იხილეთ წყარო გვერდისთვის კოლიმა (მდინარე)

{{ინფოდაფა მდინარე
|სახელი = კოლიმა
|ორიგინალური სახელი = {{Lang-ru|Колыма}}
|ფოტო = Р. Колыма. Сеймчанский участок.JPG
|ფოტოს ზომა = 
|ალტ = 
|სათაური = კოლიმა დაბა [[სეიმჩანი (დაბა)|სეიმჩანთან]] ახლოს
|სხვა სახელი = 
|ეტიმოლოგია = 
|ქვეყნები = {{დროშა|რუსეთი}}
|ტერიტორიული ერთეულები = [[მაგადანის ოლქი]], [[სახა|იაკუტია (სახა)]]
|ქალაქები = 
|მარჯვენა შენაკადები = დეტრინი, [[ბახაფჩა]], [[ბუიუნდა]], [[ბალიგიჩანი]], [[სუგოი]], [[კორკოდონი]], [[ბერიოზოვკა (კოლიმის შენაკადი)|ბერიოზოვკა]], [[ომოლონი]], [[ანიუი (კოლიმის შენაკადი)|ანიუი]]
|მარცხენა შენაკადები = სეიმჩანი, [[პოპოვკა (კოლიმის შენაკადი)|პოპოვკა]], [[იასაჩნაია]], [[ოჟოგინა]], [[სედედემა]]
|სათავე = [[კულუ|კულუსა]] და [[აიან-იურიახი|აიან-იურიახის]] შეერთება
|სათავის მდებარეობა = 
|სათავის სიმაღლე = 
|სათავის კოორდინატები = 
|s_lat_dir =N |s_lat_deg =62 |s_lat_min =17 |s_lat_sec = 31
|s_lon_dir =E |s_lon_deg =147 |s_lon_min =43 |s_lon_sec = 57
|შესართავი = [[აღმოსავლეთ ციმბირის ზღვა]]
|შესართავის მდებარეობა = 
|შესართავის სიმაღლე = 
|შესართავის კოორდინატები = 
|m_lat_dir =N |m_lat_deg =69 |m_lat_min =33 |m_lat_sec = 05
|m_lon_dir =E |m_lon_deg =161 |m_lon_min =21 |m_lon_sec = 51
|სიგრძე = 2600
|აუზის ფართობი = 647 ათასი
|მდინარის სისტემა = 
|მდინარის ტიპი = 
|ყინულოვანი მოვლენები = 
|მდინარის დახრილობა = 
|წყალსაცავი = კოლიმის წყალსაცავი, უსტ-სრედნეკანის წყალსაცავი
|ჰესი = 
|წყლის დანიშნულება = 
|წყლის მინიმალური ხარჯი = 
|წყლის საშუალო ხარჯი = 
|წყლის მაქსიმალური ხარჯი = 
|დამატებითი სახელი = 
|დამატებითი ინფორმაცია = 
|რუკა = Kolyma.png
|რუკის ზომა = 
|რუკა ალტ = 
|რუკის წარწერა = 
|პოზრუკა = რუსეთი
|ვიკისაწყობი = 
}}
'''კოლიმა'''<ref>{{ორთოგრაფიული ლექსიკონი|საბჭოთა კავშირის|105}}</ref> ({{Lang-ru|Колыма}}) — მდინარე ჩრდილო-აღმოსავლეთ [[რუსეთი|რუსეთში]], [[მაგადანის ოლქი|მაგადანის ოლქსა]] და [[სახა|იაკუტიაში (სახაში)]]. სიგრძე 2600 კმ, აუზის ფართობი 647 ათასი კმ². წარმოიქმნება მდინარეების [[კულუ (მდინარე)|კულუსა]] და [[აიან-იურიახი|აიან-იურიახის]] შეერთებით, რომლებიც სათავეს იღებენ ხალკის ქედის კალთებზე. ზემო დინებაზე, მდინარე [[ბახაფჩა|ბახაფჩის]] შესართავამდე, კალაპოტში ადგილ-ადგილ ჩქერვალები და [[ჭორომი|ჭორომებია]]. შუა წელზე კოლიმის ხეობა ფართოა. ქვემო წელზე მიედინება [[კოლიმის დაბლობი|კოლიმის დაბლობზე]], მარცხენა ნაპირი დაცემულია, მარჯვენა — ადგილ-ადგილ მთაგორიანი, კალაპოტი დაკლაკნილია და იყოფა ტოტებად. ჩაედინება [[აღმოსავლეთ ციმბირის ზღვა|აღმოსავლეთ ციმბირის ზღვის]] [[კოლიმის ყურე|კოლიმის ყურეში]] სამ ძირითად განშტოებად — კოლიმსკაია (კამენაია; სანაოსნოა), პოხოდსკაია და ჩუკოჩია. [[დელტა|დელტის]] სიგრძე 130 კმ-ია, ფართობი 3250 კმ². ძირითადი შენაკადებია: დეტრინი, [[ბახაფჩა]], [[ბუიუნდა]], [[ბალიგიჩანი]], [[სუგოი]], [[კორკოდონი]], [[ბერიოზოვკა (კოლიმის შენაკადი)|ბერიოზოვკა]], [[ომოლონი]], [[ანიუი (კოლიმის შენაკადი)|ანიუი]] (მარჯვენა); სეიმჩანი, [[პოპოვკა (კოლიმის შენაკადი)|პოპოვკა]], [[იასაჩნაია]], [[ოჟოგინა]], [[სედედემა]] (მარცხენა).
[[ფაილი:Колыма.jpg|250პქ|მინი|მარცხნივ|ხედი [[ზირიანკა|ზირიანკიდან]]]]
იკვებება შერეულად — თოვლის (47%), წვიმისა (42%) და მიწისქვეშა (11%) წყლებით. [[წყალდიდობა (წყლის რეჟიმი)|წყალდიდობა]] ახასიათებს მაისის შუა რიცხვებიდან სექტემბრამდე. წყლის დონის ცვალებადობის ფარგლები 14 მეტრია. წყლის საშუალო წლიური ხარჯი ქალაქ [[სრედნეკოლიმსკი|სრედნეკოლიმსკთან]] (641 კმ შესართავიდან) 2220 მ³/წმ (ჩამონადენის მოცულობა 70 კმ³/წელი), უდიდესი — 25&nbsp;100 მ³/წმ (ივნისი), უმცირესი — 23,5 მ³წმ (აპრილი); სოფელ [[ნიჟნეკოლიმსკი|ნიჟნეკოლიმსკთან]] (155 კმ შესართავიდან) — 3190 მ³/წმ (101 კმ³/წელი); შესართავში — 3780 მ³/წმ (119 კმ³/წელი). ჩამონატანის საშუალო წლიური მასა 2,7 მილიონი ტონაა, სრედნეკოლიმსკთან — 5,9 მილიონი ტონა, დელტის დასაწყისში (130 კმ შესართავიდან) — დაახლ. 8,2 მილიონი ტონა. ზემო წელზე კოლიმის ჰესისა და წყალსაცავის აშენებას თითქმის არ მოუხდენია გავლენა დელტაში ჩამონატანის მოცულობაზე. ჰესის კაშხალთან ახლოს ჩამონატანის მოცულობა და  წყლის სიმღვრივე 28-ჯერ შემცირდა.

იყინება ოქტომბრის შუა რიცხვებში, იშვიათად სექტემბრის ბოლოს. მას წინ უძღვის ყინულსვლა და [[თოში]] (2 დღიდან 1 თვემდე), [[თოშხერგილი]]. საშუალოდ გაყინულია 200 დღის განმავლობაში. ყინულის სისქე 80-დან 130 სმ-მდეა. ახასიათებს 2–3 მეტრის სისქის მინაყინები. ლღვება მაისის მე-2 ნახევარში – ივნისის დასაწყისში. ყინულსვლა გრძელდება 2-დან 18 დღემდე და თან ახლავს ხერგილები.
[[ფაილი:Мост через Колыму.jpg|250პქ|მინი|მარცხნივ|ხიდი მდინარე კოლიმაზე]]
გაზაფხულის წყალდიდობისა და ზაფხულ-შემოდგომის [[წყალმოვარდნა|წყალმოვარდნების]] (წვიმის გამო) პერიოდში კოლიმას ახასიათებს წყლის დონის ძლიერ მომატება. ზამთარში აღინიშნება წყლის ძლიერ დაბალი დონე. [[უსტ-სრედნეკანი|უსტ-სრედნეკანიდან]] სრედნეკოლიმსკამდე მონაკვეთში წყლის დონის მომატება გაზაფხულზე მაისის მე-2 ნახევარში იწყება (ჯერ კიდევ გაყინულობის დროს). [[წყალმცირობა|წყალმცირობის]] დონესთან შედარებით წყლის დონე უსტ-სრედნეკანთან 7 მეტრით იწევს, სრედნეკოლიმსკთან — 11 მეტრით (ყინულხერგილების დროს 13 მეტრამდე). დელტის დასაწყისთან წყალდიდობის ტალღა მცირდება 2,5-ჯერ. კოლიმის შესართავში წყლის დონის ცვალებადობის ამპლიტუდა არ აღემატება 0,8 მეტრს. თუმცა დელტისპირა მონაკვეთზე — მკვეთრ მოსახვევებთან და ადგილებში, სადაც კალაპოტი ვიწროვდება (ანიუის შეერთების ქვემოთ) — ყინულხერგილების დროს დონის მატებამ შესაძლოა 10 მეტრსაც მიაღწიოს, რის გამოც იტბორება ჭალები და დასახლებები. წყლის ყველაზე ძლიერი და ხშირად განმეორებადი მოდენები შეიმჩნევა დელტის ზღვისპირა მხარეს, [[ამბარჩიკის უბე|ამბარჩიკის ღია უბის]] მიმდებარედ. სოფელ ამბარჩიკთან წყლის მოდენის მაქსიმალური სიმაღლე 1,5 მეტრია, დაბა [[ჩერსკი (დაბა)|ჩერსკისთან]] — 1,3 მეტრი; წყლის დონის დაწევის სიმაღლე შესაბამისად 1,1 და 1,2 მეტრი. დელტის ტოტებში შენიშნულია დინების შებრუნებები და წყლის ხარჯების 4-ჯერ შემცირებაც. დელტის დასაწყისში წყლის დონის ცვალებადობის სიდიდე 5–6 მეტრია, კლებისა — 2,5 მეტრამდე.
[[ფაილი:Kolyma HPP-6.jpg|250პქ|მინი|მარცხნივ|კოლიმის ჰესი]]
კოლიმის აუზის ტერიტორია შედის [[მრავალწლოვანი მზრალობა|მრავალწლოვანი მზრალობის]] ქანების გავრცელების ზონაში, ამ პირობებში წარმოიქმნება დამალმჟავიანი ან ნეიტრალური მცირედ მინერალიზებული წყლები. წყალდიდობის დროს ზემო წელზე [[წყლის მინერალიზაცია]] 10–15 მგ/ლ-ია, ზაფხულ-შემოდგომის წყალმოვარდნების დროს — ყველგან 15–20 მგ/ლ, ზაფხულ-შემოდგომის წყალმცირობისას და ზამთარში იზრდება 3–20-ჯერ, თუმცა წყალი მაინც მცირედ მინერალიზებული რჩება. აუზის უდიდეს ნაწილში მინერალიზაცია საშუალოდ 40–80 მგ/ლ-ია, იშვიათად 80–120 მგ/ლ.
[[ფაილი:Ust-Srednekan HPP-4.JPG|250პქ|მინი|მარჯვნივ|უსტ-სრედნეკანის ჰესი]]
ტექნოგენური ზემოქმედება შეიმჩნევა კოლიმის აუზის ჰიდროგრაფიული ქსელის მხოლოდ ზედა რგოლებში. ეს ძირითადად გამოწვეულია სამთომოპოვებითი კომპლექსების ზემოქმედებით, მ.შ. ოქროს საბადოებისა. წყლის უზარმაზარი ჩამონადენისა და წყლითსავალი გზების დიდი სიგრძის წყალობით მდინარეს თვითგაწმენდა შეუძლია, წყლის ხარისხი შესაძლებელია ჩაითვალოს სრულად დამაკმაყოფილებლად. დელტაში წყლის დაბინძურების რამდენადმე მომატება გამოწვეულია დაბა ჩერსკის სამეურნეო-საყოფაცხოვრებო წყლების ჩადინებით. კოლიმის ქვემო წელის საერთო ჰიდროლოგიურ-ეკოლოგიური მდგომარეობა ბუნებრივი ფონის დონეზეა.

კოლიმა სანაოსნოა მდინარე ბახაფჩის შეერთებიდან, რეგულარული ნაოსნობა ხორციელდება დაბა [[სეიმჩანი (დაბა)|სეიმჩანიდან]]. ნავიგაციის ხანგრძლივობა 3–3,5 თვეა. ძირითადი პორტებია: უსტ-სრედნეკანი, [[ზირიანკა]], შესართავში — ჩერსკი, ზელიონი-მისი და კრაი-ლესოვი. აგებულია კოლიმისა და უსტ-სრედნეკანის ჰესები. ქვემო წელზე განვითარებულია თევზრეწვა ([[ჭაფალა]], [[მუქსუნი]], [[სიგი]], [[ნელმა]], [[ომული]]). კოლიმის აუზში არის [[ოქრო|ოქროს]] საბადოები.

== ლიტერატურა ==
* {{დრე წიგნი |ავტორი=Коротаев В. Н. |სათაური=Колыма |ტომი=14 |გვ=574 |id=2621091}}

== სქოლიო ==
{{სქოლიო}}

[[კატეგორია:მაგადანის ოლქის მდინარეები]]
[[კატეგორია:სახის მდინარეები]]