეს [[ირანი]]ს დედაქალაქი [[თავრიზი]] და [[ისპაანი]]. ამის გარდა, სხვა მნიშვნელოვანი ქალაქები, [[ბასრა]], [[ქირქუქი]] და [[შეჰრიზორი]]. ამას გარდა, ვანი. თუმცა, მათ მაინც ვერ მოახერხეს ტახტიდან ჩამოეგდოთ თამაზ I და მის ნაცვლად [[ელქას მირზა]] აეყვანათ.

==== ვანის ალყა ====
ოსმალეთის არმიამ ალყა შემოარტყა შაჰ-თამაზის ხელში მყოფ ქალაქ ვანს. ოსმალეთის არმიას სათავეში ედგა თავად სულეიმანი, მისი ვაჟები, [[მუსტაფა (შეჰზადე)|მუსტაფა]] და [[ბაიაზიდი (შეჰზადე)|ბაიაზიდი]] და ელაქას მირზა. ალყა დიდი ხნის განმავლობაში არ გაგრძელებულა. ოსმალეთის არმია აღემატებოდა შაჰ-თამაზის არმიას. ქალაქი ვანი [[25 აგვისტო]]ს დაეცა და ოსმალეთის იმპერიის შემადგენლობაში შევიდა.<ref>[http://en.recuweb.co/internet/siege-of-van-1548 Siege of van (1548)]</ref>

=== მესამე ლაშქრობა ===
[[1553]] წელს სულეიმანი მესამე და უკანასკნელად გაემგზავრა ირანში სალაშქროდ. თუმცა, ლაშქრობაში გამგზავრების დროს, როცა არმია [[კონია]]ში იყო გაჩერებული, მისი ბრძანებით, მისი უფროსი შვილი, [[შეჰზადე მუსტაფა]] სიკვდილით დასაჯეს. ამასთან ერთად, სულეიმანის უმცროსმა შვილმა, [[შეჰზადე ჯიჰანგირი|შეჰზადე ჯიჰანგირმა]] ძმის სიკვდილით დასჯის გამო შიმშილობა გამოაცხადა და [[ალეპო]]ში გარდაიცვალა. სულეიმანმა ორი შვილის სიკვდილის გამო ლაშქრობაზე კონცენტრაცია ვეღარ მოახერხა. ოსმალებმა ააოხრეს ჩრდილოეთი [[სომხეთი]], დაიკავეს [[ერზურუმი]], მაგრამ ამ ლაშქრობით ბევრი ვერაფერი მოიგეს. [[1554]] წელს, [[თამაზ I]]-ის სწორი სტრატეგიის შედეგად, ოსმალეთის არმია ჩიხში მოექცა და სულეიმანი იძულებული გახდა, რომ ზავის დადებაზე თანხმობა განეცხადებინა.

=== ამასიის ზავი ===
უშედეგო მესამე ლაშქრობის შემდეგ, [[1555]] წლის 29 მაისს, ქალაქ [[ამასია]]ში, სულეიმანმა და [[თამაზ I]]-მა დადეს ამასიის ზავი, რომლის შედეგადაც დასრულდა სულეიმანის მიერ ჯერ კიდევ [[1532]] წელს დაწყებული ირან-ოსმალეთის 23 წლიანი ომი [[კავკასია|კავკასიისა]] და [[ერაყი]]სთვის.<ref>[http://www.historycentral.com/WH1400-1900/MidEast%26Africa/TreatyofAmasya.html Treaty of Amasya]</ref> ზავის მიხედვით, ოსმალეთის იმპერიას ერგო მთელი დასავლეთი საქართველო, ხოლო ირანს — აღმოსავლეთი საქართველო. აგრეთვე, ოსმალეთმა მიიღო [[ერაყი]] და მისი დედაქალაქი [[ბაღდადი]], რომლის მიღებაც განსაკუთრებულად მნიშვნელოვანი იყო ოსმალეთისთვის. მაგრამ, სეფიანთა მფლობელობაში დარჩა [[თავრიზი]]. ამასიის ზავს დიდი ხნის განმავლობაში არ უმოქმედია. [[1578]] წელს, სულთანმა [[მურად III]]-მ ირან-ოსმალეთის ომი თავიდან დაიწყო.<ref>* Shaw, Stanford J. (1976), History of the Ottoman Empire and modern Turkey, Volume 1. Cambridge University Press, ISBN 0-521-29163-1</ref>

== ბრძოლები ჩრდილოეთ აფრიკაში ==
=== ტუნისის ალყა ===
[[ფაილი:Battle_of_Tunis_1534_Spahi_of_the_Regency_fighting_Spanish_tapestry_Alcazar_of_Sevilla_1554.jpg|მინი|200პქ|მარჯვნივ|ერთ-ერთი მომენტი ტუნისის ალყიდან]]
[[1534]] წელს [[კაპუდან-ფაშა]] [[ხაირ ალ-დინ ბარბაროსა]]მ და ოსმალეთის ფლოტმა ალყა შემოარტყა [[ტუნისი]]ს დედაქალაქ [[ტუნისი (ქალაქი)|ტუნისს]]. მანამ, სანად ჰიზირ-რეისის ფლოტი დაიწყებდა ქალაქის ალყას, ოსმალეთი ძალიან კარგად მოემზადა ამისთვის. ოსმალეთს ჰყავდა 70 გალერა და ძალიან ბევრი მეომარი. ამიტომ, თითქმის წარმოუდგენელი იყო, რომ მათ ეს ქალაქი ვერ აეღოთ.

ტუნისი იმყოფებოდა [[კარლ V]]-ის ხელში. ოსმალებმა თავიდანვე მძლავრი იერიშები მიიტანეს ქალაქზე. ძალიან უჭირდა ტუნისს გაძლება და დღითი დღე რთულდებოდა ქალაქის დაცვა. ოსმალები კი ნელ-ნელა ამძლავრებდნენ საკუთარ იერიშებს და უფრო და უფრო უახლოვდებოდნენ ქალაქის აღებას. [[1534]] წლის [[16 აგვისტო]]ს ტუნისი დაეცა და ეს მოულოდნელი არავისთვის ყოფილა.<ref name="Interview"/> ტუნისი საკმაოდ ცოტა ხნის განმავლობაში დარჩა ოსმალეთის შემადგენლობაში, რადგან [[1535]] წელს [[კარლ V]]-მ ქალაქი გაათავისუფლა ოსმალებისგან და თავიდან დაიპყრო.<ref name="ReferenceA"/>

=== ტრიპოლის ალყა ===
[[ფაილი:Capture_of_Tripoli_by_the_Ottomans_1551.jpg|მინი|მარცხნივ|180პქ|ტრიპოლის ალყა]]
[[1547]] წელს დადებული [[ადრიანოპოლის დროებითი ზავი (1547)|ადრიანოპოლის დროებითი ხელშეკრულებიდან]] 4 წლის შემდეგ, ოსმალებმა ალყა შემოარტყეს [[კარლ V]]-ის ხელში მყოფ ქალაქ [[ტრიპოლი]]ს.<ref>''Cervantes in Algiers: a captive's tale'' by María Antonia Garcés p. 25 [http://books.google.com/books?id=h97ivaPeOx8C&pg=PA25]</ref> ოსმალეთს სათავეში ედგა სინან-ფაშა. [[ოსმალეთ-საფრანგეთის ალიანსი]]ს მიერ დაკისრებული მოვალეობით, ოსმალეთის არმიას შეუერთდა საფრანგეთის ელჩის არმია.

მოწინააღმდგეთა არმიის სათავეში იდგა [[კარლ V]]-ის მიერ დანიშნული გასპარ დე ვალიერი. ოსმალებმა ალყა [[1551]] წლის [[9 აგვისტო]]ს დაიწყეს. ალყის დაწყებამდე ჩანდა, რომ ქალაქის აღებას ერთ კვირაზე მეტი არ დასჭირდებოდა და ამას [[კარლ V]]-ც ხედავდა, თუმცა ის ქალაქის დაბრუნებას იმავე გზით აპირებდა, როგორც [[ტუნისი (ქალაქი)|ტუნისი]] დაიბრუნა. ამიტომ ძალზე არ აღშფოთებულა. ოსმალეთისა და საფრანგეთის გაერთიანებულმა არმიამ ქალაქი ალყის დაწყებიდან 6 დღეში, [[15 აგვისტო]]ს აიღო. [[16 აგვისტო]] ქალაქი უკვე ოფიციალურად შევიდა ოსმალეთის იმპერიის შემადგენლობაში.

=== ორანის ალყები ===
==== პირველი ალყა (1556) ====
[[1556]] წელს, სულეიმანის ბრძანებით, ოსმალეთის არმიამ ალყა შემოარტყა [[ალჟირი]]ს ქალაქ [[ორანი|ორანს]], რომელიც ეკუთვნოდა იმპერატორ [[კარლ V]]-ს. ოსმალეთის იმპერიის არმიასთან ერთად კვლავ იბრძოდა საფრანგეთის არმია.

ოსმალები ძალიან ცდილობდნენ ამ ქალაქის აღებას, თუმცა ჰქონდათ ძალიან დიდი დანაკლისი და თანაც ახლოსაც კი არ იყვნენ ქალაქის აღებასთან. [[1556]] წლის [[აგვისტო]]ს შუა რიცხვებში ოსმალეთის არმიას დაკარგული ჰყავდა 40-მდე გალერა. ზარალი უფრო და უფრო იზრდებოდა, თუმცა ქალაქს აღებას ვერ ახერხებდნენ, ამიტომ ალყის გაგრძელებას აზრი აღარ ჰქონდა და ოსმალებმა იგი მოხსნეს.

==== მეორე ალყა (1563) ====
[[ფაილი:Moriscos_Port_d%27Or%C3%A1n._Vicente_Mestre.jpg|მინი|მარჯვნივ|ორანის მე-2 ალყა]]
სულეიმანისთვის [[ორანი]]ს აღება ძალიან მნიშვნელოვანი იყო, ამიტომ ერთი დამარცხების გამო ფარ-ხმალი არ დაუყრია. [[1563]] წელს ოსმალეთისა და საფრანგეთის არმიამ კიდევ ერთხელ შემოარტყა ალყა [[ალჟირი]]ს ერთ-ერთ უდიდეს ქალაქს. ოსმალებს ჰყავდათ 100 000 მეომარი, ხოლო ორანს მხოლოდ 1 500 მეომარი იცავდა. აგრეთვე, ოსმალებსა და ფრანგებს ჰყავდათ 30 გალერა.<ref>{{cite book |last= Fernández Duro |first= Cesáreo |authorlink= |title= Armada Española desde la unión de los reinos de Castilla y Aragón |volume=II |year=1895 |publisher=Est. tipográfico "Sucesores de Rivadeneyra"|location=Madrid, Spain |isbn=|language=es}}</ref>

ალყა [[1563]] წლის [[აპრილი|აპრილში]] დაიწყო. აშკარად ჩანდა, რომ ოსმალეთისა და საფრანგეთის არმია რამდენიმეჯერ უფრო ძლიერი იყო ვიდრე წინა ალყის დროს, ამიტომ მათი შეტევები ამ შემთხვევაში ბევრად უფრო მძლავრი იყო და უფრო მეტად უჭირდა [[კარლ V]]-ის არმიას მათი გაძლება, თუმცა [[ესპანეთის იმპერია|ესპანეთის იმპერიის]] არმია მაინც უძლებდა ამ შემოტევებს.<ref>{{cite book |last= Sánchez Doncel|first= Gregorio|authorlink= |title= Presencia de España en Orán (1509-1792) |volume= |year=1991 |publisher=I.T. San Ildefonso|location=Toledo, Spain |isbn=978-84-600-7614-8|language=es}}</ref> ორ თვეზე მეტ ხანს გაგრძელდა ალყა, თუმცა უშედეგოდ. ამიტომ, ოსმალებმა [[ივნისი|ივნის]]ში ალყა მოხსნეს და ამ შემთხვევის შემდეგ აღარც ჰქონიათ [[ორანი]]ს აღების მცდელობა.<ref>{{cite book |last= San Miguel (duque de) |first= Evaristo|authorlink= |title= Historia de Felipe II, rey de España |volume= 2 |year=1991 |publisher=Salvador Manero |location=Barcelona, Spain |isbn=|language=es}}</ref>

== კამპანიები ინდოეთის ოკეანეში ==
[[ფაილი:Ottoman fleet Indian Ocean 16th century.jpg|მინი|200პქ|მარცხნივ|[[ოსმალეთი]]ს გემები [[ინდოეთის ოკეანე]]ში]]
ოსმალეთის გემები ჯერ კიდევ [[1518]] წლიდან აკონტროლებდნენ [[ინდოეთის ოკეანე|ინდოეთის ოკეანი]]ს მნიშვნელოვან ნაწილს. სულეიმანმა რამდენიმე კამპანიას უხელმძღვანელა [[პორტუგალია|პორტუგალიის]] წინააღმდეგ. ოსმალეთის ფლოტის მიზანი იყო, რომ კვლავ აღედგინა სავაჭრო ხელშეკრულება ინდოეთთან.

[[1538]] წელს, სულეიმანის ბრძანებით, ოსმალეთის ფლოტმა სცადა გაეძარცვა [[პორტუგალია|პორტუგალიური]] გემები [[პაკისტანი]]სა და [[ინდოეთი]]ს დასავლეთ სანაპიროზე. ამ მცდელობამ შედეგი არ გამოიღო, თუმცა [[ადენი|ადენში]] დაბრუნების შემდეგ ოსმალეთმა კონტროლი დაამყარა სრულიად [[იემენი|იემენზე]].<ref name="Kour">[http://books.google.com/books?id=KrsmNygcbNgC&pg=PA2 ''The history of Aden, 1839–72'' by Zaka Hanna Kour p.2]</ref> ამავე წლის [[სექტემბერი|სექტემბერში]] ოსმალეთმა ალყა შემოარტყა [[ინდოეთი]]ს ქალაქ [[დიუ]]ს, მაგრამ ამ შემთხვევაში მათ გამარჯვება ვერ მოიპოვეს.<ref>''An economic and social history of the Ottoman Empire'' by Halil İnalcik p.326 [http://books.google.com/books?id=Ovg_RQlklU4C&pg=PA326]</ref>

ოკეანეში პირველი კამპანია ოსმალეთის გამარჯვებით დასრულდა. კამპანიის შემდეგ, [[პორტუგალია]]მ მალევე დაიწყო მოქმედებები. პორტუგალიის გემებმა დაიკავეს [[ადენი]] და ალყა შემოარტყეს [[ჯიდა]]ს. მათ მიზანს [[წითელი ზღვა|წითელ ზღვაში]] შეღწევა წარმოადგენდა. [[1548]] წელს ოსმალეთის ფლოტმა [[ფირი-რეისი]]ს მეთაურობით მეორე კამპანია წამოიწყო. ფლოტმა [[1549]] წელს [[ადენი]] დაიბრუნა, რითაც [[წითელი ზღვა|წითელი ზღვის]] უსაფრთხოება უზრუნველყოფილი იყო. [[1552]] წელს ფირი-რეისმა განაგრძო კამპანია. მისი მიზანი იყო [[სპარსეთის ყურე]]ში შეღწევა. ფლოტმა გზად დაიკავა ქალაქი [[მასკატი]], ჰქონდა ჰორმუზის აღების მცდელობაც, მაგრამ უშედეგოდ. დაპყრობილ იქნა ბაჰრეინის კუნძული, [[ყატარი]]. ფლოტი უკვე უახლოვდებოდა პორტუგალიის ფლოტს, მაგრამ [[ბასრა]]ში ფირი-რეისმა უკან დახევა დაიწყო. იგი [[სუეცი|სუეცში]] მხოლოდ ორი გალერით დაბრუნდა.

[[წითელი ზღვა|წითელ ზღვაზე]] დამყარებული მკაცრი კონტროლის შედეგად, ოსმალეთმა მოახერხა ეკონტროლებინა [[ინდოეთი]]ს სავაჭრო მარშრუტები.<ref>''History of the Ottoman Empire and modern Turkey'' by Ezel Kural Shaw p.107 [http://books.google.com/books?id=UVmsI0P9RDUC&pg=PA107]</ref> [[ინდოეთის ოკეანე]]ზე კონტროლის გამყარებამ კი ოსმალეთს საშუალება მისცა [[1552]] წელს ალყა შემოერტყა [[ომანი]]ს დედაქალაქ [[მასკატი]]სთვის. ეს ალყა წარმატებულად დასრულდა და ომანის დედაქალაქიც ოსმალეთის იმპერიის შემადგენლობაში შევიდა.

თავისი ქმედებების გამო, [[ფირი-რეისი]] სიკვდილით დაისაჯა. ამის შემდეგ კაპუდან-ფაშა მურად-რეისი გახდა. მასაც იგივე მიზანი ჰქონდა, რაც მის წინამორბედს — სურდა, სპარსეთის ყურეში შეეღწია. [[პორტუგალია|პორტუგალიისა]] და ოსმალეთის ფლოტები ერთმანეთს გაშლილ ზღვაში შეხვდნენ. პორტუგალიელებს კარგად ჰყავდათ მომზადებული ფლოტი ამ ბრძოლისთვის. მურად-რეისმა მაინც მოახერხა ჩაეძირა მოწინააღმდეგის ფლოტის გალერები და ბრძოლაში გამარჯვება მოიპოვა, მაგრამ ქარის მიმართულების ცვლილების გამო, იძულებული შეიქნა [[ბასრა]]ში დაბრუნებულიყო.<ref>Giancarlo Casale: The Ottoman age of Exploration, Oxford University Press, 2010 ISBN 978-0-19-537782-8, p. 99.</ref>

[[1557]] წელს ქვეყნებს შორის კონფლიქტი დასრულდა. სრული გამარჯვება არც ერთ მხარეს არ მოუპოვებია.

[[1558]] წელს კვლავ განახლდა კონფლიქტი პორტუგალიასა და ოსმალეთს შორის. სულეიმანის მითითებით, ოსმალეთის ფლოტმა კიდევ ერთხელ შეუტია [[პორტუგალია|პორტუგალიის]] ფლოტს. პორტუგალია აძლიერებდა კონტროლს ინდოეთის ოკეანეში, რაც საფრთხეს უქმნიდა ოსმალეთის სავაჭრო მონოპოლიას. სწორედ ამიტომ, ოსმალებმა გაძარცვეს პორტუგალიის გემები ოკეანეში, [[აზია]]სა და აღმოსავლეთ აფრიკაში. ეს კონფლიქტი რვა წლის განმავლობაში გაგრძელდა და სულეიმანის გარდაცვალების შემდეგ, [[1566]] წლის [[შემოდგომა]]ზე დასრულდა, თუმცა არც ერთი ქვეყნისთვის მას არანაირი სიკეთე არ მოუტანია.

== ოსმალეთ-საფრანგეთის ალიანსი ==
[[File:Francois_I_Suleiman.jpg|მინი|მარჯვნივ|[[ფრანსუა I (საფრანგეთი)|ფრანსუა I]]-ისა და სულეიმანის შეხვედრა [[1530]] წელს]]
[[1536]] წელს, სულეიმანმა და [[საფრანგეთი]]ს მეფე [[ფრანსუა I (საფრანგეთი)|ფრანსუა I]]-მა ხელი მოაწერეს ოსმალეთ-საფრანგეთის ალიანსს. მათ ჰქონდათ ერთი და იგივე ინტერესები. ორივეს სურდა დაესუსტებინა [[კარლ V]]. ოსმალეთის დაპყრობებით აღშფოთებულმა ქრისტიანულმა სამყარომ მზადება დაიწყო ოსმალეთის წინააღმდეგ ჯვაროსნული ლაშქრობისთვის და საფრანგეთმა დახმარება შესთავაზა ოსმალეთს.<ref>Roger Bigelow Merriman ''Suleiman the Magnificent 1520—1566'' READ BOOKS, 2007 ISBN 1406772720</ref> ამ ალიანსით, საფრანგეთს ევალებოდა, რომ ხელი შეეშალა ამ ჯვაროსნული ლაშქრობის მოწყობისთვის და უარი ეთქვა დახმარებაზე ქრისტიანული სამყაროსთვის, ხოლო ოსმალეთს ევალებოდა, რომ დახმარებოდა საფრანგეთს [[ჰაბსბურგები]]ს წინააღმდეგ ბრძოლაში. ოსმალეთი პირნათლად ასრულებდა თავის ვალდებულებას. [[1543]] წელს დაწყებული ქალაქ [[ნიცა|ნიცი]]ს ალყაც სწორედ ამ ალიანსის მიერ დაკისრებული ვალდებულების შესრულება იყო. ოსმელეთ-საფრანგეთის ალიანსმა სულთან სულეიმანისა და ფრანსუა I-ის გარდაცვალების შემდეგაც საკმაოდ დიდი ხნის განმავლობაში იმოქმედა. ალიანსი მოქმედებდა [[ლუდოვიკო XIV]]-ის მმართველობის პერიოდშიც.<ref>Kenneth M. Setton ''The Papacy and the Levant (1204—1571)'' DIANE Publishing, 1984 ISBN 0871691620</ref>

== უკანასკნელი ლაშქრობა და გარდაცვალება ==
[[ფაილი:Istanbul - Süleymaniye camii dal Corno d'oro - Foto G. Dall'Orto 28-5-2006.jpg|მინი|მარცხნივ|200პქ|სულეიმანიეს მეჩეთი]]
[[File:Johann_Peter_Krafft_005.jpg|მინი|მარჯვნივ|[[სიგეტვარი]]ს ალყა]]
[[1566]] წელს, ოსმალეთის არმია უნგრეთში მიემგზავრებოდა [[სიგეტვარი]]ს ციხის ასაღებად. სულთანმა სულეიმანმა არმიის მეთაურად მაშინდელი დიდი ვეზირი, [[სოკოლუ მეჰმედ-ფაშა]] დანიშნა, რადგან თავად უკვე ძალიან დაბერებულიყო და აღარ შეეძლო, რომ არმიას სათავეში ჩასდგომოდა, თუმცა, ცოტა ხანში მან გადაწყვეტილება შეცვალა და კვლავ თავად ჩაუდგა არმიას სათავეში. ექიმებმა უთხრეს სულთანს, რომ თუ ის არმიას ლაშქრობაში გაჰყვებოდა, უკან ვეღარ დაბრუნდებოდა, თუმცა მან გადაწყვეტილება არ შეცვალა და არმიას ლაშქრობაში გაჰყვა. სულეიმანის ბრძანებით, მალევე დაიწყო [[სიგეტვარი]]ს ალყა, თუმცა, ყველა კარგად ხედავდა, რომ სულეიმანი თავს კარგად არ გრძნობდა და დაავადება ძალიან აწუხებდა. [[სოკოლუ მეჰმედ-ფაშა]]მ მას დედაქალაქში დაბრუნება შესთავაზა, თუმცა სულეიმანმა მეჰმედ-ფაშას ამაზე მტკიცე უარი განუცხადა და უთხრა, რომ სანამ სიგეტვარის ციხეს არ აიღებდნენ, დედაქალაქში არ დაბრუნდებოდა. [[7 სექტემბერი|7 სექტემბერს]], როცა ოსმალეთის არმია მაქსიმალურად ცდილობდა აეღო სიგეტვარის ციხე, სულთან სულეიმანი, 46 წლიანი მმართველობის შემდეგ, 71 წლის ასაკში გარდაიცვალა. მეორე დღეს [[სიგეტვარი]] ოსმალეთის შემადგენლობაში შევიდა. სულეიმაის მემკვიდრეს, [[სელიმ II|სელიმს]], [[კონია]]ში შიკრიკი გაუგზავნეს და სასწრაფოდ აცნობეს მამის გარდაცვალების ამბავი. სელიმის კორონაცია ჩატარდა მანამ, სანამ ოსმალეთის არმია უკან დაბრუნდებოდა.

სულეიმანის გარდაცვალებამდე ცოტა ხნით ადრე, სახელგანთქმულმა არქიტექტორმა, [[სინანი|მაიმარ სინანმა]], თავად სულეიმანის ბრძანებით, ააშენა სულეიმანის სახელობის მეჩეთი (სულეიმანიეს მეჩეთი), რომელიც დღემდე მდებარეობს [[სტამბოლი|სტამბოლში]].<ref>''The Encyclopædia Britannica'', Vol.7, Edited by Hugh Chisholm, (1911), 3; ''Constantinople, the capital of the Turkish Empire...''</ref><ref>[http://concise.britannica.com/ebc/article-9368294/Istanbul Britannica, Istanbul] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071218080707/http://concise.britannica.com/ebc/article-9368294/Istanbul |date=2007-12-18 }}:''When the Republic of Turkey was founded in 1923, the capital was moved to Ankara, and Constantinople was officially renamed Istanbul in 1930.''</ref>  სულეიმანიეს მეჩეთი არის ერთ-ერთი უძველესი ნაგებობა [[თურქეთი]]ს უდიდეს ქალაქში.<ref>[http://www.turkeytravelplanner.com/go/Istanbul/Sights/Beyazit/Suleymaniye.html Suleymaniye Mosque, Istanbul]</ref> გარდაცვალების შემდეგ, სულთან სულეიმანი სწორედ მისი სახელობის მეჩეთში დაკრძალეს.

== რეფორმები და კულტურული მემკვიდრეობა ==
[[File:Tughra_Suleiman.jpg|მინი|მარცხნივ|170პქ|სულეიმანის [[თუღრა]]]]
გარდა იმისა, რომ ოსმალეთის იმპერიამ სულეიმანის მმართველობის პერიოდში მრავალი ტერიტორია დაიპყრო, ოსმალეთი ასევე გაძლიერდა ეკონომიკურად და კულტურულად. კანონების (კანუნნამე) საშუალებით, რომლებიც სულეიმანმა შეიმუშავა, მნიშვნელოვნად დაჩქარდა იმპერიის განვითარება. გზა გაეხსნა დასავლურ კულტურას.<ref>Atıl, [http://www.saudiaramcoworld.com/issue/198704/the.golden.age.of.ottoman.art.htm The Golden Age of Ottoman Art] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110609191610/http://www.saudiaramcoworld.com/issue/198704/the.golden.age.of.ottoman.art.htm |date=2011-06-09 }}, 24–33.</ref> მისი მმართველობის პერიოდში გაიხსნა უამრავი სკოლა და ხელოვანებს მიეცათ მეტი თავისუფლება, შეექმნათ პირობები, რათა კარგად ეკეთებენიათ ის საქმე, რაც სიამოვნებას ანიჭებდათ და ამისთვის მიეღოთ შესაბამისი ანაზღაურება. აგრეთვე, მან გახსნა სკოლა, სადაც ნიჭიერ ხელოვანებს შეეძლოთ მიეღოთ განათლება და განვითარებულიყვნენ. სულეიმანის ბრძანებით, სტამბოლში უამრავი მეჩეთი, სასახლე და ციხესიმაგრე აშენდა.<ref>Russell, [http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9B0DE7D6163EF935A15752C0A961948260 The Age of Sultan Suleyman].</ref> იმ დროისთვის, ძალიან ცნობილი არქიტექტორი იყო [[სინანი]]. მის მიერ დაპროექტებული ნაგებობები, დღემდე მდებარეობს თანამედროვე [[თურქეთი]]ს ტერიტორიაზე. მათ შორისაა [[შეჰზადეს მეჩეთი|შეჰზადესა]] და [[სულეიმანიეს მეჩეთი|სულეიმანიეს]] მეჩეთები.

სულეიმანის მმართველობის პერიოდში, ოსმალეთში გაიხსნა სკოლები და უბრალო ოჯახის შვილებს საშუალება მიეცათ, რომ მიეღოთ განათლება. სულეიმანმა ყველანაირი წოდების ადამიანებს ერთნაირი პირობები შეუქმნა. მის დროს ვაჭრებს მიეცათ მეტი თავისუფლება და შეუმცირდათ ბეგარა. როგორც ცნობილია, სულეიმანი ყოველ კვირას გადაცმული დადიოდა ბაზარში და ვაჭრების პრობლემებს ისმენდა, ყიდულობდა მათ პროდუქტს და იგებდა, რამდენად ხარისხიანი იყო იგი. ის გულუხვად ასაჩუქრებდა იანიჩარებსა და მათ მეთაურებს ყოველი წარმატებული ლაშქრობის შემდეგ. მან ძალიან შეაყვარა თავი ხალხს და გარდაცვალების შემდეგ მას უწოდეს „კანონმდებელი“ (Kanuni) და „დიდებული“ (Muhteşem). სულეიმანის მმართველობის პერიოდი [[ოსმალეთის იმპერიის ისტორია]]ში ყოველმხრივ ოქროს ხანად არის მიჩნეული.

== სულთან სულეიმანის უახლოესი პირები ==
=== აიშე ჰაფსა სულთანი ===
[[ფაილი:AyseHafsaSultanHospice%26MentalHospital_16thcentury_ManisaTurkey.jpg|მინი|მარჯვნივ|აიშე ჰაფსა სულთნის მიერ აშენებული ფსიქიატრიული საავადმყოფო. [[მანისა]]]] 
[[აიშე ჰაფსა სულთანი]] იყო სულთან სულეიმანის დედა. ჰაფსა სულთანი იყო სულეიმანის მამის, სულთან [[სელიმ I|სელიმ I-ის]] მეუღლე და ყირიმის ხანის, [[მენლი I გირეი|მენლი I-ის]] ქალიშვილი. მას და სულთან სელიმს ეყოლათ 8 შვილი. 4 ვაჟი და 4 ქალიშვილი. სამი ვაჟი მათ მალევე გარდაეცვალათ. აიშე ჰაფსა სულთანი მანისაში ცხოვრობდა სულეიმანთან ერთად [[1520]] წლამდე. სწორედ იგი ახშობდა [[მაჰიდევრან სულთანი|მაჰიდევრან სულთანსა]] და [[ჰიურემ სულთანი|ჰიურემ სულთანს]] შორის არსებულ დავას, რომელიც ორ ქალს შორის სულეიმანის მმართველობის პირველ წლებში მიმდინარეობდა. აიშე ჰაფსა სულთანი იყო სულეიმანის შემდეგ მეორე პირი ოსმალეთის იმპერიაში და გარდაცვალებამდე, [[1534]] წლამდე სულეიმანთან ერთად განაგებდა იმპერიას და იღებდა გადაწყვეტილებებს მის მომავალთან დაკავშირებით. გარდაიცვალა [[1534]] წელს და დაკრძალულია სელიმ I-ის გვერდით.<ref>{{cite book|author=Wander Stories|title=Istanbul Tour Guide Top 10: a travel guide and tour as with the best local guide|publisher=WanderStories|date=30 Dec 2013|pages=|isbn=978-9-949-51624-7|quote=Hafsa Sultan was most likely the daughter of Mengli Giray}}</ref><ref>{{cite book|author=Reşat Kasaba|title=A moveable empire: Ottoman nomads, migrants, and refugees|publisher=University of Washington Press|date=1 Dec 2009|pages=44|isbn=978-0-295-80149-0|quote=Hafsa Sultan, the daughter of the Crimean ruler Mengli Giray Khan.}}</ref><ref>{{cite book|author=Peter G. Bietenholz, Thomas Brian Deutscher|title=Contemporaries of Erasmus: A Biographical Register of the Renaissance and Reformation, Volumes 1-3|url=https://archive.org/details/contemporariesof0000unse_v1-3|publisher=University of Toronto Press|year=2003|pages=[https://archive.org/details/contemporariesof0000unse_v1-3/page/298 298]|isbn=978-0-802-08577-1|quote=Suleiman i (Solymannus), known in the West as Suleiman the Magnificent, was the son of *Selim i and Hafsa Sultan, the daughter of Mengli Giray}}</ref>

=== პარგელი იბრაჰიმ-ფაშა ===
[[ფაილი:Turkish and Islamic Arts Museum 01.jpg|200px|მინი|მარცხნივ|იბრაჰიმ-ფაშას სახლ-მუზეუმი]]
ჯერ კიდევ ახალგაზრდობაში, შეჰზადე სულეიმანმა, [[პარგა|პარგაში]] გაიცნო [[პარგელი იბრაჰიმ-ფაშა|პარგელი იბრაჰიმი]] (როგორც თავად უწოდებდა).<ref>Margaret Rich Greer, Walter Mignolo, Maureen Quilligan. [http://books.google.com/books?id=T4_rFZLGF1IC&pg=PA41&dq=Parga%2Bibrahim+Pasha%2Bgreek&hl=el&ei=sCVdTIaoA8_-sQb1gNG4Bw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CC0Q6AEwADgU#v=snippet&q=%22Ibrahim%20Pasha%2C%20his%20intimate%20and%20grand%20vezir%2C%20a%20Greek%20from%20Parga%20in%20Epirus%22&f=false ''Rereading the Black Legend: the discourses of religious and racial difference in the Renaissance empires.''], University of Chicago Press, 2007. ISBN 978-0-226-30722-0, p. 41: "Ibrahim Pasha, his intimate and grand vezir, a Greek from Parga in Epirus"</ref><ref>Willem Frederik Bakker.[http://books.google.com/books?id=hAUVAAAAIAAJ&pg=PA312&dq=Parga%2Bibrahim+Pasha%2Bgreek&hl=el&ei=sCVdTIaoA8_-sQb1gNG4Bw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CDoQ6AEwAjgU#v=onepage&q=%22Ibrahim%20was%20the%20son%20of%20a%20Greek%20fisherman%20from%20the%20Epirot%20town%20of%20Parga%22&f=false ''Studia Byzantina et Neohellenica Neerlandica.''] BRILL, 1972. ISBN 978-90-04-03552-2 ,p. 312</ref> როგორც ცნობილია, იბრაჰიმმა იგი მოხიბლა ვიოლინოზე დაკვრით, რაც მას ძალიან კარგად ეხერხებოდა. სულეიმანმა იგი [[მანისა|მანისას]] სასახლეში წაიყვანა და ბაზიერად დანიშნა. ისინი დაახლოებით ერთი ასაკის იყვნენ. ტახტზე ასვლის შემდეგ, [[1520]] წელს, მან იგი თავის პირად მსახურად გამოაცხადა, ცოტა ხანში ის გახდა სასახლის მთავარი მსახური.<ref name="Mansel, 87.">Mansel, 87.</ref> იბრაჰიმი იყო ძალიან ჭკვიანი და როგორც ცნობილია, სულეიმანი მის აზრს უფრო ხშირად ეყრდნობოდა ვიდრე საბჭოს წევრებისას. შედეგად, მაღალი თანამდებობის პირების რისხვა იბრაჰიმმა მალევე დაიმსახურა. [[1523]] წელს სულეიმანმა იბრაჰიმი დიდ ვეზირადაც დანიშნა. დიდი ვეზირი იყო ფადი-შაჰის შემდეგ პირველი პირი ოსმალეთში. ცოტა ხანში, იბრაჰიმი დაქორწინდა სულეიმანის დაზე,  [[ჰატიჯე სულთანი|ჰატიჯე სულთანზე]]. იბრაჰიმსა და ჰატიჯეს პირველი შვილი ადრევე გარდაეცვალათ და მის გარდა ეყოლათ [[შეჰზადე ოსმანი]] და [[ჰურიჯიჰან სულთანი]]. [[1535]] წელს, ირანში ლაშქრობის დროს, როცა იბრაჰიმი სულეიმანის გარეშე იმყოფებოდა, ბრძანება ახალი სახელით გასცა, რომელშიც ერია სიტყვა სულთანი, რაც სულეიმანმა დიდ შეურაცხყოფად მიიღო და სწორედ ამან განაპირობა  [[1536]] წელს, პარგელი იბრაჰიმ-ფაშას სიკვილით დასჯა, როცა არავინ ელოდა და არავინ იცოდა ამის შესახებ, ღამით, მისსავე საწოლში.

=== ჰიურემ ჰასეკი სულთანი ===
[[File:Ayasofya_H%C3%BCrrem_Sultan_Hamami.JPG|მინი|მარჯვნივ|ჰიურემ სულთნის აბანო]]
ტახტზე ასვლის შემდეგ, სულეიმანის ჰარემში მოხვდა [[ჰიურემ სულთანი|ალექსანდრა ლაროსა]], რომელიც წარმოშობით იყო [[ყირიმის სახანო| ყირიმის სახანოდან]] და ტახტზე ასვლის აღსანიშნავად, აჩუქეს სულთან სულეიმანს. მან მალევე მოინადირა სულთნის გული და გახდა მისი რჩეული. ალექსანდრას მომავალში ჰიურემი ეწოდა. მათ ეყოლათ 6 შვილი: [[შეჰზადე მეჰმედი]], [[მიჰრიმაჰ სულთანი]], [[შეჰზადე აბდულა]], [[სელიმ II|შეჰზადე სელიმი]], [[შეჰზადე ბაიაზიდი]] და [[შეჰზადე ჯიჰანგირი]]. სულეიმანმა დაარღვია ტრადიცია, რომლითაც ოსმალეთის სულთნებს ცოლის შერთვა ეკრძალებოდათ და ჰიურემი ცოლად შეირთო.<ref>Thomas M. Prymak, "Roxolana: Wife of Suleiman the Magnificent," ''Nashe zhyttia/Our Life'', LII, 10 (New York, 1995), 15&ndash;20. An illustrated popular-style article in English with a bibliography.</ref> მისი დროიდან იწყება [[ქალთა სულთანატი]] [[ოსმალეთის იმპერია]]ში. ჰიურემი იყო ძალიან ჭკვიანი და როგორც ცნობილია სულეიმანი ხშირად უსმენდა მის რჩევებს იმპერიის მართვასთან დაკავშირებით და ითვალისწინებდა მათ. სავარაუდოდ, სწორედ მას მიუძღვის ძალიან დიდი წვლილი იმაში, რომ [[მუსტაფა (შეჰზადე)|შეჰზადე მუსტაფას]] ბრალი ღალატში დასდეს და სულეიმანის ბრძანებით სიკვდილით დასაჯეს [[1553]] წელს. ამის მიზეზი კი ის გახდა, რომ მას ძალიან სურდა სულეიმანის გარდაცვალების შემდეგ ტახტზე მისი ერთ-ერთი ვაჟი ასულიყო და მუსტაფა ამ მიზნის განხორციელებაში ხელს უშლიდა. მუსტაფას წინააღმდეგ შეთმულების მოწყობაში მას დიდი ვეზირი და სიძე [[დამატი რუსტემ-ფაშა|რუსტემ-ფაშა]] დაეხმარა.<ref>Zygmunt Abrahamowicz, "Roksolana," ''Polski Slownik Biograficzny'', vo. XXXI (Wroclaw-etc., 1988&ndash;89), 543&ndash;5. A well-informed article in Polish by a distinguished Polish Turkologist.</ref> თუმცა, მუსტაფას სიკვდილით დასჯის გამო საყვარელ ძმაზე დარდით ჰიურემისა და სულეიმანის უმცროსი ვაჟი, [[შეჰზადე ჯიჰანგირი]] გარდაიცვალა. [[1558]] წელს, ჰიურემ სულთანს უცნობი სენი შეეყერა და ამიტომ მისი შველა ვერ მოხერხდა და იგი გარდაიცვალა ამავე [[1558]] წელს. მისი გარდაცვალება სულთან სულეიმანმა ძალიან განიცადა.<ref>Galina Yermolenko, "Roxolana: The Greatest Empresse of the East," ''The Muslim World'', 95, 2 (2005), 231&ndash;48. Makes good use of European, especially Italian, sources and is familiar with the literature in Ukrainian and Polish.</ref>

== შვილები ==
[[File:II._Selim_Han.jpg|მინი|180პქ|მარჯვნივ|[[სელიმ II]]]]
* [[შეჰზადე მაჰმუდი]] ([[1512]]-[[1521]]) — შეიწირა ყვავილმა.
* [[რაზიე სულთანი]] ([[1514]]-[[1570]]) — უცნობია გარდაცვალების მიზეზი.
* [[შეჰზადე მუსტაფა]] ([[1515]]-[[1553]]) — სულეიმანის ბრძანებით სიკვდილით დასაჯეს.
* [[ფატმა სულთანი (სულეიმან I-ის ქალიშვილი)|ფატმა სულთანი]] ([[1516]]-[[1561]]) — უცნობია გარდაცვალების მიზეზი.
* [[შეჰზადე აჰმედი]] ([[1517]]) — გარდაიცვალა ჩვილი.
* [[შეჰზადე მურადი]]  ([[1519]]-[[1521]]) — შეიწირა ყვავილმა.
* [[შეჰზადე მეჰმედი]]  ([[1521]]-[[1543]]) — შეიწირა ყვავილმა.
* [[მიჰრიმაჰ სულთანი]] ([[1522]]-[[1578]]) — უცნობია გარდაცვალების მიზეზი.
* [[შეჰზადე აბდულა]] ([[1523]]-[[1526]]) — უცნობია გარდაცვალების მიზეზი.
* [[სელიმ II|შეჰზადე სელიმი]] ([[1524]]-[[1574]]) — გახდა სულეიმანის მემკვდირე.
* [[შეჰზადე ბაიაზიდი]] ([[1525]]-[[1561]]) — სულეიმანის ბრძანებით სიკვდილით დასაჯეს.
* [[შეჰზადე ჯიჰანგირი]] ([[1531]]-[[1553]]) — შეიწირა ძმა მუსტაფაზე დარდმა.

=== სულთანი სულეიმანი და მისი შვილები ===
[[ფაილი:Mort de Mustapha.jpg|thumb|left|შეჰზადე მუსტაფას სიკვდილით დასჯა]]
[[ფაილი:Şehzade Bayezid.jpg|მინი|270პქ|მარჯვნივ|შეჰზადე ბაიაზიდი სულეიმანთან ერთად]]
მანისაში სულთან სულეიმანს, [[ფიულანე ხათუნი| ფიულანე ხათუნისგან]] ეყოლა [[მაჰმუდი (შეჰზადე)|შეჰზადე მაჰმუდი]], [[გიულფემ ხათუნი]]სგან შეეძინა [[მურადი (შეჰზადე)|შეჰზადე მურადი]], [[მაჰიდევრან სულთანი|მაჰიდევრან სულთნისგან]] ეყოლა [[რაზიე სულთანი]], [[მუსტაფა (შეჰზადე)|შეჰზადე მუსტაფა]], [[ფატმა სულთანი (სულეიმან I-ის ქალიშვილი)|ფატმა სულთანი]] და [[აჰმედი (შეჰზადე)|შეჰზადე აჰმედი]].  სულეიმანს იმდენად უყვარდა მაჰიდევრან სულთანი, რომ თავისი ტახტის მემკვიდრედ, თავისივე ტახტზე ასვლამდე, არა შეჰზადე მაჰმუდი, არამედ მუსტაფა გამოაცხადა. [[1521]] წელს გარდაიცვალნენ შეჰზადე მაჰმუდი და შეჰზადე მურადი<ref>[http://books.google.ru/books?id=cJQ3AAAAIAAJ&pg=PA66&dq=Alexandra+Lisowska+was+born+Rohatyn&hl=ru&sa=X&ei=3WYcT9bMHMKCOtDT2KQL&ved=0CEEQ6AEwAQ#v=onepage&q=Alexandra%20Lisowska%20was%20born%20Rohatyn&f=false Sir H. A. R. Gibb. The Encyclopaedia of Islam. — Brill Archive, 1979. — Т. 5, части 79-80. — С. 66.]</ref><ref>[http://books.google.ru/books?id=UdYcAAAAMAAJ&q=Kan%C3%BBn%C4%B1%CC%82+Sultan+S%C3%BCleyman&dq=Kan%C3%BBn%C4%B1%CC%82+Sultan+S%C3%BCleyman&hl=ru&sa=X&ei=okIMUfKmJsjk4QSF2oCABg&redir_esc=y Yılmaz Öztuna. Kanûnı̂ Sultan Süleyman. — Kültür Bakanlığı, 1989. — С. 9, 11. — P. 163. —] ISBN 9751703743</ref>. სულეიმანს, უკვე ტახტზე ასვლის შემდეგ, [[ჰიურემ სულთანი|ჰიურემ სულთნისგან]] ეყოლა: [[მეჰმედი (შეჰზადე)|შეჰზადე მეჰმედი]], [[მიჰრიმაჰ სულთანი]], [[აბდულა (შეჰზადე)|შეჰზადე აბდულა]], [[სელიმ II|შეჰზადე სელიმი]],  [[ბაიაზიდი (შეჰზადე)|შეჰზადე ბაიაზიდი]] და [[ჯიჰანგირი (შეჰზადე)|შეჰზადე ჯიჰანგირი]]<ref>[http://books.google.ru/books?id=L6-VRgVzRcUC&pg=PA56&dq=Mahidevran+1581&hl=ru&sa=X&ei=n3EYT9T5E8Op-gbwqaWpCg&ved=0CDEQ6AEwAA#v=onepage&q=Mahidevran%201581&f=false Leslie P. Peirce. The imperial harem: women and sovereignty in the Ottoman Empir. — Oxford University Press, 1993. — С. 59. —] ISBN 0195086775</ref>. შეჰზადე აბდულა დაბადებიდან 3 წელში გარდაიცვალა. ხოლო შეჰზადე ჯიჰანგირს ჰქონდა ნაკლი - კუზი. ამიტომ, ის ვერც სანჯაყ-ბეი იქნებოდა და ვერც ტახტისთვის იბრძოლებდა. [[1533]] წელს, როგორც უფროსი ვაჟი და ტახტის მემკვიდრე შეჰზადე მუსტაფა [[მანისა]]ს მმართველად დაინიშნა. [[1541]] წელს, სულეიმანმა მანისაში შეჰზადე მეჰმედი გააგზავნა ხოლო მუსტაფა — [[ამასია|ამასიაში]]. რადგან ის ტახტის ყველაზე ღირსეულ მემკვიდრედ მეჰმედს თვლიდა. ამავე [[1541]] წელს, სულეიმანმა [[კონია]]ში გაგზავნა შეჰზადე სელიმი. [[1543]] წელს, მოულოდნელად გარდაიცვალა მეჰმედი, სავარაუდოდ იგი ყვავილმა იმსხვერპლა. მეჰმედის გარდაცვალების შემდეგ, სულეიმანის ბრძანებით, [[სტამბოლი|სტამბოლში]] მეჰმედის პატივსაცემად ააგეს [[შეჰზადეს მეჩეთი]]. მეჩეთი [[1543]]-[[1548]] წლებში შენდებოდა. [[1544]] წელს სულეიმანმა მეჰმედის ნაცვლად მანისის სანჯაყ-ბეიდ შეჰზადე სელიმი დანიშნა. [[1546]] წელს მან [[კონია]]ში გააგზავნა [[ბაიაზიდი (შეჰზადე)|შეჰზადე ბაიაზიდი]].

[[ჰიურემ სულთანი|ჰიურემ სულთანს]] სურდა, რომ სულეიმანის შემდეგ ტახტზე მისი ერთ-ერთი ვაჟი ასულიყო. სავარაუდოდ, სწორედ მან მოაწყო შეთქმულება შეჰზადე მუსტაფას წინააღმდეგ და ბრალი დასდო მას სულეიმანის ღალატში. სულეიმანმა მუსტაფას სიკვდილით დასჯა გადაწყვიტა. [[1553]] წელს, ირანში ლაშქრობის დროს, როცა მუსტაფა მამასთან შესახვედრად მის კარავში შევიდა, მცველებმა იგი შეიპყრეს და დიდხნიანი ბრძოლის შემდეგ მოკლეს. ძმის სიკვდილის დასჯის გამო [[შეჰზადე ჯიჰანგირი|შეჰზადე ჯიჰანგირმა]] შიმშილობა გამოაცხადა და [[27 ნოემბერი|27 ნოემბერს]] [[ალეპო]]ში გარდაიცვალა. სელიმი პირველ მემკვიდრედ გამოცხადდა, ხოლო ბაიაზიდი - მეორე. [[1555]] წელს, შეჰზადე ბაიაზიდი სულეიმანმა [[ქუთაჰია]]ში გააგზავნა. [[1558]] წელს სულეიმანმა, გადატრიალების შიშით ორივე შვილი დედაქალაქისგან მოშორებით გაგზავნა. სელიმი მანისადან კონიაში გაუშვა, ხოლო ბაიაზიდი - [[ამასია]]ში. თავდაპირველად ბაიაზიდი მამის გადაწყვეტილების წინააღმდეგი იყო, რადგან მანამდე [[ამასია]]ს [[შეჰზადე მუსტაფა]]  მართავდა, მაგრამ წლის ბოლოს სულეიმანის დაუყონებლივი ბრძანებით ამასიაში გაემგზავრა. ამავე წელს გარდაიცვალა [[ჰიურემ სულთანი]] და სელიმსა და ბაიაზიდს შორის დაპირისპირება უფრო გამძაფრდა. ბაიაზიდმა ძმის წინააღმდეგ საბრძოლველად ჯარის შეგროვება დაიწყო. სულეიმანმა დიდი მხარდაჭერა სელიმს გამოუცხადა, რადგან ეგონა ბაიაზიდი ამბოხებას აპირებდა. [[1559]] წლის 29 მაისს ბაიაზიდის არმია სელიმის არმიას დაუპირისპირდა, რომელშიც სელიმის ჯარის სიმრავლის გამო ბაიაზიდი დამარცხდა. სულეიმანს გადაწყვეტილი ჰქონდა ბაიაზიდის სიკვდილით დასჯა. [[7 ივლისი|7 ივლისს]] ბაიაზიდმა ამასია 4 ვაჟთან ერთად დატოვა. ხოლო ქალიშვილები და მცირეწლოვანი ვაჟი შეჰზადე მურადი ამასიაში დატოვა. [[ზაფხული]]ს ბოლოს ბაიაზიდი იძულებული გახდა სპარსეთის შაჰისთვის, [[თამაზ I|თამაზისთვის]] ეთხოვა დახმარება და თავი მისი სასახლისთვის შეეფარებინა. როცა სულეიმანმა ეს შეიტყო, შაჰთან ელჩობა გააგზავნა, რათა დაეყოლიებინათ თამაზი ბაიაზიდის სიკვდილით დასჯაზე. [[1561]] წელს შაჰმა ბაიაზიდი შვილებთან ერთად სულეიმანს გადასცა. მისი ყველა მხარდმჭერი ჩამწკრივებულები დახოცეს. ბაიაზიდის მცირეწლოვანი შვილი მურადი სიკვდილით [[ბურსა]]ში დასაჯეს. ბაიაზიდი 4 შვილთან ერთად სიკვდილით [[სივასი|სივასში]] დასაჯეს. [[1566]] წელს სულთან სულეიმანის გარდაცვალების შემდეგ, ტახტზე [[სელიმ II|შეჰზადე სელიმი]] ავიდა.

სავარაუდოდ, სულეიმანი თავიდანვე სელიმს მხარდაჭერას იმიტომ უცხადებდა, რომ იგი მის ყველა ბრძანებას უსიტყვოდ ასრულებდა, თუნდაც იგი უსამართლო ყოფილიყო. ხოლო მუსტაფა და ბაიაზიდი უსამართლოდ მიღებული ბრძანების შესრულებაზე უარს აცხადებდნენ, რაც სულეიმანს არ მოსწონდა. მისი სურვილი იყო, რომ ვაჟებს წინააღმდეგობა არ გაეწიათ მისთვის არცერთ შემთხვევაში და ასეთი სელიმი იყო. სავარაუდოდ, სწორედ ამით დაიმსახურა ოსმალეთის მომავალმა სულთანმა სულეიმანის მხარდაჭერა.

== მისი ბრძოლის შედეგები ==
[[ფაილი:Territorial_changes_of_the_Ottoman_Empire_1566.jpg|მინი|მარცხნივ|ოსმალეთი სულეიმანის გარდაცვალების წელს]]         
სულეიმანის გარდაცვალების შემდეგ ოსმალეთის იმპერია იყო ერთ-ერთი უძლიერესი იმპერია მთელ მსოფლიოში. სულეიმანმა საკუთარი კონტროლის ქვეშ მოაქცია ძირითადი მუსლიმანური ქალაქები: [[მექა]], [[დამასკო]], [[კაირო]], [[მედინა]], [[იერუსალიმი]] და [[ბაღდადი]]. მიაღწია ბალკანეთის პროვინციის დღევანდელ [[ხორვატია| ხორვატიასა]] და [[ავსტრია|ავსტრიამდე]]. ასევე, სულეიმანს ჰქონდა [[რომი]]ს აღების მცდელობაც. სულეიმანმა დაიპყრო ჩრდილოეთ აფრიკის დიდი ნაწილი. მისმა ექსპანსიამ საშუალება მისცა ოსმალეთს ყოფილიყო უძლიერესი ევროპაში. სულეიმანმა მრავალჯერ დაამარცხა ქრისტიანული სამყაროს გაერთიანებული ძალები და აგრეთვე, დაასრულა [[ირან-ოსმალეთის ომი (1532-1555)|ირან-ოსმალეთის 1532-1555 წლების ომი]] ოსმალეთისთვის სასარგებლო [[ზავი]]თ. მისი მმართველობის პერიოდში წარმოიქმნა ოსმალეთისგან ცენტრალური ევროპის სრული დაპყრობის საფრთხე, რაზეც ავსტრიის ელჩმა, ბუსბექმა, ევროპა გააფრთხილა. მაგრამ ოსმალეთმა მაინც ვერ მოახერხა მსოფლიოზე ბატონობის დამყარება, რადგან მომავალი სულთნები, [[სელიმ II]], [[მურად III]], [[მეჰმედ III]] და ა. შ. არ ჰგავდნენ თავიანთ წინაპრებს, რის შედეგადაც, სულეიმანის გარდაცვალებიდან, დაახლოებით, 30 წელში ოსმალეთის იმპერიის რეგრესი დაიწყო, რაც სამ საუკუნეზე მეტ ხანს გაგრძელდა და საბოლოოდ მისი რუკიდან გაქრობით დასრულდა.

== იხილეთ აგრეთვე ==
* [[ოსმალეთის სულთნების სია]]
* [[ავსტრია-ოსმალეთის ომები]]

== ლიტერატურა ==
{{ქსე|9|600}}
*{{cite book |last=Ahmed|first=Syed Z|title=The Zenith of an Empire : The Glory of the Suleiman the Magnificent and the Law Giver |url=https://archive.org/details/zenithofempiregl0000ahme|year=2001 |publisher=A.E.R. Publications |isbn=978-0-9715873-0-4}}
*{{cite book |last=Atıl |first=Esin |title=The Age of Sultan Süleyman the Magnificent|year=1987 |publisher=National Gallery of Art |location=Washington, D.C.|isbn=978-0-89468-098-4}}
*{{cite journal |url=http://www.saudiaramcoworld.com/issue/198704/the.golden.age.of.ottoman.art.htm|title=The Golden Age of Ottoman Art|accessdate=18 April 2007 |journal=Saudi Aramco World |date=July–August 1987|volume=38|issue=4|pages=24–33 |issn=1530-5821 |location=Houston, Texas|publisher=Aramco Services Co|last=Atıl|first=Esin}}
*{{cite book |last=Barber|first=Noel|title=Lords of the Golden Horn : From Suleiman the Magnificent to Kamal Ataturk |url=https://archive.org/details/lordsofgoldenhor0000barb|publisher=Pan Books|location=London|year=1976 |isbn=978-0-330-24735-1}}
*{{cite book |last=Bridge |first=Anthony|title=Suleiman the Magnificent, Scourge of Heaven |url=https://archive.org/details/suleimanmagnific0000brid |year=1983 |location=New York |publisher=F. Watts |oclc=9853956 |isbn=0-88029-169-9}}
*{{cite book |last=Downey |first=Fairfax Davis |title=The Grand Turke, Suleyman the Magnificent, sultan of the Ottomans |year= |publisher=Minton, Balch & Company |location=New York|oclc=25776191}}
*{{cite web |url=http://www.wsu.edu:8080/~dee/OTTOMAN/SULEYMAN.HTM |last=Hooker |first=Richard |title=The Ottomans: Suleyman |accessdate=2 September 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/19990117031057/http://www.wsu.edu:8080/~dee/OTTOMAN/SULEYMAN.HTM |archivedate=17 იანვარი 1999 }}
*{{cite book |last=Lybyer|first=Albert Howe|title=The government of the Ottoman empire in the time of Suleiman the Magnificent |url=http://archive.org/details/governmentofotto00lyby |year=1913 |location=Cambridge, Massachusetts |publisher=Harvard University Press |oclc=1562148 |isbn=0-404-14681-3}}
*{{cite journal|journal=International journal of Middle East studies|last=Labib|first=Subhi|title=The Era of Suleyman the Magnificent: Crisis of Orientation |url=https://archive.org/details/sim_international-journal-of-middle-east-studies_1979-11_10_4/page/435|location=London|publisher=Cambridge University Press|date=November 1979|pages=435–451|volume=10|issue=4|issn=0020-7438}}
*{{cite book |last=Lamb|first=Harold |title=Suleiman, the Magnificent, Sultan of the East|url=https://archive.org/details/suleimanthemagni001564mbp|location=Garden City, N.Y. |publisher=Doubleday |year=1951 |oclc=397000 |isbn=1-4067-7271-2}}
*{{cite book |last=Levey|first=Michael|title=The World of Ottoman Art |url=https://archive.org/details/worldofottomanar0000leve_n0z4|publisher=Thames & Hudson|year=1975 |isbn=0-500-27065-1}}
*{{cite book |last=Lewis |first=Bernard|title=What Went Wrong? : Western Impact and Middle Eastern 
*{{cite book |last=Kinross|first=Patrick|title=The Ottoman centuries: The Rise and Fall of the Turkish Empire |publisher=Morrow |year=1979 |location=New York|isbn=978-0-688-08093-8}}Response|year=2002|publisher=Phoenix|location=London |isbn=978-0-7538-1675-2}}
*{{cite book |last=Mansel |first=Phillip |title=Constantinople : City of the World's Desire, 1453–1924|url=https://archive.org/details/constantinopleci0000mans |year=1998|publisher=St. Martin's Griffin |location=New York |isbn=978-0-312-18708-8}}
*{{cite book |last=Merriman|first=Roger Bigelow|title=Suleiman the Magnificent, 1520–1566|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.87496|location=Cambridge, Massachusetts |publisher=Harvard University Press|year=1944|oclc=784228 |isbn=1-4067-7272-0}}
*{{cite journal|journal=National geographic|last=Severy|first=Merle |title=The World of Süleyman the Magnificent |location=Washington, D.C. |publisher=National Geographic Society |date=November 1987 |pages=552–601 |volume=172|issue=5 |issn=0027-9358}}
*{{cite book |last=Sicker|first=Martin |title=The Islamic World In Ascendancy : From the Arab Conquests to the Siege of Vienna|url=https://archive.org/details/islamicworldinas0000sick|year=2000 |publisher=Praeger |location=Westport, Connecticut |isbn=978-0-275-96892-2}}
*{{cite journal |title=Suleiman The Lawgiver|accessdate=18 April 2007 |journal=Saudi Aramco World |date=March–April 1964 |volume=15 |issue=2|pages=8–10 |issn=1530-5821 |location=Houston, Texas|publisher=Aramco Services Co|url=http://www.saudiaramcoworld.com/issue/196402/suleiman.the.lawgiver.htm}}</div>
*{{cite book |last=Bridge |first=Anthony|title=Suleiman the Magnificent, Scourge of Heaven |year=1983 |location=New York |publisher=F. Watts |oclc=9853956 |isbn=0-88029-169-9}}
*{{cite book |last=Downey |first=Fairfax Davis |title=The Grand Turke, Suleyman the Magnificent, sultan of the Ottomans |year= |publisher=Minton, Balch & Company |location=New York|oclc=25776191}}
*{{cite book |last=Lybyer|first=Albert Howe|title=The government of the Ottoman empire in the time of Suleiman the Magnificent |url=http://archive.org/details/governmentofotto00lyby |year=1913 |location=Cambridge, Massachusetts |publisher=Harvard University Press |oclc=1562148 |isbn=0-404-14681-3}}

== რესურსები ინტერნეტში ==
{{Commons category|Suleiman I}}
* [http://www.britannica.com/biography/Suleyman-I Suleyman I - Encyclopedia Britannica]
* [http://www.sinanasaygi.com/en/eserler.asp?action=eserDetay&ID=77 Sultan Suleyman Tomb] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071224133530/http://www.sinanasaygi.com/en/eserler.asp?action=eserDetay&ID=77 |date=2007-12-24 }}
* [http://www.paradoxplace.com/Perspectives/Genl%20Images/Single%20Frames/Suleiman.htm Portraits and Tughra of Suleiman] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060614160210/http://paradoxplace.com/Perspectives/Genl%20Images/Single%20Frames/Suleiman.htm |date=2006-06-14 }}
* [http://biography.yourdictionary.com/suleiman-i Suleiman I - Biography] 
* [http://www.allaboutturkey.com/suleyman.htm Sultan Suleyman the Magnificent]
* [http://www.nndb.com/people/916/000092640/ Suleyman the Magnificent]
* [http://www.theottomans.org/english/family/suleyman1.asp Suleyman I - Ottoman]
* [http://asianhistory.about.com/od/turkeyhistoryculture/fl/Suleiman-the-Magnificent.htm Suleiman the Magnificent - Biography] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150906002501/http://asianhistory.about.com/od/turkeyhistoryculture/fl/Suleiman-the-Magnificent.htm |date=2015-09-06 }}

==სქოლიო==
{{სქოლიო|2}}

{{დაიწყე დაფა}}
{{მემკვიდრეობის დაფა | წინამორბედი = [[სელიმ I]]| ტიტული = [[ოსმალეთის სულთნების სია|ოსმალეთის იმპერიის სულთანი]]|
წლები = [[30 სექტემბერი]], [[1520]] — [[7 სექტემბერი]], [[1566]]| შემდეგი = [[სელიმ II]] }}
{{მემკვიდრეობის დაფა | წინამორბედი = [[სელიმ I]]| ტიტული = [[ხალიფა]]|
წლები = [[30 სექტემბერი]], [[1520]] — [[7 სექტემბერი]], [[1566]]| შემდეგი = [[სელიმ II]] }}
{{დაასრულე დაფა}}

{{ოსმალეთის იმპერიის სულთნები}}
{{სულეიმან I}}
{{ისლამის ხალიფები}}

[[კატეგორია:ბრძოლის ველზე მყოფი ოსმალეთის სულთნები]]
[[კატეგორია:დაბადებული 1494]]
[[კატეგორია:გარდაცვლილი 1566]]
[[კატეგორია:ოსმანების დინასტია]]
[[კატეგორია:შვილის მკვლელები]]
[[კატეგორია:გარდაცვლილი 7 სექტემბერი]]
[[კატეგორია:დაბადებული 6 ნოემბერი]]