იხილეთ წყარო გვერდისთვის აზერბაიჯანი

{{რჩეული/2.0}}{{ინფოდაფა ქვეყანა2
|ვირტუალური სახელმწიფო = 
|სრული სახელი = აზერბაიჯანის რესპუბლიკა
|მშობლიური სახელი = Azərbaycan Respublikası
|სახელი = აზერბაიჯანი
|დროშა = Flag of Azerbaijan.svg
|გერბი = Coat of arms of Azerbaijan.svg
|ეროვნული დევიზი = ''Odlar Yurdu''
|დევიზი ქართულად = ცეცხლის ქვეყანა
|ეროვნული ჰიმნი = [[აზერბაიჯანის სახელმწიფო ჰიმნი]]<br/>''აზერბაიჯანის მარში''<br/><br/><center>[[ფაილი:National Anthem of the Republic of Azerbaijan instrumental.ogg]]</center>
|სამეფო ჰიმნი = 
|სხვა სიმბოლოს ტიპი = 
|სხვა სიმბოლო = 
|რუკა = Azerbaijan (orthographic projection).svg
|რუკის სიგანე = 300პქ
|მდებარეობის ტექსტი = 
|ალტ რუკა = 
|რუკის წარწერა = აზერბაიჯანის მდებარეობა მსოფლიოში
|რუკა2 = 
|ალტ რუკა2 = 
|რუკის წარწერა2 = 
|დედაქალაქი = [[ფაილი:Coat of arms of Baku.svg|15px]] [[ბაქო]]
|latd=40
|latm=22
|latNS=N
|longd=49
|longm=53
|longEW=E
|უდიდესი ქალაქი = დედაქალაქი
|ოფიციალური ენები = [[აზერბაიჯანული ენა|აზერბაიჯანული]]
|ეროვნული ენები = 
|რეგიონული ენები = 
|ენების ტიპი = ეთნიკური უმცირესობების<br/> ენები
|ენები = [[რუსული ენა|რუსული]], [[სომხური ენა|სომხური]] (მხოლოდ მთიან ყარაბაღში), [[ხუნძური ენა|ხუნძური]], [[ქართული ენა|ქართული]], [[ხინალუღური ენა|ხინალუღური]], [[ქურთული ენა|ქურთული]], [[ლეზგიური ენა|ლეზგიური]], [[რუთულური ენა|რუთულური]], [[თალიშური ენა|თალიშური]], [[უდიური ენა|უდიური]], [[თათური ენა|თათური]] და [[წახური ენა|წახური]].
|ქვე ენები = 
|ენების ტიპი2 = 
|ენები2 = 
|ქვე ენები2 = 
|ეთნიკური ჯგუფები = 
|ეთნიკური ჯგუფების წელი = 
|რელიგია = [[სეკულარიზმი|სეკულარული]]
|ეთნოქორონიმი = [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]]
|მთავრობის ტიპი = [[საპრეზიდენტო რესპუბლიკა]]
|ლიდერის ტიტული1 = [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტი|პრეზიდენტი]]
|ლიდერის სახელი1 = [[ილჰამ ალიევი]]
|ლიდერის ტიტული2 = [[აზერბაიჯანის ვიცე-პრეზიდენტი|ვიცე-პრეზიდენტი]]
|ლიდერის სახელი2 = [[მეჰრიბან ალიევა]]
|ლიდერის ტიტული3 = [[აზერბაიჯანის პრემიერ-მინისტრი|პრემიერ-მინისტრი]]
|ლიდერის სახელი3 = [[ალი ასადოვი]]
|საკანონმდებლო ორგანო = [[აზერბაიჯანის მილი მეჯლისი|მილი მეჯლისი]]
|ზედა პალატა = 
|ქვედა პალატა = 
|დამოუკიდებლობის ტიპი = [[აზერბაიჯანის ისტორია|დაარსება]]
|დამოუკიდებლობის შენიშვნა = 
|მნიშვნელოვანი მოვლენა1 = [[აზერბაიჯანის დემოკრატიული რესპუბლიკა]]
|მოვლენის თარიღი1 = 28 მაისი 1918
|მნიშვნელოვანი მოვლენა2 = [[აზერბაიჯანის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა]]
|მოვლენის თარიღი2 = 28 აპრილი 1920
|მნიშვნელოვანი მოვლენა3 = დამოუკიდებლობა [[სსრკ]]-სგან
|მოვლენის თარიღი3 = 30 აგვისტო 1991 (განაცხადა)<br/>18 ოქტომბერი 1991 (დამოუკიდებლობა)<br/>25 დეკემბერი 1991 (დასრულდა)
|მნიშვნელოვანი მოვლენა4 = [[აზერბაიჯანის კონსტიტუცია|კონსტიტუციის]] მიღება
|მოვლენის თარიღი4 = 12 ნოემბერი 1995
|ფართობის ადგილი = 114-ე
|ფართობი = 86 600
|ფართობის შენიშვნები = 
|წყლის პროცენტულობა = 1.6
|ტერიტორიის სახელიl = 
|ფართობის სახელი2 = 
|ფართობის მონაცემი2 = 
|მოსახლეობის შეფასება = 10,000,000<ref>{{cite web|url=http://www.yap.org.az/az/view/news/32999/azerbaycan-ehalisinin-sayi-10-milyon-nefere-chatib |title=Azərbaycan əhalisinin sayı 10 milyon nəfərə çatıb |language=Azerbaijani |publisher=The New Azerbaijan Party |date=6 April 2019}}</ref>
|მოსახლეობის შეფასების ადგილი = 89-ე
|მოსახლეობის შეფასების წელი = 2019
|მოსახლეობის აღწერა = 
|მოსახლეობის აღწერის წელი = 
|მოსახლეობის აღწერის ადგილი = 
|მოსახლეობის სიმჭიდროვე = 112,6
|მოსახლეობის სიმჭიდროვის ადგილი = 103-ე
|წევრების რაოდენობა = 
|მშპ-ის მუპ = $167.905<ref name="imf2">{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=90&pr.y=6&sy=2016&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=912&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a=|title=Azerbaijan|publisher=International Monetary Fund }}</ref> მილიარდი
|მშპ-ის მუპ-ის ადგილი = 
|მშპ-ის მუპ-ის წელი = 2016
|მშპ-ის მუპ ერთ სულ მოსახლეზე = $17,688<ref name=imf2/>
|მშპ-ის მუპ ერთ სულ მოსახლეზე ადგილი = 
|მშპ-ის ნომინალი = $35.686<ref name=imf2/> მილიარდი
|მშპ-ის ნომინალის ადგილი = 
|მშპ-ის ნომინალის წელი = 2016
|მშპ-ის ნომინალი ერთ სულ მოსახლეზე = $3,759<ref name=imf2/>
|მშპ-ის ნომინალი ერთ სულ მოსახლეზე ადგილი = 
|ჯინი = 33.7
|ჯინის სქოლიო = <ref name="wb-gini">{{cite web |url=http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ |title=Gini Index|publisher=World Bank |accessdate=2 March 2011}}</ref>
|ჯინის ადგილი = 
|ჯინის წელი = 2008
|ჯინის ცვლილება = 
|აგი-ს წელი = 2013
|აგი = 0.751
|აგი-ს ცვლილება = ზრდა
|აგი-ს ადგილი = 76-ე
|აგი-ს სქოლიო = <ref name="HDI">{{cite web|url=http://hdrstats.undp.org/en/countries/profiles/AZE.html|title=Human Development Index, 2012 Update|year=2011|publisher=United Nations|accessdate=15 June 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120121093046/http://hdrstats.undp.org/en/countries/profiles/AZE.html|archivedate=21 იანვარი 2012}}</ref>
|ვალუტა = [[აზერბაიჯანული მანათი]] (₼)
|ვალუტის კოდი = AZN
|სასაათო სარტყელი = [[აზერბაიჯანის დრო|AZT]] ([[UTC+04:00]])     
|UTC-ის გადაწევა = 
|სასაათო სარტყელი DST = 
|UTC-ის გადაწევა DST-ზე = 
|DST-ის შენიშვნა = 
|ანტიპოდები = 
|თარიღის ფორმატი = 
|მოძრაობის მიმართულება = მარჯვენა
|ქვეყნის ზედა დონის დომენი = [[.az]]
|ISO 3166 კოდი = AZ
|სატელეფონო კოდი = [[სატელეფონო ნომრები აზერბაიჯანში|+994]]   
|რუკა3 = 
|ალტ რუკა3 = 
|შენიშვნა ა = 
|შენიშვნა ბ = 
}}
'''აზერბაიჯანი''' ({{lang-az|Azərbaycan}}), ''ოფიციალურად'' '''აზერბაიჯანის რესპუბლიკა''' ({{lang-az|Azərbaycan Respublikası}}) — სახელმწიფო [[სამხრეთი კავკასია|სამხრეთ კავკასიის]] აღმოსავლეთ ნაწილში, რომელიც მდებარეობს სამხრეთ-დასავლეთი აზიისა და სამხრეთ-აღმოსავლეთი ევროპის გზაჯვარედინზე.<ref>While often politically aligned with Europe, Azerbaijan is generally considered to be at least mostly in Southwest Asia geographically with its northern part bisected by the [[Boundaries between continents|standard Asia-Europe divide]], the [[Greater Caucasus]]. The United Nations [http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm classification of world regions] places Azerbaijan in Western Asia; the [[CIA World Factbook]] places it mostly in Southwest Asia [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/aj.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160709035525/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/aj.html |date=2016-07-09 }} and ''[http://www.m-w.com/dictionary/Azerbaijan Merriam-Webster's Collegiate Dictionary]'' places it in both; [http://www.nationalgeographic.com/xpeditions/atlas/index.html?Parent=asia&Rootmap=azerba&Mode=d&SubMode=w NationalGeographic.com], and ''[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/46781/Azerbaijan Encyclopædia Britannica]'' also place Georgia in Asia. Conversely, some sources place Azerbaijan in Europe such as [http://worldatlas.com/webimage/countrys/eu.htm Worldatlas.com].</ref> აღმოსავლეთით ესაზღვრება [[კასპიის ზღვა]], ჩრდილოეთით [[რუსეთი]], ჩრდილო-დასავლეთით [[საქართველო]], დასავლეთით [[სომხეთი]] და სამხრეთით [[ირანი]]. [[ნახიჩევანის ავტონომიური რესპუბლიკა|ნახიჩევანი]], რომელიც აზერბაიჯანის [[ექსკლავი]]ა, ჩრდილოეთით და აღმოსავლეთით ესაზღვრება სომხეთს, სამხრეთით და დასავლეთით ირანს, ასევე აქვს ჩრდილო-დასავლეთში 8 კმ საზღვარი [[თურქეთი|თურქეთთან]].

[[1918|1918 წელს]] [[აზერბაიჯანის დემოკრატიული რესპუბლიკა|აზერბაიჯანის დემოკრატიულმა რესპუბლიკამ]] გამოაცხადა თავისი დამოუკიდებლობა. [[1920|1920 წელს]] ქვეყანა შევიდა [[სსრკ]]-ს შემადგენლობაში, როგორც [[აზერბაიჯანის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა]].<ref>{{cite book |last=Pipes|first=Richard |authorlink=Richard Pipes|year=1997|location=Cambridge, Massachusetts|title=The Formation of the Soviet Union: Communism and Nationalism 1917–1923|pages= 218–220, 229 |edition=2nd |publisher=Harvard University Press |isbn=978-0-674-30951-7}}</ref> თანამედროვე აზერბაიჯანის რესპუბლიკამ თავისი დამოუკიდებლობა გამოაცხადა [[1991|1991 წლის]] [[30 აგვისტო]]ს,<ref>
{{cite book|last=King|first=David C.|title=Azerbaijan|url=https://archive.org/details/azerbaijan00king|date=2006|publisher=Marshall Cavendish|page=[https://archive.org/details/azerbaijan00king/page/27 27]|isbn =978-0761420118}}</ref> [[სსრკ-ის დაშლა|სსრკ-ის ოფიციალურ დაშლამდე]], რომელიც [[1991|1991 წლის]] დეკემბერში მოხდა. [[1991|1991 წლის]] სექტემბერში, სადავო [[მთიანი ყარაბაღი]]ს რეგიონის სომეხთა უმრავლესობა გამოეყო აზერბაიჯანს, შემდგომში [[სეპარატიზმი|სეპარატისტული]] [[მთიანი ყარაბაღის რესპუბლიკა|მთიანი ყარაბაღის რესპუბლიკის]] შექმნის მიზნით.<ref>{{cite book|author=Zürcher, Christoph|year=2007|title=The Post-Soviet Wars: Rebellion, Ethnic Conflict, and Nationhood in the Caucasus ([Online-Ausg.]. ed.). |url=https://archive.org/details/postsovietwarsre00zurc|location=New York|publisher=New York University Press|page=[https://archive.org/details/postsovietwarsre00zurc/page/168 168]|isbn=978-0814797099}}</ref> [[1994]] წელს, [[ყარაბაღის ომი]]ს დასრულების შემდეგ, რეგიონი და მის გარეთ მყოფი შვიდი მიმდებარე რაიონი, დე-ფაქტო დამოუკიდებელი გახდა. ეს რაიონები, საერთაშორისო დონეზე აღიარებულია, როგორც აზერბაიჯანის ნაწილი, რომელიც [[ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაცია|ეუთოს]] მიერ შექმნილ სტატუსამდე მიიღეს.<ref>[https://web.archive.org/web/20110503185041/http://www.un.org/russian/documen/scresol/res1993/res822.htm  Резолюция СБ ООН № 822 от 30 апреля 1993 года]</ref><ref>[http://www.un.org/russian/documen/scresol/res1993/res853.htm  Резолюция СБ ООН № 853 от 29 июля 1993 года]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20110503185045/http://www.un.org/russian/documen/scresol/res1993/res874.htm Резолюция СБ ООН № 874 14 октября 1993 года]</ref><ref>[http://www.un.org/russian/documen/scresol/res1993/res884.htm Резолюция СБ ООН № 884 от 12 ноября 1993 года]</ref> შემდგომი [[მთიანი ყარაბაღის ომი (2020)|2020 წლის ომის]] შედეგად, აზერბაიჯანმა დაიბრუნა მთიანი ყარაბაღის გარშემო მდებარე 7 რაიონი და თვით რეგიონის გარკვეული ნაწილი.<ref>{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2020/11/09/world/middleeast/armenia-settlement-nagorno-karabakh-azerbaijan.html|title=Facing Military Debacle, Armenia Accepts a Deal in Nagorno-Karabakh War|first=Andrew E.|last=Kramer|date=November 10, 2020|via=NYTimes.com}}</ref>

აზერბაიჯანი უნიტარული და ნახევრადსაპრეზიდენტო რესპუბლიკაა. ქვეყანა [[ევროპის საბჭო]]ს, [[ეუთო]]-სა და [[ნატო]]-ს „[[პარტნიორობა მშვიდობისთვის]]“ პროგრამის წევრია. აზერბაიჯანი ექვსი დამოუკიდებელი [[თურქული დინასტიებისა და ქვეყნების სია|თურქულენოვანი ქვეყნიდან]] ერთ-ერთია, ასევე [[თურქული საბჭო]]სა და [[თურქული კულტურის საერთაშორისო ორგანიზაცია|თურქსოის]] აქტიური წევრია. აზერბაიჯანს, 158 ქვეყანასთან აქვს დიპლომატიური ურთიერთობა და 38 საერთაშორისო ორგანიზაციის წევრია.<ref name="FCO">{{cite web |title=Azerbaijan: Membership of international groupings/organisations |publisher=British Foreign & Commonwealth Office |url=http://www.fco.gov.uk/servlet/Front?pagename=OpenMarket/Xcelerate/ShowPage&c=Page&cid=1007029394365&a=KCountryProfile&aid=1019233781986 |accessdate=26 May 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070609103711/http://www.fco.gov.uk/servlet/Front?pagename=OpenMarket%2FXcelerate%2FShowPage&c=Page&cid=1007029394365&a=KCountryProfile&aid=1019233781986 |archivedate=9 ივნისი 2007 |url-status=live |df=dmy }}</ref> [[სუამი]]ს, [[დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობა|დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობის]] (დსთ)<ref>{{cite book|last=Europa Publications Limited|year=1998|title=Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States|page= 154|edition= |publisher=Routledge |isbn=978-1-85743-058-5}}</ref> და ქიმიური იარაღის აკრძალვის ორგანიზაციის ერთ-ერთი დამფუძნებელი წევრია. 1992 წლიდან [[გაერო]]ს წევრი და 2006 წლის 9 მაისიდან, [[გაეროს გენერალური ასამბლეა|გაეროს გენერალური ასამბლეის]] მიერ ახლადშექმნილი „ადამიანის უფლებათა საბჭოს“ წევრი. მისი წევრობის ვადა, 2006 წლის 19 ივნისიდან დაიწყო.<ref name="Un.org">{{cite web|url=http://www.un.org/ga/60/elect/hrc/ |title=Elections & Appointments – Human Rights Council |publisher=United Nations |accessdate=3 January 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081220224503/http://www.un.org/ga/60/elect/hrc/ |archivedate=20 December 2008 |url-status=live |df=dmy }}</ref> აზერბაიჯანი, აგრეთვე [[მიუმხრობლობის მოძრაობა|მიუმხრობლობის მოძრაობის]] წევრი სახელმწიფოა, ფლობს დამკვირვებლის სტატუსს [[მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაცია]]ში და არის [[საერთაშორისო ტელეკომუნიკაციების კავშირი]]ს კორესპონდენტი.<ref name="FCO"/><ref>{{cite news |title=The non-aligned engagement|url=http://www.thejakartapost.com/news/2011/05/24/the-non-aligned-engagement.html|work=[[The Jakarta Post]]|accessdate=26 May 2011}}</ref>

[[აზერბაიჯანის კონსტიტუცია|აზერბაიჯანის კონსტიტუციით]] არ არის განსაზღვრული ქვეყნის ოფიციალური რელიგია და ყველა ძირითადი პოლიტიკური ძალა, ქვეყანა [[სეკულარიზმი|სეკულარული]] წყობისაა. თუმცა, მოსახლეობის უმრავლესობა შიიტი მუსლიმია.<ref>{{Cite book|title=Azerbaijan Since Independence|first=Svante E.|last=Cornell|publisher=M.E. Sharpe|year=2010|pages=165, 284|quote=Indicative of general regional trends and a natural reemergence of previously oppressed religious identity, an increasingly popular ideological basis for the pursuit of political objectives has been Islam.... The government, for its part, has shown an official commitment to Islam by building mosques and respecting Islamic values... Unofficial Islamic groups sought to use aspects of Islam to mobilize the population and establish the foundations for a future political struggle.... Unlike Turkey, Azerbaijan does not have the powerful ideological legacy of secularism... the conflict with Armenia has bred frustration that is increasingly being answered by a combined Islamic and nationalist sentiment, especially among younger people... All major political forces are committed to secularism and are based, if anything, on a nationalist agenda.}}</ref> მაგრამ, აზერბაიჯანელების უმრავლესობა აქტიურად არ ასრულებს ნებისმიერი რელიგიის მოთხოვნას და ქვეყანა მუსლიმურ სამყაროში ერთ-ერთ ყველაზე არარელიგიურ ქვეყანად მიიჩნევა, ხოლო „Pew Research Center“-ისა და „Gallup“-ის გამოკითხვის მიხედვით, მოსახლეობის 53% ამბობს, რომ რელიგია ნაკლებად მნიშვნელოვანია მათ ცხოვრებაში.<ref>http://www.gallup.com/poll/114211/alabamians-iranians-common.aspx</ref><ref>https://worldview.gallup.com/default.aspx</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.prweb.com/releases/2013/6/prweb10839650.htm |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2017-05-31 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20201123235711/http://www.prweb.com/releases/2013/6/prweb10839650.htm |archivedate=2020-11-23 }}</ref><ref>http://www.pewresearch.org/fact-tank/2017/02/27/muslims-and-islam-key-findings-in-the-u-s-and-around-the-world/</ref> აზერბაიჯანში ადამიანური განვითარების მაღალი დონეა, რომელიც აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნების უმრავლესობას უტოლდება.<ref>{{cite web| title = Human Development Index and its components| publisher = United Nations Development Programme| url = http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Table1.pdf| format = PDF| accessdate = 2016-12-25| archiveurl = https://web.archive.org/web/20101121150504/http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Table1.pdf| archivedate = 2010-11-21}}</ref> ქვეყანას ეკონომიკური განვითარებისა<ref>
{{cite news|url=http://www.newsweek.com/2010/08/15/interactive-infographic-of-the-worlds-best-countries.html |title=Interactive Infographic of the World's Best Countries |work=Newsweek |date=15 August 2010 |accessdate=24 July 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722070231/http://www.newsweek.com/2010/08/15/interactive-infographic-of-the-worlds-best-countries.html |archivedate=22 July 2011 |url-status=live |df=dmy}}</ref> და განათლების მაღალი დონე ახასიათებს,<ref>{{cite web|url=http://www.news.az/articles/society/47727|title=Literacy rate among schoolchildren in Azerbaijan is 100% – UN report|work=News.Az|date=28 October 2011|accessdate=25 დეკემბერი 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151208204940/http://news.az/articles/society/47727|archivedate=8 დეკემბერი 2015}}</ref> ისევე როგორც უმუშევრობის დაბალი მაჩვენებელი.<ref>{{cite web| title = Employment statistics in Azerbaijan| publisher = The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan| url = http://www.azstat.org/publications/azfigures/2010/en/005.shtml| accessdate = 26 May 2007| archiveurl = https://web.archive.org/web/20130725071537/http://www.azstat.org/publications/azfigures/2010/en/005.shtml| archivedate = 25 ივლისი 2013}}</ref> დავოსის მსოფლიო ეკონომიკური ფორუმის თანახმად, აზერბაიჯანის ეკონომიკა 2016 წელს, 138 ქვეყანას შორის 37-ე ადგილზე გავიდა.<ref>{{Cite web|url=http://reports.weforum.org/global-competitiveness-index/country-profiles/#economy=AZE|title=Global Competitiveness Index 2016–2017 edition|last=|first=|date=|website=reports.weforum.org|publisher=World Economic Forum|dead-url=|access-date=|accessdate=2017-05-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170602210934/http://reports.weforum.org/global-competitiveness-index/country-profiles/#economy=AZE|archivedate=2017-06-02}}</ref> 2015 წლის გლობალური კონკურენტუნარიანობის ინდექსის მიხედვით, რეგიონში ამ თვალსაზრისით აზერბაიჯანს ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი აქვს.<ref>{{Cite web|url=http://reports.weforum.org/global-competitiveness-report-2015-2016/economies/#economy=AZE|title=Global Competitiveness Index 2015 edition|last=|first=|date=|website=reports.weforum.org|publisher=World Economic Forum|dead-url=|access-date=}}</ref>

„ასანის“ მომსახურება, რომელიც დაინერგა პრეზიდენტის ბრძანებით,<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/public-leaders-network/2013/jul/31/azerbaijan-public-service-assessment-network|title=Azerbaijan's one-stop public service shop is driving up efficiency|last=Jafarov|first=Kamal|date=2013-07-31|work=The Guardian|access-date=2017-03-14|language=en-GB|issn=0261-3077}}</ref> ქვეყნის მასშტაბით ცნობილია, როგორც საჯარო სამსახურში ქრთამისგან და კორუფციისგან თავისუფალი მომსახურების სააგენტო.<ref>{{cite web|url=https://www.oecd.org/corruption/acn/Azerbaijan-Round-4-Monitoring-Report-ENG.pdf|title=Anti-Corruption Reforms in AZERBAIJAN|work=Fourth Round of Monitoring of the Istanbul Anti-Corruption Action Plan|publisher=[[OECD]]|date=16 January 2017}}</ref> ''ASAN'' სერვისმა 2015 წელს გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის საჯარო სამსახურის ჯილდო მოიპოვა,<ref>{{Cite web |url=http://workspace.unpan.org/sites/Internet/Documents/Winners%202015%20UNPSA%204.06.15.docx.pdf |title=2015 United Nations Public Service Awards Winners |accessdate=2017-05-31 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170215101144/http://workspace.unpan.org/sites/Internet/Documents/Winners%202015%20UNPSA%204.06.15.docx.pdf |archivedate=2017-02-15 }}</ref> რომელიც მსოფლიოში საჯარო მომსახურების სფეროში ყველაზე პრესტიჟული ჯილდოა.<ref>{{Cite news|url=http://finance.yahoo.com/news/asan-index-measure-quality-public-162500897.html|title=ASAN Service Index Will Measure Quality of Public Service Delivery|access-date=2017-03-14|language=en-US}}</ref>

აზერბაიჯანში მაღალ დონეზეა განვითარებული კორუფცია, განსაკუთრებით საჯარო სამსახურში.<ref>{{cite web|url=http://www.parliament.uk/briefing-papers/sn06650.pdf|title=''Azerbaijan and the 2013 presidential election'' |work=UK Parliament briefing papers|date=25 October 2013}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.transparency.org/cpi2012/results|title=2012 Corruption Perceptions Index – Results|publisher=Transparency International|accessdate=4 July 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130528032608/http://www.transparency.org/cpi2012/results|archivedate=28 მაისი 2013}}</ref> მმართველ პარტიას, [[ახალი აზერბაიჯანი (პარტია)|ახალ აზერბაიჯანს]], ბრალად ედება ავტორიტარიზმი და ადამიანის უფლებათა დარღვევის ფაქტები.<ref>{{cite web | title = Introduction: Azerbaijan | publisher = CIA World Factbook | url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/aj.html | accessdate = 6 March 2014 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20160709035525/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/aj.html | archivedate = 9 ივლისი 2016 }}</ref><ref>{{cite web|title = Human Rights Watch: Azerbaijan |publisher = Human Rights Watch|url = https://www.hrw.org/europecentral-asia/azerbaijan|accessdate = 6 March 2014}}</ref>

== ეტიმოლოგია ==
[[ფაილი:Azerbaijan Republic map (ka).png|thumb|აზერბაიჯანი და ძირითადი ქალაქები.]]
თანამედროვე ეტიმოლოგიის მიხედვით, ''აზერბაიჯანის'' სახელწოდება მომდინარეობს [[აქემენიანთა იმპერია|აქემენიანთა იმპერიის]] [[სპარსელები|სპარსელი]]<ref>{{cite book|last=Minahan|first=James |authorlink= |year=1998|location= |title=Miniature Empires: A Historical Dictionary of the Newly Independent States|url=https://archive.org/details/miniatureempires0000mina|page= [https://archive.org/details/miniatureempires0000mina/page/20 20]|edition= |publisher=Greenwood Publishing Group |doi= |isbn=978-0-313-30610-5}}</ref><ref>{{cite book |last=Chamoux|first=François |authorlink= |year=2003|location= |title=Hellenistic Civilization|url=https://archive.org/details/hellenisticcivil00cham_802|page= [https://archive.org/details/hellenisticcivil00cham_802/page/n37 26]|edition= |publisher=John Wiley and Sons |doi= |isbn=978-0-631-22241-5}}</ref><ref>{{cite book |last= Bosworth A.B.|first=Baynham E.J.|authorlink= |year=2002|location= |title=Alexander the Great in Fact and fiction|url= https://archive.org/details/alexandergreatfa00bosw|page= [https://archive.org/details/alexandergreatfa00bosw/page/92 92]|edition= |publisher=[[Oxford University Press]] |doi= |isbn=978-0-19-925275-6}}</ref> სატრაპის — [[ატროპატე]]საგან<ref>{{cite book |last=Houtsma|first=M. Th.|authorlink=Martijn Theodoor Houtsma |year= 1993|location= |title= First Encyclopaedia of Islam 1913–1936 |volume= |edition= reprint |publisher= BRILL |doi= |isbn=978-90-04-09796-4}}</ref><ref name="Schippmann">{{cite book |last=Schippmann|first=Klaus |authorlink= |year=1989 |location= |title=Azerbaijan: Pre-Islamic History|pages= 221–224|edition= |publisher=Encyclopædia Iranica |doi= |isbn=978-0-933273-95-5}}</ref>, რომელიც, [[ალექსანდრე მაკედონელი]]ს დროს, [[მიდია|მიდიის]] სატრაპად იყო დანიშნული.<ref name="Chaumont">Nevertheless, "despite being one of the chief vassals of Sasanian ''[[Shahanshah]]'', the Albanian king had only a semblance of authority, and the Sassanid [[marzban]] (military governor) held most civil, religious, and military authority.</ref><ref name="dictionary">{{cite book |last=Swietochowski|first=Tadeusz |authorlink= Tadeusz Swietochowski|year=1999|location= Lanham, Maryland|title=Historical Dictionary of Azerbaijan|volume= |edition= |publisher=The Scarecrow Press |doi= |isbn=978-0-8108-3550-4}}</ref> სხვების აზრით, ორიგინალური სახელწოდება თავისი ფესვებით, [[ზოროასტრიზმი]]სგან გამომდინარეობს. ავესტაში, ფრაშარდინ იაშტი („ჰიმნი ანგელოზებისთვის“), ნახსენებია „âterepâtahe ashaonô fravashîm ýazamaide“, რომელიც სიტყვასიტყვით ავესტიდან ითარგმნება, როგორც „ჩვენ ვცემთ თაყვანს ფრავაში წმინდა [[ატროპატენა]]ს“.<ref>{{cite book |last=Darmesteter|first=James|authorlink= James Darmesteter|year=2004|location= |title=Avesta Khorda Avesta: Book Of Common Prayer|page= 93|edition= reprint |chapter=Frawardin Yasht|chapter-url=http://www.avesta.org/ka/yt13sbe.htm|publisher=Kessinger Publishing |doi= |isbn=978-1-4191-0852-5}}</ref> სახელწოდება „ატროპატი“, ბერძნული ტრანსლიტერაციაა ძველი ირანულიდან, შესაძლოა, მიდიურ ენაზე, ნიშნავდეს „დაცულ (წმინდა) ცეცხლს“ ან „წმინდა ცეცხლის მიწას“.<ref name="Library of Congress">{{cite web| title =Azerbaijan: Early History: Iranian and Greek Influences | publisher = U.S. Library of Congress| url = http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+az0014)| accessdate = 7 June 2006 }}</ref> ბერძნული სახელწოდება აღნიშნულია [[დიოდორე სიცილიელი]]ს და [[სტრაბონი]] ნაშრომებში. ათასწლეულების განმავლობაში, სახელი ვითარდებოდა „Āturpātākān“ (შუა ირანი) შემდეგ „Ādharbādhagān“, „Ādharbāyagān“, „Āzarbāydjān“ (ახალი სპარსული) და დღეს „აზერბაიჯანი“.

1918 წელს, [[მუსავათი (პარტია)|მუსავათის]] მთავრობამ, ახლადშექმნილი [[აზერბაიჯანის დემოკრატიული რესპუბლიკა|აზერბაიჯანის დემოკრატიული რესპუბლიკისთვის]], მიიღო სახელწოდება „აზერბაიჯანი“, რომელიც გამოაცხადეს 1918 წლის 27 მაისს,<ref name="Atabaki2006">{{cite book|last=Atabaki|first=Touraj|authorlink=Touraj Atabaki|title=Iran and the First World War: Battleground of the Great Powers|url=https://books.google.com/books?id=M3adD9kNH1gC&pg=PA132|date=4 September 2006|publisher=I.B.Tauris|isbn=978-1-86064-964-6|page=132}}</ref> პოლიტიკური მიზეზების გამო.<ref>{{cite book|last1=Yilmaz|first1=Harun|title=National Identities in Soviet Historiography: The Rise of Nations Under Stalin|date=2015|publisher=Routledge|isbn=978-1317596646|page=21|quote=On May 27, the Democratic Republic of Azerbaijan (DRA) was declared with Ottoman military support. The rulers of the DRA refused to identify themselves as [Transcaucasian] Tatar, which they rightfully considered to be a Russian colonial definition. (...) Neighboring Iran did not welcome did not welcome the DRA's adoptation of the name of "Azerbaijan" for the country because it could also refer to Iranian Azerbaijan and implied a territorial claim.}}</ref><ref>{{cite book|last1=Barthold|first1=Vasily|title=Sochineniya, vol II/1|date=1963|location=Moscow|page=706|accessdate=4 December 2015|quote="(...) whenever it is necessary to choose a name that will encompass all regions of the republic of Azerbaijan, name [[Arran (Caucasus)|Arran]] can be chosen. But the term Azerbaijan was chosen because when the Azerbaijan republic was created, it was assumed that this and the [[Azerbaijan (Iran)|Persian Azerbaijan]] will be one entity, because the population of both has a big similarity. On this basis, the word Azerbaijan was chosen. Of course right now when the word Azerbaijan is used, it has two meanings as Persian Azerbaijan and as a republic, its confusing and a question rises as to which Azerbaijan is talked about."}}</ref> მიუხედავად იმისა, რომ სახელწოდება „აზერბაიჯანი“ ყოველთვის გამოიყენებოდა თანამედროვე [[აზერბაიჯანი (ირანი)|ჩრდილო-დასავლეთ ირანის რეგიონისთვის]].<ref name="I.B.Tauris">{{cite book|last1=Atabaki|first1=Touraj|title=Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran|date=2000|publisher=I.B.Tauris|isbn=9781860645549|page=25}}</ref><ref name="I.B. Tauris">{{cite book|last1=Dekmejian|first1=R. Hrair|last2=Simonian|first2=Hovann H.|title=Troubled Waters: The Geopolitics of the Caspian Region|date=2003|publisher=I.B. Tauris|isbn=978-1860649226|page=60|url=https://books.google.nl/books?id=4_jdnke35AgC&dq=azerbaijan+name+used+1918&hl=nl&source=gbs_navlinks_s|quote=Until 1918, when the Musavat regime decided to name the newly independent state Azerbaijan, this designation had been used exclusively to identify the [[Azerbaijan (Iran)|Iranian province of Azerbaijan]].}}</ref><ref name="Amsterdam University Press">{{cite book|last1=Rezvani|first1=Babak|title=Ethno-territorial conflict and coexistence in the caucasus, Central Asia and Fereydan: academisch proefschrift|date=2014|publisher=Amsterdam University Press|location=Amsterdam|isbn=978-9048519286|page=356|quote="The region to the north of the river Araxes was not called Azerbaijan prior to 1918, unlike the region in northwestern Iran that has been called since so long ago."}}</ref> ამდენად, 1918 წლამდე, სანამ მუსავათის მთავრობამ არ გადაწყვიტა, ახალი დამოუკიდებელი სახელმწიფოსთვის „აზერბაიჯანის“ სახელწოდების დარქმევა, ამ სახელწოდებით აღნიშნავდნენ მხოლოდ [[ირანი]]ს პროვინცია აზერბაიჯანს.<ref name="I.B. Tauris"/><ref name="Amsterdam University Press"/><ref>{{cite book|last1=Fragner|first1=B.G.|title=Soviet Nationalism: An Ideological Legacy to the Independant Republics of Central Asia|date=2001|publisher=I.B. Tauris and Company|pages=13–32|accessdate=4 December 2015|quote=In the post Islamic sense, Arran and [[Shirvan]] are often distinguished, while in the pre-Islamic era, Arran or the western [[Caucasian Albania]] roughly corresponds to the modern territory of the republic of Azerbaijan. In the [[Soviet Union|Soviet]] era, in a breathtaking manipulation, [[Azerbaijan (Iran)|historical Azerbaijan]] (northwestern [[Iran]]) was reinterpreted as "South Azerbaijan" in order for the Soviets to lay territorial claim on historical Azerbaijan proper which is located in modern-day northwestern Iran.}}</ref><ref name="Comrie1981">{{cite book|last=Comrie|first=Bernard|authorlink=Bernard Comrie|title=The Languages of the Soviet Union|url=https://books.google.com/books?id=QTU7AAAAIAAJ&pg=PA162|year=1981|publisher=CUP Archive|page=162|id=GGKEY:22A59ZSZFJ0}}</ref>

== ისტორია ==
{{მთავარი|აზერბაიჯანის ისტორია}}
===ძველ მატიანეთა გადმოცემა===
{{ციტატა|ხოლო იქმნა მეფობასავე შინა საურმაგისსა სირიასა ზედა მეფედ ანტიოხოზ დიდი. ამან ანტიოხოზ დაიპყრა რა ბაბილოვანი '''ადროპატანია''' (რომელსაცა სპარსნი ძველისამებრ წოდებისა უწოდებდეს '''აზარბაეჟანსა''', ხოლო აწინდელისაებრ წოდებისა უწოდენ '''ადრიბეჟანსა'''); მაშინ ანტიოხოს მოვიდა საზღვართაცა ზედა საქართველოჲსასა; მაშინ მთავრობდა კერძოთა ზედა ალვანიისათა, რომელ არს მჴარე კახეთისა, ვიდრე დარუბანდამდე არტაბაზან დადგენილი ერისთავად ფარნავაზის მიერ კერძოთა ამათ. ესე მივიდა ანტიოხოზის თანა დიდისა, ვინაჲდგან იყო იგი ფრიად მოხუცებულ წლითა; არამედ ანტიოხოზმან შეიწყნარა იგი პატივითა და მოსწერა წიგნი მშვიდობისა საურმაგ მეფესა, და მოითხოვა მხედრობა რაოდენიმე, რომელთაცა აღუთქვა მიცემა სასყიდლისა. ამას ზედა თანახმა ექმნა მეფეცა საურმაგ. და წარუვლინნა რაოდენნიმე მხედრობანი, და წარვიდა ანტიოხოს ბრძოლად რომაელთა; არამედ იძლივა მათგან<ref>[http://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/65894/1/Teimuraz_Batonishvili_Istoria.pdf თეიმურაზ ბატონიშვილი. „ისტორია დაწყებითგან ივერიისა, ესე იგი გიორგისა, რომელ არს სრულიად საქართველოისა“]</ref>.}}

=== ანტიკური ხანა ===
{{იხილეთ აგრეთვე|ატროპატენა|კავკასიის ალბანეთი}}
[[ფაილი:Ancient Azerbaijan 4.jpg|thumb|[[პეტროგლიფები]] [[გობუსტანის სახელმწიფო ნაკრძალი]]ს ტერიტორიაზე, დათარიღებული [[ძვ. წ. X ათასწლეული]]თ, რომელიც იუნესკოს [[მსოფლიო მემკვიდრეობა|მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაშია]].]]
აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე, ადამიანის დასახლების ადრეული ნიშნები თარიღდება გვიანდელი [[ქვის ხანა|ქვის ხანით]] და დაკავშირებულია [[აზიხის მღვიმე|აზიხის მღვიმის]] [[გობუსტანის სახელმწიფო ნაკრძალი|გურუჩაის კულტურასთან]].<ref>{{cite web| last = Azakov| first = Siyavush| title = National report on institutional landscape and research policy Social Sciences and Humanities in Azerbaijan| work = Institute of Physics| publisher = [[Azerbaijan National Academy of Sciences]]| url = http://www.globalsocialscience.org/uploads/c_GlobalSSH%20-%20Azerbaijan%20institutional%20report%20FINAL.pdf| accessdate = 27 May 2007| archiveurl = https://web.archive.org/web/20151231190308/http://www.globalsocialscience.org/uploads/c_GlobalSSH%20-%20Azerbaijan%20institutional%20report%20FINAL.pdf| archivedate = 31 დეკემბერი 2015}}</ref> [[ზედა პალეოლითი]]ს და გვიანდელი [[ბრინჯაოს ხანა|ბრინჯაოს ხანის]] კულტურა დამოწმებულია ''თაღილარის'', ''დამჯილის'', ''ზარის'', ''იატაგ-იერის'' გამოქვაბულებში, ასევე ''ლეილათეფეს'' და ''სარაითეფეს'' [[ნეკროპოლისი|ნეკროპოლისებში]].

ადრეული დასახლებები შეიცავს, ძვ. წ. IX საუკუნის [[სკვითები|სკვითებსაც]].<ref name="Library of Congress" /> სკვითების შემდეგ, მდინარე [[არაქსი]]ს სამხრეთით მდებარე რეგიონში, ირანის [[მიდია|მიდიელები]] დომინირებდნენ.<ref name="dictionary" /> მიდიელებმა შექმნეს დიდი იმპერია ძვ.წ. 900-700 წლებში, რომელიც ძვ.წ. 550 წელს [[აქემენიანთა იმპერია|აქემენიანთა იმპერიის]] შემადგენლობაში შევიდა. აქემენიანთა მიერ ამ ტერიტორიის დაპყრობის შემდეგ, აქ [[ზოროასტრიზმი]] გავრცელდა.<ref>{{Cite book|last=Chaumont|first=M. L.|chapter=Albania|title=Encyclopædia Iranica|year=1984|chapter-url=http://www.iranicaonline.org/articles/albania-iranian-aran-arm}}</ref> მოგვიანებით ტერიტორია გახდა ჯერ [[ალექსანდრე მაკედონელი]]ს [[ძველი მაკედონია|იმპერიის]], ხოლო შემდეგ მისი მემკვიდრის, [[სელევკიდების სახელმწიფო|სელევკიდების იმპერიის]] ნაწილი. ამ პერიოდში ზოროასტრიზმი გავრცელდა კავკასიასა და ატროპატენაში. [[კავკასიის ალბანეთი|კავკასიის ალბანელები]], რომლებიც არიან ჩრდილო-აღმოსავლეთ აზერბაიჯანის თავდაპირველი მოსახლეობა, ძვ.წ. IV საუკუნიდან დაწყებული მართავდნენ ამ ტერიტორიას, სადაც ჩამოაყალიბეს დამოუკიდებელი სამეფო.

ძვ.წ. IV და III საუკუნეებში, აქემენიანთა იმპერიის დამხობის შემდეგ, თანამედროვე აზერბაიჯანის სამხრეთ-დასავლეთი ნაწილი იყო სომხეთის სამეფოს ნაწილი, რომელიც მართული იყო [[ერვანდუნები]]ს დინასტიის მიერ. ძვ.წ. 189 და ჩვ. წ. 428 წლებს შორის, თანამედროვე აზერბაიჯანის დასავლეთი ნაწილი, მათ შორის ანკლავი [[ნახიჩევანის ავტონომიური რესპუბლიკა]], შედიოდა [[დიდი სომხეთი|სომხეთის სამეფოს]] შემადგენლობაში, რომელსაც მართავდა [[არტაშესიანთა დინასტია|არტაშესიანთა]] და [[არშაკუნიანები]]ს დინასტია,<ref>Maps and accompanying commentary in Hewsen, Robert H. ''Armenia: a Historical Atlas''. Chicago: University of Chicago Press, 2001: map 19 (Orontid Armenia, p. 33), map 20 (Empire of [[Tigranes the Great]], p. 34, map 21 (Artaxiad Armenia, p. 35), map 27 (Arsakid Armenia, p. 45</ref><ref>A. E. Redgate. The Armenians. Blackwell Publishers. Oxford. Maps 2.1, 7.2, 8.2</ref> ხოლო ეს უკანასკნელი დინასტია თავადვე იყო ამავე სახელწოდების დინასტიის ნაწილი, რომელიც [[პართია|პართიის იმპერიის]] დინასტიას წარმოადგენდა.

[[ირანი]]სა და [[ბიზანტიონი|ბიზანტიის]] მიერ სომხეთის სამეფოს გაყოფის შემდეგ, 387 წელს, დღევანდელი ყარაბაღი და [[უტიქი]]ს პროვინცია, რომლებიც ეთნიკურად შერეული მოსახლეობით გამოირჩეოდნენ, გადაეცა [[კავკასიის ალბანეთი|კავკასიის ალბანეთს]].<ref>Hewsen, Robert H. ''Armenia: a Historical Atlas''. Chicago: University of Chicago Press, 2001, p. 102.</ref><ref>Robert H. Hewsen. Ethno-history and the Armenian influence upon the Caucasian Albanians. Classical Armenian culture: Influence and creativity, Scholars press, Philadelphia, 1982, p.33.</ref>

=== ფეოდალური ხანა ===
{{მრავალი სურათი
 | ზონა = left
 | მიმართულება = horizontal
 | სათაური = [[ყიზყალასი]] და [[შირვანშაჰების სასახლე]] ბაქოს [[იჩერი-შეჰერი|ძველ ქალაქში]], [[იუნესკო]]ს [[მსოფლიო მემკვიდრეობა|მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლია]], რომელიც XI-XII საუკუნეებში აშენდა.
 | ფაილი1 = Qız qalası ümumi 2016.jpg
 | ალტ1 = Maiden Tower
 | წარწერა1 = ქალწულის კოშკი
 | სიგანე1 = 160
 | ფაილი2 = Şirvanşahlar saray kompleksi.jpg
 | ალტ2 = Palace of the Shirvanshahs
 | წარწერა2 = შირვანშაჰების სასახლე
 | სიგანე2 = 185
}}

252 წელს, [[სასანიანები|სასანიდების იმპერიამ]] [[კავკასიის ალბანეთი]] ვასალურ სახელმწიფოდ გადააქციეს, ხოლო მეფე ურნაირმა IV საუკუნეში ოფიციალურ რელიგიად ქრისტიანობა მიიღო. მიუხედავად სასანიდების მმართველობისა, ალბანეთი IX საუკუნემდე რეგიონში აშკარა ერთეულად დარჩა, ხოლო სასანიდებს სრულად დაქვემდებარებულმა ალბანეთმა შეინარჩუნა თავისი მონარქია. მიუხედავად იმისა, რომ სასანიდების იმპერატორის ერთ-ერთ წამყვან ვასალად ითვლებოდა, ალბანეთის მეფეს მხოლოდ წარმოსახვითი ძალაუფლება ჰქონდა, ხოლო სასანიდ [[მარზპანი|მარზპანს]] (სამხედრო გუბერნატორი) ჰქონდა სამოქალაქო, რელიგიური და სამხედრო ძალაუფლება.

VII საუკუნის პირველ ნახევარში, კავკასიის ალბანეთი, როგორც სასანიდების ვასალი, მოექცა მაჰმადიანების მმართველობის ქვეშ, როდესაც სპარსეთი [[ირანის დაპყრობა არაბების მიერ|არაბებმა დაიპყრეს]]. [[ომაიანთა სახალიფო]]მ, კავკასიიდან სასანიდებისა და ბიზანტიელების გაძევების შემდეგ და 667 წელს ქრისტიანი ხელმძღვანელის, [[ჯავანშირი]]ს წინააღმდეგობის ჩახშობის შემდეგ, კავკასიის ალბანეთი ვასალურ სახელმწიფოდ გადააქცია. ძალაუფლების ვაკუუმი, რომელიც [[აბასიანთა სახალიფო]]ს დაშლის შემდეგ წარმოიშვა, მალევე შეივსო მრავალი ადგილობრივი დინასტიის, როგორიცაა [[სალარიდები]]ს, [[საჯიდები]]ს, [[შედადიანები]]ს, [[რავადიდები]]სა და [[ბაიუდები]]ს ხარჯზე. XI საუკუნის დასაწყისში, ტერიტორია თანდათანობით შევიდა [[ოღუზები|ოღუზ თურქების]] გავლენის ქვეშ, რომლებიც [[ცენტრალური აზია|ცენტრალური აზიიდან]] შემოვიდნენ. პირველი თურქული დინასტია, რომელიც წარმოიშვა იყო [[სელჩუკთა სახელმწიფო]], რომელიც 1067 წელს შემოიერთა ტერიტორია, რომელიც დღეს აზერბაიჯანად არის ცნობილი.

თანამედროვე აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე მცხოვრები პრე-თურქული მოსახლეობა საუბრობდა რამდენიმე ინდოევროპულ და კავკასიურ ენაზე, მათ შორის [[სომხური ენა|სომხურად]]<ref>Hewsen, Robert H. Armenia: a Historical Atlas. Chicago. University of Chicago Press. 2001 /// map Caucasian Albania</ref><ref>Hewsen, Robert H. Ethno-History and the Armenian Influence upon the Caucasian Albanians. Classical Armenian Culture: Influences and Creativity. Thomas J. Samuelian. Philadelphia: Scholars Press. 1982. გვ. 45</ref><ref>{{cite book|author=Hewsen, Robert H.|title=''Armenia: a Historical Atlas''|location=Chicago|publisher=University of Chicago Press|year=2001|pages=32–33, map 19 (shows the territory of modern Nagorno-Karabakh as part of the [[Orontids]]' Kingdom of Armenia)}}</ref><ref name="VII в 1877">Моисей Хоренский. Армянская География VII в. Перевод Патканова К.П. СПб., 1877. стр. 40,17</ref><ref>Hewsen, Robert H. "The Kingdom of Artsakh," in T. Samuelian & M. Stone, eds. ''Medieval Armenian Culture''. Chico, CA, 1983</ref> და [[ირანული ენები|ირანულად]] და [[ძველი აზერბაიჯანული ენა|ძველ აზერბაიჯანულად]], რომელიც შეიცვალა [[თურქული ენები|თურქული ენით]], რაც დღევანდელი [[აზერბაიჯანული ენა|აზერბაიჯანული ენის]] წინამორბედია.<ref>{{cite book|last=Yarshater|first=E.|chapter=The Iranian Language of Azerbaijan|title=Encyclopædia Iranica|volume=III/2|year=1987|chapter-url=http://www.iranicaonline.org/articles/azerbaijan-vii}}</ref> ზოგიერთმა ლინგვისტმა ასევე განაცხადა, რომ [[თათური ენა|თათური დიალექტი]], რომელიც გავრცელებულია [[აზერბაიჯანი (ირანი)|ირანის აზერბაიჯანში]] და აზერბაიჯანის რესპუბლიკაში, რომელზეც [[თათები]] ლაპარაკობენ, ძველი აზერბაიჯანულის შთამომავალია.<ref>{{cite book |last=Ludwig |first=Paul|year=1998|location= Cambridge|title=Proceedings of the Third European Conference of Iranian Studies|volume= 1 |edition= Nicholas Sims-Williams (ed.) |publisher= Wiesbaden: Reichert |isbn=978-3-89500-070-6}}</ref><ref>{{cite book |last=Roy |first=Olivier |year=2007|title=The new Central Asia: geopolitics and the birth of nations|page= 6 |edition= reprint |publisher=I.B. Tauris |url=https://books.google.com/?id=-eMcn6Ik1v0C&pg=PA7 |isbn=978-1-84511-552-4}}</ref> ადგილობრივად ტერიტორიას განაგებდა სელჩუკების მიერ დანიშნული [[ილდეღიზიდები]], რომლებიც ტექნიკურად სელჩუკების სულთნის ვასალი იყო, მაგრამ ზოგჯერ დე-ფაქტოდ თვითმმართველები. სელჩუკების მმართველობის ქვეშ, ადგილობრივი პოეტები, როგორიცაა [[ნიზამი განჯევი]] და [[ხაკანი შირვანი|ხაკანი]], ხელი შეუწყვეს [[სპარსული ლიტერატურა|სპარსული ლიტერატურის]] აყვავებას დღევანდელი აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე.

მომდევნო მმართველი სახელმწიფო გახლდა ჯალაირიდის სასულთნო, რომელიც მალევე დაეცა [[თემურლენგი]]ს დაპყრობის შედეგად.

[[შირვანშაჰი|შირვანშაჰების]] ადგილობრივი დინასტია გახდა თემურლენგის იმპერიის ვასალური სახელმწიფო და დაეხმარა მას [[თოხთამიში]]ს [[ოქროს ურდო]]ს წინააღმდეგ ომში. თემურლენგის გარდაცვალების შემდეგ, ჩამოყალიბდა ორი დამოუკიდებელი და კონკურენტი სახელმწიფო: [[ყარა-ყოიუნლუ]] და [[აყ-ყოიუნლუ]]. შირვანშაჰებმა დაბრუნდნენ და დაამყარეს ავტონომიური მმართველობის მაღალი დონე, როგორც ადგილობრივი მმართველები და ვასალები 861 წლიდან 1539 წლამდე. 1501 წელს, ირანის [[სეფიანთა იმპერია|სეფიანთა დინასტიის]] მიერ მათი დაპყრობისა და დევნის დროს, უკანასკნელმა დინასტიამ [[შიიზმი|შიიტური ისლამი]] მიაღებინა თავის [[სუნიზმი|სუნიტ]] მოსახლეობას,<ref>{{cite book |last=R. Ward|first=Steven |year=2009|title=Immortal: a military history of Iran and its armed forces|url=https://archive.org/details/immortalmilitary00libg|page= [https://archive.org/details/immortalmilitary00libg/page/n57 43] |edition= |publisher=[[Georgetown University Press]] |isbn=978-1-58901-258-5}}</ref><ref>{{cite book |last=Malcolm Wagstaff|first=John |year=1985|title=The evolution of middle eastern landscapes: an outline to A.D. 1840, Part 1840|page= 205 |edition= |publisher=Rowman & Littlefield | url=https://books.google.com/books?id=tcPWhU10mGMC&pg=PA205&dq=safavid+persia+conversion&cd=116#v=onepage&q=safavid%20persia%20conversion&f=false|isbn=978-0-389-20577-7}}</ref><ref>{{cite book |last=L. Altstadt|first=Audrey |year=1992|title=The Azerbaijani Turks: power and identity under Russian rule|page= 5 |edition= |publisher=Hoover Press |url=https://books.google.com/?id=sZVN2MwWZVAC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false | isbn=978-0-8179-9182-1}}</ref> რადგან ამ დროს ირანი სუნიტურ [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთის იმპერიის]] წინააღმდეგ იბრძოდა.<ref>{{cite book |last=Akiner|first=Shirin |authorlink= Shirin Akiner |year=2004|title=The Caspian: politics, energy and security|page= 158 |edition= |publisher=RoutledgeCurzon |url=https://books.google.com/books?id=N8IKR0oqdRkC&pg=PA158&dq=safavid+persia+conversion&cd=201#v=onepage&q=&f=false |isbn=978-0-7007-0501-6}}</ref> ამის და კიდევ რიგი მოვლენების კომბინაციით, სეფიანებმა საფუძველი ჩაუყარეს იმ ფაქტს, რომ ირანი და აზერბაიჯანის რესპუბლიკა დღეს ერთადერთი ქვეყნებია, სადაც მოსახლეობის უმრავლესობას შიიტი მუსლიმები წარმოადგენენ.<ref name="books.google.com.au">{{cite book |author=Shirin Akiner |url=https://books.google.com/books?id=N8IKR0oqdRkC&pg=PA158&dq=safavid+persia+conversion&lr=&as_brr=3&cd=201#v=onepage&q=&f=false|title=The Caspian |publisher=Taylor & Francis |year=2004 |isbn=9780203641675 |accessdate=4 July 2015}}</ref> სეფიანების ძალისხმევის მიუხედავად, ოსმალებმა მოკლე დროით მოახერხეს საუკუნეების მანძილზე ორჯერ დაეკავებინათ აზერბაიჯანის დღევანდელი ტერიტორიები. ასევე, ბაქო და მისი შემოგარენი XVIII საუკუნის რუსულ-სპარსეთის ომის (1722-23) შედეგად, რუსებმა მოკლე დროით ჩაიგდეს ხელში. სეფიანთა ირანის მეზობელი მეტოქეების მიერ, ამ ხანმოკლე გამარჯვების მიუხედავად, აზერბაიჯანი დარჩა წყვეტილი ირანული მმართველობის ქვეშ, სეფიანთა გამოჩენის დასაწყისიდან XIX საუკუნემდე.

=== თანამედროვე ხანა ===
{{მთავარი|რუსეთ-ირანის ომები|გულისტანის საზავო ხელშეკრულება|თურქმენჩაის ზავი}}
{{იხილეთ აგრეთვე|აზერბაიჯანის დემოკრატიული რესპუბლიკა|აზერბაიჯანის სსრ|აზერბაიჯანი მეორე მსოფლიო ომში}}
[[ფაილი:Khanates of the Caucasus in the 18th-19th centuries.png|thumb|220px|left|ჩრდილოეთ და სამხრეთ სახანოების ტერიტორიები (და სასულთნოები) XVIII და XIX საუკუნეებში.<ref>"In Safavi times, Azerbaijan was applied to all the muslim-ruled khanates of the eastern Caucasian as well, as to the area south of the Araz River as far as the Qezel Uzan River, the latter region being approximately the same as the modern Iranian ostans of East and West Azerbaijan."{{cite book |last=Atkin|first=Muriel |year=1980|title=Russia and Iran, 1780–1828|page=xi |edition= |publisher=University of Minnesota Press |url=https://books.google.com/?id=swXiVZjonCQC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|isbn=978-0-8166-5697-4}}</ref>]]

[[სეფიანთა იმპერია|სეფიანთა]] მმართველობის შემდეგ, ეს ტერიტორია სპარსულ დინასტიას, [[აფშარიდების იმპერია|აფშარებსა]] და [[ზენდები|ზენდებს]] ეკუთვნოდა და ხანმოკლედ [[ყაჯარების იმპერია|ყაჯარებს]], სანამ ეს უკანასკნელი საბოლოოდ იძულებული არ გახდა XIX საუკუნეში რუსეთის იმპერიისთვის გადაეცა ტერიტორია. თუმცა, ამ ტერიტორიაზე გაჩნდა ახალი [[კავკასიის სახანოები|სახანოები]], განსაკუთრებით კი ზენდების დინასტიის კრახისა და ყაჯარების მმართველობის დასაწყისში, დამოუკიდებელი მმართველობებს სხვადასხვა ფორმებით.<ref>{{cite book|last1=Walker|first1=Christopher J.|title=Armenia, the survival of a nation|date=1980|publisher=Croom Helm|page=45|url=https://books.google.nl/books?id=y85tAAAAMAAJ&q=caucasus+khanates+semi-independent&dq=caucasus+khanates+semi-independent&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwil5cPCkNHNAhXrA8AKHbSQCzw4FBDoAQhTMAg|quote=Tsitsianov next moved against the semi-independent Iranian khanates. On the thinnest of pretexts he captured the Muslim town of Gandja, the seat of Islamic learning in the Caucasus (...)}}</ref><ref>{{cite book|last1=Saparov|first1=Arsène|title=From Conflict to Autonomy in the Caucasus: The Soviet Union and the Making of Abkhazia, South Ossetia and Nagorno Karabakh|date=2014|publisher=Routledge|isbn=978-1317637837|quote=Even though these principalities [the khanates] had not been under Iranian suzerainty since the assasination of [[Nadir Shah]] in 1747, they were traditionally considered an inalienable part of Iranian domains. (...) To the semi-independent Caucasian principalities the appearance of the new Great Power (...)}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Kashani-Sabet |first=Firoozeh |date=May 1997 |title=Fragile Frontiers: The Diminishing Domains of Qajar Iran |journal=International Journal of Middle East Studies |volume=29 |issue=2 |page=210 |url= |quote=In 1795, Ibrahim Khalil Khan, the wali of Qarabagh, warned Sultan Selim III of Aqa Muhammad Khan's ambitions. Fearing for his independence, he informed the Sultan of Aqa Muhammad Khan's ability to subdue Azerbaijan and later Qarabagh, Erivan, and Georgia. |doi=10.1017/s0020743800064473|doi-access=free}}</ref><ref>{{cite book|last1=Barker|first1=Adele Marie|last2=Grant|first2=Bruce|title=The Russia Reader: History, Culture, Politics|url=https://archive.org/details/russiareaderhist0000adel|date=2010|publisher=Duke University Press|isbn=978-0822346487|page=[https://archive.org/details/russiareaderhist0000adel/page/253 253]|quote=But they were relatively more accessible given the organization of small, centralized, semi-independent khanates that functioned through the decline of Iranian rule after the death of Nadir Shah in the mid-eighteenth century (...)}}</ref><ref>{{Cite book|last=Avery |first=Peter |author2=Hambly, Gavin|editor= |others= |title=The Cambridge History of Iran |origyear= |url= |edition= |series= |year=1991 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-20095-0 |oclc= |page=126 |chapter= |chapterurl= |quote=Agha Muhammad Khan could now turn to the restoration of the outlying provinces of the Safavid kingdom. Returning to Tehran in the spring of 1795, he assembled a force of some 60,000 cavalry and infantry and in Shawwal Dhul-Qa'da/May, set off for Azarbaijan, intending to conquer the country between the rivers Aras and Kura, formerly under Safavid control. This region comprised a number of khanates of which the most important was ''Qarabagh'', with its capital at Shusha; Ganja, with its capital of the same name; Shirvan across the Kura, with its capital at Shamakhi; and to the north-west, on both banks of the Kura, Christian Georgia (Gurjistan), with its capital at Tiflis.}}</ref> სახანოების თვითმმართველობის მიუხედავად, ისინი ირანის შაჰის ვასალები იყვნენ.<ref>Encyclopedia of Soviet law By Ferdinand Joseph Maria Feldbrugge, Gerard Pieter van den Berg, William B. Simons, Page 457</ref> სახანოები ახორციელებდნენ თავიანთ საქმეებს ცენტრალურ აზიასა და დასავლეთს შორის არსებული საერთაშორისო სავაჭრო მარშრუტების კონტროლის მეშვეობით.<ref>{{cite book |last = King|first = Charles|authorlink = Charles King (professor of international affairs)|year = 2008|title = The ghost of freedom: a history of the Caucasus|page = 10|edition = |publisher = University of Michigan|url = https://books.google.com/books?id=HyJpAAAAMAAJ&q=The+ghost+of+freedom:+a+history+of+the+Caucasus&dq=The+ghost+of+freedom:+a+history+of+the+Caucasus|isbn = 978-0-19-517775-6}}</ref> XVIII საუკუნის ბოლოდან, იმპერიული რუსეთი გადავიდა უფრო აგრესიულ გეოპოლიტიკურ პოზიციაზე, მის ორ მეზობელსა და მეტოქესთან, კერძოდ ირანსა და ოსმალეთის იმპერიასთან მიმართებაში.<ref>Gabor Agoston,Bruce Alan Masters. [https://books.google.nl/books?id=QjzYdCxumFcC&pg=PA125&dq=russia+tries+conquer+caucasus+from+iran+19th+century&hl=nl&sa=X&ved=0CCAQ6AEwAGoVChMIofudgoCJxgIVK53bCh0quwCt#v=onepage&q=russia%20tries%20conquer%20caucasus%20from%20iran%2019th%20century&f=false ''Encyclopedia of the Ottoman Empire''] Infobase Publishing, 1 January 2009 {{ISBN|1438110251}} p 125</ref> 1795 წლიდან, როდესაც ირანმა ხელახლა [[კრწანისის ბრძოლა|დაიბრუნა]] საქართველოზე კონტროლი, რუსეთმა აქტიურად ებრძოდა კავკასიის რეგიონის კონტროლისთვის, რომელიც უმეტესწილად ირანის ხელში იყო.<ref name=CAUCAIRANICA>{{cite encyclopedia |last=Multiple Authors |first=| title= Caucasus and Iran | encyclopedia=Encyclopædia Iranica| accessdate=3 September 2012|url=http://www.iranicaonline.org/articles/caucasus-index}}</ref> წარმატებული რუსული კამპანიები, კერძოდ [[რუსეთ-ირანის ომი (1804-1813)|რუსეთ-ირანის ომის (1804-1813)]] [[გულისტანის საზავო ხელშეკრულება|გულისტანის საზავო ხელშეკრულების]] ხელმოწერით დასრულდა, რომლის ფარგლებშიც კავკასიის ზოგიერთი სახანო შაჰის პრეტენზიებისგან რუსეთმა გაათავისუფლა იმ მოტივით, რომ მათ დე-ფაქტო დამოუკიდებლობა ექნებოდათ, სანამ რუსეთმა მათი ოკუპაცია არ მოახდინა.<ref>{{cite book |last=Swietochowski|first=Tadeusz |authorlink= Tadeusz Swietochowski |year=2004|title=Russian Azerbaijan, 1905–1920: The Shaping of a National Identity in a Muslim Community|page= 5 |edition= |publisher=Cambridge University Press | url= https://books.google.com/?id=cozSOSsv7ZsC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|isbn=978-0-521-52245-8}}</ref>

[[ფაილი:Взятии штурмом крепости Гянджи.jpg|thumb|200px|right|1804 წელს [[განჯას ბრძოლა (1804)|განჯის ალყა]], რუსეთ-ირანის ომის (1804-1813) დროს, რუსეთის ჯარების მეთაური გენერალი [[პავლე ციციანოვი]] იყო.]]
1804-1813 წლებში, ყაჯარის ირანის მიერ ომის წაგების შემდეგ, ირანი გულისტანის ხელშეკრულების მიხედვით, იძულებული გახდა სახანოების უმეტესობის, ასევე საქართველოსა და დაღესტნის სუზერენიტეტი რუსეთის იმპერიისთვის გადაეცა.<ref name="books.google.nl">Timothy C. Dowling [https://books.google.nl/books?id=KTq2BQAAQBAJ&pg=PA728&dq=russo+persian+war+1804-1813&hl=nl&sa=X&ei=QnOXVJXpCcz7UPevhPAK&ved=0CCcQ6AEwAQ#v=onepage&q=russo%20persian%20war%201804-1813&f=false ''Russia at War: From the Mongol Conquest to Afghanistan, Chechnya, and Beyond''] pp 728–729 ABC-CLIO, 2 December 2014 {{ISBN|1598849484}}</ref>

მდინარე არასის ჩრდილოეთით მდებარე ტერიტორია, რომლის ტერიტორიაზეც მდებარეობს თანამედროვე აზერბაიჯანის რესპუბლიკა, იყო ირანის ტერიტორია, სანამ იგი XIX საუკუნეში არ იყო რუსეთის მიერ ოკუპირებული.<ref name="Swietochowski Borderland">{{cite book |last=Swietochowski|first=Tadeusz |authorlink= Tadeusz Swietochowski |year=1995|title=Russia and Azerbaijan: A Borderland in Transition|pages= 69, 133 |edition= |publisher=[[Columbia University Press]] |url= https://books.google.com/books?id=FfRYRwAACAAJ&dq=Russia+and+Iran+in+the+great+game:+travelogues+and+orientalism|isbn=978-0-231-07068-3}}</ref><ref>{{cite book |last=L. Batalden|first=Sandra |year=1997|title=The newly independent states of Eurasia: handbook of former Soviet republics|page= 98|edition= |publisher=Greenwood Publishing Group |url= https://books.google.com/books?id=WFjPAxhBEaEC&dq=The+newly+independent+states+of+Eurasia:+handbook+of+former+Soviet+republics|isbn=978-0-89774-940-4}}</ref><ref>{{cite book |last=E. Ebel, Robert|first=Menon, Rajan |year=2000|title=Energy and conflict in Central Asia and the Caucasus|page= 181 |edition= |publisher=Rowman & Littlefield |url= https://books.google.com/books?id=-sCpf26vBZ0C&dq=Energy+and+conflict+in+Central+Asia+and+the+Caucasus|isbn=978-0-7425-0063-1}}</ref><ref>{{cite book |last=Andreeva|first=Elena |year=2010|title=Russia and Iran in the great game: travelogues and orientalism|page= 6 |edition= reprint |publisher=Taylor & Francis | url= https://books.google.com/books?id=FfRYRwAACAAJ&dq=%3DRussia+and+Iran+in+the+great+game:+travelogues+and+orientalism|isbn=978-0-415-78153-4}}</ref><ref>{{cite book |last=Çiçek, Kemal|first=Kuran, Ercüment |year=2000|title=The Great Ottoman-Turkish Civilisation|edition= |publisher=University of Michigan |url=https://books.google.com/books?id=c5VpAAAAMAAJ&q=The+Great+Ottoman-Turkish+Civilisation&dq=The+Great+Ottoman-Turkish+Civilisation|isbn=978-975-6782-18-7}}</ref><ref>{{cite book|last=Ernest Meyer, Karl|first=Blair Brysac, Shareen|year=2006|title=Tournament of Shadows: The Great Game and the Race for Empire in Central Asia|page=66|edition=|publisher=Basic Books|url=https://books.google.com/books?id=Ssv-GONnxTsC&dq=Tournament+of+Shadows:+The+Great+Game+and+the+Race+for+Empire+in+Central+Asia|isbn=978-0-465-04576-1}}{{Dead link|date=იანვარი 2023 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> [[თურქმენჩაის ზავი|თურქმენჩაის ხელშეკრულებით]], რომელიც დაასრულა [[რუსეთ-სპარსეთის ომი (1826-1828)]], [[ყაჯარების იმპერია|ყაჯართა ირანი]] იძულებული გახდა აღიარებინა რუსეთის სუვერენიტეტი [[ერევნის სახანო|ერევნის]], [[ნახიჩევანის სახანო|ნახიჩევანი]] და [[თალიშის სახანო|ლენქორანის სახანოს]] ნაწილზე,<ref name="books.google.nl"/> რომელიც მოიცავს თანამედროვე აზერბაიჯანის რესპუბლიკის მიწების ნაწილს, რომელიც ჯერ კიდევ ირანის ხელში იყო. კავკასიის ყველა ტერიტორიის ირანიდან რუსეთის შემადგენლობაში შეყვანის შემდეგ, რუსეთსა და ირანს შორის ახალი სასაზღვრო ზოლი მდინარე არაქსზე გავიდა, რომელიც საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, ირანსა და აზერბაიჯანს შორის საზღვრის ნაწილი გახდა.

XIX საუკუნეში ყაჯარის ირანი იძულებული გახდა კავკასიის ტერიტორიები რუსეთისთვის დაეთმო, რითაც თანამედროვე აზერბაიჯანის რესპუბლიკის ტერიტორია შევიდა რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში, ხოლო ამ კამპანიის შედეგად, აზერბაიჯანელთა ეთნიკური ჯგუფი დღეს ორ ქვეყანას — ირანსა და აზერბაიჯანს შორის არის გადანაწილებული ისე, რომ ირანში ეთნიკური აზერბაიჯანელების რიცხვი გაცილებით მეტია, ვიდრე მეზობელ აზერბაიჯანში.<ref>Swietochowski, Tadeusz. [https://books.google.nl/books?id=EPP3ti4hysUC&pg=PA104&dq=russo-persian+wars+parted+the+azerbaijanis&hl=nl&sa=X&ved=0CCAQ6AEwAGoVChMI07TdyuWVxgIV5EvbCh2SvQDLP#v=onepage&q=russo-persian%20wars%20parted%20the%20azerbaijanis&f=false ''Eastern Europe, Russia and Central Asia 2003''] Taylor and Francis, 2003. {{ISBN|1857431375}} p 104</ref>

[[პირველი მსოფლიო ომი]]ს დროს რუსეთის იმპერიის დაშლის შემდეგ, გამოცხადდა მოკლესიცოცხლის მქონე [[ამიერკავკასიის დემოკრატიული ფედერაციული რესპუბლიკა]], რომელიც აერთიანებდა თანამედროვე აზერბაიჯანის, [[საქართველო]]სა და [[სომხეთი]]ს რესპუბლიკებს.

ამას მოჰყვა [[მარტის მოვლენები]],<ref>Russia and a Divided Azerbaijan: A Borderland in Transition, by Tadeusz Świętochowski, Columbia University Press, 1995, p. 66</ref><ref name="smithmusavat">{{cite journal |last1=Smith |first1=Michael |last2= |first2= |date=April 2001 |title=Anatomy of Rumor: Murder Scandal, the Musavat Party and Narrative of the Russian Revolution in Baku, 1917–1920 |journal=Journal of Contemporary History |publisher= |volume=36 |issue=2 |page=228 |url=https://archive.org/details/sim_journal-of-contemporary-history_2001-04_36_2/page/228|doi= 10.1177/002200940103600202|quote=''The results of the March events were immediate and total for the Musavat. Several hundreds of its members were killed in the fighting; up to 12,000 Muslim civilians perished; thousands of others fled Baku in a mass exodus''}}</ref><ref name="minahan">{{cite book |title=Miniature Empires: A Historical Dictionary of the Newly Independent States |year=1998 |last=Minahan |first=James B. |authorlink= |author2= |publisher= |location= |isbn=0-313-30610-9 |page=[https://archive.org/details/miniatureempires0000mina/page/22 22] |pages= |url=https://archive.org/details/miniatureempires0000mina|url-access=registration |accessdate= |quote=''The tensions and fighting between the Azerbaijanis and the Armenians in the federation culminated in the massacre of some 12,000 Azerbaijanis in Baku by radical Armenians and Bolshevik troops in March 1918''}}</ref> რომელიც 1918 წლის 30 მარტიდან და 2 აპრილს ქალაქ ბაქოსა და რუსეთის იმპერიის [[ბაქოს გუბერნია|ბაქოს გუბერნიის]] მიმდებარე ტერიტორიებზე მოხდა.<ref name="Smith">{{cite web |url=http://old.sakharov-center.ru/publications/azrus/az_004.htm |title=Pamiat' ob utratakh i Azerbaidzhanskoe obshchestvo/Traumatic Loss and Azerbaijani. National Memory |author=Michael Smith |work=Azerbaidzhan i Rossiia: obshchestva i gosudarstva (Azerbaijan and Russia: Societies and States) |publisher=Sakharov Center |accessdate=21 August 2011 |language=ru |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200401031542/http://old.sakharov-center.ru/publications/azrus/az_004.htm |archivedate=1 აპრილი 2020 }}</ref> 1918 წლის მაისში [[ამიერკავკასიის დემოკრატიული ფედერაციული რესპუბლიკა|ადფრ-ის]] დაშლის შემდეგ, იმ დროის წამყვანი [[მუსავათი]]ს პარტიამ [[აზერბაიჯანის დემოკრატიული რესპუბლიკა|აზერბაიჯანის დემოკრატიული რესპუბლიკის]] დამოუკიდებლობა გამოაცხადა, რომელმაც მიიღო ახალი რესპუბლიკის სახელად „აზერბაიჯანის“. აღსანიშნავია, რომ სახელი, რომელიც ადრ-ს გამოცხადებამდე გამოიყენებოდა მხოლოდ თანამედროვე ირანის მიმდებარე [[აზერბაიჯანი (ირანი)|ჩრდილო-დასავლეთის რეგიონის]] მიმართ.<ref name="I.B.Tauris"/><ref name="I.B. Tauris"/><ref name="Amsterdam University Press"/> ადრ პირველი თანამედროვე საპარლამენტო რესპუბლიკა გახდა მუსლიმურ სამყაროში.<ref name="Swietochowski Borderland"/><ref name="kazemzadeh"/><ref>Schulze, Reinhard. A Modern History of the Islamic World. I.B.Tauris, 2000. {{ISBN|978-1-86064-822-9}}.</ref> ქვეყნის  პარლამენტის მნიშვნელოვან მიღწევებს შორის იყო ქალებისთვის საარჩევნო უფლების მინიჭება, ამით აზერბაიჯანი პირველი მუსლიმი ერი გახდა, რომელიც გაათანბრა ქალთა პოლიტიკური უფლებები მამაკაცებთან.<ref name="kazemzadeh"/> ადრ-ის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი მიღწევა გახდა [[ბაქოს სახელმწიფო უნივერსიტეტი]]ს ჩამოყალიბება, რომელიც მუსლიმურ აღმოსავლეთში პირველ თანამედროვე ტიპის უნივერსიტეტად ჩამოყალიობდა.<ref name="kazemzadeh">{{Cite book| last = Kazemzadeh | first = Firuz |authorlink=Firuz Kazemzadeh | title = The Struggle for Transcaucasia: 1917–1921 | publisher = The New York Philosophical Library | year= 1951 | isbn = 978-0-8305-0076-5 | pages = 124, 222, 229, 269–270 }}</ref>

[[ფაილი:1ST AZ REP.GIF|thumb|222px|left|1919 წელს [[პარიზის მშვიდობის კონფერენცია]]ზე აზერბაიჯანის დელეგაციის მიერ წარმოდგენილი რუკა.]] 
1920 წლის მარტისთვის აშკარა იყო, რომ [[რუსეთის საბჭოთა ფედერაციული სოციალისტური რესპუბლიკა|საბჭოთა რუსეთი]] ბაქოს თავს დაესხმევა. [[ვლადიმერ ლენინი]]ს თქმით, ბაქოში შეჭრა იმით იყო გამართლებული, რომ საბჭოთა რუსეთი ბაქოს ნავთობის გარეშე ვერ გადარჩებოდა.<ref>[https://web.archive.org/web/20030906163920/http://www.globalrus.ru/print_this/134413/ Горянин Александр. Очень черное золото // GlobalRus]</ref><ref>[http://www.window2baku.com/001history_3.htm Горянин Александр. История города Баку. Часть 3. // Window2Baku]</ref> დამოუკიდებელი აზერბაიჯანი მხოლოდ 23 თვე არსებობდა, სანამ ბოლშევიკური მე-11 საბჭოთა წითელი არმია არ შეიჭრა და 1920 წლის 28 აპრილს არ შექმნა [[აზერბაიჯანის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა|აზერბაიჯანის სსრ]]. მიუხედავად იმისა, რომ ახლად ჩამოყალიბებული აზერბაიჯანული არმიის დიდი ნაწილი ყარაბაღში ატეხილი სომხური აჯანყებას ახშობდა, აზერბაიჯანელები ადვილად არ დათმეს თავიანთი ხანმოკლე დამოუკიდებლობა, რაზეც მიუთითებს ის, რომ ბოლშევიკებთან ბრძოლისას 20 000 აზერბაიჯანელი ჯარისკაცი დაიღუპა.<ref>{{cite book |last=Pope|first=Hugh |year=2006|title=Sons of the conquerors: the rise of the Turkic world|page= 116 |edition= |location=New York |publisher=The Overlook Press |isbn=978-1-58567-804-4}}</ref>

1921 წლის 13 ოქტომბერს, საბჭოთა რესპუბლიკებმა რუსეთმა, სომხეთმა, აზერბაიჯანმა და საქართველომ, ხელი მოაწერეს [[თურქეთი|თურქეთთან]] შეთანხმებას, რომელიც ცნობილია, როგორც [[ყარსის ხელშეკრულება]]. ასევე, ყარსის ხელშეკრულებით [[არაქსის რესპუბლიკა]]მ [[ნახიჩევანის ავტონომიური საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა|ნახიჩევანის ასსრ-ის]] სახელით შევიდა აზერბაიჯანის სსრ-ის შემადგენლობაში. მეორეს მხრივ, სომხეთს გადაეცა ზანგეზურის რეგიონი (დღეს [[სიუნიქის პროვინცია|სიუნიქი]]), ხოლო თურქეთმა დათანხმდა [[გიუმრი]]ს დაბრუნებაზე.

[[მეორე მსოფლიო ომი]]ს დროს, აზერბაიჯანმა გადამწყვეტი როლი ითამაშა საბჭოთა კავშირის სტრატეგიულ ენერგეტიკულ პოლიტიკაში, [[აღმოსავლეთის ფრონტი|აღმოსავლეთის ფრონტზე]] საბჭოთა კავშირის ნავთობის 80% ბაქო აწვდიდა. 1942 წლის თებერვალში, საბჭოთა კავშირის უმაღლესი საბჭოს ბრძანებით, აზერბაიჯანის ნავთობის მრეწველობის 500-ზე მეტი თანამშრომელი მედლებით დაჯილდოვდა. ოპერაცია „ედელვეისი“, რომელიც გერმანიის ვერმახტის მიერ ბაქოს დასაკავებლად განხორციელდა, რადგან ქალაქის მნიშვნელობა დიდი იყო, როგორც საბჭოთა კავშირის ენერგეტიკული ცენტრი.<ref name="Swietochowski Borderland"/> ყოველი მეხუთე აზერბაიჯანელი იბრძოდა მეორე მსოფლიო ომში 1941-დან 1945 წლამდე. დაახლოებით 681 000 ადამიანი, აქედან 100 000-ზე მეტი ქალი იბრძოდა ფრონტზე, ხოლო ამ დროს აზერბაიჯანის საერთო მოსახლეობა 3,4 მილიონ ადამიანს შეადგენდა.<ref>{{cite news |url= http://www.contact.az/topics_en.asp?id=4902&pb=2&vr=en&yr=2011&mdn=1| title = Azerbaijan celebrates day of victory over fascism|date=9 May 2011|publisher="Contact.az"| accessdate = 9 May 2011}}</ref> აქედან ფრონტზე 250 000 აზერბაიჯანელი დაიღუპა. 130-ზე მეტმა აზერბაიჯანელმა საბჭოთა კავშირის გმირებად დასახელდნენ. აზერბაიჯანელი გენერალ-მაიორი [[ჰაზი ასლანოვი]] საბჭოთა კავშირის გმირის წოდებით ორჯერ დაჯილდოვდა.<ref>{{cite news|url=http://www.azernews.az/en/Nation/20409-Victory_over_Nazis_%E2%80%98was_impossible_without_Baku_oil%E2%80%99|title=Victory over Nazis 'was impossible without Baku oil'|date=8 May 2010|publisher="AzerNEWS"|accessdate=8 May 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110904204708/http://www.azernews.az/en/Nation/20409-Victory_over_Nazis_%E2%80%98was_impossible_without_Baku_oil%E2%80%99|archivedate=4 სექტემბერი 2011}}</ref>

=== რესპუბლიკის ერა ===
[[ფაილი:RedArmy Paratroops Baku 1990.jpg|thumbnail|[[წითელი არმია|წითელი არმიის]] სამხედრო ნაწილები ბაქოში, 1990 წლის [[შავი იანვარი|შავი იანვრის]] ტრაგედიის დროს.]]
[[მიხეილ გორბაჩოვი]]ს მიერ ინიცირებული [[გლასტნოსტი]]ს პოლიტიკის შემდეგ, სამოქალაქო არეულობა და ეთნიკური დაპირისპირება საბჭოთა კავშირის სხვადასხვა რეგიონებში გაიზარდა, მათ შორის [[მთიანი ყარაბაღის ავტონომიური ოლქი|მთიან ყარაბაღშიც]],<ref name=Croissant>{{Cite book | first = Croissant | last = Michael P. | author-link = | title = The Armenia-Azerbaijan Conflict: causes and implications | place = United States of America | publisher = Praeger Publishers | year = 1998 | pages = 36, 37 | url= https://books.google.com/?id=ZeP7OZZswtcC&pg=PP1&dq=Michael+P.+Croissant&cd=3#v=onepage&q=17000 | isbn = 0-275-96241-5 }}</ref> რომელიც [[აზერბაიჯანის სსრ]]-ის შემადგენლობაში ავტონომიური ოლქი იყო. აზერბაიჯანში არსებული არეულობა და მოსკოვის გულგრილობამ, საბოლოოდ დამოუკიდებლობასა და გამოყოფისკენ მიწოდებაში გადაიზარდა, რაც [[ბაქო]]ში [[შავი იანვარი|შავი იანვრის]] მოვლენებით დასრულდა.<ref>{{cite news |url= http://hrw.org/reports/1995/communal|title=Human Rights Watch. "Playing the "Communal Card": Communal Violence and Human Rights"|publisher=[[Human Rights Watch]]}}</ref> მოგვიანებით, 1990 წელს აზერბაიჯანის სსრ-ის უზენაესმა საბჭომ ქვეყნის სახელწოდებიდან „საბჭოთა სოციალისტური“ სიტყვები ამოიღო და მიიღო აზერბაიჯანის რესპუბლიკის სუვერენიტეტის დეკლარაცია, ხოლო აზერბაიჯანის დემოკრატიული რესპუბლიკის დროშა სახელმწიფო დროშად აღადგინა.<ref name="Meclis">{{cite web| url=http://www.meclis.gov.az/?/az/content/70 |title= Milli Məclisin tarixi. Azərbaycan SSR Ali Soveti (1920–1991-ci illər) |trans_title= The history of Milli Majlis. Supreme Soviet of Azerbaijan SSR (1920–1991) |accessdate=1 December 2010}}</ref> 1991 წლის 18 ოქტომბერს, მოსკოვში [[საბჭოთა გადატრიალების მცდელობა (1991)|საბჭოთა გადატრიალების მცდელობის]] შედეგად, აზერბაიჯანის უმაღლესმა საბჭომ მიიღო დამოუკიდებლობის დეკლარაცია, რომელიც [[1991]] წლის დეკემბერში საერთო ეროვნული რეფერენდუმით დადასტურდა, როდესაც საბჭოთა კავშირმა ოფიციალურად [[1991]] წლის 26 დეკემბერს შეწყვიტა არსებობა.<ref name="Meclis"/>

დამოუკიდებლობის პირველი წლები [[ყარაბაღის ომი]]თ არასტაბილურად შეფასდა.<ref>ბიშკეკის ოქმის სრული ტექსტი აზერბაიჯანის, მთიანი ყარაბაღის და სომხეთის წარმომადგენლების ხელმოწერით. http://peacemaker.un.org/armeniaazerbaijan-bishkekprotocol94 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304053538/http://peacemaker.un.org/armeniaazerbaijan-bishkekprotocol94 |date=2016-03-04 }}</ref> 1994 წელს საომარი მოქმედებების დასრულებისას, სომეხი სეპარატისტები აზერბაიჯანის ტერიტორიის 14-16 პროცენტს აკონტროლებდნენ, მათ შორის მთიან ყარაბაღსაც.<ref name="cia">{{cite web|title=Azerbaijan |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/aj.html |work=World Factbook |publisher=CIA |year=2009 |accessdate=4 June 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090610081951/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/AJ.html |archivedate=10 June 2009 |url-status=live |df=dmy }}</ref><ref name="DeWaal">Thomas De Waal. ''Black Garden: Armenia And Azerbaijan Through Peace and War''. New York: New York University Press, p. 286. {{ISBN|978-0-8147-1945-9}}.</ref> ომის დროს ბევრი დანაშაულიც ჩადენილი იყო, მათ შორის მალიბეილისა და გუშჩულარის, გარადაღლის, აღდაბანისა და [[ხოჯალის ხოცვა-ჟლეტა]].<ref>{{cite news|author=|url=https://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F10611FF3C5D0C708CDDAA0894DA494D81 |title=Massacre by Armenians Being Reported |work=New York Times |date=3 March 1992 |accessdate=9 September 2013}}</ref><ref>{{cite news |last=Smolowe |first=Jill |url=http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,975096,00.html |work=Time |title=Tragedy Massacre in Khojaly |date=16 March 1992 |accessdate=9 September 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20050228104647/http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,975096,00.html |archivedate=28 თებერვალი 2005 }}</ref> გარდა ამისა, დაახლოებით 30 000 ადამიანი დაიღუპა და მილიონზე მეტი ადამიანი იძულებით გადაადგილებულად იქცა.<ref>[http://belfercenter.ksg.harvard.edu/publication/1283/conflict_that_can_be_resolved_in_time.html A Conflict That Can Be Resolved in Time: Nagorno-Karabakh] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151208204939/http://belfercenter.ksg.harvard.edu/publication/1283/conflict_that_can_be_resolved_in_time.html |date=2015-12-08 }}. ''International Herald Tribune.'' 29 November 2003.</ref> [[გაერო|გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის]] [[გაეროს უშიშროების საბჭო|უშიშროების საბჭოს]] ოთხი რეზოლუცია ([[გაეროს უშიშროების საბჭოს რეზოლუცია 822|822]], [[გაეროს უშიშროების საბჭოს რეზოლუცია 853|853]], [[გაეროს უშიშროების საბჭოს რეზოლუცია 874|874]] და [[გაეროს უშიშროების საბჭოს რეზოლუცია 884|884]]) მოითხოვს, რომ „აზერბაიჯანის ყველა ოკუპირებული ტერიტორიიდან, ყველა სომხური ძალების დაუყოვნებლივ გაყვანას“.<ref>{{cite web| title =General Assembly adopts resolution reaffirming territorial integrity of Azerbaijan, demanding withdrawal of all Armenian forces | publisher = United Nations General Assembly | date = 14 March 2008 | url = http://www.un.org/News/Press/docs/2008/ga10693.doc.htm| accessdate = 14 March 2008 }}</ref> 1990-იან წლებში ბევრმა რუსმა და სომეხმა დატოვა აზერბაიჯანი.<ref>[http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/pp083003.shtml Southern Caucasus: Facing Integration Problems, Ethnic Russians Long For Better Life]. EurasiaNet.org. 30 August 2003.</ref> 1970 წლის აღწერის მიხედვით, აზერბაიჯანში 510 000 ეთნიკური რუსი და 484 ათასი სომეხი ცხოვრობდა.<ref>"[http://encyclopedia2.thefreedictionary.com/Azerbaijan+Soviet+Socialist+Republic Azerbaijan Soviet Socialist Republic]". The Great Soviet Encyclopedia (1979).</ref>

[[1993]] წელს, დემოკრატიულად არჩეული პრეზიდენტი [[აბულფაზ ელჩიბეი]] სამხედრო გადატრიალების შედეგად ჩამოაგდეს, თვით გადატრიალების ორგანიზატორი იყო პოლკოვნიკი [[სურათ ჰუსეინოვი]], ხოლო ქვეყნის სათავეში კი საბჭოთა აზერბაიჯანის ყოფილი ლიდერი [[ჰეიდარ ალიევი]] მოვიდა.<ref>{{cite web|url=http://www.nationsencyclopedia.com/World-Leaders-2003/Azerbaijan-RISE-TO-POWER.html |title=Azerbaijan: Rise to power |publisher=Encyclopedia of the Nations |date=3 October 1993 |accessdate=22 May 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110610034017/http://www.nationsencyclopedia.com/World-Leaders-2003/Azerbaijan-RISE-TO-POWER.html |archivedate=10 June 2011 |url-status=live |df=dmy }}</ref> 1994 წელს სურათ ჰუსეინოვმა, რომელიც ამ დროს პრემიერ-მინისტრის პოსტს იკავებდა, კიდევ ერთი სამხედრო გადატრიალება სცადა, ამჯერად უკვე ჰეიდარ ალიევის წინააღმდეგ, მაგრამ ჰუსეინოვი დააპატიმრეს და სახელმწიფოს ღალატში დაადანაშაულეს.<ref>{{cite news| title = Timeline: Azerbaijan A chronology of key events: |publisher=BBC News | date = 31 March 2011| url = http://news.bbc.co.uk/2/mobile/europe/country_profiles/1235740.stm}}</ref> ერთი წლის შემდეგ, 1995 წელს ალიევის წინააღმდეგ მორიგი გადატრიალება სცადეს, ამჯერად აზერბაიჯანის ომონის სპეცრაზმის მეთაურმა [[როვშან ჯავადოვი|როვშან ჯავადოვმა]]. გადატრიალება ჩაიშალა, რის შედეგადაც ჯავადოვი მოკლეს და აზერბაიჯანის ომონის ერთეული დაშალეს.<ref name="bbc">{{cite news|url=http://nl.newsbank.com/nl-search/we/Archives?p_product=NewsLibrary&p_multi=BBAB&d_place=BBAB&p_theme=newslibrary2&p_action=search&p_maxdocs=200&p_topdoc=1&p_text_direct-0=0F97DB500B7A486B&p_field_direct-0=document_id&p_perpage=10&p_sort=YMD_date:D&s_trackval=GooglePM|title=Azeri rights activist says 35 imprisoned special police unit members very sick|date=2 June 2000 |publisher=BBC Archive|accessdate= 15 August 2009}}</ref><ref name="lt">{{cite news|url=http://pqasb.pqarchiver.com/latimes/access/22723287.html?dids=22723287:22723287&FMT=ABS&FMTS=ABS:FT&type=current&date=Mar+18,+1995&author=SONNI+EFRON&pub=Los+Angeles+Times+(pre-1997+Fulltext)&desc=Azerbaijan+Coup+Attempt+Crushed+Caucasus:+Loyal+forces+storm+a+building+and+overcome+mutinous+police+units,+president+reports.&pqatl=google|title=Azerbaijan Coup Attempt Crushed Caucasus: Loyal forces storm a building and overcome mutinous police units, president reports.|date=18 March 1995|work=Los Angeles Times|accessdate=15 August 2009|first=Sonni|last=Efron|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110624093851/http://pqasb.pqarchiver.com/latimes/access/22723287.html?dids=22723287:22723287&FMT=ABS&FMTS=ABS:FT&type=current&date=Mar+18,+1995&author=SONNI+EFRON&pub=Los+Angeles+Times+(pre-1997+Fulltext)&desc=Azerbaijan+Coup+Attempt+Crushed+Caucasus:+Loyal+forces+storm+a+building+and+overcome+mutinous+police+units,+president+reports.&pqatl=google|archivedate=24 ივნისი 2011}}</ref> ამავდროულად, ქვეყანა მმართველ ბიუროკრატიასა და კორუფციაში იხჩობოდა.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/3191598.stm|title=Aliyev and son keep it in the family |date=14 October 2003|publisher=[[BBC News]]|accessdate=14 October 2003|first=Stephen|last=Mulvey}}</ref> 1998 წლის ოქტომბერში, ალიევი მეორე ვადით აირჩიეს. მიუხედავად იმისა, რომ გაუმჯობესდა ქვეყნის ეკონომიკა, განსაკუთრებით [[აზერი-ჩირაღ-გიუნეშლი]]ს ნავთობსაბადოსა და [[შაჰ-დენიზი]]ს ბუნებრივი აირის საბადოს ექსპლოატაციით, ალიევის პრეზიდენტობა გააკრიტიკეს არჩევნების გაყალბებისა და კორუფციის გამო.<ref>{{cite news|url=http://www.chinadaily.com.cn/en/doc/2003-12/16/content_290650.htm |title=Azerbaijan's Geidar Aliev dies at 80 |date=16 December 2003 |publisher=ChinaDaily |accessdate=13 December 2003 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20031217005135/http://www1.chinadaily.com.cn/en/doc/2003-12/16/content_290650.htm |archivedate=17 December 2003 |url-status=live |df=dmy }}</ref>

[[2003]] წელს, ჰეიდარ ალიევის გარდაცვალების შემდეგ, მისი ვაჟი [[ილჰამ ალიევი]] ჯერ პარტია [[ახალი აზერბაიჯანი (პარტია)|ახალი აზერბაიჯანის]] თავმჯდომარე და შემდეგ აზერბაიჯანის პრეზიდენტი გახდა. ალიევი [[2013]] წლის ოქტომბერში მესამე ვადით პრეზიდენტად აირჩიეს. ამის შემდეგ მან დაიწყო ოპოზიციური ელემენტების დარბევა. ნოემბერში მან დააკავა თავისი გამოჩენილი ოპონენტი ილგარ მამედოვი. გარდა ამისა, დისიდენტ ისლამური ღვთისმეტყველი თალეჰ ბაღირზადეს ორწლიანი პატიმრობა მიუსაჯეს. ოპოზიციური გაზეთი ''აზადლიხი'' დაიხურა.<ref>{{cite web |url=http://www.keesings.com/search?kssp_search_phrase=azerbaijan&x=0&y=0&kssp_a_id=53026n01aze&kssp_selected_tab=article |title=Nov 2013 – Action against opposition |work=Keesing's Record of World Events |volume=59 |date=November 2013 |page=53026}}</ref>

== გეოგრაფია ==
[[ფაილი:Azerbaijan map of Köppen climate classification.svg|thumb|300px|აზერბაიჯანის რუკა კიოპენის კლიმატის კლასიფიკაციით.]]
{{მთავარი|აზერბაიჯანის გეოგრაფია|აზერბაიჯანის ბუნება|აზერბაიჯანის სახელმწიფო ნაკრძალები|აზერბაიჯანის ეროვნული პარკები}}
[[ფაილი:Budug Azerbaijan16.jpg|thumb|230px|[[კავკასიონი]] ჩრდილოეთ აზერბაიჯანში.]]
გეოგრაფიულად აზერბაიჯანი მდებარეობს [[ევრაზია|ევრაზიის]] სამხრეთ კავკასიის რეგიონში, სადაც მოიცავს [[დასავლეთი აზია|დასავლეთ აზიასა]] და აღმოსავლეთ ევროპას. მდებარეობს ჩრდილო განედის [[ჩრდილოეთის 38-ე პარალელი|38°]] და [[ჩრდილოეთის 42-ე პარალელი|42°]] და აღმოსავლეთ გრძედის [[44-ე მერიდიანის აღმოსავლეთით|44°]] და [[51-ე მერიდიანის აღმოსავლეთით|51°]] შორის. აზერბაიჯანის სახმელეთო საზღვრის საერთო სიგრძე 2 648 კილომეტრს შეადგენს, საიდანაც 1 077 კილომეტრი სომხეთთან, 756 კილომეტრი ირანთან, 480 კილომეტრი საქართველოსთან, 390 კილომეტრი რუსეთთან და 15 კილომეტრი თურქეთთან შეადგენს.<ref name="STA">{{cite web|last= |first= |authorlink= |title=Geographical data |work= |publisher=The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan |url=http://www.azstat.org/publications/azfigures/2007/en/001.shtml#t1_2 |format= |doi= |accessdate=26 May 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070525040712/http://www.azstat.org/publications/azfigures/2007/en/001.shtml#t1_5 |archivedate=25 May 2007 |url-status=live |df=dmy }}</ref> სანაპირო ზოლის სიგრძეა 800 კილომეტრი, ხოლო [[კასპიის ზღვა|კასპიის ზღვის]] აზერბაიჯანული მონაკვეთის ყველაზე ფართო ნაწილის სიგრძე — 456 კილომეტრია.<ref name="STA"/> აზერბაიჯანის ტერიტორია ჩრდილოეთიდან სამხრეთით 400 კილომეტრზე, ხოლო დასავლეთიდან აღმოსავლეთისკენ 500 კილომეტრზე ვრცელდება.

აზერბაიჯანში დომინირებს სამი ფიზიკური ხაზი: [[კასპიის ზღვა]], რომლის სანაპირო ზოლი ქვეყნის აღმოსავლეთის ბუნებრივი საზღვარია; ჩრდილოეთით [[კავკასიონი]] და ქვეყნის ცენტრალური ნაწილი ფართო დაბლობებით. ასევე გამოიყოფა სამი ქედი: [[კავკასიონი]], [[მცირე კავკასიონი]] და [[თალიშის მთები]], რომლებიც ქვეყნის ტერიტორიის დაახლოებით 40% მოიცავს.<ref name="GEO">{{cite web|title=Azerbaijan: Biodiversity |url=http://www.cac-biodiversity.org/aze/aze_biodiversity.htm |publisher=Central Asia and Transcaucasus Network on Plant Genetic Resources |accessdate=17 February 2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120208012911/http://www.cac-biodiversity.org/aze/aze_biodiversity.htm |archivedate=8 February 2012 |date=2003 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> აზერბაიჯანის ყველაზე მაღალი მწვერვალია [[ბაზარდუზუ]] (4 466 მ), ხოლო ყველაზე დაბალი წერტილი კასპიის ზღვაში (-28 მ) მდებარეობს. დედამიწაზე ყველა [[ტალახის ვულკანი]]ს თითქმის ნახევარი აზერბაიჯანშია კონცენტრირებული, ეს ვულკანები მსოფლიოს ახალი 7 საიცრებათა ნომინაციაშიც მოხვდა.<ref>{{cite news|last= |first= |authorlink= |title=Azerbaijan's mud volcanoes on Seven Wonders of Nature shortlist |work= |publisher=News.Az |url=http://www.news.az/articles/8581 |doi= |accessdate=8 February 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100210062717/http://www.news.az/articles/8581 |archivedate=10 February 2010 |url-status=live |df=dmy }}</ref>

აზერბაიჯანის მთავარ წყლის რესურსებს წარმოადგენს ზედაპირული წყლები. აზერბაიჯანში არსებული 8350 მდინარიდან მხოლოდ 24 მდინარეს აქვს 100 კილომეტრზე მეტი სიგრძე.<ref name="GEO"/> ყველა მდინარე აღმოსავლეთით კასპიის ზღვაში ჩაედინება.<ref name="GEO"/> ყველაზე დიდი ტბაა [[სარისუს ტბა|სარისუ]] (67 კმ²), ხოლო ყველაზე გრძელი მდინარეა [[მტკვარი]] (1515 კმ). კასპიის ზღვაში მდებარე აზერბაიჯანის კუთვნილი ოთხი ძირითადი კუნძულის საერთო ფართობი ოცდაათ კვადრატულ კილომეტრს შეადგენს.

1991 წელს, აზერბაიჯანის მიერ დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ, [[აზერბაიჯანის პოლიტიკა|აზერბაიჯანის მთავრობამ]] მიიღო მკაცრი ზომები აზერბაიჯანის გარემოს დაცვის თაობაზე. თუმცა გარემოს ეროვნული დაცვა 2001 წლის შემდეგ გაუმჯობესდა, როდესაც სახელმწიფო ბიუჯეტი [[ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენი]]ს ხარჯზე გაიზარდა. ოთხი წლის განმავლობაში, დაცული ტერიტორიების რიცხვი გაორმაგდა და ახლა ისინი ქვეყნის ტერიტორიის 8 პროცენტს შეადგენენ. 2001 წლიდან მთავრობამ შეიმუშავა შვიდი დიდი რეზერვი და თითქმის გაორმაგდა გარემოს დაცვისათვის განკუთვნილი ბიუჯეტის სექტორი.<ref>{{cite web|url=http://enrin.grida.no/htmls/azer/soe/ecology/html/ecology.html |title=Ecological problems in Azerbaijan |publisher=Enrin.grida.no |accessdate=30 June 2010}}</ref>

=== ლანდშაფტი ===
{{მთავარი|აზერბაიჯანის რელიეფი|აზერბაიჯანის კლიმატი|აზერბაიჯანის წყლის რესურსები}}
[[ფაილი:Bazarduzu detail.JPG|thumb|[[ბაზარდუზუ]], აზერბაიჯანის უმაღლესი მწვერვალი, ხედი [[შაჰდაღი]]დან.]]
[[ფაილი:Azerbajiani landscape - Another version.jpg|thumb|ხინალუღის ხეობის ლანდშაფტი.]]
აზერბაიჯანი მრავალფეროვანი ლანდშაფტების ადგილია. აზერბაიჯანის ტერიტორიის ნახევარზე მეტი შედგება მთის ქედებისგან, იაილებისა და პლატოებისგან, რომლებიც ჰიფსომეტრიულად 400-1000 მეტრამდე ვრცელდება (საშუალო და დაბალი დაბლობების ჩათვლით), ზოგიერთ ადგილებში (თალიში, ჯეინრანჩოლი-აჯინოჰური და ლანგაბიზ-ალატი) 100-120 მეტრამდე და დანარჩენი 0-50 მეტრამდე ([[გობუსტანი (აფშერონი)|გობუსტანი]]). აზერბაიჯანის დანარჩენი ტერიტორია წარმოდგენილია დაბლობებისა და ველებისგან. კავკასიის რეგიონში ჰიფსომეტრიული ნიშნულები იცვლება დაახლოებით -28 მეტრიდან (კასპიის ზღვის სანაპირო) 4466 მეტრამდე ([[ბაზარდუზუ]]).<ref>{{cite web|url=http://enrin.grida.no/htmls/azer/soe/ecology/html/ecologicalzones.html |title=Orography of Azerbaijan |publisher= United Nations Environment Programme |accessdate=30 June 2010}}</ref>

აზერბაიჯანის კლიმატის ჩამოყალიბებაზე განსაკუთრებით გავლენას ახდენს სკანდინავიური [[ანტიციკლონი]]ს ცივი [[არქტიკა|არქტიკული]] ჰაერის მასები, [[ციმბირი]]ს ზომიერი ანტიციკლონი და ცენტრალური აზიის ანტიციკლონი.<ref name="CLIM">{{cite web| title =Azerbaijan – Climate| publisher = Heydar Aliyev Foundation| url = http://www.azerbaijan.az/_Geography/_Climate/_climate_e.html| accessdate = 26 May 2007}}</ref> აზერბაიჯანის მრავალფეროვანი ლანდშაფტი გავლენას ახდენს ქვეყანაში საჰაერო მასების შემოსვლის გზებზე.<ref name="CLIM"/> ასე, რომ კავკასიონი ქვეყანას იცავს ჩრდილოეთიდან წამოსული ცივი ჰაერის მასებისაგან, რაც თავის მხრივ ქვეყნის დაბლობებსა და ვაკეებზე [[სუბტროპიკული სარტყლები|სუბტროპიკული]] კლიმატის ფორმირებას უწყობს ხელს. იმავდროულად, დაბლობები და ვაკეები ხასიათდება მზის მაღალი რადიაციული მაჩვენებლებით.

11 [[კიოპენის კლიმატის კლასიფიკაცია|კლიმატური ზონიდან]] 9 კლიმატური ზონა წარმოდგენილია აზერბაიჯანში.<ref name="KL">[https://web.archive.org/web/20070524005453/http://www.azhydromet.com/SRIH/Water%20Resurs.html Climate. Water Resources of the Azerbaijan Republic. Institute of Hydrometeorology, Ministry of Ecology and Natural Resources]</ref> აბსოლუტური მინიმალური ტემპერატურა (-33&nbsp;°C) და აბსოლუტური მაქსიმალური ტემპერატურა (46&nbsp;°C) დაფიქსირებულია [[ნახიჩევანის ავტონომიური რესპუბლიკა|ნახიჩევანის ავტონომიური რესპუბლიკის]] [[ჯულფის რაიონი|ჯულფისა]] და [[ორდუბადის რაიონი|ორდუბადის]] რაიონებში. [[ატმოსფერული ნალექები]]ს მაქსიმალური წლიური რაოდენობა მოდის ქალაქ [[ლენქორანი|ლენქორანზე]] (1 600-დან 1 800 მმ-მდე), ხოლო მინიმალური რაოდენობა აფშერონზე (200-დან 350 მმ-მდე).<ref name="KL"/>

[[ფაილი:Murov mountain in Azerbaijan-Caucasus3.jpg|thumb|left|[[მუროვდაღის ქედი|მუროვდაღი]] — [[მცირე კავკასიონი]]ს ყველაზე მაღალი ქედი.]]
მდინარეები და ტბები ქმნიან აზერბაიჯანის წყლის სისტემების ძირითად ნაწილს, რომლებიც ხანგრძლივი გეოლოგიური დროის მანძილზე შეიქმნა და მნიშვნელოვნად შეიცვალა ამ პერიოდის განმავლობაში. ეს მტკიცდება ქვეყნის ტერიტორიაზე არსებული უძველესი მდინარეების ნარჩენებით. ქვეყნის წყლის სისტემები მუდმივად იცვლება ბუნებრივი ძალების გავლენითა და ადამიანის სამრეწველო საქმიანობით. ხელოვნური მდინარეები (არხები) და ტბორები აზერბაიჯანის წყლის სისტემების ნაწილია. აზერბაიჯანი მსოფლიოში წყალმომარაგების თვალსაზრისით, საშუალო მაჩვენებლის ქვემოთაა, სადაც წელიწადში დაახლოებით 100 კუბური მეტრი წყალია კვადრატულ კილომეტრზე.<ref name="KL"/> ყველა დიდი წყალსაცავი აგებულია [[მტკვარი|მტკვარზე]]. აზერბაიჯანის ჰიდროგრაფია ძირითადად ეკუთვნის [[კასპიის ზღვა|კასპიის ზღვის აუზს]].

აზერბაიჯანში სხვადასხვა სიგრძის 8350 მდინარეა. მხოლოდ 24 მდინარეს აქვს 100 კილომეტრზე მეტი სიგრძე. [[მტკვარი]] და [[არაქსი]] აზერბაიჯანის მთავარი მდინარეებია, რომლებიც [[მტკვარ-არაქსის დაბლობი|მტკვარ-არაქსის დაბლობზე]] მიედინებიან. მდინარეები, რომლებიც უშუალოდ ერთვიან კასპიის ზღვას, სათავეს იღებენ ძირითადად კავკასიონისა და [[თალიშის მთები]]ს ჩრდილო-აღმოსავლეთ ფერდობებზე და გაედინებიან სამურ-დევეჩისა და ლენქორანის დაბლობებებზე.<ref>{{cite web| title =Azerbaijan: Geography| publisher = Central Asia and Caucasus Institute| url = http://www.cac-biodiversity.org/aze/aze_geography.htm}}</ref>

=== ბიომრავალფეროვნება ===
{{მთავარი|აზერბაიჯანის ველური ბუნება|აზერბაიჯანის ფაუნა|აზერბაიჯანის ფლორა}}
[[ფაილი:Stamp of Azerbaijan 750.jpg|thumb|[[ყარაბაღული ცხენი]] აზერბაიჯანის ეროვნული ცხოველია.]]
აზერბაიჯანში ფაუნის სიმდიდრისა და მრავალფეროვნების შესახებ პირველი წყაროები შეიძლება მოიძებნოს მოგზაურთა ჩანაწერებში. არქიტექტურულ ძეგლებზე, უძველეს კლდეებსა და ქვებზე ცხოველების ნახატები დღემდე არსებობს. პირველი ინფორმაცია აზერბაიჯანის ფლორისა და ფაუნის შესახებ შეგროვდა XVII საუკუნეში, აზერბაიჯანში ნატურალისტების ვიზიტების დროს.<ref name="GEO"/>

აზერბაიჯანში არსებობს რეგისტრირებული და კლასიფიცირებული ძუძუმწოვრების 106, თევზების 97, ფრინველების 363, ამფიბიების 10 და ქვეწარმავლების 52 სახეობა.<ref name="GEO"/> აზერბაიჯანის ეროვნული ცხოველია [[ყარაბაღული ცხენი]], რომელიც აზერბაიჯანში მთის სატვირთო და საცხენოსნო ცხოველია. ყარაბაღულ ცხენს აქვს კარგი რეპუტაცია სისწრაფეში, მოხდენილობასა და ინტელექტში. იგი ერთ-ერთი უძველესი ჯიშისაა, რომელიც ძველ მსოფლიოშიც იყო ცნობილი. თუმცა დღეს ყარაბაღული ცხენი საფრთხის ქვეშ მყოფი სახეობაა.<ref>{{cite web| title = The Karabakh Horse| publisher = Karabakh Foundation| url = http://www.karabakhfoundation.org/pages/history-and-culture/karabakh-region/the-karabakh-horse/| accessdate = 2017-06-21| archiveurl = https://web.archive.org/web/20101013010330/http://karabakhfoundation.org/pages/history-and-culture/karabakh-region/the-karabakh-horse/| archivedate = 2010-10-13}}</ref>

აზერბაიჯანის ფლორა შედგება მცენარეულობის 4 500-ზე მეტი სახეობისგან. აზერბაიჯანის უნიკალური კლიმატის გამო, ქვეყნის ფლორა ბევრად უფრო მდიდარია სახეობის რაოდენობით, ვიდრე სამხრეთ კავკასიის სხვა რესპუბლიკების ფლორა.<ref>{{cite web|url=http://www.azerbaijan.az/_Geography/_Planting/_planting_e.html |title=Azerbaijan – Flora |publisher=Heydar Aliyev Foundation|accessdate=5 March 2010 }}</ref> აზერბაიჯანში შესაძლებელია კავკასიაში არსებული ფლორის ყველა სახეობის 67%-ის პოვნა.

== პოლიტიკა ==
{{მთავარი|აზერბაიჯანის პოლიტიკა}}
[[ფაილი:Munich Security Conference 2010 - Ilham Aliyev.jpg|upright|thumb|ყოფილი პრეზიდენტის [[ჰეიდარ ალიევი]]ს შვილი და ამჟამინდელი პრეზიდენტი [[ილჰამ ალიევი]], რომელმაც მამის შემდეგ, 2003 წელს ეს პოსტი ჩაიბარა.]]

აზერბაიჯანის პოლიტიკური სისტემის სტრუქტურული ფორმირება, 1995 წლის 12 ნოემბერს, ახალი [[აზერბაიჯანის კონსტიტუცია|კონსტიტუციის]] მიღებით დასრულდა. კონსტიტუციის 23-ე მუხლის თანახმად, აზერბაიჯანის რესპუბლიკის სახელმწიფო სიმბოლოებია [[აზერბაიჯანის დროშა|დროშა]], [[აზერბაიჯანის გერბი|გერბი]] და [[აზერბაიჯანის სახელმწიფო ჰიმნი|ჰიმნი]]. სახელმწიფო ხელისუფლება აზერბაიჯანში შემოიფარგლება მხოლოდ შიდასახელმწიფოებრივი კანონებით, ხოლო საერთაშორისო არენაზე დამატებით საერთაშორისო ხელშეკრულებებით შემოიფარგლება.

აზერბაიჯანის ხელისუფლება დაფუძნებულია მართვის დანაწილებაზე საკანონმდებლო, აღმასრულებელი და სასამართლო შტოებს შორის. საკანონმდებლო ხელისუფლება ეკუთვნის ერთპალატიან [[აზერბაიჯანის მილი მეჯლისი|ეროვნულ ასამბლეას]] და უზენაეს ეროვნულ ასამბლეას ნახჭევანის ავტონომიურ რესპუბლიკაში. საპარლამენტო არჩევნები იმართება ყოველი ხუთი წლის შემდეგ, ნოემბრის პირველ კვირა დღეს. პარტია [[ახალი აზერბაიჯანი (პარტია)|ახალი აზერბაიჯანი]] და მისი ერთგული დამოუკიდებელი დეპუტატები, ამ მომენტისთვის, თითქმის პარლამენტის 125 მანდატს ფლობენ. 2010 წლის საპარლამენტო არჩევნები დროს, ოპოზიციურმა პარტიებმა, მუსავათმა და აზერბაიჯანის სახალხო ფრონტის პარტიამ, ვერ მოიპოვა არცერთ ადგილი. ევროპელმა დამკვირვებლებმა, არჩევნებამდე და არჩევნების დღეს, დააფიქსირეს მრავალრიცხოვანი დარღვევები.<ref>{{cite news|title=Monitors criticize Azerbaijani elections |publisher=[[Al Jazeera]] |url=http://english.aljazeera.net/news/europe/2010/11/2010118152810836488.html |accessdate=8 November 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101111072636/http://english.aljazeera.net/news/europe/2010/11/2010118152810836488.html |archivedate=11 November 2010 |url-status=live |df=dmy }}</ref>

აღმასრულებელი ხელისუფლება [[აზერბაიჯანის პრემიერ-მინისტრი]]სა და [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტი|პრეზიდენტის]] ხელშია, რომელიც აირჩევა ხუთი წლის ვადით, პირდაპირი არჩევნების გზით. პრეზიდენტი უფლებამოსილია შექმნას მინისტრთა კაბინეტი, რომელიც კოლექტიური აღმასრულებელი ორგანოა და ანგარიშვალდებულია, როგორც პრეზიდენტის, ისე პარლამენტის წინაშე. მინისტრთა კაბინეტი შედგება [[აზერბაიჯანის პრემიერ-მინისტრი|პრემიერ-მინისტრის]], მისი მოადგილეებისა და მინისტრებისგან. პრეზიდენტს არ აქვს უფლება დაითხოვოს პარლამენტი, მაგრამ აქვს უფლება დაადოს ვეტო მის გადაწყვეტილებებს. იმისათვის, რომ პარლამენტმა დაძლიოს პრეზიდენტის ვეტო, მას უნდა ჰქონდეს 95 ხმიანი საპარლამენტო უმრავლესობა. სასამართლო ხელისუფლებას ახორციელებს [[აზერბაიჯანის საკონსტიტუციო სასამართლო|საკონსტიტუციო სასამართლო]], [[აზერბაიჯანის უზენაესი სასამართლო|უზენაესი სასამართლო]] და ეკონომიკური სასამართლო. ამ სასამართლოების მოსამართლეებს პრეზიდენტი ნიშნავს.

„უშიშროების საბჭო“, აზერბაიჯანის პრეზიდენტთან არსებული სათათბირო ორგანოა, რომელსაც პრეზიდენტი კონსტიტუციის შესაბამისად მართავს. საბჭო, 1997 წლის 10 აპრილს დაარსდა. ადმინისტრაციული დეპარტამენტი, პრეზიდენტის აპარატის ნაწილი არ არის, მაგრამ ფინანსურად, ტექნიკურად და მატერიალური საქმიანობით, დამოკიდებულია პრეზიდენტის აპარატზე.

მიუხედავად იმისა, რომ აზერბაიჯანში დამოუკიდებლობის აღდგენიდან გაიმართა რამდენიმე არჩევნები, აგრეთვე არსებობს ფორმალური დემოკრატიული ინსტიტუტები, [[Freedom House]] კვალიფიკაციით, აზერბაიჯანი კვლავ „არათავისუფალი“ ქვეყანაა.<ref>{{cite web| title =Azerbaijan – Freedom House | publisher = FreedomHouse.org | url =http://www.freedomhouse.org/country/azerbaijan| accessdate = 4 August 2013}}</ref><ref name="frh">{{cite web| title = Combined Average Ratings: Independent Countries 2009| publisher = FreedomHouse.org| year = 2009| url = http://old.freedomhouse.org/template.cfm?page=475&year=2009| accessdate = 10 July 2012}}{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> ბოლო წლების განმავლობაში, დიდი რაოდენობით აზერბაიჯანელი ჟურნალისტი, ბლოგერი, ადვოკატი, ადამიანის უფლებათა დამცველი დააპატიმრეს, პრეზიდენტის და ხელისუფლების კრიტიკის გამო.<ref>"[https://www.washingtonpost.com/opinions/jailed-without-trial-in-azerbaijan/2015/03/01/34a1d342-bea1-11e4-bdfa-b8e8f594e6ee_story.html Jailed without trial in Azerbaijan]," ''[[The Washington Post]]''. 1 March 2015. Retrieved 26 September 2015.</ref> 2015 წლის სექტემბერში, ევროპარლამენტის მიერ მიღებულ რეზოლუციაში, აზერბაიჯანი არწერილია, როგორც ავტორიტარული ქვეყანა.<ref>"[https://www.washingtonpost.com/opinions/no-this-is-the-truth-about-azerbaijan/2015/09/25/d68a6fd0-608f-11e5-b38e-06883aacba64_story.html No, this is the truth about Azerbaijan’s repression]." ''The Washington Post''. 25 September 2015. Retrieved 26 September 2015.</ref>

აზერბაიჯანის ხელისუფლება მკაცრად გააკრიტიკეს, მისი ქმედებების გამო, სადაც იგი მოისყიდა საგარეო წარმომადგენლები და დიპლომატები, მისი არჩევნების საზღვარგარეთ ლეგიტიმაციისთვის. ამ პრაქტიკას უწოდეს „ხიზილალას დიპლომატია“.<ref>[http://www.esiweb.org/pdf/esi_document_id_145.pdf DISGRACED AZERBAIJAN AND THE END OF ELECTION MONITORING AS WE KNOW IT]</ref><ref>{{cite news |url=https://www.theguardian.com/world/2013/nov/24/azerbaijan-caviar-diplomacy-for-mps|title=Plush hotels and caviar diplomacy: how Azerbaijan's elite wooed MPs|author=Jamie Doward|work=the Guardian|accessdate=4 July 2015}}</ref><ref>{{cite news |url=http://euobserver.com/opinion/118320|title=Europe's caviar diplomacy with Azerbaijan must end|publisher=|accessdate=4 July 2015}}</ref><ref>{{cite news |url=http://www.rferl.org/content/azerbaijan-baku-caviar-oil/25162410.html|title=Baku Smooths Over Its Rights Record with a Thick Layer of Caviar|work=RadioFreeEurope/RadioLiberty|accessdate=4 July 2015}}</ref>

=== საგარეო პოლიტიკა ===
{{მთავარი|აზერბაიჯანის საგარეო ურთიერთობები}}
[[ფაილი:Vladimir Putin in Azerbaijan 13 August 2013-6.jpg|thumb|left|[[ვლადიმერ პუტინი]] აზერბაიჯანში, 2013 წლის აგვისტო.]]
ხანმოკლე სიცოცხლის მქონე [[აზერბაიჯანის დემოკრატიული რესპუბლიკა|აზერბაიჯანის დემოკრატიულმა რესპუბლიკამ]], შეძლო ექვს ქვეყანასთან დიპლომატიური ურთიერთობების დამყარება, გაგზავნა თავისი დიპლომატიური წარმომადგენლები გერმანიასა და ფინეთში.<ref name="CSUS">{{cite web| title =Azerbaijan – Foreign Relations | publisher = Country Studies| url = http://countrystudies.us/azerbaijan/36.htm| accessdate = 31 May 2007}}</ref> აზერბაიჯანის დამოუკიდებლობის საერთაშორისო აღიარების პროცესი საბჭოთა კავშირისგან, დაახლოებით ერთი წელი გაგრძელდა. აზერბაიჯანი ყველაზე ბოლოს, 1996 წლის 6 ნოემბერს, [[ბაჰრეინი|ბაჰრეინმა]] აღიარა.<ref>{{cite web|title=Bilateral relations |publisher=Ministry of Foreign Affairs |url=http://www.mfa.gov.az/eng/foreign_policy/bilat.shtml |accessdate=27 May 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070504074309/http://www.mfa.gov.az/eng/foreign_policy/bilat.shtml |archivedate=4 May 2007 |url-status=live |df=dmy }}</ref> სრული დიპლომატიური ურთიერთობები, მათ შორის დიპლომატიური მისიების ურთიერთგაცვლით, პირველად დამყარდა [[თურქეთი|თურქეთთან]], [[პაკისტანი|პაკისტანთან]], [[აშშ]]-სთან, [[ირანი|ირანთან]]<ref name="CSUS"/> და [[ისრაელი|ისრაელთან]].<ref name="israelmfa">{{cite web|url=http://baku.mfa.gov.il/mfm/Data/113213.pdf |title=15th Anniversary of Israel-Azebraijan Diplomatic Relations |accessdate=21 March 2008 |last=Lenk |first=Arthur |date=7 March 2007 |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Israel}}</ref> აზერბაიჯანი განსაკუთრებულ აქცენტს აკეთებს თურქეთთან „[[განსაკუთრებული ურთიერთობები (საერთაშორისო ურთიერთობები)|განსაკუთრებულ ურთიერთობაზე]]“.<ref>{{cite news |last=Kardas|first=Saban|title=Turkey Develops Special Relationship with Azerbaijan|url=http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=34116|publisher=Eurasia Daily Monitor Volume|accessdate=23 December 2010}}</ref><ref>{{cite web|last=Katik|first=Mevlut|title=Azerbaijan and Turkey Coordinate Nagorno-Karabakh Negotiation Position|url=http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/eav042304.shtml|publisher=EurasiaNet|accessdate=23 December 2010}}</ref>

ამ დროისთვის, აზერბაიჯანს 158 ქვეყანასთან დიპლომატიური ურთიერთობა აქვს დამყარებული და 38 საერთაშორისო ორგანიზაციის წევრია.<ref name="FCO" /> ქვეყანას დამკვირვებლის სტატუსი გააჩნია [[მიუმხრობლობის მოძრაობა]]ში და [[მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაცია]]ში, ასევე [[საერთაშორისო ტელეკომუნიკაციების კავშირი]]ს კორესპონდენტია.<ref name="FCO"/> 2006 წლის 9 მაისს, აზერბაიჯანი, [[გაერო]]ს გენერალურ ასამბლეაზე, ახლადშექმნილი ადამიანის უფლებათა საბჭოს წევრად აირჩიეს. წევრობის ვადა, 2006 წლის 19 ივნისს დაიწყო.<ref name="Un.org" />

[[ფაილი:IV Каспийский саммит - 26.jpeg|thumb|[[ილჰამ ალიევი]] კასპიის ზღვის სამიტზე, [[ასტრახანი]], [[რუსეთი]], 2014 წლის 29 სექტემბერი.]]
აზერბაიჯანის საგარეო პოლიტიკის პრიორიტეტებია: მისი ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენა; მთიანი ყარაბაღის და მის გარეთ შვიდი რეგიონის ოკუპაციის შედეგების აღმოფხვრა;<ref name="NSC AZ"/><ref>{{cite news | last = Selim Özertem | first = Hasan | title =Independence of Kosovo and the Nagorno-Karabakh Issue | publisher = TurkishWeekly | url = http://www.turkishweekly.net/columnist/2886/independence-of-kosovo-and-the-nagorno-karabakh-issue.html| accessdate = 24 April 2008}}</ref> ინტეგრაცია ევროპულ და ევროატლანტიკურ სტრუქტურებში; საერთაშორისო უსაფრთხოების უზრუნველყოფაში წვლილის შეტანა; საერთაშორისო ორგანიზაციებთან თანამშრომლობა; რეგიონალური თანამშრომლობის და ორმხრივი ურთიერთობების გარღმავება; თავდაცვისუნარიანობის განმტკიცება; შიდა პოლიტიკის საშუალებებით, უსაფრთხოების ხელშეწყობა; დემოკრატიის გაძლიერება; ეთნიკური და რელიგიური შემწყნარებლობის შენარჩუნება; სამეცნიერო, საგანმანათლებლო, კულტურული პოლიტიკის და ზნეობრივი ღირებულებების შენარჩუნება; ეკონომიკური და სოციალური განვითარება; შიდა და სასაზღვრო უსაფრთხოების შენარჩუნება.<ref name="NSC AZ">{{cite web| title =National Security Concept of the Republic of Azerbaijan | publisher = United Nations| date = 23 May 2007| url = http://www.un.int/azerbaijan/pdf/National_security.pdf| accessdate = 23 May 2007}}</ref>

2007 წლის ბოლოს, აზერბაიჯანის მთავრობამ განაცხადა, რომ დიდი ხნის დავა სომხეთთან, რომელიც მთიანი ყარაბაღის ტერიტორიის ოკუპაცია მოახდინა, გამოიწვევს ახალ ომს, თუ ეს საკითხი კვლავ გადაუჭრელი დარჩება.<ref name="NSC AZ"/> მთავრობა, ქვეყნის სამხედრო ბიუჯეტის ზრდის პროცესშია. 2016 წლის აპრილის [[აზერბაიჯან-სომხეთის სამხედრო დაპირისპირება (2016)|სამხედრო დაპირისპირებამ]], კიდევ ერთხელ დააბრუნა დღის წესრიგში, მომავალი მშვიდობიანი ურთიერთობების საკითხი.<ref>{{cite news|last1=Botelho|first1=Greg|last2=Tuysuz|first2=Gul|title=18 Armenian, 12 Azerbaijani troops killed in fighting|url=http://www.cnn.com/2016/04/02/asia/azerbaijan-armenia-violence/index.html|publisher=CNN|date=3 April 2016}}</ref>

აზერბაიჯანი, საერთაშორისო ტერორიზმთან ბრძოლის, საერთაშორისო კოალიციის აქტიური წევრია. ქვეყანას თავისი წვლილი შეაქვს კოსოვოს, ერაყისა და ავღანეთის სამშვიდობო ოპერაციებში. აზერბაიჯანი, [[ნატო]]ს პროგრამის — „[[პარტნიორობა მშვიდობისთვის]]“ აქტიური წევრია. აზერბაიჯანს კარგი ურთიერთობები აქვს [[ევროპის კავშირი|ევროკავშირთან]] და შესაძლოა ერთ დღეს მიმართოს წევრობისთვის მას.<ref name="NSC AZ"/>

=== ადმინისტრაციული დაყოფა ===
{{მთავარი|აზერბაიჯანის ადმინისტრაციული დაყოფა}}
აზერბაიჯანი დაყოფილია 10 ეკონომიკურ რეგიონად; 66 რაიონად (rayonlar) და 77 ქალაქებად (şəhərlər), საიდანაც 12 უშუალოდ ცენტრალური მმართველობის ქვეშაა.<ref>{{cite web|url=http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/en/001_1.shtml |title=The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan, Administrative and territorial units of Azerbaijan Republic |publisher=Azstat.org |accessdate=22 May 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110512043157/http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/en/001_1.shtml |archivedate=12 May 2011 |url-status=live |df=dmy }}</ref> გარდა ამისა, აზერბაიჯანი შეიცავს [[ნახიჩევანის ავტონომიური რესპუბლიკა|ნახიჩევანის ავტონომიურ რესპუბლიკასაც]] (muxtar respublika). [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტი]] ნიშნავს ამ ერთეულების გუბერნატორებს, ხოლო ნახიჩევანის მთავრობა აირჩევა და მტკიცდეება ნახიჩევანის ავტონომიური რესპუბლიკის პარლამენტის მიერ.

{{col-begin-small}}
{{col-5}}
;[[აფშერონის რეგიონი|აფშერონი]]
* [[აფშერონის რაიონი|აფშერონი]] (Abşeron)
* [[ხიზის რაიონი|ხიზი]] (Xızı)
* ''[[ბაქო]]'' (Bakı)
* ''[[სუმგაითი]]'' (Sumqayıt)
;[[არანის რეგიონი|არანი]]
* [[აღჯაბადის რაიონი|აღჯაბადი]] (Ağcabədi)
* [[აღდაშის რაიონი|აღდაში]] (Ağdaş)
* [[ბარდის რაიონი|ბარდა]] (Bərdə)
* [[ბეილაგანის რაიონი|ბეილაგანი]] (Beyləqan)
* [[ბილიასუვარის რაიონი|ბილიასუვარი]] (Biləsuvar)
* [[გოქჩაის რაიონი|გოქჩაი]] (Göyçay)
* [[ჰაჯიგაბულის რაიონი|ჰაჯიგაბული]] (Hacıqabul)
* [[იმიშლის რაიონი|იმიშლი]] (İmişli)
* [[ქურდამირის რაიონი|ქურდამირი]] (Kürdəmir)
* [[ნეფთჩალის რაიონი|ნეფთჩალა]] (Neftçala)
* [[საათლის რაიონი|საათლი]] (Saatlı)
* [[საბირაბადის რაიონი|საბირაბადი]] (Sabirabad)
* [[სალიანის რაიონი|სალიანი]] (Salyan)
* [[უჯარის რაიონი|უჯარი]] (Ucar)
* [[ევლახის რაიონი|ევლახი]] (Yevlax)
* [[ზარდაბის რაიონი|ზარდაბი]] (Zərdab)
* ''[[მინგეჩაური]]'' (Mingəçevir)
* ''[[შირვანი (ქალაქი)|შირვანი]]'' (Şirvan)
* ''[[ევლახი]]'' (Yevlax)
;[[მთიანი შირვანის რეგიონი|მთიანი შირვანი]]
* [[აღსუს რაიონი|აღსუ]] (Ağsu)
* [[გობუსტანის რაიონი|გობუსტანი]] (Qobustan)
* [[ისმაილის რაიონი|ისმაილი]] (İsmayıllı)
* [[შემახის რაიონი|შემახა]] (Şamaxı)
{{col-5}}
;[[განჯა-ყაზახის რეგიონი|განჯა-ყაზახი]]
* [[აღსთაფის რაიონი|აღსთაფა]] (Ağstafa)
* [[დაშქესანის რაიონი|დაშქესანი]] (Daşkəsən)
* [[გადაბეის რაიონი|გადაბეი]] (Gədəbəy)
* [[ყაზახის რაიონი|ყაზახი]] (Qazax)
* [[გოიგოლის რაიონი|გოიგოლი]] (Göygöl)
* [[გორანბოის რაიონი|გორანბოი]] (Goranboy)
* [[სამუხის რაიონი|სამუხი]] (Samux)
* [[შამქორის რაიონი|შამქორი]] (Şəmkir)
* [[თოუზის რაიონი|თოუზი]] (Tovuz)
* ''[[განჯა]]'' (Gəncə)
* ''[[ნაფთალანი]]'' (Naftalan)
;[[გუბა-ხაჩმაზის რეგიონი|გუბა-ხაჩმაზი]]
* [[ყუბის რაიონი|ყუბა]] (Quba)
* [[გუსარის რაიონი|გუსარი]] (Qusar)
* [[ხაჩმაზის რაიონი|ხაჩმაზი]] (Xaçmaz)
* [[შაბრანის რაიონი|შაბრანი]] (Şabran)
* [[სიაზანის რაიონი|სიაზანი]] (Siyəzən)
;[[ქალბაჯარ-ლაჩინის რეგიონი|ქალბაჯარ-ლაჩინი]]
* [[გუბადლის რაიონი|გუბადლი]] (Qubadlı)
* [[ქალბაჯარის რაიონი|ქალბაჯარი]] (Kəlbəcər)
* [[ლაჩინის რაიონი|ლაჩინი]] (Laçın)
* [[ზანგილანის რაიონი|ზანგილანი]] (Zəngilan)
;[[ლენქორანის რეგიონი|ლენქორანი]]
* [[ასტარის რაიონი|ასტარა]] (Astara)
* [[ჯალილაბადის რაიონი|ჯალილაბადი]] (Cəlilabad)
* [[ლენქორანის რაიონი|ლენქორანი]] (Lənkəran)
* [[ლერიქის რაიონი|ლერიქი]] (Lerik)
* [[მასალის რაიონი|მასალი]] (Masallı)
{{col-5}}
* [[იარდიმლის რაიონი|იარდიმლი]] (Yardımlı)
* ''[[ლენქორანი]]'' (Lənkəran)
;[[ნახიჩევანის რეგიონი|ნახიჩევანი]]
* [[ბაბექის რაიონი|ბაბექი]] (Babək)
* [[ჯულფის რაიონი|ჯულფა]] (Culfa)
* [[კანგარლის რაიონი|კანგარლი]] (Kəngərli)
* [[ორდუბადის რაიონი|ორდუბადი]] (Ordubad)
* [[სადარაქის რაიონი|სადარაქი]] (Sədərək)
* [[შაჰბუზის რაიონი|შაჰბუზი]] (Şahbuz)
* [[შარურის რაიონი|შარური]] (Şərur)
* ''[[ნახიჩევანი]]'' (Naxçıvan)
;[[შაქი-ზაქათალის რეგიონი|შაქი-ზაქათალა]]
* [[ბელაქანის რაიონი|ბელაქანი]] (Balakən)
* [[გაბალის რაიონი|გაბალა]] (Qəbələ)
* [[კახის რაიონი|კახი]] (Qax)
* [[ოღუზის რაიონი|ოღუზი]] (Oğuz)
* [[შაქის რაიონი|შაქი]] (Şəki)
* [[ზაქათალის რაიონი|ზაქათალა]] (Zaqatala)
* ''[[შაქი (ქალაქი)|შაქი]]'' (Şəki)
;[[ზემო ყარაბაღის რეგიონი|ზემო ყარაბაღი]]
* [[აღდამის რაიონი|აღდამი]] (Ağdam)
* [[ფუზულის რაიონი|ფუზული]] (Füzuli)
* [[ჯაბრაილის რაიონი|ჯაბრაილი]] (Cəbrayıl)
* [[ხოჯალის რაიონი|ხოჯალი]] (Xocalı)
* [[ხოჯავენდის რაიონი|ხოჯავენდი]] (Xocavənd)
* [[შუშის რაიონი|შუშა]] (Şuşa)
* [[ტერტერის რაიონი|ტერტერი]] (Tərtər)
* ''[[ხანქენდი]]'' (Xankəndi)
* ''[[შუშა (ქალაქი)|შუშა]]'' (Şuşa)
{{col-5}}
[[ფაილი:Azerbaijan regions.kalang.png|thumb|400px|right|აზერბაიჯანი დაყოფილია 10 ეკონომიკურ რეგიონად.]]
{{col-end}}

== შეიარაღებული ძალები ==
{{მთავარი|აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები}}
[[ფაილი:Azeri navy in port.jpg|left|thumb|[[აზერბაიჯანის სამხედრო-საზღვაო ძალები]]ს ფლოტი 2011 წლის სამხედრო აღლუმის დროს ბაქოში.]]
[[ფაილი:Special forces azerbaijan.png|thumb|აზერბაიჯანის სპეციალური დანიშნულების ძალების წევრები ბაქოში, 2011 წლის სამხედრო აღლუმის დროს.]]
თანამედროვე აზერბაიჯანის არმიის ისტორია [[აზერბაიჯანის დემოკრატიული რესპუბლიკა]]ს უკავშირდება, როდესაც 1918 წლის 26 ივნისს ახლად ჩამოყალიბებული ადრ-ის ეროვნული არმია შეიქმნა.<ref>[http://www.azembassy.com.pk/en/book/?get=c3 ''Azerbaijan: Short History of Statehood''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070718172824/http://www.azembassy.com.pk/en/book/?get=c3 |date=2007-07-18 }}, Embassy of Republic of Azerbaijan in Pakistan, 2005, Chapter 3.</ref><ref>[http://www.calend.ru/holidays/0/0/1393/ Creation of National Army in 1918] {{ru icon}}.</ref> [[სსრკ-ის დაშლა|საბჭოთა კავშირის დაშლის]] შემდეგ და აზერბაიჯანის მიერ დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ, აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები 1991 წლის 9 ოქტომბრის ''შეიარაღებული ძალების შესახებ'' კანონის შესაბამისად შეიქმნა.<ref>[http://www.base.spinform.ru/show_doc.fwx?Regnom=2893 Law of the Republic of Azerbaijan on Armed Forces], No. 210-XII, 9 October 1991 {{ru icon}}.</ref> ეროვნული არმიის შექმნის პირველი თარიღი (26 ივნისი) თანამედროვე აზერბაიჯანში არმიის დღედ აღენიშნება.<ref>[http://news.trend.az/index.shtml?show=news&newsid=1232458&lang=EN Azerbaijan's Army Day (26 June)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140108205508/http://www.trend.az/?show=news&newsid=1232458&lang=EN |date=2014-01-08 }} declared by Presidential Decree of 22 May 1998.</ref> 2002 წლის მონაცემებით, აზერბაიჯანის შეიარაღებულ ძალებში 95 000 აქტიური პერსონალი იმყოფებოდა. ასევე არსებობს 17 000 გასამხედროებული შეიარაღებული ფორმირება.<ref name=Blandy12>C. W. Blandy [http://www.da.mod.uk/colleges/arag/document-listings/caucasus/08(17)CWB.pdf Azerbaijan: Is War Over Nagornyy Karabakh a Realistic Option? Advanced Research and Assessment Group. Caucasus Series 08/17. – Defense Academy of the United Kingdom, 2008, p.12] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110510000120/http://www.da.mod.uk/colleges/arag/document-listings/caucasus/08(17)CWB.pdf |date=2011-05-10 }}</ref> შეიარაღებული ძალები შედგება სამი შტოსგან: [[აზერბაიჯანის სახმელეთო ძალები|სახმელეთო ჯარებისგან]], [[აზერბაიჯანის სამხედრო-საჰაერო ძალები|საჰაერო ძალებისგან]] და [[აზერბაიჯანის სამხედრო-საზღვაო ძალები|საზღვაო ძალებისგან]]. გარდა ამისა, შეიარაღებულ ძალებში ჩართულია რამდენიმე სამხედრო ქვე-ჯგუფი, რომლებიც საჭიროებისამებრ სახელმწიფოს თავდაცვაში ჩაერთვება. ესენია [[აზერბაიჯანის შინაგანი ჯარები|შინაგანი ჯარები]] და [[სახელმწიფო სასაზღვრო სამსახური (აზერბაიჯანი)|სახელმწიფო საზღვრის დაცვის სამსახური]], რომელიც მოიცავს სანაპირო დაცვას.<ref name="cia"/> [[აზერბაიჯანის ეროვნული გვარდია]] კიდევ ერთი გასამხედროებული დანაყოფია. იგი ფუნქციონირებს როგორც სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურის ნახევრად დამოუკიდებელი დანაყოფი, რომელიც დაქვემდებარებულია პრეზიდენტს.<ref>[https://web.archive.org/web/20110724235004/http://library.aliyev-heritage.org/ru/652072.html Выступление Президента Азербайджанской Республики, Верховного Главнокомандующего Гейдара Алиева на церемонии, посвященной 5-й годовщине образования Национальной гвардии – Штаб Национальной гвардии Азербайджана]</ref>
[[ფაილი:Парад в честь 70-летия Великой Победы - 33.jpg|thumb|აზერბაიჯანელი სამხედროების კონტინგენტი ფაშიზმზე გამარჯვების დღის აღლუმის დროს მოსკოვში, 2015 წლის 9 მაისი]]
აზერბაიჯანი იცავს „ევროპაში ჩვეულებრივი შეიარაღებული ძალების შესახებ“ შეთანხმებას და ხელი მოაწერა ყველა ძირითად საერთაშორისო ხელშეკრულებას იარაღისა და შეიარაღების შესახებ. აზერბაიჯანი მჭიდროდ თანამშრომლობს [[ნატო]]-სთან ისეთ პროგრამებში, როგორიცაა „[[პარტნიორობა მშვიდობისთვის]]“ და „ინდივიდუალური პარტნიორობის სამოქმედო გეგმა“. აზერბაიჯანმა ერაყში 151, ხოლო ავღანეთში 184 სამხედრო სამშვიდოვო პერსონალი განათავსა.<ref>{{cite web|last=Abbasov |first=Shahin |title=Azerbaijan: Baku Can Leapfrog over Ukraine, Georgia for NATO Membership |publisher=EurasiaNet |url=http://www.eurasianet.org/departments/insightb/articles/eav060409.shtml |accessdate=3 June 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090606053322/http://www.eurasianet.org/departments/insightb/articles/eav060409.shtml |archivedate=6 June 2009 |url-status=live |df=dmy }}</ref>

2011 წლისთვის, აზერბაიჯანის თავდაცვის ბიუჯეტი 3.1 მილიარდ დოლარს შეადგენს.<ref name="ng.ru">{{cite news|author=Владимир Мухин |url=http://www.ng.ru/politics/2011-01-24/1_karabah.html |title=Карабахский детонатор на взводе – В Баку и Ереване все четче звучит воинственная риторика |publisher=Nezavisimaya Gazeta |date=24 January 2011 |accessdate=22 May 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110514041854/http://www.ng.ru/politics/2011-01-24/1_karabah.html |archivedate=14 May 2011 |url-status=live |df=dmy }}</ref> ამასთანავე, თავდაცვის ინდუსტრიის საჭიროებებისთვის 1.36 მილიარდი დოლარი უნდა ყოფილიყო გამოყენებული, რაც სულ სამხედრო ბიუჯეტს 4.6 მილიარდ დოლარამდე მიიყვანს.<ref name="ng.ru"/><ref>{{cite news |url=http://www.gruzianews.ru/en/4482.html |title=Russia's neighbors are preparing for war (CIS countries and Georgia has surprised the world of increasing military expenditures) |publisher=Gruzianews.ru |date=22 February 2011 |accessdate=15 October 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131015070615/http://www.gruzianews.ru/en/4482.html |archivedate=15 ოქტომბერი 2013 }}</ref> 2011 წლის 26 ივნისს, აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა განაცხადა, რომ თავდაცვის ხარჯებმა 2011 წელს 3.3 მილიარდი დოლარი შეადგინა.<ref name="AFP">{{cite web|url=https://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5iHTBXqdc6cRoA37v9iJO8qg5hwhw?docId=CNG.0ceb4228ea87d70e3bcda085beb7a76b.3d1&hl=en |title=AFP: Azerbaijan warns Armenia with show of military might |publisher=Google.com |date=26 June 2011 |accessdate=15 October 2013}}</ref> 2013 წელს აზერბაიჯანის თავდაცვის ბიუჯეტმა 3.7 მილიარდი დოლარი შეადგინა.<ref name="Economist">{{cite news|author=Eastern approaches Ex-communist Europe |url=http://www.economist.com/blogs/easternapproaches/2013/10/nagorno-karabakh-conflict |title=The Nagorno-Karabakh conflict: A festering sore |publisher=The Economist |date=3 October 2013 |accessdate=15 October 2013}}</ref><ref>{{cite news |author=|url=http://www.news.az/articles/karabakh/81188 |title=Baku says Armenian president still hypocrite before world community |publisher=News.Az |accessdate=15 October 2013}}</ref>

აზერბაიჯანის თავდაცვის ინდუსტრია აწარმოებს პატარა იარაღებს, საარტილერიო სისტემებს, ტანკებს, ჯავშანტექნიკებს და ღამის ხედვის მოწყობილობებს, საავიაციო ნაღმებს, უპილოტო მანქანებს, სხვადასხვა სამხედრო მანქანებს, სამხედრო თვითმფრინავებსა და ვერტმფრენებს.<ref>{{cite web| title =Azerbaijan to start manufacturing arms, military hardware in 2008 | publisher = BBC Monitoring Service | url = http://www.un-az.org/undp/bulnews55/en3.php| accessdate = 26 January 2008}}</ref><ref>{{cite news|title=Azerbaijan to produce tanks, aviation bombs and pilotless vehicles in 2009 |publisher=panarmenian |url=http://www.panarmenian.net/news/eng/?nid=28123 |accessdate=24 December 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090109213303/http://www.panarmenian.net/news/eng/?nid=28123 |archivedate=9 January 2009 |url-status=live |df=dmy }}</ref><ref>{{cite news | title =Uzeir Jafarov: "Azerbaijan will be unable to produce competitive military technique in the next five years" | publisher = Today.Az | url = http://www.today.az/news/business/47845.html| accessdate = 26 September 2008}}</ref><ref>{{cite news | title =President Ilham Aliyev attends the openings of several defense-related facilities | publisher = Today.Az | url = http://www.today.az/news/politics/81912.html| accessdate = 4 March 2011}}</ref>

== ეკონომიკა ==
{{მთავარი|აზერბაიჯანის ეკონომიკა}}
1991 წელს დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ, აზერბაიჯანი გახდა [[საერთაშორისო სავალუტო ფონდი]]ს, [[მსოფლიო ბანკი]], [[ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკი]]ს, [[ისლამური განვითარების ბანკი]]ს და [[აზიის განვითარების ბანკი]]ს წევრი.<ref name="AZE">{{cite web|title=Azerbaijan – General Information |publisher=Heydar Aliyev Foundation |url=http://www.azerbaijan.az/_Economy/_GeneralInfo/_generalInfo_e.html |accessdate=22 May 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070505020428/http://www.azerbaijan.az/_Economy/_GeneralInfo/_generalInfo_e.html |archivedate=5 May 2007 |url-status=live |df=dmy}}</ref> აზერბაიჯანის საბანკო სისტემა შედგება [[აზერბაიჯანის რესპუბლიკის ცენტრალური ბანკი|აზერბაიჯანის ცენტრალური ბანკის]], კომერციული ბანკებისა და არასაბანკო საკრედიტო ორგანიზაციებისგან. ქვეყნის ეროვნული (დღეს ცენტრალური) ბანკი 1992 წელს, აზერბაიჯანის სახელმწიფო შემნახველი ბანკის ბაზაზე შეიქმნა, რომელიც საბჭოთა კავშირის სახელმწიფო შემნახველი ბანკის ფილიალი იყო. ცენტრალური ბანკი მოქმედებს, როგორც აზერბაიჯანის ცენტრალურ ბანკი, რომელიც უფლებამოსილია ეროვნული ვალუტის, [[აზერბაიჯანული მანათი]]ს ბეჭდვისა და გავრცელების, ასევე აკონტროლებს სხვა კომერციულ ბანკებს. აზერბაიჯანის ორი ძირითადი მსხვილი კომერციული ბანკია [[UniBank (აზერბაიჯანი)|UniBank]] და სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული [[აზერბაიჯანის საერთაშორისო ბანკი]], რომელსაც ხელმძღვანელობს [[ჰაჯანგირ ჰაჯიევი]].

2007 წლის პირველი კვარტლის ინფლაციის მაჩვენებელმა 16.6% შეადგინა.<ref name="INF">{{cite web| title =Azerbaijan's Q1 inflation rate 16.6%, National Bank Chief says | publisher = Today.Az| url = http://www.un-az.org/undp/bulnews48/e3.php| accessdate = 29 May 2007}}</ref> ნომინალური შემოსავლები და ყოველთვიური ხელფასები, შესაბამისად 29 % და 25 %-ით გაიზარდა, მაგრამ ნავთობის მრეწველობაში ფასების ზრდამ ინფლაცია გამოიწვია.<ref name="INF"/> აზერბაიჯანის ეკონომიკაში ე.წ. „[[ჰოლანდიური დაავადება|ჰოლანდიური დაავადების]]“ ნიშნები გამოვლინა, ქვეყნის სწრაფად მზარდი ენერგეტიკული სექტორის გამო, რაც ინფლაციას იწვევს და არაენერგეტიკული პროდუქტების ექსპორტს აძვირებს.

2000-იანი წლის დასაწყისში, ქრონიკულად მაღალი ინფლაცია კონტროლის ქვეშ მოექცა. ამ ფაქტმა გამოიწვია 2006 წლის 1 იანვრიდან ახალი ვალუტის, ახალი აზერბაიჯანული მანათის გაშვება, რაც დაწყებული ეკონომიკური რეფორმების გააქტიურებასა და არასტაბილური ეკონომიკის დავიწყებას ნიშნავდა.<ref>{{cite web|last = Mehdizade| first = Sevinj| title = Azerbaijan's New Manats: Design and Transition to a New Currency | publisher = Azerbaijan International| url = http://azer.com/aiweb/categories/magazine/ai143_folder/143_articles/143_manat.html}}</ref><ref>{{cite web|last=Ismayilov|first=Rovshan|title=Azerbaijan's Manat Makeover: Good Times Ahead?|url=http://www.eurasianet.org/departments/business/articles/eav030106.shtml|publisher=EurasiaNet|accessdate=7 December 2010}}</ref>

2008 წელს, მსოფლიო ბანკის ბიზნესის წარმოების ანგარიშის მიხედვით, აზერბაიჯანი ერთ-ერთ მოხსენებაში ეკონომიკის 10 საუკეთესო რეფორმატორებს შორის დასახელდა.<ref>{{cite web|url=http://www.doingbusiness.org/Features/Feature-2008-21.aspx |title=Top 10 reformers from Doing Business 2009|accessdate=28 September 2008 |work=World Bank Group |publisher=Doing Business|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080912213246/http://www.doingbusiness.org/Features/Feature-2008-21.aspx |archivedate=12 September 2008 |url-status=live |df=dmy }}</ref>

{{ციტირება|2007-2008 წლებში, აზერბაიჯანმა მსოფლიოს რეფორმატორთა სიის სათავეში მოექცა, რა დროსაც მარეგულირებელი რეფორმის 10 მაჩვენებლისგან 7 გაუმჯობესა. აზერბაიჯანმა 2008 წლის იანვარში, ბიზნესის რეგისტრაციის ერთფანჯრიანი სისტემა შემოიღო, რაც ბიზნესის დაწყებისთვის პროცედურების გამარტივება გამოიწვია. ბიზნესის რეგისტრაცია პირველი ექვსი თვის განმავლობაში 40 %-ით გაიზარდა. აზერბაიჯანმა ასევე გააუქმა მინიმალური სესხი 1100 დოლარის ოდენობით. ასევე, გადასახადის გადამხდელებს შეუძლიათ ახლა შეიტანონ ფორმა და გადაიხადონ გადასახადები ონლაინ რეჟიმში, ინტერნეტით. აზერბაიჯანის ფართომასშტაბიანი რეფორმების შედეგად, ქვეყანა ბიზნესის წარმოების მაჩვენებლით 97-დან 33 ადგილზე დაწინაურდა.}}

დსთ-ის სხვა ქვეყნებთან შედარებით, 2010-2011 წლების გლობალური კონკურენტუნარიანობის ანგარიშში, აზერბაიჯანი 57-ე ადგილზეა.<ref>{{cite web|url=http://www3.weforum.org/docs/WEF_GlobalCompetitivenessReport_2010-11.pdf |title=World Economic Forum – The Global Competitiveness Report 2010-2011 |format=PDF |accessdate=4 January 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101206104835/http://www3.weforum.org//docs//WEF_GlobalCompetitivenessReport_2010-11.pdf |archivedate=6 December 2010 |url-status=live |df=dmy }}</ref> 2012 წლისთვის აზერბაიჯანის მშპ 1995 წლის დონესთან შედარებით, 20-ჯერ გაიზარდა.<ref>Bibliothek der Friedrich-Ebert-Stiftung, http://library.fes.de/pdf-files/id-moe/09454.pdf</ref>

=== ენერგეტიკა ===
{{მთავარი|აზერბაიჯანის ენერგეტიკა|აზერბაიჯანის ნავთობმრეწველობა}}
[[ფაილი:Oil pump in Baku.jpg|thumb|ბაქოს გარეუბანში მდებარე სატუმბი მოწყობილობა, ნავთობის მექანიკური მოპოვებისთვის.]]
აზერბაიჯანის ტერიტორიის ორი მესამედი მდიდარია ნავთობითა და ბუნებრივი აირით.<ref name="AZ">{{cite web|title=Azerbaijan – General Information |publisher=Heydar Aliyev Foundation |url=http://www.azerbaijan.az/_Geography/_GeneralInfo/_generalInfo_e.html |accessdate=22 May 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070528033940/http://www.azerbaijan.az/_Geography/_GeneralInfo/_generalInfo_e.html |archivedate=28 May 2007 |url-status=live |df=dmy }}</ref> აზერბაიჯანის ნავთობპროდუქტების ისტორია უძველეს პერიოდს უკავშირდება. არაბი ისტორიკოსი და მოგზაური აჰმედ ალ-ბელარური აღწერა აფშერონის ნახევარკუნძულის ეკონომიკის შესახებ უძველეს დროში, ნავთობის მიწებსა და აფშერონის თეთრ და შავ ზეთზე.<ref>{{Cite web|url=http://www.azerbaijan.az/portal/Economy/OilStrategy/oilStrategy_02_e.html|title=HISTORY OF DEVELOPMENT OF OIL INDUSTRY|last=|first=|date=|website=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}</ref>

[[მცირე კავკასიონი]]ს რეგიონი მდიდარია და შეიცავს ქვეყნის ოქროს, ვერცხლის, რკინის, სპილენძის, [[ტიტანი]]ს, [[ქრომი]]ს, [[მანგანუმი]]ს, [[კობალტი]]ს, [[მოლიბდენი]]ს, [[მადანი|მადნისა]] და [[სტიბიუმი]]ს კომპლექსების დიდ ნაწილს.<ref name="AZ" /> 1994 წლის სექტემბერში გაფორმდა 30-წლიანი კონტრაქტი [[SOCAR|აზერბაიჯანის რესპუბლიკის სახელმწიფო ნავთობკომპანიასა]] და 13 საერთაშორისო ნავთობკომპანიას შორის, მათ შორის [[Amoco]], [[BP]], [[ExxonMobil]], [[Lukoil]]-სა და [[Statoil]]-თან.<ref name="AZE" /> იქიდან გამომდინარე, რომ დასავლეთის ნავთობკომპანიებს შეუძლიათ საბჭოთა ექსპლუატაციით გამოუყენებელი ღრმა წყალქვეშა ნავთობსაბადოების გამოყენება, აზერბაიჯანი ნავთობის მოპოვებისა და განვითარებისათვის მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვან ადგილად ითვლება.<ref>{{cite web| title =Azerbaijan: Economy| publisher = globalEDGE| url = http://globaledge.msu.edu/countryInsights/economy.asp?countryID=11&regionID=3| archive-url = https://web.archive.org/web/20071012194537/http://globaledge.msu.edu:80/countryInsights/economy.asp?countryID=11&regionID=3| dead-url = yes| archive-date = 12 October 2007| accessdate = 29 May 2007}}</ref> იმავდროულად დაფუძნდა „[[აზერბაიჯანის სახელმწიფო ნავთობის ფონდი]]“, რომელიც უზრუნველყოფს მაკროეკონომიკური სტაბილურობას, ნავთობის შემოსავლების მართვაში გამჭვირვალობის უზრუნველყოფას და მომავალი თაობებისათვის რესურსების დაცვას.

''აზერიგაზი'', რომელიც სოკარის შვილობილი კომპანიაა, 2021 წლისთვის ქვეყნის სრულად გაზიფიცირების დასრულებას გეგმავს.<ref>{{cite web|url=http://abc.az/eng/news_13_02_2010_42618.html |title=SOCAR plans to completed full gasification of Azerbaijan only by 2021|publisher=Azerbaijan Business Center |accessdate=6 June 2010 |url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111003221052/http://abc.az/eng/news_13_02_2010_42618.html |archivedate=3 October 2011 |df=dmy-all }}</ref> აზერბაიჯანი „აღმოსავლეთ-დასავლეთის“ და „ჩრდილოეთ-სამხრეთის“ ენერგო-სატრანსპორტო დერეფნის ერთ-ერთი სპონსორია. „ბაქო-თბილისი-ყარსის“ სარკინიგზო მაგისტრალი კი თურქეთთან კასპიის რეგიონს დაუკავშირებს, რომლის მშენებლობის დასრულება 2017 წლისთვის იგეგმება. ტრანს-ანატოლური ბუნებრივი აირის მილსადენი (TANAP) და ტრანს-ადრიატიკის მილსადენი (TAP) აზერბაიჯანის [[შაჰ-დენიზი]]ს გაზს ჯერ თურქეთში და შემდეგ ევროპაში მიაწოდებს.

=== სოფლის მეურნეობა ===
{{მთავარი|აზერბაიჯანის სოფლის მეურნეობა}}
აზერბაიჯანს რეგიონში ყველაზე დიდი სასოფლო-სამეურნეო აუზი აქვს. აზერბაიჯანის მიწის ფონდის 54.9 პროცენტი სოფლის მეურნეობაშია გამოყენებული.<ref name="STA"/> 2007 წლის დასაწყისში დამუშავებული იყო 4 755 100 ჰექტარი სასოფლო-სამეურნეო ტერიტორიის.<ref name="AG">{{cite web|title=Natural resources|publisher=The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan |url=http://www.azstat.org/publications/azfigures/2007/en/003.shtml |accessdate=26 May 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070610085820/http://www.azstat.org/publications/azfigures/2007/en/003.shtml |archivedate=10 June 2007 |url-status=dead |df=dmy }}</ref> იმავე წელს მთლიანი ხის რესურსები 136 მილიონი მ³ შეადგინა.<ref name="AG"/> აზერბაიჯანის სამეურნეო სამეცნიერო კვლევითი ინსტიტუტები ორიენტირებულია მდელოებსა და საძოვრებზე, მებაღეობასა და სუბტროპიკულ კულტურებზე, მწვანე ბოსტნეულზე, [[მევენახეობა]]სა და მეღვინეობაზე, ბამბის მოყვანასა და სამკურნალო მცენარეების განაშენიანობაზე.<ref>{{cite web|title=Azerbaijan: Status of Database|publisher=Central Asia and Caucasus Institute |url=http://www.cac-biodiversity.org/aze/aze_database.htm |accessdate=28 May 2007 |url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070320100930/http://www.cac-biodiversity.org/aze/aze_database.htm |archivedate=20 March 2007|df=dmy }}</ref> ზოგიერთ რაიონში მომგებიანია მარცვლეულის, კარტოფილის, [[შაქრის ჭარხალი|შაქრის ჭარხლის]], ბამბის<ref>{{cite web|url=http://www.dol.gov/ilab/reports/child-labor/azerbaijan.htm|title=Findings on the Worst Forms of Child Labor – Azerbaijan|publisher=|accessdate=4 July 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150514143610/http://www.dol.gov/ilab/reports/child-labor/azerbaijan.htm|archivedate=14 მაისი 2015}}</ref> და თამბაქოს მოყვანა. მეცხოველეობა, რძის პროდუქტები და ღვინო, ასევე ალკოჰოლური სასმელებიც ქვეყნის მნიშვნელოვანი ფერმერული პროდუქტებია. კასპიის სათევზაო ინდუსტრია კონცენტრირებულია [[ზუთხისებრნი|ოსეტრინისა]] და [[სვია (თევზი)|სვიის]] მოხმარებაზე. 2002 წელს, აზერბაიჯანის სავაჭრო ფლოტს 54 გემი ჰქონდა.<ref>{{cite web |title=Azerbaijan: Transportation |publisher=Encyclopedia of the Nations |url=http://www.nationsencyclopedia.com/Asia-and-Oceania/Azerbaijan-TRANSPORTATION.html |accessdate=24 May 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070418210415/http://www.nationsencyclopedia.com/Asia-and-Oceania/Azerbaijan-TRANSPORTATION.html |archivedate=18 April 2007 |url-status=live |df=dmy }}</ref> საზღვარგარეთიდან ჩამოტანილი ზოგიერთი პროდუქტი, დღეს ადგილობრივი საწარმოები აწარმოებენ.<ref>{{cite web|title=Industry |publisher=Statistical Yearbook of Azerbaijan 2004 |url=http://www.azstat.org/publications/yearbook/SYA2004/Pdf/18en.pdf |accessdate=26 May 2007 |format=PDF |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070202100114/http://www.azstat.org/publications/yearbook/SYA2004/Pdf/18en.pdf |archivedate=2 February 2007 |url-status=dead |df=dmy }}</ref>

=== ტურიზმი ===
{{მთავარი|აზერბაიჯანის ტურიზმი}}
[[ფაილი:Shahdag01.jpg|thumb|[[შაჰდაღი]]ს სამთო კურორტი — ქვეყნის უდიდესი ზამთრის კურორტია.]]
ტურიზმი აზერბაიჯანის ეკონომიკის ერთ-ერთი მზარდი სექტორია. ქვეყანა საკმაოდ ცნობილი [[ტურიზმი|ტურისტული]] ადგილი იყო [[1980-იანი წლები|1980-იან]] წლებში, მანამ, სანამ [[1990-იანები|1990-იან]] წლებში დატრიალებული [[ყარაბაღის ომი]] დაანგრევდა [[ტურიზმი]]ს ინდუსტრიას და უარყოფითად იმოქმედებდა აზერბაიჯანის, როგორც ტურისტული ღირსშესანიშნაობის იმიჯზე.<ref>{{cite web|url=http://www.osce.org/baku/27857 |title=Rapid Tourism Assessment for the Azerbaijan Tourism Sector Development Program – Organization for Security and Cooperation in Europe (OSCE) |accessdate=9 September 2013}}</ref>

მხოლოდ 2000-იანი წლებიდან დაიწყო ტურიზმის ინდუსტრიის გამოცოცხლება და ქვეყანაში ტურისტული ვიზიტების რაოდენობა გაიზარდა.<ref>[http://www.azadliq.org/content/article/388501.html Azərbaycan Qarabağın turizm imkanlarını təbliğ edir] {{az icon}}</ref> ბოლო წლებში, აზერბაიჯანი ასევე პოპულარული გახდა რელიგიური, სპა და ჯანმთელობის ტურიზმის თვალსაზრისითაც.<ref name="Baku Boom Has Yet to Hit Regions">{{cite web|last=Ismayilov |first=Rovshan |authorlink= |title=Azerbaijan: Baku Boom Has Yet to Hit Regions |work= |publisher=EurasiaNet |url=http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/eav081307.shtml |doi= |accessdate=12 August 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070819211953/http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/eav081307.shtml |archivedate=19 August 2007 |url-status=live |df=dmy }}</ref> ზამთრის პერიოდში, [[შაჰდაღი]]ს სამთო-სათხილამურო კურორტი გთავაზობთ სათხილამურო ტრასებს, სახელმწიფო სახელოვნებო დაწესებულებებთან ერთად.

[[აზერბაიჯანის პოლიტიკა|აზერბაიჯანის მთავრობამ]], ჩამოაყალიბა პრიორიტეტულად აზერბაიჯანის განვითარება ელიტარულ ტურისტულ ქვეყანად. ტურიზმის აზერბაიჯანის ეკონომიკის სექტორში წვლილის გაზრდისთვის, შემუშავებულია ეროვნული სტრატეგია.<ref>{{cite web|url=http://www.tourism.az/?menu=1&submenu=12&lang=eng |title=Ministry of Culture and Tourism of Azerbaijan: Goals |publisher=Tourism.az |date=6 February 2004 |accessdate=4 January 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101128233315/http://tourism.az/?menu=1&submenu=12&lang=eng |archivedate=28 November 2010 |url-status=live |df=dmy }}</ref> ეს საქმიანობა რეგულირდება [[აზერბაიჯანის კულტურისა და ტურიზმის სამინისტრო]]ს მიერ. აზერბაიჯანს 63 ქვეყანასთან [[აზერბაიჯანის სავიზო პოლიტიკა|უვიზო მიმოსვლა აქვს]].<ref>https://www.passportindex.org/byRank.php?ccode=az</ref> აზერბაიჯანის ვიზიტისთვის არსებობს ელექტრონული ვიზაც.<ref>https://evisa.gov.az/en/</ref>

მსოფლიო ეკონომიკური ფორუმის 2015 წლის მოგზაურობისა და ტურიზმის კონკურენტუნარიანობის ანგარიშის მიხედვით, აზერბაიჯანი 84-ე ადგილზეა.<ref>http://www3.weforum.org/docs/TT15/WEF_TTCR_Chapter1.1_2015.pdf</ref>

=== ტრანსპორტი ===
{{მთავარი|ტრანსპორტი აზერბაიჯანში|სარკინიგზო ტრანსპორტი აზერბაიჯანში}}
აზერბაიჯანის მოსახერხებელი ადგილმდებარეობა საერთაშორისო სატრანსპორტო არტერიების გზაჯვარედინზე, როგორიცაა [[აბრეშუმის დიდი გზა|აბრეშუმის გზისა]] და სამხრეთი-ჩრდილოეთი დერეფნის კვეტაზე, ხაზს უსვამს სატრანსპორტო სექტორის სტრატეგიულ მნიშვნელობას ქვეყნის ეკონომიკისთვის.<ref>{{cite web|last=Ziyadov |first=Taleh |title=The New Silk Roads |publisher=Central Asia-Caucasus Institute Silk Road Studies Program |url=http://www.silkroadstudies.org/new/docs/publications/GCA/GCAPUB-10.pdf |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130725084438/http://www.silkroadstudies.org/new/docs/publications/GCA/GCAPUB-10.pdf |archivedate=25 July 2013 |df=dmy-all }}</ref> სატრანსპორტო სექტორი ქვეყანაში შეიცავს გზებს, რკინიგზას, ავიაციასა და საზღვაო ტრანსპორტს.

აზერბაიჯანი, ასევე ნედლეულის ტრანსპორტირების მნიშვნელოვანი ეკონომიკური ცენტრია. [[ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენი]] (ბთჯ) 2006 წლის მაისში დაიწყო მოქმედება და აზერბაიჯანის, [[საქართველო]]სა და [[თურქეთი]]ს ტერიტორიებზე ჯამში 1774 კილომეტრზეა გადაჭიმული. ბთჯ განკუთვნილია, როგორც ყოველწლიურად 50 მილიონი ტონა ნედლი ნავთობის ტრანსპორტირებისთვის, ისე კასპიის ზღვის ნავთობის გლობალურ ბაზრებზე გასაყვანად.<ref>{{cite journal|publisher=The Central Asia-Caucasus Institute, Silk Road Studies Program |author=[[ზეინო ბარანი]] |title=The Baku-Tbilisi-Ceyhan Pipeline: Implications for Turkey |url=http://www.silkroadstudies.org/BTC_6.pdf |journal=The Baku-Tbilisi-Ceyhan Pipeline: Oil Window to the West |pages=103–118 |format=PDF |year=2005 |accessdate=30 December 2007 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080227022300/http://www.silkroadstudies.org/BTC_6.pdf |archivedate=27 February 2008 |df=dmy-all }}</ref> [[შაჰდენიზის გაზსადენი|სამხრეთ კავკასიის მილსადენი]], რომელიც ასევე აზერბაიჯანის, საქართველოსა და თურქეთის ტერიტორიაზე გადის, 2006 წლის ბოლოს დაიწყო მოქმედება და [[შაჰ-დენიზი]]ს ბუნებრივი აირის საბადოდან დამატებით გაზის მიწოდებას ახორციელებს ევროპის ბაზარზე. შაჰ-დენიზი სავარაუდოდ წელიწადში 296 მილიარდი კუბური მეტრი ბუნებრივი აირის წარმოებას დაიწყებს.<ref>{{cite press release|title=SCP Commissioning Commences |publisher=[[BP]] |url=http://www.bp.com/genericarticle.do?categoryId=9006615&contentId=7018471 |date=1 June 2006 |accessdate=4 June 2008 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071011104709/http://www.bp.com/genericarticle.do?categoryId=9006615&contentId=7018471 |archivedate=11 October 2007 |df=dmy }}</ref> აზერბაიჯანი, ასევე მნიშვნელოვან როლს ასრულებს [[ევროკავშირი]]ს მიერ დაფინანსებულ აბრეშუმის გზის პროექტში.

2002 წელს აზერბაიჯანის მთავრობამ ჩამოაყალიბა ტრანსპორტის სამინისტრო, საგზაო პოლიტიკისა და მარეგულირებლის ფუნქციების ფართო სპექტრით. იმავე წელს ქვეყანა გახდა [[ვენის საგზაო მოძრაობის კონვენცია|ვენის საგზაო მოძრაობის კონვენციის]] წევრი.<ref>{{cite web |url=http://cracowrent.pl/uploads/pliki/CP_Vienna_convention.pdf |title=List of Contracting Parties to the Convention on Road Traffic |publisher=UN Economic Commission for Europe |accessdate=23 January 2010 |url-status=dead |archiveurl=https://www.webcitation.org/5yt7JypD2?url=http://cracowrent.pl/uploads/pliki/CP_Vienna_convention.pdf |archivedate=23 მაისი 2011 |df=dmy }}</ref> სახელმწიფოს უმაღლესი პრიორიტეტი სატრანსპორტო სექტორში არის სატრანსპორტო ქსელის მოდერნიზაცია და სატრანსპორტო მომსახურების ტრანსფორმაცია, რადგან ეს ხელს შეუწყობს ეკონომიკის სხვა სექტორების განვითარებას.

2007 წელს დაწყებული [[ბაქო-თბილისი-ყარსის რკინიგზა|ბაქო-თბილისი-ყარსის სარკინიგზო ხაზის]] მშენებლობა აზიისა და ევროპას შორის სატრანსპორტო კავშირის დამყარებას უზრუნველყოფს, რაც ჩინეთისა და ყაზახეთის აღმოსავლეთ სარკინიგზო მაგისტრალის დასავლეთის ევროპული სარკინიგზო სისტემისკენ მიმავალ გზაზე [[მარმარაი]]ს მეშვეობით დაკავშირებას გულისხმობს. 2010 წელს ფართოლიანდაგიანი რკინიგზის ხაზი 2 918 კილომეტრამდე გაიზარდა, ხოლო ელექტრიფიცირებული სარკინიგზო მონაკვეთები კი 1 278 კილომეტრამდე გაიზარდა. 2010 წლისთვის, 35 აეროპორტი და ერთი ვერთმფრენის ჰაბი არსებობდა.<ref name="cia"/>

=== მეცნიერება და ტექნოლოგია ===
{{მთავარი|აზერბაიჯანის ტელეკომუნიკაცია|აზერბაიჯანის ეროვნული აეროკოსმოსური სააგენტო}}
[[ფაილი:Shamakhi observatory.jpg|thumbnail|[[შემახის ასტროფიზიკური ობსერვატორია]]]]
XXI საუკუნეში ნავთობისა და გაზის ახალმა ბუმმა დაეხმარა აზერბაიჯანის სამეცნიერო და ტექნოლოგიურ სექტორებში სიტუაციის გაუმჯობესება, შესაბამისად მთავრობამ დაიწყო კამპანია, რომელიც მიზნად ისახავდა მოდერნიზაციასა და [[აზერბაიჯანული გამოგონებებისა და აღმოჩენების სია|ინოვაციებს]]. მთავრობა აფასებს, რომ სამომავლოდ ინფორმაციული ტექნოლოგიებისა და საკომუნიკაციო ინდუსტრიის მოგება გაიზრდება და გაუტოლდება ნავთობპროდუქტებისაგან მიღებულ მოგებას.<ref>{{cite news |title=Azerbaijan aims for hi-tech state|url=http://www.euronews.net/2010/11/26/azerbaijan-aims-for-hi-tech-state/|publisher=[[Euronews]]|accessdate=19 December 2010}}</ref>

აზერბაიჯანს აქვს დიდი და სტაბილურად მზარდი ინტერნეტ სექტორი, რომელსაც უმეტესად [[ფინანსური კრიზისი (2007—2008)|გლობალური ფინანსური კრიზისი]] არ შეხებია. პროგნოზის მიხედვით, სწრაფი ზრდის ტემპი მინიმუმ ხუთი წლის განმავლობაში გაგრძელდება.<ref>{{cite web|title=Azerbaijan is in TOP 10 of countries showing dynamic growth in Internet and mobile communications penetration|url=http://www.bakutel.az/2012/?p=news__read&t=top&q=55&l=en|work=bakutel.az|accessdate=15 April 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130507054828/http://www.bakutel.az/2012/?p=news__read&t=top&q=55&l=en|archivedate=7 მაისი 2013}}</ref>

ქვეყანა ასევე ახორციელებს პროგრესს ტელეკომუნიკაციის სექტორის განვითარებაში. კომუნიკაციისა და ინფორმაციული ტექნოლოგიების სამინისტრო (MCIT), ისევე, როგორც კომუნიკაციის ოპერატორი „აზტელეკომი“, ითავსებენ პოლიტიკის განმახორციელებლის და მარეგულირებლის როლს. საჯარო ფასიანი ტელეფონები ხელმისაწვდომია ადგილობრივ ზარებსა და მოითხოვს ტელეფონის ნომრის ყიდვას. 2009 წლის მონაცემებით, არსებობს 1 397 000 ძირითადი სატელეფონო ხაზი<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2150rank.html CIA.gov] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070613003948/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2150rank.html |date=2007-06-13 }}, CIA World Factbook Telephones – main lines in use, Azerbaijan 1,397,000 main lines</ref> და 1 485 000 ინტერნეტ მომხმარებელი.<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2153rank.html CIA.gov] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180104130822/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2153rank.html |date=2018-01-04 }}, CIA World Factbook Internet users, Azerbaijan Internet users: 1,485,000.</ref> აგრეთვე არსებობს ოთხი [[GSM]] პროვაიდერი: [[Azercell]], [[Bakcell]], [[Nar Mobile|Azerfon]] (Nar Mobile), [[Nakhtel]] მობილური ქსელის ოპერატორი და [[CDMA]]-ზე მომუშავე.

XXI საუკუნეში, ელჩინ ხალილოვისა და სხვა მეცნიერების გეოდინამიკასა და გეოტეკტონიკაში ფუნდამენტური ნაწარმოებების შთაგონებით, მიწისძვრის პროგნოზირების ასობით სადგური და მიწისძვრის რეზისტენტული შენობები გამოიგონეს, რომლებიც ამჟამად ქვეყნის სეისმური რესპუბლიკური ცენტრის ნაწილია.<ref>{{cite news | title =Azerbaijani scientist invents earthquake-resistant building| publisher = News.Az| url = http://www.news.az/articles/society/33169| accessdate = 18 March 2011}}</ref><ref>{{cite web| title = International Station for the Forecasting of Earthquakes Atropatena-AZ3, Baku, Azerbaijan| publisher = Global Network for the Forecasting of Earthquakes| url = http://seismonet.org/page.html?id_node=190| accessdate = 2017-06-23| archiveurl = https://web.archive.org/web/20100502150103/http://seismonet.org/page.html?id_node=190| archivedate = 2010-05-02}}</ref><ref>[http://www.blackseanews.net/read/14548 Азербайджанский ученый изобрел метод оповещения о землетрясении]</ref>

[[აზერბაიჯანის ეროვნული აეროკოსმოსური სააგენტო]]ს პირველი თანამგზავრი [[Azerspace-1]] 2013 წლის 7 თებერვალს საფრანგეთის გაიანაში მდებარე, გაიანას კოსმოსური ცენტრის ორბიტალური სადგურიდან გაეშვა. თანამგზავრი აღმოსავლეთით 46° განლაგდა.<ref>{{cite news|title=Arianespace signs deal to launch Azerbaijani satellite |url=http://www.news.az/articles/tech/26038 |publisher=News.Az |accessdate=5 November 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101108155851/http://www.news.az/articles/tech/26038 |archivedate=8 November 2010 |url-status=live |df=dmy }}</ref><ref>{{cite web|title=Azerbaijan signs deal with Arianespace to launch satellite |url=http://www.space-travel.com/reports/Azerbaijan_signs_deal_with_Arianespace_to_launch_satellite_999.html |publisher=Space Travel |accessdate=5 November 2010 |archiveurl=https://archive.today/20101106142156/http://www.space-travel.com/reports/Azerbaijan_signs_deal_with_Arianespace_to_launch_satellite_999.html |archivedate=6 November 2010 |url-status=live |df=dmy }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.satellitetoday.com/st/headlines/Orbital-Contracted-to-Build-Azerbaijans-First-Satellite_34220.html |title=Orbital Contracted to Build Azerbaijan's First Satellite |publisher=SatelliteToday |date=28 November 2010 |accessdate=1 April 2011 |archiveurl=https://archive.today/20110510101859/http://www.satellitetoday.com/st/headlines/Orbital-Contracted-to-Build-Azerbaijans-First-Satellite_34220.html |archivedate=10 May 2011 |url-status=live |df=dmy }}</ref> თანამგზავრი ფარავს ევროპის და აზიის ქვეყნებისა და აფრიკის მნიშვნელოვან ნაწილს, რომელიც მომხმარებელს სთავაზობს ტელევიზიას, რადიო მაუწყებლობასა და ინტერნეტს.<ref>{{cite news |url=http://www.hurriyetdailynews.com/n.php?n=baku-developing-satellite-to-kick-off-national-space-program-2009-12-03 |title=Baku developing satellite to kick off national space program |publisher=Hurriyet Daily News and Economic Review |date=3 December 2009 |accessdate=4 January 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111007035924/http://www.hurriyetdailynews.com/n.php?n=baku-developing-satellite-to-kick-off-national-space-program-2009-12-03 |archivedate=7 ოქტომბერი 2011 }}</ref> საკუთარი თანამგზავრის ორბიტაზე გაშვება აზერბაიჯანის პირველი ნაბიჯია, რომელიც პერსპექტიულ პროექტებს ახორციელებს კოსმოსური ინდუსტრიის მქონე ქვეყნის გზაზე.<ref>{{cite news |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110511074234/http://www.news.az/articles/2595 |archivedate=11 May 2011|url=http://www.news.az/articles/2595 |title=Meeting held to coordinate orbital slots for Azersat |publisher=News.Az |date=16 November 2009 |accessdate= 18 March 2016}}</ref><ref>{{cite news | title =Азербайджан рассчитывает запустить спутник связи AzerSat | publisher = ComNews| url = http://www.comnews.ru/index.cfm?id=46893&tempo=150| accessdate = 29 July 2009|language=ru}}</ref>

== დემოგრაფია ==
{{მთავარი|აზერბაიჯანის დემოგრაფია}}
{{იხილეთ აგრეთვე|ეთნიკური უმცირესობები აზერბაიჯანში}}
ქვეყნის საერთო მოსახლეობის 9 705 600-დან, 2016 წლის დასაწყისისთვის, დაახლოებით 53,1 % ქალაქის მოსახლეობა შეადგინდა, დარჩენილ 46,9 % კი სოფლის მოსახლეობა. მოსახლეობის 50,2 % ქალები შეადგენდნენ. ამავე წლის სქესთა თანაფარდობა მთლიანი მოსახლეობისთვის იყო 0.99 მამაკაცი ერთ ქალზე.<ref name="stat.gov.az">http://www.stat.gov.az/source/demoqraphy/ap/</ref>

2011 წლის მოსახლეობის ზრდის მაჩვენებელი 0.85% შეადგინა, მსოფლიოს 1.09% მაჩვენებელთან შედარებით.<ref name="cia"/> მოსახლეობის ზრდის შეზღუდვის მნიშვნელოვანი ფაქტორი მიგრაციის მაღალი დონეა. 2011 წელს, აზერბაიჯანის მიგრაციის მაჩვენებელი -1.14/1,000 ადამიანი შეადგინა.<ref name="cia"/>

[[2019]] წლის [[1 იანვარი|1 იანვრის]] მდგომარეობით, აზერბაიჯანის სახელმწიფო სტატისტიკის კომიტეტის ინფორმაციით ქვეყნის მოსახლეობა შეადგენდა 9 981 457 ადამიანს.<ref>[https://haqqin.az/news/145205 Госкомстат назвал численность населения Азербайджана]</ref> [[2019]] წლის [[6 აპრილი|6 აპრილს]] კი ქვეყანაში დაიბადა 10-მილიონიანი მოქალაქე.<ref>{{Cite web |url=https://www.stat.gov.az/news/index.php?id=4181 |title=Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi və Dövlət Statistika Komitəsinin birgə məlumatı |accessdate=2019-04-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200815160055/https://www.stat.gov.az/news/index.php?id=4181 |archivedate=2020-08-15 }}</ref>

[[აზერბაიჯანული დიასპორა]] მსოფლიოს 42 ქვეყანაში არსებობს,<ref>{{cite web| title =Xaricdəki təşkilatlar | publisher =State Committee on Work with Diaspora| url = http://www.diaspora.gov.az/index.php?options=content&id=87| accessdate = 25 May 2007|language=Az}}</ref> ისევე, როგორც აზერბაიჯანში არსებობს ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენელთათვის ბევრი ცენტრი, მათ შორის გერმანიის კულტურული საზოგადოება „კარელჰაუსი“, სლავური კულტურული ცენტრი, აზერბაიჯან-ისრაელის საზოგადოება, ქურთული კულტურის ცენტრი, საერთაშორისო თალიშის ასოციაცია, ლეზგინების ეროვნული ცენტრი „სამური“, აზერბაიჯანულ-თათრული საზოგადოება, ყირიმის თათრების საზოგადოება და სხვ.<ref name="MIN">{{cite web|title=Ethnic minorities |publisher=Ministry of Foreign Affairs |url=http://www.mfa.gov.az/eng/foreign_policy/inter_affairs/human/ethnic.shtml |accessdate=27 May 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070417093650/http://www.mfa.gov.az/eng/foreign_policy/inter_affairs/human/ethnic.shtml |archivedate=17 April 2007 |url-status=live |df=dmy }}</ref>

=== ეთნიკური ჯგუფები ===
{| class="wikitable infobox" style="float:right; margin-left:1em;"
|-
! style="background:#f99;" colspan="2"|ეთნიკური შემადგენლობა (2009)<ref>{{Cite web |url=http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/az/AP_/AZ_1.shtml |title=The State Statistical Committee of the Azerbaijan Republic, The ethnic composition of the population according to the 2009 census. |accessdate=2017-06-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131110034957/http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/az/AP_/AZ_1.shtml |archivedate=2013-11-10 }}</ref>
|-
|[[აზერბაიჯანელები]]||91.60 %
|-
|[[ლეზგები]]||2.02 %
|-
|[[სომხები აზერბაიჯანში|სომხები]]||1.35 %
|-
|[[რუსები აზერბაიჯანში|რუსები]]||1.34 %
|-
|[[თალიშები]]||1.26 %
|-
|სხვა||2.43 %
|}

2009 წლის მოსახლეობის აღწერის მიხედვით, აზერბაიჯანის მოსახლეობის ეთნიკური შემადგენლობაა: 91.60 % [[აზერბაიჯანელები]], 2.02 % [[ლეზგები]], 1.35 % [[სომხები]] (თითქმის ყველა სომეხი ცხოვრობს მთიანი ყარაბაღის სეპარატისტულ რეგიონში), 1.34% [[რუსები]], 1.26% [[თალიშები]], 0.56 [[ხუნძები]], 0.43 % [[თურქები]], 0.29 % [[თათრები]], 0.28 % [[თათები]], 0.24 % [[უკრაინელები]], 0.14 % [[წახები]], 0.11 % [[ქართველები]], 0.10 % [[ებრაელები]], 0.07 % [[ქურთები]] და 0.21 % სხვა ეთნოსი.

[[ირანელი აზერბაიჯანელები]], ირანის ყველაზე დიდი უმცირესობაა. ირანში ეთნიკური აზერბაიჯანელების რიცხვი მეტწილად მეზობელ აზერბაიჯანში მცხოვრებ აზერბაიჯანელებზეც მეტია. აშშ-ის დაზვერვის ცენტრალური სააგენტოს „World Factbook“-ის მიხედვით, ირანელი აზერბაიჯანელები ირანის მოსახლეობის არანაკლებ 16 % შეადგენს..<ref>CIA – The World Factbook. [https://web.archive.org/web/20120203093100/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html CIA.gov] "Iran".</ref>

=== ურბანიზაცია ===
{{მთავარი|აზერბაიჯანის ქალაქების სია}}
საერთო ჯამში აზერბაიჯანში 78 ქალაქია, 63 საქალაქო რაიონი და ერთი სპეციალური იურიდიული სტატუსის მქონე ქალაქია. მათ მოჰყვება 261 ურბანული ტიპის დასახლება და 4 248 სოფელი.<ref name="stat.gov.az"/>

=== ენა ===
{{მთავარი|აზერბაიჯანის ენები}}
ქვეყნის ოფიციალური ენაა [[აზერბაიჯანული ენა|აზერბაიჯანული]] ([[თურქული ენები|თურქული ენა]]), რომელიც მოსახლეობის დაახლოებით 92 % მშობლიური ენაა.<ref name=UNLANGDATA>[http://data.un.org/Data.aspx?d=POP&f=tableCode%3a27%3bcountryCode%3a31%3brefYear%3a1999%2c2009%3bareaCode%3a0%3bsexCode%3a0&c=2,3,10,15,16&s=_countryEnglishNameOrderBy:asc,refYear:desc,areaCode:asc&v=1 Population by language, sex and urban/rural residence], UN Data. Retrieved 27 August 2016.</ref> იგი მიეკუღვნება [[თურქული ენები|თურქულ ენათა]] ოჯახს. ასევე საუბრობენ [[რუსული ენა|რუსულ]] და [[სომხური ენა|სომხურ ენაზეც]] (მხოლოდ მთიან ყარაბაღში) და თითოეული მათგანი მოსახლეობის დაახლოებით 1.5 % მშობლიური ენაა.<ref name=UNLANGDATA/> რუსული და ინგლისური ენა მნიშვნელოვან როლს ასრულებს განათლებისა და კომუნიკაციაში, როგორც მეორე ან მესამე ენა. ქვეყანაში არსებობს ათეული სხვა უმცირესობათა ენებიც,<ref>{{cite web|url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=AZ |title=Ethnologue report for Azerbaijan |publisher=Ethnologue: Languages of the World |accessdate=3 January 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081218031424/http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=AZ |archivedate=18 December 2008 |url-status=live |df=dmy }}</ref> მათ შორის [[ხუნძური ენა|ხუნძური]], ბუდუხური,<ref name="Encyclopedia of the World's Endangered Languages">{{cite web|url=http://www.helsinki.fi/~tasalmin/chris.html|title=Endangered languages in Europe and North Asia|publisher=|accessdate=4 July 2015}}</ref> [[ქართული ენა|ქართული]], [[მთიან-ებრაული ენა|ჯუჰური]],<ref name="Encyclopedia of the World's Endangered Languages"/> [[ხინალუღური ენა|ხინალუღური]],<ref name="Encyclopedia of the World's Endangered Languages"/> კრიზული,<ref name="Encyclopedia of the World's Endangered Languages"/> [[ლეზგიური ენა|ლეზგიური]], [[რუთულური ენა|რუთულური]],<ref name="Encyclopedia of the World's Endangered Languages"/> [[თალიშური ენა|თალიშური]], [[თათური ენა|თათური]],<ref name="Encyclopedia of the World's Endangered Languages"/> [[წახური ენა|წახური]]<ref name="Encyclopedia of the World's Endangered Languages"/> და [[უდიური ენა|უდიური]].<ref name="Encyclopedia of the World's Endangered Languages"/> ამ ენებიდან ზოგიერთზე უმცირესობათა ძალიან მცირე ნაწილი საუბრობს და მათი რიცხვი მცირდება.<ref>Clifton, John M., editor. 2002 (vol 1.), 2003 (vol. 2). ''Studies in languages of Azerbaijan''. Baku, Azerbaijan and Saint Petersburg, Russia: Institute of International Relations, Academy of Sciences of Azerbaijan and North Eurasian Group, SIL International.</ref> სომხურზე მხოლოდ სეპარატისტულ მთიან ყარაბაღში საუბრობენ.

1994 წლის გამოკვლევებმა აჩვენა, რომ აზერბაიჯანელების 82 %, დაბადებიდან აზერბაიჯანულ ენაზე საუბრობს, ასევე მოსახლეობის 38 % კი რუსული პოლიტიკისა და ეკონომიკის გავლენის ქვეშ არის, ამიტომ რუსულად საუბრობენ.

აზერბაიჯანული ენა შეიცავს ოღუზურ, დასავლურ და ანატოლიურ, ასევე სხვა კუთხის თურქული ენების გაერთიანებას. დიალექტიკური განსხვავება ანატოლიურ თურქულსა და უბრალოდ თურქულ ენებს შორის გამოაწვია მონღოლურმა და თურქულმა გავლენებმა. ამ განსხვავების მიუხედავად, ანატოლიურ თურქულზე და აზებაიჯანულ ენაზე მოლაპარაკე ხალხს შეუძლიათ ერთმანეთი თავისუფლად გაუგონ. აზერბაიჯანულ ენას რამდენიმე სახის დილექტებიც აქვს. XIX საუკუნიდან მოყოლებული, იმ ადგილებში სადაც რუსეთს კონტროლისა და გავლენის მოხდენის შესაძლებლობა აქვს აზერბაიჯანელებზე, აზერბაიჯანულ ენაში რუსული ნასესხები სიტყვები, ლექსიკური თუ გრამატიკული ერთეულების დამატება აღინიშნება.

=== რელიგია ===
{{მთავარი|რელიგია აზერბაიჯანში|რელიგიის თავისუფლება აზერბაიჯანში}}
{{Bar box
| title=რელიგიები აზერბაიჯანში<ref name=BCRPWA>{{cite web|title=Berkley Center for Religion Peace and World Affairs|url=http://berkleycenter.georgetown.edu/resources/azerbaijan|publisher=Georgetown University|accessdate=23 May 2015|date=July 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190105185630/https://berkleycenter.georgetown.edu/users/sign_in|archivedate=5 იანვარი 2019}}</ref>
| titlebar=#ddd
| float=right
| bars=
{{Bar percent|ისლამი|green|97.4}}
{{Bar percent|ქრისტიანობა|blue|1.1}}
{{Bar percent|ურელიგიო|yellow|1.0}}
{{Bar percent|სხვა|grey|0.5}}
}}
[[ფაილი:Bibi Eybat Mosque.jpg|thumb|[[ბიბი-ჰეიბათის მეჩეთი]] 1936 წელს [[ბოლშევიკები]]ს მიერ განადგურებამდე. მეჩეთი აშენდა [[მაჰმადი]]ს შთამომავლის საფლავზე. მეჩეთი 1997 წელს ხელახლა აშენდა.<ref name="Bibi">{{cite web|last=Sharifov|first=Azad|title=Legend of the Bibi-Heybat Mosque|url=http://azer.com/aiweb/categories/magazine/63_folder/63_articles/63_bibiheybat.html|publisher=Azerbaijan International|accessdate= 11 July 2010}}</ref>]]

აზერბაიჯანის მოსახლეობის 98 % მუსლიმები არიან.<ref>{{cite web|url=http://pewforum.org/uploadedfiles/Topics/Demographics/Muslimpopulation.pdf |title=Mapping The Global Muslim Population |format=PDF |accessdate=22 May 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110519092435/http://pewforum.org/uploadedfiles/Topics/Demographics/Muslimpopulation.pdf |archivedate=19 May 2011 |url-status=live |df=dmy }}</ref> მუსლიმთა 85 % [[შიიზმი|შიიტი]] და 15 % [[სუნიზმი|სუნიტი]] მუსლიმები არიან<ref>[http://files.preslib.az/projects/remz/pdf_en/atr_din.pdf Administrative Department of the President of the Republic of Azerbaijan – Presidential Library – Religion]</ref> და ამით აზერბაიჯანის რესპუბლიკა შიიტი მუსლიმების პროცენტულობით მსოფლიოში მეორე ქვეყანაა.<ref>http://www.pewforum.org/2009/10/07/mapping-the-global-muslim-population/</ref> სხვა რელიგიურ ჯგუფებს ქვეყანაში სხვადასხვა ეთნიკური ჯგუფები წარმოადგენენ. [[აზერბაიჯანის კონსტიტუცია|აზერბაიჯანის კონსტიტუციის]] 48-ე მუხლის თანახმად, აზერბაიჯანი [[სეკულარული სახელმწიფოები|სეკულარული სახელმწიფოა]] და რელიგიური თავისუფლება უზრუნველყოფილია. 2006-2008 წლის ''Gallup-ის'' კვლევაში აზერბაიჯანელი რესპოდენტთა მხოლოდ 21 % აცხადებდა, რომ რელიგია მათი ყოველდღიური ცხოვრების მნიშვნელოვანი ნაწილია. ეს აზერბაიჯანს მსოფლიოში ყველაზე ნაკლებად რელიგიურ მუსლიმურ ქვეყანად აქცევს.<ref>[http://www.gallup.com/poll/114211/Alabamians-Iranians-Common.aspx GALLUP – What Alabamians and Iranians Have in Common] – data accessed on 19 August 2014</ref>

აზერბაიჯანში რელიგიურ უმცირესობაში არიან ქრისტიანები, რაც 280 000 (3.1 %) ადამიანს შეადგენს,<ref>{{cite web|url=http://features.pewforum.org/global-christianity/map.php#/Azerbaijan,ALL|title=Global Christianity|date=1 December 2014|work=Pew Research Center's Religion & Public Life Project|accessdate=4 July 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140719204928/http://features.pewforum.org/global-christianity/map.php#/Azerbaijan,ALL|archivedate=19 ივლისი 2014}}</ref> ძირითადად ეს არის [[რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესია|რუსული]], [[საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესია|ქართული]] მართლმადიდებლური და [[სომხური სამოციქულო ეკლესია|სომხური სამოციქულო]] (მარტო მთიან ყარაბაღში) ეკლესიების ხარჯზე.<ref name="cia"/> 2003 წელს, [[რომის კათოლიკური ეკლესია|კათოლიკეების]] რიცხვი 250 ადამიანს აღწევდა.<ref>{{cite web|title=Catholic Church in Azerbaijan |publisher=Catholic-Hierarchy |url=http://www.catholic-hierarchy.org/country/az.html |accessdate=27 May 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070429114809/http://www.catholic-hierarchy.org/country/az.html |archivedate=29 April 2007 |url-status=live |df=dmy }}</ref> სხვა ქრისტიანული კონფესიები 2002 წლიდან მოიცავს [[ლუთერანობა|ლუთერანებს]], [[ბაპტიზმი|ბაპტისტებსა]] და [[მალაკნები|მალაკნებს]].<ref name="AZR">{{cite web | last = Corley | first = Felix | title = Azerbaijan: 125 religious groups re-registered | publisher = Keston News Service | date = 9 March 2002 | url = http://www.keston.org.uk/kns/2002/020409AZ.htm | accessdate = 9 April 2002 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20110724052726/http://www.keston.org.uk/kns/2002/020409AZ.htm | archivedate = 24 ივლისი 2011 }}</ref> არსებობს პატარა [[პროტესტანტიზმი|პროტესტანტული]] საზოგადოებაც.<ref>{{cite news |url=http://news.day.az/society/85160.html|title=5,000 Azerbaijanis adopted Christianity|publisher=Day.az|date=7 July 2007|language=Russian|accessdate=30 January 2012}}</ref><ref>{{cite news |url=http://azeri.irib.ir/tehliller/item/148029-xristian-missioner-t%C9%99riq%C9%99tl%C9%99r-ar-da-aktivl%C9%99sir?tmpl=component&print=1|title=Christian Missionaries Becoming Active in Azerbaijan|publisher=Tehran Radio|date=19 June 2011|language=Azerbaijani|accessdate=12 August 2012}}</ref> აზერბაიჯანში ასევე 2 500 წლიანი ისტორიის მქონე [[ებრაელები|ებრაული]] მოსახლეობააც ცხოვრობს. ებრაული ორგანიზაციების შეფასებით, აზერბაიჯანში 10 000-დან 20 000-მდე ებრაელი ცხოვრობს.<ref>{{cite news|last1=Rothholz|first1=Peter|title=Jewish Life in Azerbaijan Embodies Muslim-Majority Nation's Culture of Tolerance|url=http://www.breakingisraelnews.com/54248/jewish-life-azerbaijan-embodies-muslim-majority-nations-culture-tolerance-jewish-world/|agency=JNS.org|publisher=BreakingIsraelNews|date=20 November 2015|access-date=30 ივნისი 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170802233335/https://www.breakingisraelnews.com/54248/jewish-life-azerbaijan-embodies-muslim-majority-nations-culture-tolerance-jewish-world/|archivedate=2 აგვისტო 2017}}</ref><ref>{{cite news|title=Baku gives land for Jewish cultural center, kosher restaurant|url=http://www.jta.org/2013/12/11/news-opinion/israel-middle-east/jews-in-azerbaijani-capital-to-get-first-kosher-restaurant|publisher=Jewish Telegraphic Agency|date=11 December 2013}}</ref><ref>{{cite web|last1=Allen-Ebrahimian|first1=Bethany|title=How I Accidentally Became a Lobbyist for Azerbaijan|url=https://foreignpolicy.com/2016/04/01/how-i-accidentally-became-a-lobbyist-for-azerbaijan-human-rights-religion-israel/|publisher=Foreign Policy}}</ref><ref>{{cite web|last1=Sloame|first1=Joanna|title=Azerbaijan|url=https://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/vjw/Azerbaijan.html|website=Jewish Virtual Library|publisher=American-Israeli Cooperative Enterprise}}</ref> აზერბაიჯანში ასევე ცხოვრობენ [[ბაჰაიზმი|ბაჰაიის]], ჰარე კრიშნას და [[იეჰოვას მოწმეები]]ს თემის წევრები და სხვა რელიგიური თემის მიმდევრები.<ref name="AZR"/> ზოგიერთი რელიგიური კოფენსიის საქმიანობა რელიგიური თავისუფლებისგან არაოფიციალურად შეზღუდა. აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის მოხსენების მიხედვით, გარკვეულ მუსლიმურ და ქრისტიანულ ჯგუფების წევრები დააკავეს და ბევრ ჯგუფს გაუჭირდა ''რელიგიის საკითხებში სახელმწიფო კომიტეტში'' დარეგისტრირება.<ref>https://www.state.gov/documents/organization/192997.pdf</ref>

=== განათლება ===
{{მთავარი|განათლება აზერბაიჯანში}}
{{იხილეთ აგრეთვე|აზერბაიჯანული დამწერლობა}}
[[ფაილი:Dunya1.jpg|thumb|right|საკლასო ოთახი [[ხაზარის უნივერსიტეტი|დუნიას სკოლაში]]]]
აზერბაიჯანელებს შედარებით მაღალი პროცენტული მაჩვენებელი აქვთ უმაღლესი განათლების მხრივ, განსაკუთრებით კი სამეცნიერო და ტექნიკურ დარგში.<ref name="AZ study">{{cite web| title =Azerbaijan: A Country Study, Education, Health, and Welfare | publisher = Country Studies| url = http://countrystudies.us/azerbaijan/23.htm}}</ref> საბჭოთა ეპოქაში, განათლება და საშუალო განათლების დონე მკვეთრად გაიზარდა ძალიან დაბალი დონიდან, ეს მიუხედავად იმისა, რომ დამწერლობაში ორი დიდი ცვლილება მოხდა, როდესაც დამწერლობა 1920-იან წლებში სპარსულ-არაბული დამწერლობიდან ლათინურზე და 1930-იან წლებში კირილიცაზე გადავიდა. საბჭოთა კავშირის მონაცემებით, 1970 წელს მამაკაცთა და ქალთა 100 % (ცხრადან ორმოცდაცხრამეტ წლამდე) განათლება მიღებული იყო.<ref name="AZ study"/> [[გაეროს განვითარების პროგრამა|გაეროს განვითარების პროგრამის]] 2009 წლის ანგარიშის თანახმად, აზერბაიჯანის მოსახლეობის 99.5 % განათლებულია.<ref>{{cite web| title = Human Development Report 2009 | publisher = United Nations Development Program 2009| url = http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2009_EN_Complete.pdf| format=PDF }}</ref>

საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, დამოუკიდებლობის აღდგენის მომენტიდან, აზერბაიჯანის პარლამენტის ერთ-ერთი პირველი კანონი შეეხო [[აზერბაიჯანული დამწერლობა|დამწერლობას]], რომლის მიხედვით კირილიცას ანბანი ლათინურით შეიცვალა.<ref>{{cite web|title= Education in Azerbaijan, The Challenges of Transition | publisher = Azerbaijan International|url = http://azer.com/aiweb/categories/magazine/44_folder/44_articles/44_education.html| accessdate =12 March 2016}}</ref> გარდა ამისა, აზერბაიჯანულმა სისტემამ ცოტა სტრუქტურული ცვლილებაც განიცადა. თავდაპირველ ცვლილებებში შედიოდა რელიგიური განათლებისა (აკრძალული საბჭოთა პერიოდის განმავლობაში) და სასწავლო გეგმის ცვლილებებიც, რომლებიც რეაგირებდნენ აზერბაიჯანული ენის გამოყენებას და საბჭოთა იდეოლოგიური შინაარსის აღმოფხვრას. გარდა დაწყებითი სკოლებისა, საგანმანათლებლო დაწესებულებებში შედის ათასობით სკოლამდელი განათლების დაწესებულება, ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლები და პროფესიული სკოლები, მათ შორის სპეციალიზებული საშუალო სკოლები და ტექნიკური სკოლები. რვა კლასის განათლება სავალდებულოა.

== კულტურა ==
{{მთავარი|აზერბაიჯანის კულტურა|აზერბაიჯანული ლიტერატურა}}
{{მრავალი სურათი
 | ზონა = right
 | მიმართულება = horizontal
 | სათაური = [[აზერბაიჯანული ხალიჩა]] და [[ქალაღაი]], [[იუნესკო]]ს კაცობრიობის არამატერიალური მემკვიდრეობის შედევრი.
 | ფაილი1 = Azerbaijani Afshan rug.jpg
 | ალტ1 = აზერბაიჯანული ხალიჩა „აფშანი“
 | წარწერა1 = აზერბაიჯანული ხალიჩა „აფშანი“
 | სიგანე1 = 220
 | ფაილი2 = Azərbaycan ipəyindən kəlağayılar 1.JPG
 | ალტ2 = აბრეშუმის ქალაღაი
 | წარწერა2 = აბრეშუმის ქალაღაი
 | სიგანე2 = 238
}}

აზერბაიჯანის კულტურა მრავალი გავლენის შედეგად განვითარდა. დღეისთვის, ეროვნული ტრადიციები კარგადაა შენარჩუნებული, დასავლეთის გავლენისა და კულტური გლობალიზაციის მიუხედავად. აზერბაიჯანული კულტურის ძირითადი ელემენტია: მუსიკა, ლიტერატურა, ხალხური ცეკვები და ხელოვნება, სამზარეულო, არქიტექტურა, კინემატოგრაფია და [[ნოვრუზი|ნოვრუზ ბაირამი]]. ეს უკანასკნელი ტრადიციულ საახალწლო დღესასწაულს წარმოადგენდა უძველეს სპარსულ რელიგიაში — [[ზოროასტრიზმი|ზოროასტრიზმში]]. ნოვრუზი საოჯახო დღესასწაულია.<ref>{{cite web| last = Waters| first = Zena| title = What exactly is Novruz Bayram| publisher = Azerbaijan Today| url = http://www.azerbaijantoday.az/ARCHIVE/12/life1.html| accessdate = 22 March 2009| archiveurl = https://web.archive.org/web/20110514214646/http://www.azerbaijantoday.az/ARCHIVE/12/life1.html| archivedate = 14 მაისი 2011}}</ref>

აზერბაიჯანის მოსახლეობ, როგორც ზემოთ აღინიშნა, აზერბაიჯანელების გარდა სხვა ეროვნების ან ეთნიკური ჯგუფებისგან შედგება, რომლებიც კომპაქტურად ცხოვრობენ ქვეყნის სხვადასხვა კუთხეში. აზერბაიჯანის ეროვნული და ტრადიციული სამოსია [[ჩოხა]] და [[ფაფახი]]. არსებობს რადიომაუწყებლობა რუსულ, ქართულ, ქურთულ, ლეზგურ და თალიშურ ენებზე, რომლებიც ფინანსდება სახელმწიფო ბიუჯეტიდან. [[ბელაქანი|ბელაქანსა]] და ხაჩმაზში რამდენიმე ადგილობრივი რადიოსადგური ხუნძურად და თათურად მაუწყებლობს. ბაქოში რამდენიმე გაზეთი გამოიცემა რუსულ, ქურთულ, ლეზგურ და თალიშურ ენაზე. ებრაული საზოგადოება „სოხნუტი“ გაზეთ „აზიზ“-ს აქვეყნებს.<ref name="MIN"/>

=== მუსიკა და ხალხური ცეკვები ===
{{მთავარი|აზერბაიჯანის მუსიკა|აზერბაიჯანული ცეკვები}}
[[ფაილი:Üzeyir Hacıbəyov6.gif|thumb|left|upright|[[უზეირ ჰაჯიბეკოვი|უზეირ ჰაჯიბეკოვმა]] ტრადიციული აზერბაიჯანული მუსიკა XX საუკუნის დასაწყისში, დასავლურ სტილთან შეუერთა.]]
აზერბაიჯანის მუსიკა ეყრდნობა ხალხურ ტრადიციებს, რომლის ასაკიც თითქმის ათას წელს აღწევს.<ref>David C. King. ''Azerbaijan'', Marshall Cavendish, 2006, p. 94</ref> საუკუნეების მანძილზე, აზერბაიჯანული მუსიკა ვითარდებოდა მონოდიის ნიშნით, რომელიც ქმნიდა რითმურად მრავალფეროვან მელოდიებს.<ref name="EMD">Энциклопедический музыкальный словарь, 2-е изд., Москва, 1966 (''Encyclopedical Music Dictionary'' (1966), 2nd ed., Moscow)</ref> აზერბაიჯანულ მუსიკას გაყოფილი რეჟიმი აქვს, სადაც დიდი და მცირე ზომის ქრომატიზაციას დიდი მნიშვნელობა აქვს.<ref name="EMD"/> ეროვნულ მუსიკალურ ინსტრუმენტებს შორის 14 სიმებიანი, რვა დასარტყამი და ექვსი ჩასაბერი ინსტრუმენტია.<ref>{{cite web|title=The Azerbaijan musical instruments |publisher=Atlas.musigi-dunya.az |url=http://atlas.musigi-dunya.az/atlas/en/instruments.html |accessdate=27 May 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070826153640/http://atlas.musigi-dunya.az/atlas/en/instruments.html |archivedate=26 August 2007 |url-status=dead |df=dmy }}</ref> ენციკლოპედია „The New Grove Dictionary of Music and Musicians“-ის მიხედვით: „ეთნიკურობის, კულტურისა და რელიგიის თვალსაზრისით აზერბაიჯანელები მუსიკალურად უფრო ახლოს არიან ირანთან ვიდრე თურქეთთან“.<ref>{{cite encyclopedia|last=During|first=Jean|title=Azerbaijan|encyclopedia=The Grove Dictionary of Music and Musicians|year=2001|publisher=Macmillan|isbn=978-0-333-23111-1}}</ref>

[[ფაილი:Azerbaijani mugam trio in XVI century miniature of Nizami Ganjavi's Khosrow and Shirin.JPG|thumb|აზერბაიჯანული მუღამი ''იუნესკოს კაცობრიობის არამატერიალური მემკვიდრეობის შედევრია'', [[ნიზამი განჯევი]]ს [[ხოსრო და შირინი]]ს ტრაგიკული რომანის XVI საუკუნის მინიატურა.]]
[[მუღამი]], [[მეიხანა]] და [[აშიყის ხელოვნება აზერბაიჯანში|აშიყის ხელოვნება]] აზერბაიჯანის მრავალი მუსიკალური ტრადიციაა. მუღამი, როგორც წესი, პოეტისა და ინსტრუმენტალური ინტერლუზის მქონე სუიტაა. მუღამის შესრულებისას, მომღერლებმა უნდა შეიმუშაონ ემოციები სიმღერასა და მუსიკას შორის. ცენტრალური აზიის ქვეყნების მუღამის ტრადიციებისგან განსხვავებით, აზერბაიჯანულ მუღამს უფრო თავისუფალი და ნაკლებად ხისტი ფორმა აქვს, რასაც ხშირად ჯაზს ადარებენ.<ref>{{cite web|last=Duncan |first=Ishhad |title=The Baku Jazz Festival: Reviving a Tradition in Azerbaijan |publisher=EurasiaNet |url=http://www.eurasianet.org/departments/civilsociety/articles/eav042805.shtml |accessdate=27 April 2005 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20050508164545/http://www.eurasianet.org/departments/civilsociety/articles/eav042805.shtml |archivedate=8 May 2005 |url-status=live |df=dmy }}</ref> [[იუნესკო]]მ 2003 წლის 7 ნოემბერს, აზერბაიჯანული მუღამის ტრადიცია ''კაცობრიობის ზეპირი და არამატერიალური მემკვიდრეობის'' ძეგლად გამოაცხადა. მეიხანა ერთგვარი ტრადიციული აზერბაიჯანული ხალხური უწესრიგო სიმღერაა, რომელიც ჩვეულებრივ ხორციელდება კონკრეტული საგნის ირგვლივ რამდენიმე ადამიანის მიერ.

აშიყი აერთიანებს პოეზიას, სიუჟეტს, ცეკვას, ვოკალურ და ინსტრუმენტულ მუსიკას ტრადიციულ სპექტაკლის ხელოვნებაში, რომელიც აზერბაიჯანული კულტურის სიმბოლოს წარმოადგენს. ის არის მისტიური ტრუბადური ან სამგზავრო ბარდი, რომელიც მღერის და უკრავს [[საზი|საზზე]]. ეს ტრადიცია თავისი წარმოშობით უძველესი [[თურქულენოვანი ხალხები|თურქულ ხალხთა]] [[შამანიზმი|შამანისტური]] შეხედულებებიდან გამომდინარეობს.<ref name="European University Institute, Florence, Italy ">[http://vlib.iue.it/carrie/texts/carrie_books/paksoy-6/cae05.html "ashik,shaman"] – ''European University Institute, Florence, Italy'' (retrieved 10 August 2006).</ref> 2009 წლის 30 სექტემბერს, აზერბაიჯანული აშუღობის ხელოვნება [[იუნესკო]]ს ''არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის'' ნუსხაში შეიტანეს.<ref>{{cite web|title=Azerbaijan's ashug art included into UNESCO list of Intangible Cultural Heritage |publisher=Today.Az |url=http://www.today.az/news/politics/56083.html |accessdate=1 October 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091002213552/http://www.today.az/news/politics/56083.html |archivedate=2 October 2009 |url-status=live |df=dmy }}</ref>

1960-იანი წლების შუა ხანებიდან, აზერბაიჯანში დასავლეთის გავლენით აზერბაიჯანული პოპ-მუსიკის აღმავლობა დაიწყო, რომელის პოპულარობა წლებით იზრდება, ხოლო როკი და ჰიპ-ჰოპი ფართოდ წარმოდგებილია და ვითარდება. აზერბაიჯანულ პოპსა და აზერბაიჯანულ ხალხურ მუსიკას საერთაშორისო პოპულარობით ცნობილი შემსრულებლები წარმოადგენენ, მათ შორისაა [[ალიმ გასიმოვი]], [[რაშიდ ბეჰბუდოვი]], [[ვაგიფ მუსტაფაზადე]], [[მუსლიმ მაგომაევი]], [[შიოვქათ ალაკბაროვა]] და [[რიუბაბა მურადოვა]].<ref>{{cite news | last =Hutcheon | first =David | title =Alim Qasimov: the living legend you’ve never heard of | work =The Times | date =19 September 2008 | url =http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/music/article4781720.ece | accessdate =19 September 2008 | location =London | archiveurl =https://web.archive.org/web/20110616061349/http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/music/article4781720.ece | archivedate =16 ივნისი 2011 }}</ref> ევროვიზიის სიმღერის კონკურსში აზერბაიჯანი დიდი ენთუზიაზმით მონაწილეობს, რომლის დებიუტი ამ კონკურსზე [[2008|2008 წლის]] [[ევროვიზიის სიმღერის კონკურსი 2008|ევროვიზიის სიმღერის კონკურსზე]] შედგა. ქვეყანამ 2009 წელს მესამე ადგილზე გავიდა, ხოლო მომდევნო წელს მეხუთე ადგილი დაიკავა.<ref>{{cite news| last = Augstein| first = Frank| title = Azerbaijan duo upset favorites, Ireland, for first-time win at 2011 Eurovision Song Contest| agency = Associated Press| publisher = Daily Journal| url = http://www.dailyjournal.net/view/story/1cc717e21a72424295751f5782da538b/EU--Eurovision-Song-Contest/| accessdate = 14 May 2011| archiveurl = https://web.archive.org/web/20110722124946/http://www.dailyjournal.net/view/story/1cc717e21a72424295751f5782da538b/EU--Eurovision-Song-Contest/| archivedate = 22 ივლისი 2011}}</ref> [[2011|2011 წლის]] [[ევროვიზიის სიმღერის კონკურსი 2011|ევროვიზიის სიმღერის კონკურსზე]] აზერბაიჯანის წარმომადგენლები [[Eldar & Nigar|Ell და Nikki]] პირველი ადგილი დაიკავა, სიმღერით „[[Running Scared]]“, რომელიც საშუალება მისცა [[2012|2012 წელს]] [[ევროვიზიის სიმღერის კონკურსი 2012|ევროვიზიის სიმღერის კონკურსი]] ბაქოში ჩატარებულიყო.<ref>{{cite news|title=Azerbaijan wins the Eurovision Song Contest |publisher=BBC News |date=14 May 2011 |url=http://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-13387886 |accessdate=14 May 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110514035914/http://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-13387886 |archivedate=14 May 2011 |url-status=live |df=dmy }}</ref><ref>{{cite news|last=Lusher|first=Adam|title=Azerbaijan wins Eurovision Song Contest|url=http://www.telegraph.co.uk/culture/tvandradio/eurovision/8514539/Azerbaijan-wins-Eurovision-Song-Contest.html|work=The Telegraph|accessdate=15 May 2011|location=London|date=15 May 2011}}</ref> აზერბაიჯანმა ამავე კონკურსის ფინალი არასოდეს გაუშვია.

არსებობს ათობით აზერბაიჯანული ხალხური ცეკვა. ისინი ძირითად სრულდება სადღესასწაულო ღონისძიებებზე და მოცეკვავეები ატარებენ ეროვნულ ტანსაცმელს, როგორიცაა [[ჩოხა]], რომელიც კარგადაა დაცული ეროვნულ ცეკებში. ყველა ცეკვას აქვს ძალიან სწრაფი რიტმი. ეროვნული ცეკვა აზერბაიჯანელი ერის მახასიათებლებს გვიჩვენებს.

=== ხალხური ხელოვნება ===
[[ფაილი:Azerbaijan tradition.jpg|thumb|right|150px|ტრადიციული აზერბაიჯანული ტანსაცმელი და მუსიკალური ინსტრუმენტი.]]
აზერბაიჯანელებს მდიდარი და გამორჩეული კულტურა გააჩნიათ, რომელთა ძირითადი ნაწილი [[დეკორატიული ხელოვნება|დეკორატიული]] და [[დეკორატიულ-გამოყენებითი ხელოვნება|გამოყენებითი]] ხელოვნებაა. ხელოვნების ეს ფორმა წარმოდგენილია ხელნაკეთობების ფართო სპექტრებით, როგორიცაა საიუველირო საქმიანობა, ხეზე კვეთა, კერვა, ხალიჩების დამზადება, ბეჭდვა, ქსოვა და ქარგვა. ამ ტიპის დეკორატიული ხელოვნების თითოეული სახეობა, გვიჩვენებს აზერბაიჯანელი ერის ნიჭიერებას. ბევრი საინტერესო ფაქტი, რომელიც ეხება ხელოვნებისა და ხელოსნების განვითარებას აზერბაიჯანში, მრავალმა სავაჭრო პერსონამ, მოგზაურმა და დიპლომატებმა სხვადასხვა დროს აღნიშნეს.

[[აზერბაიჯანული ხალიჩა]], რომელიც სხვადასხვა ზომის ტრადიციული ხელნაკეთი ტექსტილისაა, მკვრივი ტექსტურით და სხვადასხვა წყობის ზედაპირით, არის ქვეყნის ბევრი რეგიონისთვის დამახასიათებელი. 2010 წლის ნოემბერში, აზერბაიჯანული ხალიჩა [[იუნესკო]]მ კაცობრიობის არამატერიალური მემკვიდრეობის შედევრად გამოაცხადა.<ref>{{cite web|url=http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?lg=en&pg=00011&RL=00389 |title=The traditional art of Azerbaijani carpet weaving in the Republic of Azerbaijan |publisher=Unesco.org |accessdate=4 January 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101205005739/http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?lg=en&pg=00011&RL=00389 |archivedate=5 December 2010 |url-status=live |df=dmy }}</ref><ref>{{cite web |url=http://en.apa.az/news.php?id=134436 |title=Azerbaijani carpet entered UNESCO List of Intangible Cultural Heritage |publisher=Azerbaijan Press Agency |accessdate=4 January 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120311005157/http://en.apa.az/news.php?id=134436 |archivedate=11 მარტი 2012 }}</ref>
[[ფაილი:Lahic folk art.png|thumb|left|ხელნაკეთი სპილენძი [[ლაჰიჯი (ისმაილი)|ლაჰიჯიდან]].]]
აზერბაიჯანი უძველესი დროიდან ცნობილია, როგორც მრავალფეროვანი ხელოვნების ცენტრი. აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე არქეოლოგიური გათხრების შედეგად არმოჩნდა, რომ აქ კარგად იყო განვითარებული სოფლის მეურნეობა, მეცხოველეობა, ლითონის სამუშაოები, ჭურჭლის დამზადება, კერამიკისა და ხალიჩების ქსოვა, რომელიც ძვ.წ. II ათასწლეულით თარიღდება. ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენის გაყვანის დროს, დუშბულაღის, ჰასანსუს, ზაიამჩაისა და თოვუზჩაის არქეოლოგიური ძეგლები აღმოაჩინეს, სადაც ადრეული რკინის ხანის ხელოვნების ნიმუშებია მოცემული.<ref>{{cite web|url=http://www.agt.si.edu/site_overviews/azerbaijan/zayam_tovuz_artifact_catalogue.html|title=Ancient Heritage of the BTC – SCP Pipeline Corridor|website=Smithsonian|accessdate=21 April 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140423041508/http://www.agt.si.edu/site_overviews/azerbaijan/zayam_tovuz_artifact_catalogue.html|archivedate=23 აპრილი 2014}}</ref>

აზერბაიჯანული ხალიჩების დაჯგუფება შეიძლება რამდენიმე დიდ ჯგუფად და უამრავ ქვეჯგუფებად. აზერბაიჯანული ხალიჩის სამეცნიერო კვლევა დაკავშირებულია გამოჩენილი მეცნიერისა და მხატვრის ლათიფ ქერიმოვის სახელთან. მისივე კლასიფიკაციით, ხალიჩების დაჯგუფება უკავშირდებოდა აზერბაიჯანის ოთხი გეოგრაფიულ ზონად: გუბა-შირვანი, განჯა-ყაზახი, ყარაბაღი და თავრიზი.<ref>{{cite web| title =Organización de las Naciones Unidas para la Educación, la Ciencia y la Cultura | publisher = [[UNESCO]] | url = http://portal.unesco.org/es/ev.php-URL_ID=31108&URL_DO=DO_PRINTPAGE&URL_SECTION=201.html}}</ref>

=== ლიტერატურა ===
{{მთავარი|აზერბაიჯანული ლიტერატურა}}
[[ფაილი:Khurshidbanu Natavan.jpg|thumb|180px|[[ხურშიდბანუ ნათევანი]]ს ფერწერა, რომელიც ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული აზერბაიჯანელი პოეტი იყო. ის ასევე [[ყარაბაღის სახანო]]ს ბოლო მმართველის ქალიშვილია.]]
თანამედროვე აზერბაიჯანის რესპუბლიკის ტერიტორიულ ზღვრებში დაბადებული შუასაუკუნეების მწერალი იყო სპარსი პოეტი და ფილოსოფოსი [[ნიზამი განჯევი|ნიზამი]], დაბადებული განჯავი, ხოლო შემდეგ [[განჯა]] მისი სახელით იწოდა, რომელიც „ხამსეს“ ავტორია, რაც ხუთი რომანტიკული პოემისგან შედგება, მათ შორის „საგანძურის საიდუმლოება“, „ხოსრო და შირინი“ და „ლეილი და მეჯნუნი“.<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/46781/Azerbaijan/44294/Education აზერბაიჯანი. კულტურული ცხოვრება]. [[ენციკლოპედია ბრიტანიკა]].</ref>

აზერბაიჯანულ ლიტერატურაში ადრეული ცნობილი ფიგურაა [[იზედინ ჰასანოღლუ]], რომელიც შეადგინა სპარსულ და თურქულ ენებზე გაზელებისგან შემდგარი დივანი.<ref name="beale">{{cite book |title=An Oriental Biographical Dictionary |last=Beale |first=Thomas William |author2=Keene Henry George |year=1894 |publisher=W.H.Allen |isbn= |page=311 |url=https://books.google.com/books?id=lxgaAAAAIAAJ&pg=PA311}}</ref><ref name="caferoglu">A.Caferoglu, "Adhari(azeri)",in ''Encyclopedia of Islam'', (new edition), Vol. 1, (Leiden, 1986)</ref> სპარსულ ნაწარმოებებში იგი იყენებდა თავის სახელი, ხოლო თურქულ გაზელებში ჰასანოღლუს სახელს იყენებდა.<ref name="beale"/>

კლასიკური ლიტერატურა აზერბაიჯანში XIV საუკუნეში ჩამოყალიბდა, [[თავრიზი|თავრიზსა]] და [[შირვანი|შირვანში]] არსებული ადრეული შუა საუკუნეების დიალექტების მიხედვით. ამ პერიოდის პოეტებს შორის იყვნენ [[ქადი ბურჰანედინი]], [[ჯეჰან-შაჰი|ჰაკიკი]] (ყარა-ყოინლუს [[ჯეჰან-შაჰი]]ს ფსევდონიმი) და [[ჰაბიბი (პოეტი)|ჰაბიბი]].<ref name="tyrrell1">{{cite book |title=Aesopian Literary Dimensions of Azerbaijani Literature of the Soviet Period, 1920–1990 |last=Tyrrell |first=Maliheh S. |year=2001 |publisher=Lexington Books |isbn=978-0-7391-0169-8 |page=12 |url=https://books.google.com/books?id=h4N_dneMybQC&pg=PA12}}</ref> XIV საუკუნის დასასრული ასევე [[იმადადინ ნასიმი|ნასიმის]] ლიტერატურული საქმიანობის დაწყების პერიოდი იყო,<ref>{{cite book |last=Průšek |first=Jaroslav |editor= |others= |title=Dictionary of Oriental Literatures |origyear= |url= |edition= |series= |year=1974 |publisher=Basic Books |isbn= |oclc= |page=138 |chapter= |chapterurl= |quote= }}</ref> რომელიც XIV საუკუნის<ref name="nesimibritannica">{{cite web
 |url=http://www.britannica.com/eb/article-9055331/Seyid-Imadeddin-Nesimi 
 |title=Seyid Imadeddin Nesimi 
 |accessdate=1 September 2008 
 |year=2008 
 |publisher=Encyclopædia Britannica 
 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080118133336/http://www.britannica.com/eb/article-9055331/Seyid-Imadeddin-Nesimi 
 |archivedate=18 January 2008 
 |url-status=live 
 |df=dmy 
}}</ref> ბოლოსა და XV საუკუნეის დასაწყისის თურქული ლიტერატურული ისტორიის ერთ-ერთი უდიდესი თურქული<ref name="baldick">{{cite book |last=Baldick |first=Julian |editor= |others= |title=Mystical Islam: An Introduction to Sufism |origyear= |url=https://archive.org/details/mysticalislamint0000bald|edition= |series= |year=2000 |publisher=I.B. Tauris |isbn=978-1-86064-631-7 |oclc= |page=[https://archive.org/details/mysticalislamint0000bald/page/103 103] |chapter= |chapterurl= |quote= }}</ref><ref name="burrill">{{cite book |last=Burrill |first=Kathleen R.F. |editor= |others= |title=The Quatrains of Nesimi Fourteenth-Century Turkic Hurufi |origyear= |url= |edition= |series= |year=1972 |publisher=Walter de Gruyter GmbH & Co. KG |isbn=978-90-279-2328-8 |oclc= |chapter= |chapterurl= |quote= }}</ref><ref name="cambridge">{{cite book |last=Lambton |first=Ann K. S. |author2=Holt, Peter Malcolm|author3= Lewis, Bernard |editor= |others= |title=The Cambridge History of Islam |origyear= |url= |edition= |series= |year=1970 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-29138-5 |oclc= |page=689 |chapter= |chapterurl= |quote= }}</ref> ჰურუფი პოეტია, რომელიც ასევე სპარსულ<ref name="burrill"/><ref name="babinger">{{cite web | url = http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_SIM-5892 | title = Nesīmī, Seyyid ʿImād al-Dīn | accessdate = 1 September 2008 | last = Babinger | first = Franz | year = 2008 | work = Encyclopaedia of Islam | publisher = Brill Online | archiveurl = https://www.webcitation.org/65incBKMf?url=http://www.brillonline.nl/public/LOGIN?sessionid=9e48c95d2ac06a8aacef322fe2b5e652 | archivedate = 25 თებერვალი 2012 }}</ref> და არაბულ<ref name="nesimibritannica"/> ენებზეც შექმნა პოემები. დივანის ლექსების და გაზელების შექმნელები და განმავითარლები იყვნენ ასევე [[გასიმ ალ-ანვარი]], [[ფუზული]] და [[ისმაილ I|ხათაი]] (სეფიანთა შაჰის — [[ისმაილ I]]-ის ფსევდონიმი).

[[დედე გორგუდის წიგნი]] XVI საუკუნის ორი ხელნაწერისგან შედგება,<ref name="Meeker">Michael E. Meeker, "The Dede Korkut Ethic", International Journal of Middle East Studies, Vol. 24, No. 3 (Aug. 1992), 395–417. excerpt: The Book of Dede Korkut is an early record of oral Turkic folktales in Anatolia, and as such, one of the mythic charters of Turkish nationalist ideology. The oldest versions of the Book of Dede Korkut consist of two manuscripts copied in the 16th century. The twelve stories that are recorded in these manuscripts are believed to be derived from a cycle of stories and songs circulating among Turkic peoples living in northeastern Anatolia and northwestern Azerbaijan. According to Lewis (1974), an older substratum of these oral traditions dates to conflicts between the ancient Oghuz and their Turkish rivals in Central Asia (the Pecheneks and the Kipchaks), but this substratum has been clothed in references to the 14th-century campaigns of the Akkoyunlu Confederation of Turkic tribes against the Georgians, the Abkhaz, and the Greeks in Trebizond. Such stories and songs would have emerged no earlier than the beginning of the 13th century, and the written versions that have reached us would have been composed no later than the beginning of the 15th century. By this time, the Turkic peoples in question had been in touch with Islamic civilization for several centuries, had come to call themselves "Turcoman" rather than "Oghuz," had close associations with sedentary and urbanized societies, and were participating in Islamized regimes that included nomads, farmers, and townsmen. Some had abandoned their nomadic way of life altogether.</ref> რომელიც XV საუკუნეზე ადრე არ არის დაწერილი.<ref name="Kafadar">Cemal Kafadar(1995), "in Between Two Worlds: Construction of the Ottoman states", University of California Press, 1995. Excerpt: "It was not earlier than the fifteenth century. Based on the fact that the author is buttering up both the Akkoyunlu and Ottoman rulers, it has been suggested that the composition belongs to someone living in the undefined border region lands between the two states during the reign of Uzun Hassan (1466–78). G. Lewis on the hand dates the composition "fairly early in the 15th century at least."</ref><ref name="IranicaOguzKhan">İlker Evrım Bınbaş,Encyclopædia Iranica, "Oguz Khan Narratives" [http://www.iranicaonline.org/articles/oguz-khan-narratives Encyclopædia Iranica | Articles]. Retrieved October 2010. "The Ketāb-e Dede Qorqut, which is a collection of twelve stories reflecting the oral traditions of the Turkmens in the 15th-century eastern Anatolia, is also called Oḡuz-nāma"</ref> წიგნი ოღუზური ზეპირი ტრადიციის ამსახველი 12 ნაწარმოების კოლექციაა.<ref name="IranicaOguzKhan"/> XVI საუკუნის პოეტმა, მუჰამედ ფუზულიმ შექმნა თავისი სამუდამო ფილოსოფიური და ლირიკული გაზელები არაბულ, სპარსულ და აზერბაიჯანულ ენებზე. მისი გარემოცვით ძლიერ შთაბეჭდილი ფუზულიმ, თავისი საზოგადოების წამყვანი ლიტერატურული ფიგურა გახდა. მისი ძირითადი ნამუშევრებია „დივანის გაზილები“ და „გასიდასი“. იმავე საუკუნეში აზერბაიჯანული ლიტერატურა კიდევ უფრო აყვავდა [[აშუღი]]ს ({{lang-az|Aşıq}}) პოეტური ჟანრის განვითარებით. ამავე პერიოდში, ''ხათაის'' ფსევდონიმით ({{lang-ar|خطائی‎‎}}) ცნობილმა შაჰ ისმაილმა 1400-მდე ლექსი დაწერა აზერბაიჯანულად,<ref name="minorsky1">{{cite journal |last=Minorsky |first=Vladimir |year=1942 |title=The Poetry of Shah Ismail |journal=Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London |volume=10 |issue=4 |page=1053 |url= |quote= |doi=10.1017/S0041977X00090182 }}</ref> რომლებიც მოგვიანებით გამოქვეყნდა, როგორც მისი დივანი. ამ პერიოდში შეიქმნა უნიკალური ლიტერატურული სტილი „გიშმა“ ({{lang-az|qoşma}}), რომელიც შემუშავდა შაჰ ისმაილის და მოგვიანებით მისი შვილისა და მემკვიდრეს, შაჰ [[თამაზ I]]-ის მიერ.

XVII და XVIII საუკუნეების მანძილზე, ფუზულის უნიკალური ჟანრი და აშუღის პოეზია გადმოიღეს გამოჩენილმა პოეტებმა და მწერლებმა, როგორებიცაა [[ყოვსი თავრიზი]], [[შაჰ აბას სანი]], [[აღა მესიჰ შირვანი]], [[ნიშათი (პოეტი)|ნიშათი]], [[მოლა ვალი ვიდადი]], [[ამანი (პოეტი)|ამანი]], [[მოლა ფანაჰ ვაგიფი]], [[ზაფარი (პოეტი)|ზაფარი]] და სხვები. [[თურქები|თურქებთან]], [[თურქმენები|თურქმენებთან]] და [[უზბეკები|უზბეკებთან]] ერთად, [[აზერბაიჯანელები]]ც აღნიშნავენ [[ქოროღლი]]ს ({{lang-az|Koroğlu dastanı}}) დასტანს, რომელიც ლეგენდარული ხალხური გმირია.<ref name="samuel">{{cite book |title=Tantra and Popular Religion in Tibet |last=Samuel |first=Geoffrey |author2=Gregor, Hamish|author3= Stutchbury, Elisabeth |year=1994 |publisher=International Academy of Indian Culture and Aditya Prakashan |isbn=978-81-85689-68-5 |page=60 |url=https://books.google.com/books?id=n74KAAAAYAAJ&pgis=1}}</ref> ქოროღლის ეპოსის რამდენიმე დოკუმენტირებული ვერსია რჩება აზერბაიჯანის მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის ხელნაწერთა ინსტიტუტში.<ref name="caferoglu"/>

თანამედროვე აზერბაიჯანული ლიტერატურა ძირითადად შირვანულ დიალექტზეა დაფუძნებული, ხოლო ირანში თავრიზულზეა დაფუძნებული. პირველი გაზეთი აზერბაიჯანში, „[[აქინჩი (გაზეთი)|აქინჩი]]“ 1875 წელს გამოქვეყნდა. XIX საუკუნის შუა რიცხვებში მას ასწავლიდნენ [[ბაქო]], განჯას, შაქი, [[თბილისი]]ს და [[ერევანი|ირევანის]] სკოლებში. 1845 წლიდან, იგი რუსეთში [[სანქტ-პეტერბურგის სახელმწიფო უნივერსიტეტი|სანქტ-პეტერბურგის უნივერსიტეტშიც]] ასწავლიდნენ.

=== სამზარეულო ===
{{მთავარი|აზერბაიჯანული სამზარეულო}}
[[ფაილი:Dushbara აზერბაიჯანული კერძი.jpg|მინი|ტრადიციული აზერბაიჯანული კერძი – [[დუშბარა]]]]
აზერბაიჯანის ტრადიციული სამზარეულო ცნობილია თავისი ბოსტნეულისა და მწვანილის სიმდიდრით, რომელიც სეზონურად კერძებისთვის გამოიყენება. ახალი მწვანილები, მათ შორის პიტნა, ქინძი, კამა, ბაზილიკა, ოხრახუში, ტარხუნა, მწვანე ხახვი და სხვა მწვანილები, ძალიან პოპულარულია და ხშირად ამშვენებს ძირითად კერძებს სუფრაზე. აზერბაიჯანული მიწის კლიმატური მრავალფეროვნება და ნაყოფი აისახება ნაციონალურ კერძებში, რომელიც მდიდარია კასპიის ზღვის თევზებით, ადგილობრივი ხორცით (ძირითადად ცხვრისა და საქონლის ხორცი) და სეზონური ბოსტნეულით და მწვანილით. ზაფრანიანი ბრინჯით აზერბაიჯანული [[ფლოვი]] ქვეყნის ძირითადი კერძია და შავი ჩაი კი ეროვნული სასმელია.<ref>[http://www.azeri.ru/az/cuisine/azerbaydjanskaya_kuhnya Akhmedov. IA Азербайджанская кухня . Издательство "Ишыг"]</ref> აზერბაიჯანელები ჩაის ხშირად ასხავენ [[არმუდუ|მსხლის ფორმის]] ტრადიციულ მინის ჭიკაში, რადგან მდიდარი აქვთ ჩაის კულტურა.<ref name="aze">{{cite web| url = http://aze.info/azerbaijan_traditions/chaihana_baku/| title = Chaihana: culture in action| publisher = Aze.info| accessdate = 14 December 2012| archiveurl = https://web.archive.org/web/20130105070850/http://www.aze.info/azerbaijan_traditions/chaihana_baku/| archivedate = 5 იანვარი 2013}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=sZVN2MwWZVAC&pg=PA244&dq=tea+in+Azerbaijan.&hl=ru&ei=eVC0TqfZEJHcsgaL5uXSAw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CEEQ6AEwAw#v=onepage&q=chaykhanas&f=false |title=The Azerbaijani Turks: power and identity under Russian rule. Audrey L. Altstadt |publisher=Hoover Institution Press |ISBN=9780817991821 |accessdate=9 September 2013}}</ref> პოპულარული ტრადიციული კერძებია: ''ბოზბაში'' (ცხვრის წვნიანი), ''ყუთაბი'' (შემწვარი ხორცი) და [[დუშბარა]] (ცომს ავსებენ გატარებული ხორცით და მას ზემოდან აყრიან არომატულ სუნელებს).

აზერბაიჯანული ხიზილალა საერთაშორისოდ ცნობილი და აღიარებულია, როგორც ერთ-ერთი უგემრიელესი ხიზილალა. მის სამზარეულოს აერთიანებს 30-ზე მეტი სახის წვნიანი, თუმცა აზერბაიჯანის სამზარეულო განთქმულია ფლავებით. სამზარეულოს ასევე აქვს მრავალი სახის ქაბაბი, რომელიც ძირითადად მზადდება ცხვრის, საქონლის, თევზის ან ქათმის ხორცების გამოყენებით. სამზარეულო კავკასიის მასშტაბით ძალზედ ცნობილია, როგორც ერთ-ერთი უგემრიელესი კერძების მქონე სამზარეულო.

=== არქიტექტურა ===
{{მთავარი|აზერბაიჯანის არქიტექტურა}}
[[ფაილი:Momina Khatun Tomb.jpg|მინი|XII საუკუნეში აგებული [[მომინე ხათუნის მავზოლეუმი]] [[ნახიჩევანი|ნახიჩევანში]].]]
აზერბაიჯანის არქიტექტურა, როგორც წესი, აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ელემენტებს აერთიანებს.<ref>{{cite web| last = Khanlou | first = Pirouz | title =Baku's Architecture A Fusion of East and West | publisher = Azerbaijan International| url = http://azer.com/aiweb/categories/magazine/24_folder/24_articles/24_architecture.html| accessdate =12 March 2016}}</ref> ისლამის მთელი ქვეყნის მასშტაბით VII საუკუნეში გავრცელდა, რაც შედეგად ქვეყანაში ისლამური სტილის შემოიტანა. აზერბაიჯანულმა არქიტექტურამ ზენიტს XI-XII საუკუნეებში მიაღწია. ასევე აზერბაიჯანულ არქიტექტურაზე დიდი გავლენა იქონია სპარსულმა არქიტექტურამ. ბევრი უძველესი არქიტექტურული საგანძური, როგორიცაა [[ყიზყალასი]] და [[შირვანშაჰების სასახლე]] ბაქოში, ასევე ბაქოს [[იჩერი შეჰერი]], რომელიც შეიცავს 50-ზე მეტ ისტორიულ და არქიტექტურულ ძეგლს. იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის სავარაუდო სიაში შეტანილი ძეგლები მოიცავს ბაქოს [[ათეშგიაჰი|ათეშგიაჰს]], [[მომინე ხათუნის მავზოლეუმი|მომინე ხათუნის მავზოლეუმს]], [[ჰირკანის ეროვნული პარკი|ჰირკანის ეროვნულ პარკს]], [[ბინაგადის ეროვნული პარკი|ბინაგადის ეროვნულ პარკს]], [[ლიოქბათანის ტალახის ვულკანი|ლიოქბათანის ტალახის ვულკანს]], ბაქოს სასცენო მთას, კასპიის ზღვის თავდაცვით ნაგებობებს, შუშას ნაციონალურ ნაკრძალს, ორდუბადის ეროვნულ ნაკრძალსა და [[შაქის ხანების სასახლე]]ს.<ref>{{cite web| title =Azerbaijan Properties inscribed on the World Heritage List | publisher = [[UNESCO]] | url = http://whc.unesco.org/en/statesparties/az}}</ref><ref>{{cite web| title =World Heritage Sites in Azerbaijan | publisher = World Heritage Site | url = http://www.worldheritagesite.org/countries/azerbaijan.html}}</ref>

სხვა არქიტექტურულ საგანძურებს შორისაა [[მარდაქანი]]ს [[მარდაქანის ოთხკუთხიანი ციხე|ოთხკუთხიანი ციხე]], [[იუხარი-ჩარდახლარი|იუხარი-ჩარდახლარში]] მდებარე [[ფერიყალა]], მდინარე არაქსზე აგებული ხიდები და რამდენიმე მავზოლეუმი. XIX და XX საუკუნეებში აშენდა პატარა მონუმენტური არქიტექტურა, მაგრამ გამორჩეული საცხოვრებელი ადგილები [[ბაქო]]ში აშენდა. უახლესი არქიტექტურული ძეგლებისგან თავისი უჩვეულო დიზაინით [[ბაქოს მეტროპოლიტენი]] გამოირჩევა.<ref>{{cite web|title=Over 70 underground stations to be built in Baku|url=http://news.az/articles/economy/25958|publisher=News.Az|accessdate=18 February 2011}}</ref>

XIX და XX საუკუნეებში, ბაქომ განვლო ძალიან სწრაფი განვითარების და გაძლიერების ეტაპი ნავთობის სფეროში, ეს ყველაფერი საკმაოდ დადებითად აისახა ბაქოს მოდერნიზებული და ცივილიზებული არქიტექტურის წარმოშობაზე. საბჭოთა კავშირის დაშლის და დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ, ბაქომ ძველი საბჭოთა კავშირის დროინდელი არქიტექტურა განაახლა და შეცვალე თანამედროვე არქიტექტურით.

თანამედროვე აზერბაიჯანული არქიტექტურის ამოცანაა, თანამედროვე ესთეტიკის მრავალფეროვანი გამოყენება და საკუთარი არქიტექტურულ–მხატვრული სტილის ძიება, არსებული ისტორიულ–კულტურულ კონტექსტში. მსხვილი პროექტები, როგორიცაა [[ჰეიდარ ალიევის ცენტრი]], [[ცეცხლის ცათამბჯენები]], [[ბაქოს კრისტალური დარბაზი]], [[თეთრი ქალაქი (ბაქო)|თეთრი ქალაქი]] და [[SOCAR Tower]]-ი, ხელი შეუწყო ქვეყნის თანამედროვე სახის ჩამოყალიბებაში.<ref>{{cite web |author=1 February 2012 Jon Walton |url=http://www.constructiondigital.com/under_construction/100-billion-khazar-islands-taking-shape |title=$100 Billion Khazar Islands Taking Shape |publisher=Construction Digital |date=1 February 2012 |accessdate=25 March 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120713004934/http://www.constructiondigital.com/under_construction/100-billion-khazar-islands-taking-shape |archivedate=13 ივლისი 2012 }}</ref><ref>{{cite news|last=Glass|first=Nick|title=Flame Towers light up Baku's historic skyline|url=http://edition.cnn.com/2012/09/26/world/asia/great-buildings-barry-hughes|publisher=CNN |accessdate=14 April 2013|authorlink=Nick Glass}}</ref>

=== ხელოვნება ===
{{მთავარი|აზერბაიჯანული ხელოვნება}}
[[ფაილი:Sheki dvoretc rospisi az.jpg|thumb|400px|ბრძოლის სცენის მინიატურული ფერწერა [[შაქის ხანების სასახლე|შაქის ხანების სასახლის]] კედლებზე, XVIII საუკუნე, ქალაქი [[შაქი (აზერბაიჯანი)|შაქი]].]]
აზერბაიჯანული ხელოვნებაში მსოფლიოს ერთ-ერთ უძველეს ხელოვნებათა ობიექტში შედის, რომლებიც აღმოჩენილია [[ორდუბადის რაიონი]]ს [[გემიგაიას პეტროგლიფები]]ს ტერიტორიაზე, რომლებიც ძვ.წ. I-დან IV საუკუნით თარიღდება. ბაზალტის კლდეებზე აღმოჩენილია დაახლოებით 1 500 ამოჭედილი და მოჩუქურთმებული ფერწერული ნამუშევარი ირმის, თხის, ხარების, ძაღლების, გველების, ფრინველების, მისტიური არსებების, ადამიანებისა და სხვადასხვა სიმბოლოების.<ref>[http://irs-az.com/pdf/090621154956.pdf Наскальные рисунки Гямигая]. irs-az.com.</ref> ნორვეგიელი ეთნოგრაფი და მოგზაური [[თურ ჰეიერდალი]] დარწმუნებული იყო, რომ დაახლოებით ჩვ. წ. 100 წელს ეს ხალხი აქედან [[სკანდინავია]]ში ჩავიდნენ და მათ ნავიანობის უნარ-ჩვევები წაიღეს.<ref>[http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=mb01-006 Yasa, İ., Mansur, F., Matthews, A. T. J., & (Turkey), T. V. O. D. A. İ. E. (1957). Hasanoğlan: Socio-Economic Structure Of A Turkish Village. Ankara: Yeni Mataba.]</ref><ref>{{cite web|title=Ornaments Coming from Gobustan |url=http://divainternational.ch/spip.php?article169|work=Diva International}}</ref><ref>{{cite web|title=Gobustan Rock Art|url=http://www.worldheritagesite.org/sites/gobustan.html|work=www.worldheritagesite.org|accessdate=11 October 2013}}</ref>

საუკუნეების მანძილზე აზერბაიჯანული ხელოვნება ბევრი სტილისტური ცვლილება განიცადა. აზერბაიჯანული ფერწერა ტრადიციულად ხასიათდება ფერისა და სინათლის სითბოთი, როგორც ეს ასახულია [[აზიმ აზიმზადე|აზიმ აზიმზადისა]] და [[ბაჰრუზ კანგარლი]]ს ნაწარმოებებში, ასევე რელიგიური მოღვაწეებისა და კულტურული პირების ნამუშევრებში.<ref>{{cite web |title=Azerbaijani Artists |url=http://www.arthistoryarchive.com/arthistory/soviet/Azerbaijani-Artists.html|website=www.arthistoryarchive.com|accessdate=11 October 2013}}</ref> ასობით წლის მანძილზე აზერბაიჯანულ ფერწერულობას კავკასიაში უპირატესობა ჰქონდა, დაწყებული რომაული და ოსმალეთის პერიოდიდან და გაგრძელებული [[სოციალისტური რეალიზმი|საბჭოთა]] და [[ბაროკო]]ს პერიოდით. ამ პერიოდის განმავლობაში გამორჩეული სხვა ცნობილი მხატვრები არიან: [[სატარ ბაჰლულზადე]], [[თოღრულ ნარიმანბეიოვი]], [[თაჰირ სალაჰოვი]], [[ალაკბარ რზაგულიევი]], [[მირზა გადიმ ირავანი]], [[მიქაილ აბდულაევი]] და [[ბოიუქაღა მირზაზადე]].<ref>{{cite web |title=Steps of Time & Art is not only ugly|url=http://universes-in-universe.org/eng/nafas/articles/2008/azerbaijan_art|work=universes-in-universe.org|accessdate=11 October 2013}}</ref>

=== კინო ===
{{მთავარი|აზერბაიჯანის კინემატოგრაფია|აზერბაიჯანული ანიმაციის ისტორია|ტელევიზია აზერბაიჯანში}}
[[ფაილი:Azerbaijan 1916.jpg|მინი|კადრი ფილმიდან [[ნავთობისა და მილიონთა სამეფოში]], 1916 წელი.]]
კინემატოგრაფია აზერბაიჯანში 1898 წლით თარიღდება. სინამდვილეში კი აზერბაიჯანი ერთ-ერთია იმ პირველი ქვეყნებიდან, რომლებიც ჩაერთვნენ კინემატოგრაფიაში.<ref name="mishon">{{cite news |url= http://azer.com/aiweb/categories/magazine/53_folder/53_articles/53_100years.html|title=Cinema in Azerbaijan: Pre-Soviet Era|date=Autumn 1997|publisher="Azerbaijan International"|accessdate=12 March 2016}}</ref> აქედან გამომდინარე, გასაკვირი არ არის, რომ კინოაპარატი მალევე ბაქოშიც გამოჩნდა. XX საუკუნის დასაწყისში, კასპიის სანაპირო აწარმოებდა მსოფლიოს ნავთობის 50%-ზე მეტს. როგორც დღეს, ასევე ადრე ნავთობის ინდუსტრია იზიდავდა უცხოელ ინვესტორებსა და მუშებს. ნავთობის ბუმმა დასაწყისი მისცა აზერბაიჯანის სწრაფ განვითარებას.<ref name="cinemainazerbaijan">[http://www.azer.com/aiweb/categories/magazine/53_folder/53_articles/53_100years.html Celebrating 100 Years in Film, not 80] by Aydin Kazimzade. Azerbaijan International, Autumn 1997</ref> 1919 წლის 28 მაისს [[აზერბაიჯანის დემოკრატიული რესპუბლიკა|ადრ-ში]], დამოუკიდებლობის დღისადმი მიძღვნილი დღესასწაული დოკუმენტურ ფილმში „აზერბაიჯანის დამოუკიდებლობის დღე“ გადაიღეს, რომლის პრემიერა 1919 წლის ივნისში, ბაქოში გამართულ რამდენიმე თეატრში შედგა.<ref name="ocaz">{{cite web| title =Azerbaijani cinema in 1920–1935: Silent films | publisher = OCAZ.eu| url = http://www.ocaz.eu/cinema-theatre.html}}</ref> 1920 წელს, საბჭოთა ხელისუფლების დამყარების შემდეგ, აზერბაიჯანის რევოლუციური კომიტეტის თავმჯდომარემ ნარიმან ნარიმანოვმა, ხელი მოაწერა ბრძანებას აზერბაიჯანის კინემატოგრაფიის ნაციონალიზაციას. რაც აზერბაიჯანის ანიმაციის შექმნას საფუძველი დაუდო.<ref name="ocaz"/>

პირველი ფილმის სტუდია ბაქოში, 1920 წელს დაარსდა. სტუდია მდებარეობდა ბაქოს მთავრობის შენობის უკან. თუმცა ეს შენობა დღეს უკვე აღარ არსებობს. ფრანგი ალექსანდრე მიშონი პირველი მეწარმე იყო, რომელიც ჩამოვიდა და დასახლდა ბაქოში. ის პროფესიით ფოტოგრაფი და ოპერატორი იყო. მიჩნეულია, რომ ის ბაქოში 25 წელზე მეტს ცხოვრობდა, სადაც მან დააარსა ფოტო სტუდია და აქტიურად იღებდა მონაწილეობას ბაქოს სამეცნიერო ფოტოწრის შექმნაში, სადაც გახდა მისი მდივანი. 1879–1905 წლებში, მან დოკუმენტური სურათები გადაიღო ბაქოს ლანდშაპტზე, ნავთობის ამოფრქვევასა და საშინელ ხანძარზე, რომელმაც მთლიანად გაანადგურა ნავთობის საბადოები. მოგვიანებით, 1898 წელს, მიშონმა დაიწყო ყოველდღიური სარათების გადაღება, რომელიც ასახავდა ბაქოს ცხოვრებას. ამ სურატების გამოფენა მას პარიზში სურდა. მიშონის გადარებული კადრები ჯერ კიდევ არსებობს აზერბაიჯანის საერთაშორისო კინემატოგრაფისტთა კავშირის არქივში. კავკასიის ხალხური ცეკვები მოგვიანებით გამოყენებულ იქნა დოკუმენტურ ფილმში, ასევე ამ ფილმში ნაჩვენები იყო ის საშინელი ხანძარი რომელმაც მთლიანად გაანადგურა ნავთობის საბადოები. სწორედ ამ ფილმით აღნიშნეს მსოფლიო კინოს 100 წლისთავი საფრანგეთში 1995 წელს.<ref>"Azerbaijani cinema in 1920–1935: Silent films". OCAZ.eu.</ref>

1991 წელს, საბჭოთა კავშირისგან დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ, ბაქოში პირველი ''ბაქოს საერთაშორისო კინოფესტივალი'' გაიმართა სახელად „აღმოსავლეთი—დასავლეთი“. 2000 წლის დეკემბერში, აზერბაიჯანის ყოფილმა პრეზიდენტმა [[ჰეიდარ ალიევი|ჰეიდარ ალიევმა]] ხელი მოაწერა ბრძანებას, რომლის მიხედვით 2 აგვისტო აზერბაიჯანის კინემატოგრაფების პროფესიულ დღესასწაულად გამოცხადდა. დღეს აზერბაიჯანელი კინემატოგრაფები კვლავ პრობლემების წინაშე არიან, რომლებიც საბჭოთა კავშირის შექმნამდე, 1920 წელსაც არსებობდა. ფილმების შინაარსის არჩევა და სპონსორობის გაწევა, კვლავ დიდწილად კინემატოგრაფის ინიციატივად რჩება.<ref name="mishon"/>

=== მედია და მედია თავისუფლება ===
{{მთავარი|აზერბაიჯანის მედია|მედია თავისუფლება აზერბაიჯანში}}
არსებობს სამი სახელმწიფო ტელევიზია: [[AzTV]], [[İdman Azərbaycan]] და [[Mədəniyyət TV]]. ასევე არსებობს ერთი საზოგადოებრივი და 6 კერძო არხი: [[İctimai TV]], [[ANS TV]], [[Space TV]], [[Lider TV]], [[Azad Azərbaycan]], [[Xəzər TV]] და [[ARB]].

=== ადამიანის უფლებები აზერბაიჯანში ===
{{მთავარი|ადამიანის უფლებები აზერბაიჯანში}}
[[აზერბაიჯანის კონსტიტუცია]] აძლევს სიტყვის თავისუფლების გარანტიას, მაგრამ ეს პრაქტიკაში არ მუშაობს. პრესისა და მედიის თავისუფლების მხრივ რამდენიმე წლის უკუსვლის შემდეგ, აზერბაიჯანში მედიის მდგომარეობა სწრაფად გაუარესდა, რომელიც სამთავრობო კამპანიის ფარგლებში განხორციელდა, რაც ოპოზიციისა და კრიტიკის ჩახშობას გულისხმობდა, ეს იმის მიუხედავად, რომ ქვეყანა [[ევროპის საბჭო]]ს მინისტრთა კომიტეტს ხელმძღვანელობდა (2014 წლის მაისი-ნოემბერი). სამართალდარღვევებისა და ჟურნალისტების მიმართ ძალადობისგან დაუსჯელობა კვლავ ნორმად რჩება.<ref name=pace>[[ევროპის საბჭო]]ს საპარლამენტო ასამბლეა, [http://www.cfom.org.uk/wp-content/uploads/2014/07/PACE-HORSLEY-FINAL-2014-REPORT-AAC-25_14-Flego-protection-of-media-freedom-18-June.pdf The Protection of media freedom in Europe].Background report prepared by Mr William Horsley, special representative for media freedom of the [[Association of European Journalists]]</ref> ყველა უცხოური მაუწყებლობა ქვეყანაში აკრძალულია.<ref name=FH>[[Freedom House]], [https://freedomhouse.org/report/freedom-press/2015/azerbaijan Azerbaijan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150910091140/https://freedomhouse.org/report/freedom-press/2015/azerbaijan |date=2015-09-10 }} 2015 Press Freedom report</ref>

[[Freedom House]]-ის „პრესის თავისუფლების“ 2013 წლის ანგარიშის თანახმად, აზერბაიჯანის პრესის თავისუფლების სტატუსია — „არათავისუფალი“, ხოლო აზერბაიჯანი 196 ქვეყნიდან 177-ე ადგილზეა.<ref>{{cite web|title=Freedom of the Press 2013|url=https://freedomhouse.org/sites/default/files/FOTP%202013%20Full%20Report.pdf|publisher=Freedom House}}</ref>

[[რადიო თავისუფალი ევროპა/რადიო თავისუფლება]] და [[ამერიკის ხმა]] აკრძალულია ქვეყანაში.<ref>{{cite web|title=Threat to retransmission of BBC, Voice of America and Radio Liberty/Radio Free Europe|url=https://rsf.org/en/news/threat-retransmission-bbc-voice-america-and-radio-libertyradio-free-europe|publisher=Reporters Without Borders|accessdate=2017-07-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160919083631/https://rsf.org/en/news/threat-retransmission-bbc-voice-america-and-radio-libertyradio-free-europe|archivedate=2016-09-19}}</ref>

უკანასკნელი რამდენიმე წლის განმავლობაში, სამი ჟურნალისტი მოკლეს და რამდენიმე სასამართლოების მიერ იდევნებოდა, რომელიც ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო ორგანიზაციებმა არასამართლიან ფაქტად აღიარეს. 2015 წლის ჟურნალისტთა დაცვის კომიტეტის ინფორმაციით, აზერბაიჯანში ყველაზე მეტი ჟურნალისტია დაკავებული, ვიდრე ევროპაში და ცენტრალურ აზიაში, ასევე ქვეყანა მსოფლიოში მე-5 ყველაზე მეტად ცენზურული ქვეყანაა და უსწრებს ამ მაჩვენებლით ირანსა და ჩინეთს.<ref>{{cite web|last1=Ognianova|first1=Nina|title=Baku 2015: Press freedom, Azerbaijan, and the European Games|url=https://cpj.org/blog/2015/06/baku-2015-press-freedom-azerbaijan-and-the-europea.php|publisher=Committee to Protect Journalists}}</ref>

[[Amnesty International]]-ის 2015 წლის ოქტომბრის ანგარიშში აღნიშნულია, რომ „ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში აზერბაიჯანში ადამიანის უფლებები მძიმედ გაუარესდა. აზერბაიჯანს უფლება აქვს მოახდინოს რეპრესიების უპრეცედენტო დონე და ამ პროცესში თითქმის მთლიანად გააუვნებელოს სამოქალაქო საზოგადოება“.<ref>{{cite web|last1=Nozadze|first1=Natalia|title=Azerbaijan closes its doors|url=https://www.amnesty.org/en/latest/news/2015/10/azerbaijan-closes-its-doors/|website=News|publisher=Amnesty International|accessdate=15 June 2016}}</ref> Amnesty-ის 2015/16 წლის ყოველწლიური მოხსენება ქვეყნის შესახებ აცხადებს:<ref>{{cite web|last1=Amnesty|first1=International|title=Annual report on Azerbaijan|url=https://www.amnesty.org/en/countries/europe-and-central-asia/azerbaijan/|website=Amnesty International}}</ref> „...პოლიტიკური მოწინააღმდეგების დევნა გაგრძელდა. ადამიანის უფლებათა დამცველმა ორგანიზაციებმა ვერ შეძლეს მუშაობის განახლება. სინდისის მინიმუმ 18 პატიმარი პატიმრობაში დარჩება წლის ბოლომდე. დამოუკიდებელი ჟურნალისტებისა და აქტივისტების მიმართ რეპრესიები გრძელდებოდა როგორც ქვეყანაში, ისე საზღვარგარეთ, ხოლო მათი ოჯახის მიმართ გრძელდება ძალადობა და დაპატიმრებები. ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო მონიტორები აკრძალეს და ქვეყნიდან გააძევეს. წამებისა და სხვა არასათანადო მოპყრობის შესახებ ანგარიშები გრძელდებოდა.“

2017 წლის 29 მაისს, [[საქართველო]]ს დედაქალაქ თბილისში, აზერბაიჯანელი ოპოზიციონერი ჟურნალისტი და ალიევის ქონების შესახებ ინფორმაციის გამსაჯაროვებელი [[აფგან მუხტარლი]] გაუჩინარდა. თუმცა, მომდევნო დღესვე გაირკვა, რომ მუხტარლი ბაქოს საპყრობილეშია. აზერბაიჯანული მხარის ინფორმაციით, მუხტარლი მაშინ დააკავეს, როდესაც მან საზღვარი უკანონოდ გადაკვეთა. თუმცა თვითონ ჟურნალისტის ვერსიით, იგი ქართველმა სპეცსამსახურებმა გაიტაცეს და შემდეგ აზერბაიჯანულ მხარეს გადასცეს.<ref>{{Cite web |url=http://news.ge/ge/news/story/218924-afgan-mukhtarlis-tqmit-is-saqartvelos-ushishroebis-dzalebma-gadastses-azerbaijanis-mkhares |title=აფგან მუხტარლის თქმით, ის საქართველოს უშიშროების ძალებმა გადასცეს აზერბაიჯანის მხარეს |accessdate=2017-06-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170704124323/http://news.ge/ge/news/story/218924-afgan-mukhtarlis-tqmit-is-saqartvelos-ushishroebis-dzalebma-gadastses-azerbaijanis-mkhares |archivedate=2017-07-04 }}</ref><ref>[http://www.ghn.ge/com/news/view/178128 აზერბაიჯანის სააპელაციო სასამართლომ აფგან მუხტარლი სამთვიან წინასწარ პატიმრობაში დატოვა]</ref> აღსანიშნავია, რომ მუხტარლი საქართველოში 2015 წელს ჩამოვიდა, სადაც აზერბაიჯანის მთავრობის დევნის გამო იმყოფებოდა.<ref>[http://www.kvirispalitra.ge/justice/35160-qthu-qarthuli-mkhare-disidenti-zhurnalistis-gauchinarebashi-damnashave-ar-aris-mashin-azerbaijans-unda-moethkhovos-pasukhiq-vin-gaitaca-azerbaijaneli-zhurnalisti.html "თუ ქართული მხარე დისიდენტი ჟურნალისტის გაუჩინარებაში დამნაშავე არ არის, მაშინ აზერბაიჯანს უნდა მოეთხოვოს პასუხი" - ვინ გაიტაცა აზერბაიჯანელი ჟურნალისტი?]</ref>

=== სპორტი ===
{{მთავარი|სპორტი აზერბაიჯანში}}
[[ფაილი:Mamedyarov, Shamkir 2016.JPG|thumb|180px|[[შაჰრიარ მამედიაროვი]] 2013 წლის მსოფლიოს სწრაფი მოჭადრაკე და ორგზის ევროპის ჩემპიონი ჭადრაკში.]]
თავისუფალი ჭიდაობა აზერბაიჯანში ტრადიციულად ითვლება ეროვნულ სპორტად, რომელშიც აზერბაიჯანმა ეროვნულ ოლიმპიურ კომიტეტში გაწევრიანების შემდეგ თოთხმეტი მედალი მოიპოვა, მათ შორის ოთხი ოქროს. ამჟამად, აზერბაიჯანში ყველაზე პოპულარული სპორტია ფეხბურთი და ჭიდაობა.

ფეხბურთი აზერბაიჯანში ყველაზე პოპულარული სპორტის სახეობაა და 9 122 რეგისტრირებული ფეხბურთელით [[აზერბაიჯანის საფეხბურთო ფედერაციების ასოციაცია]] ქვეყნის უდიდესი სპორტული ასოციაციაა.<ref>{{cite web|title=Azərbaycanda nə qədər futbolçu var?|url=http://news.milli.az/sport/14802.html|work=news.milli.az|accessdate=27 January 2014|language=Azerbaijani}}</ref><ref>{{cite web|title=Football in Azerbaijan|url=http://www.fifa.com/associations/association=aze/goalprogramme/newsid=520992.html|work=www.fifa.com|publisher=[[FIFA]]|accessdate=27 January 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140814125000/http://www.fifa.com/associations/association=aze/goalprogramme/newsid=520992.html|archivedate=14 აგვისტო 2014}}</ref> ამის მიუხედავად, [[აზერბაიჯანის ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები]]ს მაჩვენებელი საერთაშორისო საფეხბურთო კლუბებთან შედარებით დაბალია. ყველაზე წარმატებული აზერბაიჯანული საფეხბურთო კლუბებია [[ნეფთჩი ბაქო (საფეხბურთო კლუბი)|ნეფთჩი ბაქო]], [[ინტერი ბაქო (საფეხბურთო კლუბი)|ინტერ ბაქო]], [[ყარაბაღი (საფეხბურთო კლუბი)|ყარაბაღი]] და [[ხაზარ ლენქორანი (საფეხბურთო კლუბი)|ხაზარ ლენქორანი]]. 2012 წელს, ნეფთჩი ბაქო გახდა პირველი აზერბაიჯანული გუნდი, რომელიც გავიდა ევროპის კონკურსის ჯგუფურ ეტაპს, რომელმაც დაამარცხა [[APOEL (საფეხბურთო კლუბი)|APOEL-ი]] კვიპროსში 4-2 ანგარიშით, 2012-13 წლების უეფას ევროპის ლიგის პლეი-ოფში.<ref>[https://web.archive.org/web/20120901042323/http://www.1news.az/sport/football/20120831010854839.html "Нефтчи" стал первым азербайджанским футбольным клубом, вышедшим в групповой этап еврокубков – ФОТО]</ref><ref>[http://ru.uefa.com/uefaeuropaleague/news/newsid=1853379.html ЦСКА вылетел из еврокубков]</ref> 2014 წელს, ყარაბაღი გახდა მეორე აზერბაიჯანული კლუბი, რომელიც გავიდა უეფას ევროპის ლიგის ჯგუფურ ეტაპზე. [[ფუტსალი]] კიდევ ერთი პოპულარული სპორტის სახეობაა ქვეყანაში. 2010 წლის უეფას ფუტსალის ჩემპიონატში, [[აზერბაიჯანის ფუტსალის ეროვნული ნაკრები|აზერბაიჯანის ეროვნული ნაკრების]] გუნდი მეოთხე ადგილს მიაღწია, ხოლო ადგილობრივმა გუნდმა „არაზ-ნახიჩევანმა“ ბრინჯაოს მედალი მოიპოვა 2009-10 წლების უეფას ფუტსალის თასზე და 2013-14 წლების უეფას ფუტსალის თასზე.<ref>{{cite web|url=http://www.uefa.com/futsalcup/matches/season=2010/round=2000066/match=2002325/postmatch/report/index.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20101223085129/http://www.uefa.com:80/futsalcup/matches/season=2010/round=2000066/match=2002325/postmatch/report/index.html |url-status=dead |archive-date=23 December 2010 |title=Araz clinch third place on penalties |publisher=UEFA |date=25 April 2010 |accessdate=25 April 2010 }}</ref> აზერბაიჯანი ესპანეთის საფეხბურთო კლუბ [[ატლეტიკო მადრიდი]]ს მთავარი სპონსორი იყო 2013/2014 და 2014/2015 წლის სეზონებზე.<ref>{{cite web|url=http://en.clubatleticodemadrid.com/noticias/much-more-than-a-sponsorship|title=Azerbaijan: Official Atlético sponsor|publisher=Club Atlético de Madrid|accessdate=25 April 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160531231638/http://en.clubatleticodemadrid.com/noticias/much-more-than-a-sponsorship|archivedate=31 მაისი 2016}}</ref>

[[ნარდი]]ც ასევე მნიშვნელოვან როლს ასრულებს აზერბაიჯანულ კულტურაში.<ref>[http://www.1-kalyan.ru/about/art/backgammon-history/ История нард]</ref> თამაში ძალიან პოპულარულია აზერბაიჯანში და ფართოდაა გავრცელებული ადგილობრივ საზოგადოებას შორის.<ref>[http://www.inforing.net/publications/infopress/sport.php?ELEMENT_ID=3348 Нарды – игра, требующая сноровки и удачи] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171014085205/http://www.inforing.net/publications/infopress/sport.php?ELEMENT_ID=3348 |date=2017-10-14 }} {{ru icon}}</ref> ასევე არსებობს აზერბაიჯანული ექსპერტების მიერ შემუშავებული და გაანალიზებული ნარდის სხვადასხვა ვარიაციები.<ref>[http://nards.ru/?categoryID=106 История Нард]</ref>

 
აზერბაიჯანი მსოფლიოს ერთ-ერთი წამყვანი ფრენბურთის ქვეყანაა და აზერბაიჯანის ქალთა ფრენბურთის სუპერლიგა მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე ძლიერი ქალთა ლიგაა. აზერბაიჯანის ქალთა ეროვნული ნაკრები 2005 წლის ევროპის ჩემპიონატზე მეოთხე ადგილზე გავიდა.<ref>{{cite press release |title=More than just Mammadova: Azerbaijan's ladies cause World Championship upset|url=http://www.fivb.org/viewPressRelease.asp?No=44180&Language=en#.U2senvldVPs|work=www.fivb.org|accessdate=8 May 2014}}</ref> გასული წლების განმავლობაში, აზერბაიჯანის ისეთი გუნდები, როგორიცაა „რაბითა ბაქო“ და „აზერრეიელ ბაქო“, ევროპის ჩემპიონატზე დიდ წარმატებას მიაღწიეს.<ref>{{cite news |title=Vakıfbank women achieve historic success, winning intercontinental volleyball trophy|url=http://www.hurriyetdailynews.com/vakifbank-women-achieve-historic-success-winning-intercontinental-volleyball-trophy.aspx?pageID=238&nID=56196&NewsCatID=367|work=www.hurriyetdailynews.com|accessdate=8 May 2014}}</ref> აზერბაიჯანელი ფრენბურთელების შემადგენლობაში შედიან [[ვალერია მამადოვა]], [[ოქსანა ქურთი]], [[ინესა ქორქმაზი]], [[ნატალია მამადოვა]] და [[ალა ჰასანოვა]].

სხვა ცნობილი აზერბაიჯანელი სპორტსმენები არიან [[ნამიგ აბდულაევი]], [[თოღრულ ასკეროვი]], [[როვშან ბაირამოვი]], [[შარიფ შარიფოვი]], [[მარია სტადნიკი]] და [[ფარიდ მანსუროვი]] ჭიდაობაში, [[ნაზიმ ჰუსეინოვი]], [[ელნურ მამადლი]], [[ელხან მამადოვი]] და [[რუსტამ ორუჯევი]] ძიუდოში, [[რაფაელ აღაევი]] კარატეში, [[მაჰამადრასულ მაჯიდოვი]] და [[აღასი მამადოვი]] კრივში, [[ნიზამი ფაშაევი]] ოლიმპიურ ატლეტიკაში, [[აზად ასკაროვი]] პანკრანში, [[ედუარდ მამადოვი]] კიკბოქსინგში და K-1 ბრძოლაში [[ზაბით სამადოვი]].

აზერბაიჯანში იმართება [[ფორმულა ერთი]]ს რბოლა და ქვეყანაში ფორმულა ერთის პირველი გრანპრი 2016 წლის 19 ივნისს გაიმართა.<ref>{{cite news|title=F1 Will Race in Azerbaijan in 2016 Says Ecclestone|url=http://www.forbes.com/sites/csylt/2014/07/24/f1-will-race-in-azerbaijan-in-2016-says-ecclestone/|website=www.forbes.com|accessdate=25 July 2014|first=Christian|last=Sylt}}</ref> აზერბაიჯანში ყოველწლიურად სხვა გამართული ღონიზძიებებია: ბაქოს თასი ჩოგბურთში და ველორბოლა „ტურ-დე-ბაქო“.

2000 წლის ბოლოდან, აზერბაიჯანში რამდენიმე მსხვილი შეჯიბრება გაიმართა, მათ შორის „2013 F1 Powerboat მსოფლიო ჩემპიონატი“, „2012 FIFA U-17 ქალთა მსოფლიო თასი“, „2011 AIBA მსოფლიო ბოქსის ჩემპიონატი“, „2010 ევროპის ჭიდაობის ჩემპიონატი“, „2009 რიტმული ტანვარჯიშის ევროპის ჩემპიონატი“, „2014 ევროპის ტაეკვონდოს ჩემპიონატი“, „2014 რიტმული ტანვარჯიშის ევროპის ჩემპიონატი“, „2016 მსოფლიოს ჭადრაკის ოლიმპიადა“.<ref>{{cite web |title=Azerbaijan is a country known for its love of sport and sportsmanship. |url=http://www.baku2015.com/en/azerbaijan/sport.aspx |archive-url=https://web.archive.org/web/20130926191539/http://www.baku2015.com:80/en/azerbaijan/sport.aspx |url-status=dead |archive-date=26 September 2013 |work=www.baku2015.com |accessdate=27 January 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130926191539/http://www.baku2015.com/en/azerbaijan/sport.aspx |archivedate=26 სექტემბერი 2013 }}</ref> 2012 წლის 8 დეკემბერს, ბაქო შეირჩა 2015 წლის [[ევროპული თამაშები 2015|პირველი ევროპული თამაშების]] ჩატარების ადგილად.<ref>{{cite news |title=Baku 2015 heralds new era in European sports movement|url=http://www.washingtontimes.com/news/2013/dec/10/baku-2015-heralds-new-era-european-sports-movement/ |newspaper=[[The Washington Times]]|accessdate=27 January 2014}}</ref> ბაქო ასევე 2017 წელს მეოთხე ისლამური სოლიდარობის თამაშებს უმასპინძლა.

== ლიტერატურა ==
* ოლუხბაში, სუჰა. ''აზერბაიჯანი: პოლიტიკური ისტორია''. I.B. Tauris (2011). Focus on post-Soviet era.
* [[თომას დე ვაალი]]. ''შავი ბაღი''. NYU (2003). {{ISBN|0-8147-1945-7}}
* [[ტომას გოლცი]]. ''Azerbaijan Diary : A Rogue Reporter's Adventures in an Oil-Rich, War-Torn, Post-Soviet Republic''. M E Sharpe (1998). {{ISBN|0-7656-0244-X}}

== რესურსები ინტერნეტში ==
{{მინიდაფა
|პორტალი = 
|ვიქსიკონი =  აზერბაიჯანი
|ვიკიწიგნები = 
|ვიკიციტატა = 
|ვიკიწყარო = 
|ვიკისახეობები = 
|ვიკისიახლეები = 
|ვიკისაწყობი =  Azerbaijan
|მეტავიკი = 
}}
'''საერთო ინფორმაცია'''
* [http://AZER.com აზერბაიჯან ინტერნაიშენალი]
* [http://www.azerbaijan.az ჰეიდარ ალიევის ფონდი]
* [http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/azerbaijan.htm აზერბაიჯანი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080820164509/http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/azerbaijan.htm |date=2008-08-20 }} კოლორადოს უნივერსიტეტის საიტზე
* [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/country_profiles/1235976.stm ქვეყნის პროფილი] [[BBC]]-ზე
* [http://www.ifs.du.edu/ifs/frm_CountryProfile.aspx?Country=AZ ძირითადი განვითარების პროგნოზი აზერბაიჯანისთვის] [[International Futures]]-სგან

'''სამთავრობო რესურსები'''
* [http://www.president.az/?locale=en აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ვებ-გვერდი]
* [http://www.azstat.org/indexen.php აზერბაიჯანის სახელმწიფო სტატისტიკის კომიტეტი]
* [http://www.un-az.org გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ოფისი აზერბაიჯანში]

'''ძირითადი მედია'''
* [http://news.net.az/ Network NEWS Azerbaijan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161114233541/http://news.net.az/ |date=2016-11-14 }}
* [http://today.az/ Azerbaijan Today]
* [http://en.apa.az/ Azerbaijan Press Agency]
* [http://en.trend.az/ Trend News Agency]
* [http://www.news.az/ News.Az]

'''ტურიზმი'''
* [http://azerbaijan.tourism.az/?/en/ აზერბაიჯანის ტურიზმის პორტალი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090816203105/http://azerbaijan.tourism.az/?%2Fen%2F |date=2009-08-16 }}

==იხილეთ აგრეთვე==
* [[აზერბაიჯანის სავიზო პოლიტიკა]]
* [[ნახიჩევანის ავტონომიური რესპუბლიკა]]
* [[აზერბაიჯანის დემოკრატიული რესპუბლიკა]]

== სქოლიო ==
<div style="height:250px; overflow:auto; padding:3px; border:1px solid #aaa;" class="scrollbox">
{{Reflist
| colwidth = 30em
| refs = 
}}</div>

{{აზერბაიჯანის თემები}}
{{პოსტსაბჭოთა ქვეყნები}}
{{სუუამის ქვეყნები}}
{{დსთ–ს ქვეყნები}}
{{ევროპის ქვეყნები}}
{{აზიის ქვეყნები}}
{{კავკასიის ქვეყნები და რეგიონები}}
{{თურქულენოვანი რეგიონები}}
{{პორტალი აზერბაიჯანი}}
{{ავტორიტეტული წყაროები}}



[[კატეგორია:აზერბაიჯანი|*]]
[[კატეგორია:აზიის ქვეყნები]]
[[კატეგორია:ევროპის ქვეყნები]]
[[კატეგორია:გაეროს წევრი სახელმწიფოები]]
[[კატეგორია:სუამის წევრი ქვეყნები]]