«Ռուբինեաններ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 1. | Տող 1. | ||
{{ԱՀ}} |
|||
{{Արևելահայերեն|Ռուբինյաններ}} |
|||
[[Պատկեր:Cilician Armenia-hy.svg|մինի|աջից|350px|Կիլիկեան Հայաստանի թագաւորութիւնը Ռուբինեաններու օրերուն]] |
[[Պատկեր:Cilician Armenia-hy.svg|մինի|աջից|350px|Կիլիկեան Հայաստանի թագաւորութիւնը Ռուբինեաններու օրերուն]] |
||
'''Ռուբինեաններ''', հայ իշխանական եւ թագաւորական տոհմ [[Կիլիկիոյ Հայկական Թագաւորութիւն|Կիլիկեան Հայաստանի]] ([[1080]]–[[1219]])։ |
'''Ռուբինեաններ''', հայ իշխանական եւ թագաւորական տոհմ [[Կիլիկիոյ Հայկական Թագաւորութիւն|Կիլիկեան Հայաստանի]] ([[1080]]–[[1219]])։ |
||
Տող 6. | Տող 4. | ||
==Ծագում== |
==Ծագում== |
||
Նահապետն ու անուանադիրն է մեծ իշխան [[Ռուբէն Ա.|Ռուբէնը]]։ Ան աքսորեալ [[Գագիկ Բ.]] թագաւորի դաւադրական մահէն ետք անոր թիկնապահներէն էր, որ գլխաւորած է Լեռնային [[Կիլիկիա |
Նահապետն ու անուանադիրն է մեծ իշխան [[Ռուբէն Ա.|Ռուբէնը]]։ Ան աքսորեալ [[Գագիկ Բ.]] թագաւորի դաւադրական մահէն ետք անոր այն թիկնապահներէն էր, որ գլխաւորած է Լեռնային [[Կիլիկիա|Կիլիկիոյ]] [[հայ]]երուն պայքարը [[Բիւզանդական կայսրութիւն|Բիւզանդական կայսրութեան]] դէմ, թօթափած է Բիւզանդիոյ գերիշխանութիւնը, հիմնադրած է անկախ եւ կայուն հայկական իշխանապետութիւն։ |
||
==Իշխաններ== |
==Իշխաններ== |
||
[[Ռուբէն Ա.]]–ին գործակցած է եղբայրը՝ Թորոսը, |
[[Ռուբէն Ա.]]–ին գործակցած է եղբայրը՝ Թորոսը, ով իր Արտա դստերը կնութեան տալով Պաղտին Ա. թագաւորին՝ դաշնակցային կապեր հաստատած էր [[Երուսաղէմ]]ի խաչակրաց պետութեան հետ։ [[Ռուբէն Ա.]]–ի աւագ որդին եւ յաջորդը՝ [[Կոստանդին Ա.]], ազատագրած է հայկական շարք մը նոր գաւառներ, քաղաքներ ու բերդեր։ Վերակառուցած է [[Վահկա]] բերդը եւ [[1098]]–ին զայն հռչակած է իշխանապետութեան մայրաքաղաքն ու գահանիստը։ Ան դաշնակցային կապեր հաստատած է [[Եդեսիոյ կոմսութիւն|Եդեսիոյ դքսութեան]] հետ, ինչը կ՛ամրապնդէ իր դստեր եւ Ճոսլին Ա. դուքսի ամուսնութեամբ։ |
||
[[Կոստանդին Ա.]]–ի աւագ որդին եւ յաջորդը՝ [[Թորոս Ա.]], [[1104]]–ին բիւզանդական տիրապետութենէն մասամբ կ՛ազատագրէ Դաշտային Կիլիկիան՝ [[ |
[[Կոստանդին Ա.]]–ի աւագ որդին եւ յաջորդը՝ [[Թորոս Ա.]], [[1104]]–ին բիւզանդական տիրապետութենէն մասամբ կ՛ազատագրէ Դաշտային Կիլիկիան՝ [[Սիս]] եւ [[Անարզաբա]] քաղաքներով, [[1107]]–ին իշխան [[Գող Վասիլ|Գող Վասիլի]] օգնութեամբ Պերտուսի մօտ կը ջախջախէ սելճուքեան թուրքերը՝ կանխելով անոնց յառաջխաղացումը, [[1111]]–ին [[յոյներ]]էն կ՛ազատագրէ Կնդռոսկավիս բերդը։ Բիւզանդական Ալեքսիոս Ա. կայսրը հարկադրուած կը ճանչնայ Թորոս Ա.–ի ինքնավարութիւնը։ |
||
Թորոս Ա.-ի որդիներ Կոստանդինը եւ [[Օշին]]ը կը մահանան հաւանաբար իրենց հօր ողջութեան օրերուն։ Ուստի, գահը կը ժառանգէ Թորոս Ա.–ի կրտսեր եղբայր Լեւոն Ա., իր տաղանդաւոր զօրավար ու գահակիցը։ Գահակալման սկիզբը [[Լեւոն Ա.]], հակահարուած հասցնելով սելճուկեան թուրքերու եւ խաչակիր ասպետներու ոտնձգութիւններուն, կ՛ամրապնդէ երկրի հիւսիսային եւ արեւելեան սահմանները, իսկ [[1132]]–ին բիւզանդացիներէն կ՛ազատագրէ Դաշտային [[Կիլիկիա]]ն։ [[Հալէպ]]ի Զանգի ամիրայի եւ [[Եդեսիա|Եդեսիոյ]] դուքս Ճեսլին Բ.–ի դաշնակցութեամբ [[Լեւոն Ա.]] պարտութեան կը մատնէ Անտիոքի դքսութեան եւ Երուսաղէմի թագաւորութեան միացեալ ուժերը՝ ընդարձակեով երկրի սահմանները դէպի հարաւ–արեւելք։ Սակայն, [[1137]]–ի ամրան բիւզանդական ներխուժումներու դէմ 35–օրեայ հերոսական դիմադրութենէն ետք, ան իր կնոջ եւ որդիներուն՝ Ռուբէնի ու Թորոսի (Թորոս Բ.) հետ կը գերեւարուի։ |
|||
Կոստանդնուպոլսոյ մէջ բանտարկուած Լեւոն Ա. եւ իր գահաժառանգ որդի Ռուբէնը կը սպանուին, իսկ [[Թորոս Բ.]] կը փախչի է եւ իր եղբայրներուն՝ Ստեփանէի ու Մլեհի օգնութեամբ կը փորձէ վերականգնել ընդհատուած պետականութիւնը։ [[Կիլիկեան Հայաստան]]ի նուաճման նոր փորձերը կ՛աւարտին բիւզանդական զօրքերու պարտութեամբ, կայսրութիւնը հարկադրուած կը ճանչնայ [[Թորոս Բ.]]–ի իշխանապետութիւնը՝ իրեն մեծարելով «''Պան Սեբաստոս»'' տիտղոսով։ Ստեղծելով մշտական եւ մարտունակ բանակ՝ [[Թորոս Բ.]] կ՛ընդարձակէ եւ կ՛ամրապնդէ երկրին սահմանները, գահին շուրջ կեդրոնացրելով հայ աւատապետներուն․ կը զբաղի շինարարական աշխատանքներով։ |
|||
[[Թորոս Բ.]]–ին կը յաջորդէ անոր [[Մլեհ]] եղբայրը, ով գահակալման սկզբնական տարիներուն Հալէպի ամիրա Նուր ատ–Տինի զինակցութեամբ կը ջախջախէ Անտիոքի դքսութեան եւ [[Երուսաղէմի թագաւորութիւն|Երուսաղէմի թագաւորութեան]] ուժերը, երկրէն կը վտարէ խաչակիր ասպետներու հոգեւոր օրդենները, ապա բիւզանդացիներէն կ՛ազատագրէ Դաշտային [[Կիլիկիա]]ն։ [[1173]]–ին Մլեհ կը վերակառուցէ [[Սիս]] քաղաքը եւ մայրաքաղաքը Վահկայէն տեղափոխած է այնտեղ։ Դաժանօրէն կը պատժէ եւ կը հալածէ իր նոր քաղաքական գիծին ընդդիմացող իշխաններն ու լատինամետ կղերականները, որուն համար շուտով կը սպաննուի՝ զոհ դառնալով պալատական դաւադրութեան։ Մլեհ կը թաղուի Մեծ քարի վանքին մէջ։ |
|||
Մլեհի կը յաջորդէ անոր Ստեփանէ եղբօր աւագ որդին՝ [[Ռուբէն Գ.]]։ Իր գահակից եղբօր եւ տաղանդաւոր զօրավար Լեւոնի աջակցութեամբ, [[Ռուբէն Գ.]] [[1180]]–ական թուականներուն վերջնականապէս կ՛ազատագրէ Ալեքսանդրեթէն մինչեւ Սելեւկիա երկարող ծովեզերքը։ |
|||
==Թագաւորներ== |
==Թագաւորներ== |
||
[[1187]]–ին [[Ռուբէն Գ.]] գահը կամովին յանձնած է [[Լեւոն Բ.]]–ին, որ շրջակայ թշնամիներուն դէմ շահած շարք մը նոր յաղթանակներով |
[[1187]]–ին [[Ռուբէն Գ.]] գահը կամովին յանձնած է [[Լեւոն Բ.]]–ին, որ շրջակայ թշնամիներուն դէմ շահած շարք մը նոր յաղթանակներով կը բարձրացնէ պետութեան կշիռն ու հեղինակութիւնը։ [[1198]]–ին, օծուելով ''«Թագաւոր ամենայն Հայոց, եւ նահանգին Կիլիկէացոց, եւ Իսաւոիոյ»'', ան Հայոց իշխանապետութիւնը կը հռչակէ Հայոց թագաւորութիւն, որ կը ստանայ միջազգային լայն ճանաչում։ Շարք մը էական բարեփոխումներով, [[Լեւոն Բ.]] կ՛ամրապնդէ պետութեան քաղաքական հզօրութիւնը, կը խթանէ տնտեսութեան, մշակոյթի ու լուսաւորութեան ընդհանուր վերելքը։ |
||
==Ձուլում== |
==Ձուլում== |
||
[[Լեւոն Բ]]ի մահով |
[[Լեւոն Բ]]ի մահով կը սպառի Ռուբինեաններու տոհմի արական գիծը։ Անոր գահաժառանգ դուստր [[Զապէլ]]ը [[1226]]–ին կ՛ամուսննայ [[Կոստանդին]] սպարապետի որդի [[Հեթում Ա.]]–ի հետ, ով կը հանդիսանայ Կիլիկիոյ [[Հեթումեաններ]]ու թագաւորական տոհմի հիմնադիրը։ |
||
== Ռուբինեաններու Գահացանկը == |
== Ռուբինեաններու Գահացանկը == |
||
Տող 30. | Տող 36. | ||
# [[Թորոս Բ.]] 1145-1169 |
# [[Թորոս Բ.]] 1145-1169 |
||
# [[Ռուբէն Բ.]] 1169 |
# [[Ռուբէն Բ.]] 1169 |
||
# [[ |
# [[Մլեհ]] 1169-1175 |
||
# [[Ռուբէն Գ.]] 1175-1187 |
# [[Ռուբէն Գ.]] 1175-1187 |
||
# [[Լեւոն Բ.]] 1187-1219 |
# [[Լեւոն Բ.]] 1187-1219 |
11:56, 21 Սեպտեմբեր 2019-ի տարբերակ
Ռուբինեաններ, հայ իշխանական եւ թագաւորական տոհմ Կիլիկեան Հայաստանի (1080–1219)։
Ծագում
Նահապետն ու անուանադիրն է մեծ իշխան Ռուբէնը։ Ան աքսորեալ Գագիկ Բ. թագաւորի դաւադրական մահէն ետք անոր այն թիկնապահներէն էր, որ գլխաւորած է Լեռնային Կիլիկիոյ հայերուն պայքարը Բիւզանդական կայսրութեան դէմ, թօթափած է Բիւզանդիոյ գերիշխանութիւնը, հիմնադրած է անկախ եւ կայուն հայկական իշխանապետութիւն։
Իշխաններ
Ռուբէն Ա.–ին գործակցած է եղբայրը՝ Թորոսը, ով իր Արտա դստերը կնութեան տալով Պաղտին Ա. թագաւորին՝ դաշնակցային կապեր հաստատած էր Երուսաղէմի խաչակրաց պետութեան հետ։ Ռուբէն Ա.–ի աւագ որդին եւ յաջորդը՝ Կոստանդին Ա., ազատագրած է հայկական շարք մը նոր գաւառներ, քաղաքներ ու բերդեր։ Վերակառուցած է Վահկա բերդը եւ 1098–ին զայն հռչակած է իշխանապետութեան մայրաքաղաքն ու գահանիստը։ Ան դաշնակցային կապեր հաստատած է Եդեսիոյ դքսութեան հետ, ինչը կ՛ամրապնդէ իր դստեր եւ Ճոսլին Ա. դուքսի ամուսնութեամբ։
Կոստանդին Ա.–ի աւագ որդին եւ յաջորդը՝ Թորոս Ա., 1104–ին բիւզանդական տիրապետութենէն մասամբ կ՛ազատագրէ Դաշտային Կիլիկիան՝ Սիս եւ Անարզաբա քաղաքներով, 1107–ին իշխան Գող Վասիլի օգնութեամբ Պերտուսի մօտ կը ջախջախէ սելճուքեան թուրքերը՝ կանխելով անոնց յառաջխաղացումը, 1111–ին յոյներէն կ՛ազատագրէ Կնդռոսկավիս բերդը։ Բիւզանդական Ալեքսիոս Ա. կայսրը հարկադրուած կը ճանչնայ Թորոս Ա.–ի ինքնավարութիւնը։
Թորոս Ա.-ի որդիներ Կոստանդինը եւ Օշինը կը մահանան հաւանաբար իրենց հօր ողջութեան օրերուն։ Ուստի, գահը կը ժառանգէ Թորոս Ա.–ի կրտսեր եղբայր Լեւոն Ա., իր տաղանդաւոր զօրավար ու գահակիցը։ Գահակալման սկիզբը Լեւոն Ա., հակահարուած հասցնելով սելճուկեան թուրքերու եւ խաչակիր ասպետներու ոտնձգութիւններուն, կ՛ամրապնդէ երկրի հիւսիսային եւ արեւելեան սահմանները, իսկ 1132–ին բիւզանդացիներէն կ՛ազատագրէ Դաշտային Կիլիկիան։ Հալէպի Զանգի ամիրայի եւ Եդեսիոյ դուքս Ճեսլին Բ.–ի դաշնակցութեամբ Լեւոն Ա. պարտութեան կը մատնէ Անտիոքի դքսութեան եւ Երուսաղէմի թագաւորութեան միացեալ ուժերը՝ ընդարձակեով երկրի սահմանները դէպի հարաւ–արեւելք։ Սակայն, 1137–ի ամրան բիւզանդական ներխուժումներու դէմ 35–օրեայ հերոսական դիմադրութենէն ետք, ան իր կնոջ եւ որդիներուն՝ Ռուբէնի ու Թորոսի (Թորոս Բ.) հետ կը գերեւարուի։
Կոստանդնուպոլսոյ մէջ բանտարկուած Լեւոն Ա. եւ իր գահաժառանգ որդի Ռուբէնը կը սպանուին, իսկ Թորոս Բ. կը փախչի է եւ իր եղբայրներուն՝ Ստեփանէի ու Մլեհի օգնութեամբ կը փորձէ վերականգնել ընդհատուած պետականութիւնը։ Կիլիկեան Հայաստանի նուաճման նոր փորձերը կ՛աւարտին բիւզանդական զօրքերու պարտութեամբ, կայսրութիւնը հարկադրուած կը ճանչնայ Թորոս Բ.–ի իշխանապետութիւնը՝ իրեն մեծարելով «Պան Սեբաստոս» տիտղոսով։ Ստեղծելով մշտական եւ մարտունակ բանակ՝ Թորոս Բ. կ՛ընդարձակէ եւ կ՛ամրապնդէ երկրին սահմանները, գահին շուրջ կեդրոնացրելով հայ աւատապետներուն․ կը զբաղի շինարարական աշխատանքներով։
Թորոս Բ.–ին կը յաջորդէ անոր Մլեհ եղբայրը, ով գահակալման սկզբնական տարիներուն Հալէպի ամիրա Նուր ատ–Տինի զինակցութեամբ կը ջախջախէ Անտիոքի դքսութեան եւ Երուսաղէմի թագաւորութեան ուժերը, երկրէն կը վտարէ խաչակիր ասպետներու հոգեւոր օրդենները, ապա բիւզանդացիներէն կ՛ազատագրէ Դաշտային Կիլիկիան։ 1173–ին Մլեհ կը վերակառուցէ Սիս քաղաքը եւ մայրաքաղաքը Վահկայէն տեղափոխած է այնտեղ։ Դաժանօրէն կը պատժէ եւ կը հալածէ իր նոր քաղաքական գիծին ընդդիմացող իշխաններն ու լատինամետ կղերականները, որուն համար շուտով կը սպաննուի՝ զոհ դառնալով պալատական դաւադրութեան։ Մլեհ կը թաղուի Մեծ քարի վանքին մէջ։
Մլեհի կը յաջորդէ անոր Ստեփանէ եղբօր աւագ որդին՝ Ռուբէն Գ.։ Իր գահակից եղբօր եւ տաղանդաւոր զօրավար Լեւոնի աջակցութեամբ, Ռուբէն Գ. 1180–ական թուականներուն վերջնականապէս կ՛ազատագրէ Ալեքսանդրեթէն մինչեւ Սելեւկիա երկարող ծովեզերքը։
Թագաւորներ
1187–ին Ռուբէն Գ. գահը կամովին յանձնած է Լեւոն Բ.–ին, որ շրջակայ թշնամիներուն դէմ շահած շարք մը նոր յաղթանակներով կը բարձրացնէ պետութեան կշիռն ու հեղինակութիւնը։ 1198–ին, օծուելով «Թագաւոր ամենայն Հայոց, եւ նահանգին Կիլիկէացոց, եւ Իսաւոիոյ», ան Հայոց իշխանապետութիւնը կը հռչակէ Հայոց թագաւորութիւն, որ կը ստանայ միջազգային լայն ճանաչում։ Շարք մը էական բարեփոխումներով, Լեւոն Բ. կ՛ամրապնդէ պետութեան քաղաքական հզօրութիւնը, կը խթանէ տնտեսութեան, մշակոյթի ու լուսաւորութեան ընդհանուր վերելքը։
Ձուլում
Լեւոն Բի մահով կը սպառի Ռուբինեաններու տոհմի արական գիծը։ Անոր գահաժառանգ դուստր Զապէլը 1226–ին կ՛ամուսննայ Կոստանդին սպարապետի որդի Հեթում Ա.–ի հետ, ով կը հանդիսանայ Կիլիկիոյ Հեթումեաններու թագաւորական տոհմի հիմնադիրը։
Ռուբինեաններու Գահացանկը
- Ռուբէն Ա. 1080-1095
- Կոստանդին Ա. 1095-1100
- Թորոս Ա. 1100-1129
- Լեւոն Ա. 1129-1137
- Թորոս Բ. 1145-1169
- Ռուբէն Բ. 1169
- Մլեհ 1169-1175
- Ռուբէն Գ. 1175-1187
- Լեւոն Բ. 1187-1219
|
Կատեգորիա:Ռուբինեաններ
Կատեգորիա:Կիլիկեան Հայաստանի իշխաններ