Videz la fonto/fonti por Germania

{{Landi
| Nomo                    = Germania
| Lokala_nomo             = Bundesrepublik Deutschland
| Flago                   = Flag of Germany.svg
| Blazono                 = Coat of Arms of Germany.svg
| Imajo_mapo              = EU-Germany.svg
| Chefurbo                = [[Berlin]]
| Precipua_urbo           = [[Berlin]]
| Oficala_lingui          = [[Germana linguo|Germana]]
| Guvernerio              = [[Republiko]]
| Nomo_listo_chefo_stato  = Listo pri prezidanti di Germania
| Titulo_chefo_stato      = Prezidanto
| Chefo_di_stato          = [[Frank-Walter Steinmeier]]
| Nomo_listo_chefo_guverno= Listo pri kanceleri di Germania
| Titulo_chefo_guverno    = Kancelero
| chefo_guverno           = [[Olaf Scholz]]
| Surfaco                 = {{formatnum:357021}}
| Rango_surfaco           = 63
| Surfaco_aquo            = 2,416
| Habitanti               = {{formatnum:83129285}}<ref name="Bevölkerungsstand">{{Extera ligilo |url=https://www.destatis.de/DE/Themen/Gesellschaft-Umwelt/Bevoelkerung/Bevoelkerungsstand/Tabellen/liste-zensus-geschlecht-staatsangehoerigkeit.html |titulo= Bevölkerungsstand am 30. Juni 2021 |hrsg=[[Statistisches Bundesamt]] (Destatis)|wayback=20190322141059 |text=Bevölkerungsstand am 30. Juni 2021}}</ref>
| Rango_habitanti         = 18
| Yaro                    = 2021
| Denseso di habitantaro  = 232
| Reto_kodexo             = .de
| Nomo_himno              = ''Das Lied der Deutschen'' (3ma strofo)''
| Pekunio                 = [[Euro]]
| Religii                 = [[kristanismo]] (75,8%)
}}
'''Germania''' esas lando jacanta an central [[Europa]]. Ol havas kom vicini [[Dania]] norde, [[Polonia]] e [[Chekia]] este, [[Austria]] e [[Suisia]] sude, e [[Francia]], [[Luxemburgia]], [[Belgia]] e [[Nederlando]] weste.

'''Bazala fakti pri Germania.'''

==Historio ==
{{PA|Historio di Germania}}
[[Arkivo:Map_Gallia_Tribes_Towns.png|thumb|left|250px|Mapo kun Romana provinci (''Britannia'', ''Celtica'', edc., plu ''Germania'' este.]]
[[Iulius Caesar]] nomizis ''Germania'' la nekonquestita estala rivo di [[Rheno]], dum ke la westala rivo, konquestita da [[Romana imperio]] dividesis en ''Belgica'' e ''Gallia Celtica''. En la yaro [[9]] Germana tribui vinkis Romani en la batalio di la [[foresto di Teutoburg]], e preventis l'invado di la regiono da Romani. Dum la [[Mezepoko]] existis diversa princii en parto di la regiono, dum ke altra altra parto apartenis a la [[Santa Romana Imperio]]. La Santa Romana imperio desaparis en 1648, e diversa nedependanta rejolandi e princolandi aparis, exemple [[Prusia]], [[Bavaria]] e [[Saxonia]].

{{PA|Prusia}}
Pos [[Franca revoluciono]] e [[Napoleonala militi]], [[feudismo]] desaparis, e [[liberalismo]] e [[nacionalismo]] aparis e developis su en la regiono. [[Prusia]], kun lua chef-urbo [[Berlin]], gradope ganis militala, ekonomiala e politikal importi. En [[1871]] pos vinkar [[Franca-Prusiana milito]], Prusia kompletigis lua unigo kun la vicina princii ed adicionis la teritorii di [[Alzacia-Lotringia]], ante okupita da Franci, por formacar [[Germana imperio]], sub la chefeso di la [[kancelero]] [[Otto von Bismarck]].

{{PA|Germana imperio}}
Germana imperio partoprenis en la [[divido di Afrika]] dum la fino di la [[19ma yarcento]] e recevis la kolonii di [[Tanganyika]], [[Togo]], [[Kamerun]] e Sud-West-Afrika, nun [[Namibia]]. Ol anke recevis la teritorio di [[Nova-Guinea]] en [[Oceania]].

;kurta kronologio
* [[1914]] til [[1918]] [[Unesma mondomilito]]. Germania perdis la milito.
* [[1919]] til [[1933]] La [[Republiko di Weimar]]. Germania divenis parlamentala demokratio.
* [[1933]] La diktatoreso di Nationalsocialisti kun ka diktatoro [[Adolf Hitler]] komencas.
* [[1939]] til [[1945]] [[Duesma mondomilito]]. Germania perdis la milito ed okupesis per [[Britania]], [[Francia]], [[Sovietia]] ed [[USA]]
* [[1949]] Divido di Germania en [[West-Germania]] ed [[Est-Germania]]

{{PA|Est-Germania}}
{{PA|West-Germania}}

Ye [[3ma di oktobro]] [[1990]], la Federala Republiko di West-Germania esis ri-unigata kun Est-Germania. Pos la falo di la Berlin-muro ye 28ma di novembro 1989, elektado eventis en Est-Germania ye 18ma di marto 1990; la vinkanto di la elekto esis la ''Allianz für Deutschland'', koaliso qua deziris rapida ri-unigo kun West-Germania. Diskutadi sequis, e kontrato por establisar uniono divenis valida ye 1ma di julio. La ri-unigita lando esas egardata kom plu granda versiono di la Federala Republiko, ne kom sucedanta stato.

Ye la [[10ma di marto]] [[1994]] Berlin divenis chef-urbo di unionita Germania, en substituco a [[Bonn]]. Pos [[Riunigo di Germania ye 1990|riunigo]], Germania asumis plu importanta roli en [[Europana Uniono]] ed en [[NATO]]. La lando sendis trupi por sekurar la paco en [[Balkani]] ed en [[Afganistan]]. Ta partopreno en exterala misioni esas kontroversa, nam Germana armeo, segun lua legi, servas por presorga defendo.

==Politiko ==
Germania esas federala [[Parlamento|parlamentala]] [[republiko]]. La federala prezidanto esas la [[chefo di stato]], ed elektesas da la federal Asemblajo, qua konsistas ek la membri di ''Bundestag'' plu la reprezentanti de landala parlamenti.

La [[federala kancelero]] (chefministro) administras la guvernerio ed esas la maxim povoza persono en la politikala sistemo di Germania.

La parlamento havas 2 chambri: ''Bundestag'' (kun 622 membri) e ''Bundesrat'' (equivalanta ad Senato, kun 69 membri). La ''Bundesrat'' konsistas ek reprezentanti di la landala guverni e reprezentas la interesi di la federala landi.

''Bundestag'' en 2009 havas 622 membri.

{|class="wikitable"
|+ La ''Bundestag'' segun fracioni ye la 24ma di oktobro 2017
! partiso
! nombro di mandati
|-
| Kristana Demokrata Uniono/Kristana Sociala Uniono
| align=right | 246
|-
| Social-Demokrata Partiso
| align=right | 152
|-
| [[Alternativo por Germania]]
| align=right | 122
|-
|-
| Libera Demokrata Partiso 
| align=right | 80
|-
| La Sinistro
| align=right | 76
|-
| Federuro '90/Li Verdi 
| align=right | 67
|-
| Sen fraciono
| align=right | 5
|-
|}
La nuna [[konstituco]] di Germania (''Grundgesetz'', qua signifikas "bazala lego") esas l'anciena konstituco di [[West-Germania]], adoptita ye la [[8ma di mayo]] [[1949]], modifikita en [[1990]] por la procedo di riunigo, e pose en [[1994]], [[2002]] ed en [[2006]]. La "judiciala gardisto" di Germana konstituco esas la federala konstitucala korto di Germania (''Bundesverfassungsgericht'') qua povas deklarar ke ula lego esas kontrekonstituca. L'artiklo 95 de Germana konstituco ank establisas altra korti: la federala korto di yuro, la federala administrala konsilistaro, la federala korto pri laborala temi, e la federala sociala korto. L'artiklo 101 impedas kreao di extraordinara korti, exemple la populala korto (''Volksgerichtshof'') establisita dum la [[Triesma Reich]].

==Geografio ==
[[Arkivo:Deutschland topo.jpg|thumb|180px|Topografiala mapo di Germania.]]
[[Arkivo:Loreley_mit_tal_von_linker_rheinseite.jpg|320px|thumb|left|La roko Loreley e la fluvio [[Rheno]].]]
{{PA|Stati di Germania}}
Havanta {{formatnum:357021}} km² di extenso, Germania esas la 7ma maxim vasta lando de [[Europa]] e la 63ma maxim vasta del mondo. Lua maxim alta monto esas [[Zugspitze]] kun {{formatnum:2962}} metri di [[altitudo]] sude de la lando, che [[Alpi]]. Inter la sudo di la lando e la nordo, jacas alta tereni kovrata per [[foresto|foresti]]. Norde, la tereni esas basa til la litoro di [[Norda Maro]].

Lua dominacanta [[klimato]] esas [[temperema klimato|temperema]], kun marala influi norde, e [[kontinentala klimato|kontinentala]]. Vintri esas kolda en la regioni proxim l'Alpi. La norda regoni influesas dal marala [[vento|venti]], qui adportas humideso de la [[Norda maro]].

La precipua fluvio di la lando esas [[Rheno]], qua havas entote 1230 km, di qui 865 km en Germana teritorio. Lua precipua enfluanti esas [[fluvio Neckar|Neckar]], Main e Mosel. Altra importanta fluvii esas [[Danubio]] (687 km en Germania) ed [[Elbe]] (787 km en Germania), Saale e Weser. Lua maxim granda lago esas Constance ([[Germana linguo|Germane]]: ''Bodensee'').

==Ekonomio ==
{{PA|Ekonomio di Germania}}
Germania havas [[kapitalismo|kapitalista]] [[ekonomio]] distingata per alte qualifikata laboropovo, developata substrukturo, vasta rezervi di [[kapitalo]], basa nivelo di [[koruptajo]]<ref>[http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009/cpi_2009_table "CPI 2009 table"] Transparency International.</ref> ed alta nivelo di novigado. Ol havas la maxim granda ekonomio di Europa e la 5ma granda del mondo segun pareso di kompro-povo.

==Demografio ==
[[Arkivo:Germanypop.svg|250px|thumb|280px|Demografiala piramido di Germania en 2017]]
[[Arkivo:Cologne Germany Exterior-view-of-Cologne-Cathedral-01.jpg|thumb|left|250px|Katedralo di [[Köln]].]]
Segun statistiki de ''The World Factbook'' por julio 2018, Germania havis {{formatnum:80457737}} habitanti. Segun etnio, esis Germani: 87,2%. Turki esas 1,8%, Poloni esas 1%, Siriani esas 1%, e 9% esas de altra etnii.<ref name=CIA>{{Extera ligilo|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html |titulo=Europe::Germany - The World Factbook|editero=CIA|vidita ye=17ma di julio 2019}}</ref> Cirkume 0,07% ek la Germaniani esas [[Sorbi]], populo di etnio Slava.

La linguo oficala esas [[Germana linguo|Germana]]. Altra lingui parolata esas Dana, Friziana, Sorbiana e Romani kom minoritatala lingui. Basa Germana, Dana, Basa ed Alta Sorbiana, Norda e Sater Friziana e Romani agnoskesas kom regionala lingui.<ref name=CIA/>

Segun [[religio]], la maxim multa habitanti esas kristani, di qui 28,2% esas katoliki, 26% protestanti, 1,9% ortodoxi, e 1,1% esas altra kristani. Mohamedani esas 5%, altra religii esas 0,9%, e 37% praktikas nula religio.<ref name=CIA/>

===Maxim populoza urbi ===

{{Maxim granda urbi
| lando =Germania
| dato =2010
| nomo1 =Berlin
| provinco1 =Berlin
| hab1 =3471756
| nomo2 =Hamburg
| provinco2 =Hamburg
| hab2 =1786448
| nomo3 =München
| provinco3 =Bavaria
| hab3 =1353186
| nomo4 =Köln
| provinco4 =Nordrheno-Vestfalia
| hab4 =1007119
| nomo5 =Frankfurt
| provinco5 =Hesia
| hab5 =688664
| nomo6 =Stuttgart
| provinco6 =Badenia-Wurtemberg
| hab6 =606588
| nomo7 =Düsseldorf
| provinco7 =Nordrheno-Vestfalia
| hab7 =598786
| nomo8 =Dortmund
| provinco8 =Nordrheno-Vestfalia
| hab8 =580444
| nomo9 =Essen
| provinco9 =Nordrheno-Vestfalia
| hab9 =574635
| nomo10 =Bremen
| provinco10 =Bremen_(stato){{!}}Bremen
| hab10 =547340
| nomo11 =Dresden
| provinco11 =Saxonia
| hab11 =523058
| nomo12 =Leipzig
| provinco12 =Saxonia
| hab12 =522883
| nomo13 =Hannover
| provinco13 =Infra-Saxonia
| hab13 =522686
| nomo14 =Nürnberg
| provinco14 =Bavaria
| hab14 =505664
| nomo15 =Duisburg
| provinco15 =Nordrheno-Vestfalia
| hab15 =489599
| nomo16 =Bochum
| provinco16 =Nordrheno-Vestfalia
| hab16 =374737
| nomo17 =Wuppertal
| provinco17 =Nordrheno-Vestfalia
| hab17 =349721
| nomo18 =Bonn
| provinco18 =Nordrheno-Vestfalia
| hab18 =324899
| nomo19 =Bielefeld
| provinco19 =Nordrheno-Vestfalia
| hab19 =323270
| nomo20 =Mannheim
| provinco20 =Badenia-Wurtemberg
| hab20 =313174
| imajo1 =Braniborská brána.jpg
| urbo1 =Berlin
| imajo2 =HP_L4225.JPG
| urbo2 =Hamburg
| imajo3 =Rathaus_and_Marienplatz_from_Peterskirche_-_August_2006.jpg
| urbo3 =Munich
| imajo4 =Koelnehrenfeld.jpg
| urbo4 =Köln
}}

==Kulturo ==
[[Arkivo:Immanuel Kant - Gemaelde 1.jpg|thumb|220px|[[Immanuel Kant]]]]
[[Arkivo:Einstein_1921_by_F_Schmutzer_-_restoration.jpg|thumb|220px|left|[[Albert Einstein]]]]
La kulturo di Germania aparis ante ke ol divenis unigita stato. Importanta filozofi, exemple [[Immanuel Kant]], [[Friedrich Nietzsche]], [[Friedrich Hegel]], [[Karl Marx]], [[Friedrich Engels]], [[Arthur Schopenhauer]], [[Martin Heidegger]], [[Theodor Adorno]], edc, naskis en la lando. [[Albert Einstein]], [[Wilhelm Conrad Röntgen]], [[Werner Heisenberg]] e [[Erwin Schrödinger]] facis importanta inquesti e deskovraji ciencala.

Filmifisti, exemple [[Friedrich Wilhelm Murnau]], [[Werner Herzog]] o [[Rainer Werner Fassbinder]] obtenis mondala notoreso.

===Literaturo ===
Pri [[literaturo]] Germania produktis notora ed influiva poeti e skriptisti, exemple [[Gotthold Ephraim Lessing]], [[Goethe]], [[Friedrich Schiller]], [[Bertolt Brecht]], ed la Nobel-laureati [[Theodor Mommsen]], [[Paul Heyse]], [[Gerhart Hauptmann]], [[Thomas Mann]], [[Nelly Sachs]], [[Hermann Hesse]], [[Heinrich Böll]], [[Günter Grass]] e [[Herta Müller]].

===Muziko ===
[[Johann Sebastian Bach]], [[Wolfgang Amadeus Mozart]], [[Ludwig van Beethoven]], [[Richard Wagner]], [[Felix Mendelssohn]], [[Joseph Haydn]] e [[Robert Schumann]] esas notora exempli pri la kontributado Germana-Austriana a la klasika muziko. Plu recente, l'elektronikala muzikisto [[Karlheinz Stockhausen]] obtenis internaciona agnosko da muzikala kritikisti. Nune, Germania esas la maxim granda merkato por [[muziko]] en [[Europa]] e la 3ma maxim granda de la mondo. Ol influis la jenri [[techno]] e [[rock]], e pioniris la nomizita [[trance]]-muziko. Exempli pri moderna muzikisti Germana qui obtenis internaciona notoreso: la kantisti [[Herbert Grönemeyer]], [[Udo Lindenberg]] e [[Peter Maffay]], la bandi [[Scorpions]], [[Kraftwerk]], [[Modern Talking]] e [[Tangerine Dream]], e la kantistini [[Nina Hagen]] e [[Nena]], e la [[disk-jokeo]] [[Monika Kruse]].

{| class="wikitable" style="text-align:right; margin-right:50px;"
|-
! align=center |[[Goethe|Johann Wolfgang von Goethe]]<br /><small>(1749-1832)</small>
! align=center |[[Friedrich Schiller]]<br /><small>(1759-1805)</small>
! align=center |[[Fratuli Grimm]]<br /><small>(1785-1863)</small>
! align=center |[[Thomas Mann]]<br /><small>(1875-1955)</small>
! align=center |[[Hermann Hesse]]<br /><small>(1877-1962)</small>
|-
| align=left | [[Arkivo:Johann Heinrich Wilhelm Tischbein - Goethe in der roemischen Campagna.jpg|190px]] || align=left | [[Arkivo:Gerhard von Kügelgen 001.jpg|129px]]|| align=left | [[Arkivo:Grimm1.jpg|125px]]|| align=left | [[Arkivo:Thomas Mann 1929.jpg|106px]] || align=left | [[Arkivo:Hermann Hesse 1927 Photo Gret Widmann.jpg|110px]]
|}

===Sporto ===
Futbalo esas la maxim populara sporto en Germania. Germana nacionala esquado trifoye vinkis la mond-championkonkurso di [[futbalo]] (1954, 1974 e 1990). Germania anke vinkis trifoye la [[Mondala Kupo di Futbalo]] (1974, 2006 e 2014).

Somerala olimpiala ludi eventis dufoye en Germania: [[Olimpiala Ludi en Berlin, 1936|en Berlin, 1936]] ed en [[Olimpiala Ludi en München, 1972|München, 1972]]. 

Vintrala olimpiala ludi eventis en [[1936]] en [[Garmisch-Partenkirchen]].

==Extera ligilo ==
* [http://www.bundesregierung.de/ Pagino di Germana guvernerio]

==Referi ==
{{reflist}}

{{Commons|Kategorio:Germany|Germania}}
{{Template:EU-stati}}

[[Kategorio:Germania| ]]