Kanamarí

Kanamarí (Canamari, Canamary, Kanawari; ponekad nazivani i Wiri-diapá, Wiri-dyapá, ili Wiri-Dy, prema jednoj njihovoj skupini), pleme američkih Indijanaca porodice Catuquinean naseljeno u brazilskoj državi Amazonas uz tokove gornjeg toka rijeka Juruá, Xiruá, Tauaracá, Jutaí i Itacoaí (Itaquaí). Danas žive u nekoliko rezervata, i to jedna grupa na Igarapé Maloca u općini Eirunepé, sa 130 Katukina. Druga grupa živi na rezervatu Kanamari u općinama Eirunepé i Itamarati (496; 1984). Treća na Mara/Urubaxi (88; 1989); četvrta na rezervatu Paraná Boa Boa (56 Kanamari, Maku Nadëb i Tukano; 1986); peta na rezervatu Paraná Patauá/Lago Paricá, općina Maraã (65 kanamarí; 1983); šesta na rezervatu Vale do Javari, na rijekama Juruá i Javari. Kanamari populacija prema SIL-u (1995) iznosi 647, dok 'Hands Around the World' navodi broj od 1,327 (1999). Ne smiju se pobrkati s plemenima Canamari iz grupe Panoan, i Canamari iz grupe Arawakan.

Ime

Kanamari sami sebe nazivaju Tüküná, u značenju 'ljudi'.

Lokalne skupine

(1) Wadyo-teknim dyapa (Macaco Prego-dyapa), macaco-prego je majmun Cebus apella iz porodice Cebidae.
(2) Kotsa Djapá (“povo da Lontra”), gornja Jutaí, su narod lontra (vrsta vidre)
(3) Tsunhum-Djapá (Tsuham Djapá, Tsohom Djapá), na Igarapé Dávi, pritok rijeke Jutaí. Uključuju i Tukun-Düapá (Tukun-dyapá, Tukum-diapá). Pleme Tsunhum-Djapá posječuje 2001 ekspedicija Ajuricaba, do tog vremena ova grupa kontaktirana je tek od plemena Katukina.
(4) Pidá-Djapá (Katukina, Pidadiapa, Pidáh Djapá, Pidá-Djapá, Pidá-Düapá, Pidá-dyapá, Pidá-diapá, Catuquina, Pedá-Djapá, Katukina do Jutaí, Katukina do Biá), na río Biá, pritok gornje Jutaí,
(5) Wiri-Diapá (Uiridiapa, Wiri Djapá, Wiri-Dy, Wiri-dyapá), na pritokama rijeke Juruá: río Itucumã, río Xeruã, igarapé Três Bocas i igarapé Santa Rita,
(6) Potso Djapá (Potyo-dyapa, Japó-dyapa), na igarapé Jacaré, pritok rijeke Juruá,
(7) Ben-Diapá (Bem Djapá, Bendiapá, Bendyapá, Bin-dyapa, Mutum-dyapa), na igarapé Mamori, pritok rijeke Juruá. Ime im znači “povo do Mutum”.
(8) Kadekili-Diapá (Kadjikiri Djapá, Kadekili-dyapá, Caduquilidiapa, Kadyikiri-dyapa, Macaco de Cheiro-dyapa), ili “povo do Macaco de Cheiro”, na río Itacoaí i igarapé Irari, pritoke rijeke Javari. Macaco de Cheiro je majmun Saimiri sciureus.
Hityam-dyapa (Caititu-dyapa)

Povijest i kultura

Prvi kontakti s Kanamarima mogli su biti porije nekih 150 godina, kada na rijeku Juruá dolaze prvi bijelci. Kontakt s njima, a što je sigurno, uspostavlja se od 1940, nakon čega su se u posljednjih 50 godina odali alkoholu što je dovelo do propadanja njihove kulture, a dobivaju ga od bijelih trgovaca koji se bave gumom. Kanamri su su poznati po svojim sposobnostima kao cuarandeirosi (vidari) i po trajnim facijalnim tetovažama. Podijeljeni su po brojnim endogamnim podgrupama čiji nazivi završavaju sufiksom –dyapa, -djapa ili -diapa. Prema njihovom vjerovanju stvorio ih je kulturni heroj Tamakori na srednjem toku rijeke Juruá, nakon čega je otišao niz rijeku do Manausa, gdje je stvorio bijelce.

Literatura

CARVALHO, Maria Rosário Gonçalves de. Os Kanamari da Amazônia ocidental : história e etnografia. São Paulo : USP, 1998. 336 p. (Tese de Doutorado)

-. Os Kanamari da Amazônia ocidental : história, mitologia, ritual e xamanismo. Salvador : FCJA, 2002. 382 p.

CARVALHO, Maria do Rosário; REESINK, Edwin B. Ecologia e sociedade : uma breve introdução aos Kanamari. In: SANTOS, Antônio Carlos Magalhães Lourenço (Org.). Sociedades indígenas e transformações ambientais. Belém : UFPA-Numa, 1993. p. 113-54. (Universidade e Meio Ambiente, 6)
LABIAK, Araci Maria. Frutos do céu e frutos da terra : aspectos da cosmologia Kanamari no Warapekom. Florianópolis : UFSC, 1997. 168 p. (Dissertação de Mestrado)
LIMA, Deborah de Magalhães; PY-DANIEL, Victor. Levantamento etnoecológico das áreas indígenas Kanamari do Médio Juruá e Katukina Rio Bia : relatório parcial. Brasília : Funai/PPTAL, 2001. 155 p.

-. Os levantamentos etnoecológicos do PPTAL : a experiência nas áreas indígenas Kanamari do Médio Juruá e Katukina do Rio Biá. In: GRAMKOW, Márcia Maria (Org.). Demarcando terras indígenas II : experiências e desafios de um projeto de parceria. Brasília : Funai/PPTAL/GTZ, 2002. p. 207-22.

MONTEIRO, Rosa Maria. Wana Adjaba itsonim nawara (os donos da terra). In: GRAMKOW, Márcia Maria (Org.). Demarcando terras indígenas II : experiências e desafios de um projeto de parceria. Brasília : Funai/PPTAL/GTZ, 2002. p. 113-21.
NEVES, Lino João de Oliveira. 137 anos de sempre : um capítulo da história Kanamari do contato. Florianópolis : UFSC, 1996. 277 p. (Dissertação de Mestrado)
REESINK, Edwin B. Imago Mundi Kanamari. Rio de Janeiro : UFRJ-Museu Nacional : 1993. 732 p. (Tese de Doutorado)

-. Xamanismo Kanamari. In: BUCHILLET, Dominique (Org.). Medicinas tradicionais e medicina ocidental na Amazônia. Belém : MPEG ; Cejup, 1991. p. 89-110.

SANTOS, Lenize Maria Wanderley. STRs autossômicos e ligados ao cromossomos y em indígenas brasileiros. Ribeirão Preto : FMRP, 2002. 131 p. (Tese de Doutorado)

Vanjske poveznice

Kanamari Indians
Kanamari Arhivirana inačica izvorne stranice od 9. studenoga 2007. (Wayback Machine)
Projetos » Kanamari Arhivirana inačica izvorne stranice od 28. rujna 2007. (Wayback Machine)