Տեսնել Կոբաղդ էջի աղբիւրը

'''Կոբաղդ''' ({{lang-la|Cobaltum}})՝ քիմիական տարր է, որուն նշանն է <big>'''Co'''</big>, կարգահամար՝ 27, հիւլէական զանգուածը՝ 58,9332: Կոբաղդը վարդագոյն երանգով [[արծաթ]]ափայլ, ծանր մետաղ մըն է։ Ունի մեկ կայուն իզոտոպ՝ <sup>59</sup>Co (տարածուածությամբ 100<ref name="Nubase2003">{{Справочник:Nubase2003}}</ref> %), արհեստական ռատիոաշխոյժ իզոտոպներէն արժէքաւոր է <sup>60</sup>Co-ը (T<sub>1/2</sub>= = 5.27 տարի)։

Միարժէք եւ քառարժէք կոբաղդի համար ստացուած են միայն քիչ թիւով համալիր միացութիւններ։ Սովորական ջերմաստիճանին հոծ կոբաղդը կայուն է ջուրի եւ օդի ազդեցութեան նկատմամբ։ α-Co-ը ունի վեցանկիւն [[բիւրեղ]]ացանցի կառուցուածք, β-Co-ի [[բիւրեղ]]ացանցը խորանարդ է, α↔β ջերմաստիճանային անցումը 427&nbsp;°C է:

== Պատմութիւն ==
[[Պատկեր:Kobalt 13g.jpg|thumb]]
Հին Եգիպտոսին, Բաբելոնին եւ [[Չինաստան]]ին մէջ կոբաղդի օքսիտը կը կիրառուեր ապակին եւ արծնը կապոյտ ներկելու համար։ Նոյն նպատակով ԺԶ դարուն Արեւմտեան [[Եւրոպա]]յին մէջ կ'օգտագործուէր քրքումաներկը, որը կը ստանային «քոպոլտ» կոչուող հանքանիւթերու ջերմային մշակմամբ, որուն ընթացքին կ'անջատուէր մեծ քանակութեամբ թունաւոր ծուխ, իսկ ջերմային մշակման նիւթերէն չհաջողեր մետաղ ձուլել։

Միջնադարեան հանքափորներն ու մետաղագործներն պյդ երեւոյթը կը համարէին առասպելական էակներու՝ քոպոլտներու ({{lang-de|Kobold}}՝ տան ոգի) արարքներ։ [[1735 թուական]]ին շուէտացի, քիմիագէտ Կեօրկ Պրանտթը ({{lang-sv|[[:en:Georg Brandt|Georg Brandt]]}}, 1694-1768) քրքումաներկի, ածուխի եւ ֆլիւսի խառնուրդը հնոցին մէջ տաքացնելով ստացաւ մետաղ եւ անուանեցաւ «քոպոլտի ձուլահատիկ»: Ան եղած է առաջին անձը, որ բացայայտեցաւ անտիկ ժամանակներէն յայտնի մետաղը:

Հետագային ան վերանուանուեցաւ «քոպողդ», ապա՝ «կոբաղդ»: 

== Բնութեան Մէջ ==
Երկրակեղեւին կոբաղդի պարունակութիւնն ըստ զանգուածի հաւասար է 4•10<sup>−3</sup> %։ Յայտնի է կոբաղդ պարունակող շուրջ 30 հանքանիւթ, որոնցմէ են՝ քոպալթինը CoAsS, լինեիտը Co<sub>3</sub>S<sub>4</sub>, սմալտինը CoAs<sub>2</sub> եւ այլն։ Ծովու ջուրին մէջ պարունակութիւնը մօտ (1,7)•10<sup>−10</sup> % է։ Կոբաղդի ամէնահարուստ հանքերը կը գտնուեն Քոնկոյի Տեմոքրաթական Հանրապետութեան մէջ<ref>[http://www.indexmundi.com/en/commodities/minerals/cobalt/cobalt_t9.html Мировая добыча кобальта по странам]</ref>։

== Կիրառութիւն ==
[[Պատկեր:Cobalt blue flask.jpg|մինի|120px|«Կոբաղդի կապոյտ» գոյնի անօթ։]]
* Հնագոյն ժամանակներէն կոբաղդէն ստեղծուած գունանիւթերը (կոբաղդի կապոյտ) օգտագործուած են զարդէղենի արտադրութեան մէջ եւ ապակիներ գունաւորելու համար։
* Կոբաղդն կ'օգտագործուէ պողպատի լեկիրացման համար, ինչի շնորհիւ կը մեծնայ վերջինիս ջերմակայունութիւնը, կը բարելաւուեն մշակային յատկութիւնները։ Կոբաղդ պարունակող համաձուլուածքներէն կը պատրաստեն մշակող գործիքներ՝ շաղափներ, կտրիչներ եւ այլն։
* Քիմիական փոխազդեցութիւններուն մէջ կ'օգտագործուէ որպէս խթանիչ։
* [[Ղիթիոն]]ի կոբաղդիտը կուտակիչներու արտադրութեան ժամանակ կ'օգտագործուէ որպէս բարձր արդյունաւետութեան դրական ելեկտրոտ։
* Բժշկութեան մէջ ռատիոաաշխոյժ <sup>60</sup>Co-ը, որի կիսատրոհման պարբերութիւնը 5 271 տարի է, կ'օգտագործուէ կամմա-արատադիտում կատարելու ժամանակ։

== Կենսաբանական  Դեր==
Կոբաղդը բոլոր կենդանիներու եւ բոյսերու համար ունի էական նշանակութիւն եւ անոնց բոլոր հիւսուածքներուն մէջ կը մասնակցէ նիւթափոխանակութեան գործընթացքներուն։ Ան քոպալամինի հիմնական բաղկացուցիչն է, որը յայտնի է նաեւ որպես B<sub>12</sub> կենսամին։<ref>{{cite book
|first1=Kazuhiro
|last1=Yamada
|editor=Astrid Sigel|editor2=Helmut Sigel|editor3=Roland K. O. Sigel
|title=Interrelations between Essential Metal Ions and Human Diseases
|series=Metal Ions in Life Sciences
|volume=13
|date=2013
|publisher=Springer
|pages=295–320
|chapter=Chapter 9. Cobalt: Its Role in Health and Disease
|doi=10.1007/978-94-007-7500-8_9
}}</ref><ref>{{cite book
|last1=Cracan|first1=Valentin |last2=Banerjee|first2=Ruma  
|editor1-first=Lucia |editor1-last=Banci |series=Metal Ions in Life Sciences |volume=12
|chapter= Chapter 10 Cobalt and Corrinoid Transport and Biochemistry
|title=Metallomics and the Cell |date=2013 |publisher=Springer |isbn=978-94-007-5560-4|doi=10.1007/978-94-007-5561-10_10}} electronic-book {{ISBN|978-94-007-5561-1}}</ref> Կոբաղդը կը մասնակցէ արյունաստեղծմանը, նեարդային համակարգի եւ լեարդի գործունէութեանը։ Մարդու օրական կոբաղդի պահանջը 0.007-0.015 մկ է։ Մարդու մարմինը կը պարունակէ իր քաշի իւրաքանչւր քիլոկրամի հաշւարկով 0.2 մկ կոբաղդ։

20<sup>րդ</sup> դարու սկիզբին Նոր Զելանտայի հիւսիսին անասնապահութեան զարգացման ժամանակ անասունները կը տուժէին «թուփերի հիւանդութիւն» անունը ստացած տկարութիւնէ, որուն պատճառը հրաբխային ապարներուն մէջ անասուններուն սնունդի համար անհրաժեշտ կոբաղդի պակասն էր եղած:<ref>{{cite web|url=http://sci.waikato.ac.nz/farm/content/soils.html#bush_sickness|title=Soils|publisher=Waikato University|accessdate=2012-01-16|archive-date=2012-01-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20120125213027/http://sci.waikato.ac.nz/farm/content/soils.html#bush_sickness|dead-url=yes}}</ref><ref name=McDoewel>{{cite book|last1=McDowell|first1=Lee Russell|title=Vitamins in Animal and Human Nutrition.|date=2008|publisher=John Wiley & Sons|location=Hoboken|isbn=9780470376683|page=525|edition=2nd|url=https://books.google.am/books?id=UR9MnQ806LsC&pg=PA525}}</ref>

== Քիմիական յւատկութիւններ ==
Պարբերական համակարգի 8<sup>րդ</sup> խումբի առաջին եռեակի քիմիական տարր է:

== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}
{{Արտաքին յղումներ}}