Tetãvore Konsepsiõ

Tetãvore Paraguái: Concepción.

Concepción ha'e tetãvore Paraguái retãmegua, oĩva yvatévo ha kuarahy resẽ gotyo. Itavaguasu ha'ehína Concepción.

Ko tetãvorepe oiko 183.280 ava (2002 ary).

Distrito-kuéra

Ko departamento oñemboja’o 7 distrito-pe:

1. Belén
2. Concepción
3. Horqueta
4. Loreto
5. San Carlos
6. San Lázaro
7. Yby Yau

Hekoasa

Ko departamento hekoasa pukukue javeve heta apañuãi ohasaha ipoblación rupi, ko’ýte colonia aja, umi bandeirante brasil-gua oike rupi kuarahyresẽguio ha avei ypykuéra Mbaja – Guaicurú Chaco-gua, upéramo ipu’akapáva upéva upe zona rehe.

Colonia opa pota rupi oñemboguata mbarete tembiapo jahechápa ndojejapyhyjeýiri yvy ojepa’ava’ekue; péva ojehupyty hag̃ua ojehomeme ojeiko upépe ha jesuista-kuéra ndive oñefunda táva Belén, peteĩ reducción ypykuéra Mbaja ndive, 1760-pe.

Francia ha López-kuéra omanda aja oñemombareteve ko távape jeiko ha avei oñembopy’aguapy ko región ha péicha rupi yvate gotyo Paraguáipe oñepyrũ imbarete mymba ñemongakuaa.

Opa rire Guerra de la Triple Alianza, Concepción yvy oñembojoaju Amambay yvy ndive, ha oiko chuguikuéra tenda heta ka’a ha yvyra rehe oñemba’apoha.

Sa’ary XX oñepyrũramo Concepción ojehechakuaa táva mokõiha tuichavéva Paraguáipe okakuaahápe ñemu. Péva oiko upéramo ko táva ojoaju rupi Matto Grosso ndive.

1906-me, oñemohenda jeýramo guare Paraguái yvy ñemboja’o, ojejapy chupe departamento peteĩháramo. Decreto Ley 426 1973 guare rupi oñemohenda porã Concepción rembe’y.

Ta'ãnga:P1010533.JPG

Horqueta Tupão

Hembe’y

Concepción departamento opyta Paraguaípe región oriental mbytépe, paralelos 22°00´ ha 23°30´sur , ha meridianos 58°00 ha 56°06´oeste mbytépe.

• Yvate gotyo: República Federativa del Brasil, ysyry Apa omopa’ũ chupekuéra, ysyry Paraguái osẽha guive ojoajuhápe peve arroyo Hermoso ndive.
• 'Yvy gotyo: tetãvore San Pedro ndive, ysyry Ypané omopa’ũva chupekuéra, ojoajuha guive arroyo Guasu ndive ho’a peve río Paraguaýpe.
• 'Kuarahyresẽ gotyo: Amambay ndive; omopa’ũ chupekuéra peteĩ línea recta oñepyrũva ho’aha peve arroyo Hermoso río Apape, oñepyrũha peve arroyo Chacalnica; umi arroyo Chacalnica ha Negla ha ysyry Aquidabán arroyo Guazú ojoajuha peve.

Ko’a guive oñepyrũjey peteĩ línea recta río Ypanemi río Ypané ojoajuha guive ko’ãva ojoajuha arroyo Guazú ndive peve.

• Kuarahyrei gotyo: departamentos Presidente Hayes ha departamento Alto Paraguay; ko’ãgui ojei río Paraguay rupi, río Ypané ha Apa ho’ahápe.

Ta'ãnga:Cruce de caminos.JPG

Tape juasa

Ararova

Arahakúpe hakukue ohupity 39°C, ha ho’ysãvéramo katu og̃uahẽ 2°C bajo cero rupi; jepive haku 24°C rupi. Oky 1.324 mm rupi; okyve jasypateĩ guive jasyteĩ meve ha ndokyseí jasypoteĩ guive jasypoapy peve.

Predominantemente son del norte, este y sureste.

Itaty ha ijyvy

Ko Departamento yvy ijyvate, péva okakuaa jajavéramo hembe’y rehe yvate ha kuarahyresẽ gotyo, ha’etevavoi yvytyrusu mba’e. Umi yvy oreko origen calcáreo, heta itara’ỹi ha itatĩ oreko. Mbyte rupi ha yvyte gotyo ijyvy ikarepe ha heta oreko mymba okaru hag̃ua ika’aguy ha heta ka’a orekóva.

Yvy gotyo oreko yvy yvate, ijyra porãva, ojeporúva ebanistería ha óga ñemopu’ãrã..

Yvate gotyo Concepción departamento-gui oĩ heta yvyty ha’eñomimi nda’ijyvate guasúiva, ko’ãva oñondivepa ojapo yvytyrysýi hérava Quince Puntas Sierra de San Luis ojepysóva yvate guive yvy peve. Ojekuaave Cerros Valle-mi, Medina, Pytá, Naranjahai, Itapú Guazú ha Sarambi.

Concepción Tupão

Y rehegua

Rio Paraguay osyryre kuarahyreike gotyo Concepción-gui, ha umi ysyry ho’áva pype, Ríos Apa, Aquidabán ha Ypane, ohasa ijyvy rupi. Ysyry ombojahúva ijyvy hína ko’ãva: Estrella, Sirena, Apami, Primero, Quiensabe, Negla, Trementina, Chacalnica, Tapyanguá, Pitanohaga, Guazú, Mbui´i, Ypanemí, Capiibary, Mboi Guazú.

Concepción ygag̃uahẽha ko’ãva:

• Puerto Concepción
• Puerto Vallemí
• Puerto Risso: kóva peteĩ ygag̃uahẽha oñemba’apohápe itamorotĩ rehe, ojapo cal hidratada, hembe’ýpe yvy hovatavyse; heta ijára ojejapo ypy guive, peteĩ óga tuja oñemopu’ãva’ekue sa’ary XIX opa potávoma oĩ gueteri; péva oñemopu’ãva’ekue oñepysyrõ hag̃ua ypykuéra Chakoguápe.
• Puerto Fonciere: tenda porã oñema’ẽ hag̃ua Río Paraguay ári. Peteĩ óga kakuaa oñemopu’ãva’ekue 1927-me.
• Puerto Max: puerto “Tres Ollas” ko’ag̃aitéramo ojeporu mymba oñemongakuaa hag̃ua, Puerto Pinasco renondetépe.
• Puerto Arrecife: oreko acerrife peligroso, oguejy jave Río Paraguay, iporãitemi ojekutu hagua piraju.
• Puerto Abente: puerto ojeporúva mymba oñemongakuaa ha oñemoña hag̃ua, ymave herava’ekue “Puerto Kemmerich”; ag̃ui opyta arroyo Napeque-gui. Peteĩ tape yvate Rio Aquidabán, Paso Horqueta, la Ruta Concepción – Vallemígui.
• Puerto Pagani: ko’ág̃a ndojeporuvéiva. * Puerto Negro: heta estancia oĩ ko puerto-pe.
• Puerto Algesa: ojehupi ha oñemboguejyva mba’e ojegueraha térã ojeguerúva ygaratápe.
• Puerto Antiguo: ojehupihápe pasajero ha mba’erepy ndatuichaitéiva.
• Puerto Itapucumí: Puerto Pinasco renondépe, ko’ápe ojekuaa fábrica peteĩha omba’apóva cal rehe Paraguáipe, oĩ mboyve Vallemimegua. Óga ymave ojeporuva’ekue administración-rã ko’ág̃a ojeporu cal ojejapo hag̃ua. Péva omba’apo tatakua cal oñembojyha ha avei ojehupi mba’erepy Paraguaýpe ohova’erã. Oĩ peteĩ ñema’ẽha neporãva Río Paraguay ári ha avei Vallemi gotyo.
• Puerto Itapuá: ymave héra “Calera Cué”, opyta yvate gotyo Puerto Fonciere-gui. Peteĩ tape ohasáva Puerto Fonciere ypy rupi oreko tatakua cal oñembojyha ha oñemondo cal opa hendápe tetãpýre yga cal jára mba’etépe voi. Hendondépe oĩ peteĩ ypa’ũ orekóva tenda ojepytu’u hag̃ua neporãva, oikóva upépe mba’apohára memete nunga; oĩ avei peteĩ ñemuha ha peteĩ mbo’ehao.
• Puerto Guyratĩ: péva peteĩ fábrica cal ojejapoha hyakuã mombyrýva, ha opyta 10 km Puerto Itacuágui.

Ta'ãnga:Carrera en Yby Yaú.JPG

Yvy Ja'úpe karréta

Tekoha ha ka’avo

Concepción opyta ecorregión del Aquidabán-pe, michĩmi kuarahyresẽ gotyo opyta ecorregión del Amambay-pe ha ambue katu Selva Central-pe.

Yvyrajeitypa apañuãi ndetuicháva ko departamento-pe heta tapicha ombyaipáre ha opokovaieterei ka’aguy rehe. Maríka rehegua tembiapo okakuaaitereíre avei opokovaiterei mymbakuéra rekovére pe región-pe.

Opavave nunga yvy oĩva upépe oĩ opa hag̃uáicha. Mymba ka’aguykuéra avei péicha oĩhína. Umi oikovéva tesaparápe hína ko’ã mymba: leõpytã, jaguerete, gua’a, pytã, gua’ a hovy, tukã, takua guasu, mbói jagua, jakare hovéro, ha lobope.

Aéreas protegida Concepción-pegua hína ko’ãva:

• Serranía San Luis, tuicháva 70.000 hectárea
• Itapucumí, tuicháva 45.000 hectárea
• Estrella de Concepción, tuicháva 2.400 hectárea
• Laguna Negra, tuicha 10 hectáreas, oĩ hypa hag̃uáicha.

Ta'ãnga:Rapidos Rio Apa.jpg

Ápa Ysyry pya'e

Ekonomia

Kokuepegua tembiapópe ko departamento-pe oñeñotỹ: manduju, soja, takuare’ẽ, avatimirĩ, avati ha mandi’o. Hortaliza-kuéra rehegua, oñeñotỹve locote, jety, pakova, ky’ỹi, mba’ysyvo, café, avakachi, pomelo, ka’a he’ẽ.

Yvyara rehegua tembiapo sa’ieterei ko’ág̃a rupi ojeitypa rupi ohóvo ka’aguy.

Mymba ñemongakuaápe oĩ mbohapyhápe, henonderã oĩ Presidente Hayes ha San Pedro ko tembiapópe, vaka sa’i nunga omano ko departamento-pe. Ko departamento-pe oĩ kapi’ipe osẽreiva’ekue tuichavéva ko Región Oriental-pegua. Avei oñengakuaa kure, ovecha, kavaju, kavara, hetaheta.

Guyrakuéra ñemongakuaa rehegua apytépe oñemoñemoñave ryguasu, gállo ha ryguasura’y; upéichante avei ype, pávo, ganso ha guinea.

Vallemí, Concepción-pe, ojejuhu Industria Nacional del Cemento, oguerekóva 150 plantas oñenohẽha cal, Río Paraguay rembe’ýpe. Oñenohẽ avei itatĩ Río Apa rembe’ýpe.

Upe zona-pe avei frigorífico, desmotadora mandyju rehegua, silo ha molino.

Ta'ãnga:Reunión en Loreto.JPG

Aty Loreto-pe

Comunicación ha jejokuái

Río Paraguay ha’e tape tuichavéva ojejoaju hag̃ua y rupi, yga ikatu osyry pype tetã yvy tuichakue javeve, 230 km rupi ipukukue.

Circuito Corredor Bioceanico ohasa Concepción Departamento. Ruta V “Gral. Bernardino Caballero” ombojoaju Concepción Pedro Juan Caballero ndive, kóva ko tape Ruta III “Gral. Elizardo Aquino”, og̃uahẽva tetã tavusu Paraguaýpe.

Avei ikatu oñeg̃uahẽ ko departamento-pe tape Pozo Colorado – Puerto Militar, ojoajúva Ruta IX “Transchaco” ndive, Chakope.

Ko departamento-pe oĩ 1.951 km tape, oĩ pavimentado 270 km rupi ha 146 km katu oreko itaku’i, 362 km tape ohasa upe rupi.

Aeropuerto Mcal. Francisco Solano López opyta táva Concepción-pe, ha aviõ guejyha katu umi distrito háre, upéichante avei umi vaka oñemongakuaaha tuichavévape.

Concepción departamento-pe oĩ servicio telefonía orekóva discado directo, Concepción, Horqueta e Yvy Ja’u; Belén ha Loreto guive oñehenói operadora rupi.

Puhoe AM-va hína ko’ãva: Radio Concepción, Radio Vallemí, Radio Yby Yaú, Radio Guyra Campana. FM-va katu ãva: Vallemí, Itá Porá, Aquidabán, Los Ángeles, Continental, Belén, Norte Comunicaciones, entre otros. Avei oĩ canal televisiõ rehegua.

Oĩ 33.976 óga ojeiporúva Concepción-pe, 13.768 tavaháre ha 20.208 katu okaháre. Y potable-va katu 1.094 oguereko. Peteĩ arýpe ojeporu energía 85.082 kwh.

Tekombo’e

Oĩ 190 mbo’ehao Educación Inicial-pe g̃uarã, educación primaria-pe oñeiscrivi 39.692 temimbo’e rupi. Educación media-pe katu 9.636, 63 mbo’ehaopegua

La Universidad Nacional de Asunción oreko ko departamento-pe Facultad de Veterinaria filial ha Universidad Católica katu Facultad de Ciencias y Letras (Contabilidad, Filosofía, Ciencias de la Educación ha Administración).

Ko departamento-pe oĩ mbo’ehao oñekuave’ẽhápe mbo’esyry Educación Permanente, Educación Especial, Educación Técnica Superior ha Institutos de Formación Docente rehegua.

Tesãi

64 tenda tesãirãre ñangarekoha oĩ ko departamento-pe, péva apytépe oĩ hospitales ha puestos de salud iñasãiva deapartamento tuichakue javeve. se encuentran distribuidos en todo el departamento. Ko’ãva apytépe ndoikéi umi privado-va.

300px|left|thumb|Concepción táva jaikévo

Turismo rehegua

Concepción-pe oĩ heta tenda iporãva turismo-rã, péva heta viru omoingue ko región-pe. Ysyry Tagatiya ojejapo ecoturismo.

Táva Concepción, Departamento Tavusúpe oĩ gueteri óga tuja ohechaukáva ko táva rembiasakue, ijehechakuaahápe locomotora tuja omba’apova’ekue 1960 peve, peteĩ kamiõ ojepuruva’ekue Guerra del Chaco aja, upéichante avei tembiporu tuja oñeñongatúva upe tendápe.

Cuartel Francisco Solano López omandaramo guare, osẽ haguégui tropa-kuéra Gral. Resquin omotenondéve oñorairõ hag̃ua Matto Grosso-pe, Guerra de la Triple Alianza aja.

Fuerte de San Carlos, Apape, peteĩ tenda meme ojehóva ojehecha, oñemopu’ãva’keu Colonia aja ikatu hag̃uáicha oñembotatapeju portugués bandeirante oikeséva Paraguái yvýpe.

Kurusu Isabel, ag̃uete Concepción tavusúgui, ko tupãópe og̃uahẽ heta oúva oguatahápe.

Peteĩ ygarata oporomboguata Río Paraguay y rehe. Umi río ha ysyry oĩva ko departamento-pe okuave’ẽ ñembosarái, pirakutu, je’yta ha tenda ñembosarairã y rembe’ýpe. Yvyty San Luis ha Paso Bravo hetaitemi tapicha oho ohecha.

Isla Peña Hermosa peteĩ yvyty orekóva opytáva Río Paraguaýpe.

Ecorregion Aquidabán oreko ka’aguy ha yvype kakuaa, yno’õ, ñu, ha ysyry. Ka’aguýpe ojejuju trébol, timbo, quebracho pytã, karanda, palo blanco, juasy´y guasu, urunde’ymi, kurupa´y, curuñi, jata’i, arasupe ha karanday.

Estancia Primavera, Río Aquidabán ári, oreko yrembe’ý ha yno’õ neporãva, pe tekoha iporãitemi. Ikatu ojejapo camping ha ojeiko kavaju ári, upéichante avei ojeguata tape po’i rehe.

Estancia Ña Blanca, Tagatija Guasu ári, iporãitemi hi’y sakã’asy rehe ha orekóre ytororõ. Ikatu opyta upépe turista ndaheitéima guive, upéichante avei ojejapokuaa camping.

Rancho JM oreko yrembe’y ndetuicháva Río rembe’ýpe, ikatu avei ojejapo camping ha ojepirakutu.

Referencias

• Geografía Ilustrada del Paraguay, Distribuidora Arami SRL; 2007. ISBN 99925-68-04-6
• Geografía del Paraguay, Primera Edición 1999, Editorial Hispana Paraguay SRL.