Philosophia

Confucio, un philosopho notabile (1922)

Philosophia (ab grec, φιλοσοφία philosophía, "le amor del cognoscentia") esse le studio del pensamento e le justification del credentias; in definitivo, philosophar consiste de pensar o rationar super le mundo que nos habita. Ora ben, iste activitate habe aspectos differente de altere brancas del cognoscimento, in particular del scientia, viste que le philosophia disveloppa un systema de cognoscimento concrete (observation, mesura, hypothese e prediction), le philosophia va plus ultra e entra, per exemplo, in le terreno del theologia, isto es, illo explora le campo del rationes ultime, illos que le homine de forma traditional ha attribuite al divinitate.

Certemente, in determinate epochas historic le philosophia e le theologia se ha fundite e ha essite un mesme cosa, philosophos como Agustin o Thomas de Aquino habeva un conception del mundo que supponeva le preeminentia del modello christian como fonte e finalitate de tote cognoscimento human; ma, ora, in nostre epocha, le modello de cognoscimento scientific esse le predominante. Non solo le religion ha tentate limitar le philosophia; tamben lo ha facite, o lo face, regimentos politic que nos pote appellar de pensamento unic, isto es, illos que, per un motivo o per altere, limita le libertates human e, certo, le libertate de credentia e opinion.

Le philosophia esse le tentativa plus propriemente appellate "human", proque illo nasce ab un saper universal cuje attitude de contemplation reflexive es orientate circum le fundamentation intellectual de tote saper, producente un ordine particular de cognoscimentos.

Themas classic in le philosophia

Le quatre grande themas que historicamente on ha debattite in le philosophia esse

• Le thema del cognoscimento: On demandarea si nostre maniera de contemplar e comprender lo que occurre circum nos es correcte, o si nostre sensos e nostre comprendimento reflecte de maniera exacte le Universo.
• Le thema del existentia: Iste thema affecta nostre proprie existentia, le question que si le vita ha alcun finalitate o alcun causa, o simplemente pro responder a tal question como "proque?", "proque io?", e "in que consiste exister?" Iste cerca tracta de trovar principios orientatori ante nostre parvitate, illo tracta de resolver le senso que produce le infinitude del Universo ante nostre limites physic e mortal. Nos es ante un interrogation super nos mesme, super nostre position ante le resto del altere entitates.
• el tema del esser: Le Ontologia es le admiration e le surprisa que causa nos eveliar nos un matino e mirar circum nos, vider le perfection del natura, le millimetric orbita de un astro o, al contrario, le rejection causate per le malitia del guerras o le intransigentia del totalitarismos.
• Le thema del valor: Le Axiologia. Le valor es le consenso o le dissenso super lo que deberea esser, in le thema del valor se produce le grande debattos del pensamento human. Ci se tracta de themas como le libertate, le equalitate, le organisation politic e tote le ideas fundamental del humanitate, ab le quales se disveloppa aspectos partial que impregna nostre vita quotidian.

Historia

Le characteristica principal que Aristotele vede en un persona philosophe es que illo non es experte. Le sophós (le sapiens) cognosce omne cosas sin haber un ciencia specific. Su vista effunde per le mundo, su curiositate insatiabile face nos investigar non solmente le misterios del kosmos sed etiam le del physis (le natura), como le que dice respecto al homine e al societate. Post omne, le philosophe es un revelator, alicune que afasta le velo que es cubrinte le nostre oculos e cerca monstrar le objectes in le su forma e position original, operante como alicuno que trova un statua en le fundo del oceano coperite con muscos e algas, e depost, remove un per un, e monstra nos su real forma.

Para Platon, le prime attitude del philosofo es admirar ille ipse. Ab le admiration nos face le critic reflexion, lo que marca le philosophia como cerca a le veritate. Philosophar es dar significato al experientia. Assi, pote se affirmar que philosophia es le studio racional, critic e objective de omne o qualcunque del trovate del pensamento human. Hinc, le activitate philosofic es pensar rationante super lo que nos trova in le nostre circum: del natura ab le proprie mechanismos interne de rationamento. Philosophar, es, assi, non solmente cogitar super le mundo mais etiam super le propie pensamentos.

Disciplinas del philosophia

Como omne altere studia academic, le philosophia ha numerose subdisciplinas:

• Axiologia: le studio del valor. Include le ethica e esthetica.
• Esthetica: le studio de questiones philosophic basic super arte e beltate.
• Epistemologia: le studio de toto relationate con le theoria del cognoscimento.
• Ethica: le studio de que determina que le actiones sia correcte o incorrecte, e de como le theorias resultante pote esser applicate a problemas moral special. Le subdisciplinas include le metaethica, le theoria del valor, le theoria del conducta, e le ethica applicate.
• Historia del philosophia: le studio del philosophia desde le remote tempores del grecos, le origines del philosophia e le recompilation e critica de lo que ha scribite le philosophos durante le historia.
• Logica: le studio del standards del argumentation correcte.
• Metaphilosophia: le studio del methodo philosophic, de lo que es le philosophia, de quales es su objectivos e su relation con altere disciplinas. O in parolas de Jose Gaos: "le philosophia del philosophia".
• Metaphysica: (que include le ontologia): le studio del categorias plus basic de cosas, tales como le existentia; es le studio de lo que es plus ultra de lo physic, le studio del causas primari del entitate.
• Philosophia del biologia: le studio philosophic de alcun conceptos basic del biologia, includente le notion de specie.
• Philosophia del educacion: le studio del proposito e del majoritate del methodos basic del education.
• Philosophia del lingua: le studio del conceptos e le significato in relation al parolas, le phrases e, in general, del constructiones grammatical proprie de un lingua.
• Philosophia del mathematica: le studio philosophic super le constructiones facite per mathematicos, lo que es le numeros, qual es le natura e le origine de nostre cognoscimento mathematic.
• Philosophia del mente: le studio del natura del mente e su relation con le corpore e le resto del mundo.
• Philosophia del opinion: le studio philosophic del affaires relationate con le opinion. Illo demanda specialmente quales es le "objectos immediate" del opinion.
• Philosophia del physica: le studio philosophic de alcun conceptos basic del physica, includente spatio, tempore et energia.
• Philosophia del psychologia: le studio super le methodos e le conceptos del psychologia e del psychiatria.
• Philosophia del religion: le studio del significato del concepto divin e del rationalitate del credentia in le existentia divin; assi como tamben le dagar al essentia del facto religiose.
• Philosophia del scientia: include non solmente subdisciplinas como le "philosophias" del scientias special (isto es, physica, biologia, etc.), ma tamben le question super le induction, le Methodo scientific, le progresso scientific, eventos importante in le disveloppamento del scientia, etc.
• Philosophia de scientias social: studio philosophic de alcun conceptos basic, methodos e suppositiones del scientias social, p.ex. sociologia e economia.
• Philosophia politic: le studio de affaires basic concernente le governamento, includente le proposito del stato e del "Ideas politic".
• Philosophia del derecto: le studio del fundamentos philosophic que rege le creation et application del derecto.

Systemas philosophic

Trans le seculos e paises, literalmente centos de systemas philosophic ha essite inventate, promotite, e oblidate, con plure scopos de multo specific a gigantic; isto esse un lista breve de alcun systemas notabile:

• Agnosticismo: On cognosce nulle re le existentia de un dietate.
• Atheismo: Il non existe nulle dietate.
• Atomismo: Tote le cosas physic in le universo esse componite de pauc componettos, atomos, unitates indivisibile.
• Deismo: Il existe un dietate, ma non un dietate distince e personal. (Del renascentia.)
• Empiricismo: Cognoscentia se deriva de experentias.
• Epicureanismo: Le maxime bon esse le appreciation del placeres del vita in moderantion e ducer un vita modeste e moral. (Grec.)
• Existentialismo: Le recreation del philosophia non in tuermines universal, ma con un puncto de vista multo personal e concernate con le individuo.
• Hedonismo: Prender placer esse le bon ultime.
• Historicismo: Causas (o historia) causa effectos.
• Humanismo: Systema atheista re le dignitate human e importantia de ration. (Un synthese de plure systemas.)
• Idealismo: Le ultime natura del realitate esse basate in ideas.
• Innatismo: Le mente esse nascite con cognoscentia al nascer.
• Intellectualismo: Le maxime bon esse activitates intellectual.
• Materialismo: Le sol cosa que pote esser probate a exister esse materia.
• Monismo: In ulle campo de studio, il habe un solution correcte.
• Naturalismo: Cata phenomeno pote esse describite in termines de leges natural.
• Neo-scholasticismo: Le recreation de scholasticismo in le seculo 19.
• Nominalismo: Predicatos existe, ma non objectos universal.
• Occasionalismo: Effectos non pote esser causas; il ha un dietate que esse le causa de cata effecto.
• Phenomenologia: Cosas physic non existe, ma esse phenomenos del perception.
• Pluralismo: Il habe un multitude de methodos correcte.
• Positivismo: Systema re le cognoscimento empiric. (Francese.)
• Rationalismo: Pensar esse le plus pur fonte de cognoscentia
• Scepticismo (comprendente Pyrrhonismo): On pote saper nullo securmente.
• Scholasticismo: Systema re le justification rational del Christianitate.
• Sensualismo: Perception esse le plus basic e plus pur forma de cognition.
• Sophismo: Le chassar de cognoscentia esse su proprie recompensa. (Grec.)
• Stoicismo: Systema re le destructivitate de emotiones. (Grec.)

Themas relationate

• Ethica
• Historia del philosophia
• Logica
• Metaphysica
• Philosopho
• Theologia

Ligamines externe

• (anglese) Philosophy Pages Paginas de philosophia ab Garth Kemerling. Utile information pro studentes del tradition philosophic occidental