Թեմ (Բիւզանդիոն)

Բիւզանդական Կայսրութիւն․ Փոքր Ասիոյ Թեմերն ու անոնց մայրաքաղաքները, 780-ին

Թեմ կամ Բանակաթեմ․ Բիւզանդական Կայսրութեան միջին ժամանակաշրջանի զինուորական եւ վարչական բաժանում։ Հաստատուած է Է․ դարու կէսերուն, սլաւական ցեղերու Պալքանեան Թերակղզիին մէջ ներխուժումէն անմիջապէս ետք, ինչպէս նաեւ արաբական արշաւանքներէն ետք Բիւզանդիոնի տարածքներուն մէկ մասին մէջ։

Բիւզանդական Կայսրութեան Թեմերը 950-ական թուականներուն

Պատմական ակնարկ

Է․ դարասկիզբին, Բիւզանդական կայսրութիւնը ենթակայ եղած է յաճախակի յարձակումներու․ արեւելքէն Սասանեան կայսրութեան ճնշումները Սուրիոյ, Եգիպտոսի եւ Փոքր Ասիոյ արեւելեան տարածքներուն վրայ, իսկ արեւմուտքէն եւ հիւսիս-արեւմուտքէն սլաւներուն եւ աւարական վաչկատուն ցեղերուն արշաւանքն ու հաստաուիլը Պալքանեան Թերակղզիին հողատարածքներուն վրայ՝ Թրակիոյ, Մակեդոնիոյ, Իլիրիոյ (Իլիրիա՝ հռոմէական գաւառ․ այսօրուան Ալպանիան եւ հարաւային Խրուաթիան) եւ հարաւային Յունաստանի շրջանները։

Բիւզանդական Կայսրութեան Թեմերը 1025-ին

Կայսրութիւնը այս անսպասելի տագնապին դիմաց ազդուօրէն կը վերակազմակերպէ վարչական դրութիւնը։

Պատմական զարգացում

Սկզբնական շրջանին թեմերը զինուորական շարժուն միաւորներ էին, որոնք կայսրութեան ամբողջ տարածքին կը տեղափոխուէին։ Այդ միաւորները երբ կ՛ունենան մնայուն հաստատման վայրեր, թեմ կը կոչուին եւ արագօրէն կը զարգանան ու վարչական շրջաններու կը բարեփոխուին։ Թեմի մը քաղաքական գերագոյն իշխանութիւնը զօրավարը կը վարէր։

Թեմերուն մէջ պետութիւնը քրիոտոնեայ ազատ հողագործներուն զինուորական տարածքներ կը զիջի։ Տրուած հողատարածքը եւ զինուորական սպասարկութեան պարտաւորութիւնը ժառանգական էր․ հօրմէն՝ անդրանիկ մանչ զաւկին։ Եկամուտներէն, զինուոր-հողագործները իրենց ընտանիքները կը հոգատարէին, սպառազինութիւնը կը գնէին եւ արշաւանքներուն ծախսերը կը հոգային։ Այդպէս, վարչական շրջանները միաժամանակ կայսրութեան զինուորական շրջաններն էին։ Թեմերու դրութիւնը կ՛օգնէ կայսրութեան տարածքին մէջ միջին-գիւղական դասակարգին վերելքին ու տիրութեան։

Թեմական բանակը կայսրութեան գլխաւոր զօրքն էր։ Իւրաքանչիւր բանակաթեմ կը ղեկավարուէր Սթրաթիղոսէն (Զօրավարէն), որ ունէր քաղաքական եւ զինուորական իշխանութիւնը։ Կոստանդին Է․ Ծիրանածի (Բորֆիրողենիս) կայսր նշած է 29 թեմեր․ 17 Ասիոյ մէջ եւ 12 Եւրոպայի մէջ։ Սակայն այս թիւը կը տարբերէր ըստ անհրաժեշտութեան եւ նաեւ կայսրութեան վարչական փոփոխութիւններուն։

Թեմերը

660 - 930

Թեմեր (յունարէն անուանում)	Թուական	Մայրաքաղաք	Բուն հողատարածք/ներ	Ուրիշ քաղաքներ
Էգէական (Θέμα τοῦ Αἰγαίου Πελάγους)	842/843	Միթիլինի կամ Մեթիմնա	Լեզվոս, Լիմնոս, Հիոս, Իմվրոս, Թենեդոս, Դարդանելիա (Էլիսպոնտոս), Սբորադես եւ Քիքլադես	Մեթիմնա, Միթիլինի, Հիոս, Աղեքսանտրիա (Տրոյա կամ Դրովատա), Ավիդոս, Լամսաքոս, Սեսթոս, Գալիփոլի Կելիպոլ
Անաթոլիքոն ( Θέμα των Ἀνατολικῶν)	669	Ամորիոս	Փոքր Ասիա	Իգոնիօ (Գոնիա),Բոլիվոթոս, Ֆիլոմելիոն, Աքրինոն, Սինադա, Սոզոփոլիս, Թիվասա, Անտիոքիա, Դերվէ, Լարանդա, Իսավրոս, Բեսինիս
Արմենիաքոն (Θέμα τῶν Ἀρμενιακῶν)	667	Ամասիա	Պոնտոս, Փոքր Հայք, Կամադովկիա	Սինոփի, Ամիսուս, Էվհաթիա, Պոնտոս
Վուքելարիոն (Θέμα τῶν Βουκελλαρίων)	767/768	Անգիրա	Ղալաթիա, Բաֆլաղոնիա	Թիոս, Իրաքլիա, Պոնտոսի Իրաքլիա, Գլաուդիոփոլիս, Քրաթէա, Լուլիոփոլիս, Լականիա, Ղորդիոն
Կապադովկիա (Θέμα Καππαδοκίας)	830	Գորոն բերդ (հետագային՝ Թիանա)	հարաւ-արեւմտեան Կապադովկիա	Բոդանդոս, Նիսա, Լուլոն բերդ, Թիանա, Նազիանզոս, Իրաքլիա
Քեֆալինիաս (Θέμα Κεφαλληνίας)	809	Քեֆալինիա	Յոնիական կղզիներ, Աբուլիա	Քերքիրա, Զաքինթոս, Լեֆքադա
Խալտիա (Θέμα Χαλδίας)	840	Տրապիզոն	Պոնտական ափեր	Ռիզա, Քերասունտա, Բոլեմոնիոն
Խարսիանոն (Θέμα Χαρσιανοῦ)	863–873	Գեսարիա	հիւսիս-արեւմտեան Կապադովկիա	Խարսիանոն
Խերսոն կամ Քլիմաթա (Θέμα Χερσῶνος/τὰ Κλίματα)	833	Խերսոն	հարաւային Խրիմ	Սուղդէա, Թէոդոսիա, Վոսպորոս, Ղալիթա
Գիվարէոթոն (Θέμα τῶν Κυβυρραιωτῶν)	(697/698) եւ կամ 720	Սամոս, հետագային՝ Աթալիա	Բամֆիլիա, Լիքիա, Տոտեքանիսա, Էգէականի կղզիներ, Յոնիական ծովեզր	Ռոտոս, Միրա, Գիվիրա, Լիմիրա, Ֆասելիս, Սիդոն, Սելինոս, Ալիքարնասոս, Իասոս, Միլասա, Քոս․․․
Կրետէ (Θέμα Κρήτης)	767	Խանտաքս	Կրետէ	Ռեթիմնոն, Ղորթինա
Դալմաթիա (Θέμα Δαλματίας)	899	Իդասա/Լադերա	Դալմաթիոյ ծովեզր	Ռաղուսա, Ասբալաթոս, Փոլէ, Թրաղիրիոն, Սքարդոնա
Դիրահիոն (Θέμα Δυρραχίου)	842	Դիրահիոն	Իլիրիա, Ալպանիոյ ծովեզր	Աուլոն, Աբոլոնիա, Լիսոս
Էլադիքոն (Θέμα τῆς Ἑλλάδος/Ἑλλαδικῶν)	690	Գորինթոս, հետագային՝ 809-էն ետք Թիվես	690՝ Պելոպոնես եւ Ատիկէ, 809-էն ետք կեդրոնական Յունաստան եւ Թեսալիա	(809-էն ետք) , Աթէնք, Լարիսա, Ֆարսալա, Լամիա, Թերմոբիլես, Բլաթէես, Էվրիբոս, Տիմիթրիաս, Սթաղի
Քոլոնիաս (Θέμα Κολωνείας)	863	Գոլոնիա	Հիւսիսային Փոքր Հայք	Սաթալա, Նիքոփոլիս, Նէոկեսարիա
Լոկովարդիաս (Θέμα Λογγοβαρδίας)	892	Վարիոն	Աբուլիա, Լեւքանիա (հարաւային Իտալիա)	Թարանթաս, Պրինտեզիոն, Իդրոս, Գալիբոլիս
Լիքանդոս (Θέμα Λυκάνδου)	916	Լիքանդոս բերդ	հարաւ-արեւմտեան Կապադովկիա	Արավիսոս, Գոքիսոս, Քոմանա
Մակեդոնիա (Θέμα Μακεδονίας)	802	Ադրիանուպոլիս	արեւմտեան Թրակիա	Դիդիմոթիհօ, Մոսինոբոլիս, Աէնոս, Մարոնիա
Մեսոբոթամիաս (Θέμα Μεσοποταμίας)	899	հաւանաբար Քամաքա	Վերին Եփրատ, Միջագետք
Նիքոփոլիս (Θέμα Νικοπόλεως)	899	Նաֆբաքթոս	Իբիրոս, Էթոլիա, Աքարնանիա (արեւմտեան Յունաստան)	Իոանինա, Վութրոթոն, Ռողի, Դրիինուբոլիս, Նիքոբոլիս, Հիմարա
Օբսիքիոն (Θέμα τοῦ Ὀψικίου)	680	Նիքի	Միսիա, հիւսիսային Ֆրիղիա, արեւմտեան Վիթինիա	Պրուսա, Քիոս, Մալաղինա, Դորիլէոն, Նաքոլիա, Գրասոս, Քոթիէոն, Միդաէոմ
Օբթիմաթոն (Θέμα τῶν Ὀπτιμάτων)	775	Նիքոմիդիա	Վիթինիա (Բիւթանիա)՝ Կոստանդնուպոլսոյ դիմացը	Խալքիդոնիա, Խրիսուբոլիս
Բաֆլաղոնիա (Θέμα Παφλαγονίας)	820/826	Կանկրա	Բաֆլաղոնիա (Վիթինիայի եւ Պոնտոսի միջեւ)	Ամասթրիս, Իոնոբոլիս, Քասթամոնի, Փոմփիուբոլիս
Պելոպոնես (Θέμα Πελοποννήσου)	811	Կորնթոս	Պելոպոնես	Փաթրա, Արղոս, Լաքեդեմոն, Կորնթոս, Իլիոս, Մեթոնի, Էլիս, Մոնեմվասիա
Ֆասիանիս (Θέμα Φασιανῆς/Δερζηνῆς)	935	Արսամոսաթա	Արաքսի աղբիւրներ
Սամոս (Θέμα Σάμου)	899	Զմիւռնիա	հարաւ-արեւելեան Էգէականի կղզիներ, Յոնիական ափեր	Սամոս, Էֆեսոս, Միլիթի, Մաղնիսիա, Թրալես, Լեվեդոս, Թէոս, Գլազոմենայի, Ֆոքէա, Բերղամոն, Ադրամիթիոն
Սեբաստիա (Θέμα Σεβαστείας)	911	Սեբաստիա	հիւսիս-արեւելեան Կապադովկիա եւ Փոքր Հայք	Դազիմոն
Սելեւքիա (Θέμα Σελευκείας)	934	Սելեւքիա	արեւմտեան Կիլիկիա	Քլաուդիոբոլիս
Սիքելիաս (Θέμα Σικελίας)	700	Սիրաքուսես	Սիչիլիա եւ Քալավրիա (հարաւային Իտալիա)	Գաթանիա, Քաթանէ, Թավրոմենիոն, Բանորմոս, Աքրաղասմ Լէոնթինի, Հիմերա, Մազարա, Լիլիվէոն, Դրեբանոն
Սթրիմոնոս (Θέμα Στρυμῶνος)	899	Նէաբոլիս	արեւելեան Մակեդոնիա	Սերես
Թեսալոնիքա (Θέμα Θεσσαλονίκης)	824	Թեսաղոնիկէ	կեդրոնական Մակեդոնիա	Վերիա, Էտեսա, Դիոն, Իերիսոս, Մողլենա, Դիոքլիթիանուբոլիս, Սերվիա
Թրակիա (Θέμα Θράκης/Θρᾳκῷον)	680	Արքադիոբոլիս	Արեւելեան Թրակիա (բացի Կոստանդնուպոլիսէն)	Սելիմվրիա, Վիզիա, Բերինթոս, Ռեդեսթօ (Ռոդոսթօ կամ Թեքիրտաղ)
Թրաքիսիոն(Θέμα Θρᾳκησίων)	687	Խոնեէ	Լիտիա, Յոնեա	Իերաբոլիս, Սարդիս, Թիաթիրա, Լաոդիքիա

930 - 1060 ժամանակաշրջանին միացած նոր թեմեր, գլխաւորաբար Իտալիոյ եւ Պալքանեան շրջաններէն

Թեմեր (յունարէն անուանում)	Թուական	Մայրաքաղաք / շրջան
Արծէ (Θέμα Ἄρτζε)	970	Արծէ
Ասմոսաթոն( Θέμα (Ἀσμόσατον)	938	Ասմոսաթոն
Վոլերոս/Նէոս Սթրիմոնոս(Θέμα Βολεροῦ/Νέου Στρυμῶνος)	970	Սերես
Պուլկարիա(Θέμα Βουλγαρίας)	1018	Սքոբիա
Գալավրիա (Θέμα Καλαβρίας)	950	Ռիղի կամ Ռեճիօ
Խարբեզիքիոն(Θέμα Χαρπεζίκιον)	949	Խարբեզիքիոն
Խաւզիզիոն(Θέμα Χαυζίζιον)	940	Խաւզիզին
Խոզանոն(Θέμα Χόζανον)	հաւանաբար 948/952	Խոզանոն
Կիպրոս(Θέμα Κύπρου)	965	Լեֆքոսիա (Նիկոսիա)
Դերզինի(Θέμα Δερζηνῆ)	948/952	Խոզանոն
Էդեսա(Θέμα Ἐδέσσης)	1032	Էդեսա
Եփրատի քաղաքներ(Θέμα Παρευφρατίδαι Πόλεις)	1032	Լիքանդոսի եւ Մոլիթինէի միջեւ
Էքսաքոմիա/Էքսաբոլիս(Θέμα (Ἑξακωμία/Ἑξάπολις)	970	Միացած է Անիին (1045) եւ Կարսին (1064)
Իվիրիաս(Θέμα Ἰβηρίας)	1001/1003	Թէոդոսիոբոլիս
Քամա(Θέμα Κάμας)	970
Լեֆքանիաս(Θέμα Λευκανίας)	968	Թիրսի (հարաւային Իտալիա)
Մանազկերտ(Θέμα Ματζικέρτ)	1000	Մանազկերտ
Մելիթինի(Θέμα Μελιτηνής)	970	Մելիթինի
Բարիսթրիոն/Բարադունավոն(Θέμα Παριστρίου/Παραδούναβον)	1020	Դորոսթրթլոն (Սինիսթրա)
Սամոսաթա(Θέμα Σαμόσατας)	958	Սամոսաթա
Սիրմիօ(Θέμα τοῦ Σιρμίου)	1018	Սիրմիօ (այժմ՝ Սրեմսկա-Միթրովիցա, Սերպիա)
Թարանթաս(Θέμα Τάραντας)	970	Թարանթաս
Թարոն(Θέμα Ταρών)	966/7	Տարոն (Պատմական Հայաստան)
Թեֆրիքիս/Լէոնտոքոմիս(Θέμα Τεφρικῆς/Λεωντοκώμης)	934/944	Թեֆրիքի
Թէոդոսիուբոլիս(Θέμα Θεοδοσιούπολις)	949 եւ 1000	Թէոդոսիուբոլիս
Վաասբրաքանիա 971-ԺԱ․ դարավերջ անուանուած է նաեւ որպէս Քաբեթանաթօ (Θέμα Βαασπρακανίας)	1021/2	Վասպուրական

ԺԲ․ - ԺԳ․ դարեր

Թեմեր	Թուական	Շրջան
Մէանդրոս	1204-էն ետք	Նիկիոյ կայսրութեան շրջանէն մնացած եւ միացած Թրաքիսիոնին
Միլասա եւ Մելանուդիոն	1143	Փոքր Ասիոյ շրջան
Նէոքասթրա	1162 - 1173	Հիմնուած հիւսիսային Թրաքիսիոնէն (Միքաէլ Քոմնիսիոս կայսրին կողմէն վերադասաւորուած Ասիական սահմաններուն համար)