Barakaldo

Barakaldo é unha cidade e concello de Biscaia, no País Vasco. Forma parte da comarca do Gran Bilbao, na marxe esquerda de ría do Nervión-Ibaizabal. Con 100.535 habitantes en 2022, é a localidade biscaíña máis habitada logo de Bilbao e a cuarta vasca por detrás das capitais de provincia.

Barakaldo

Localización
43°17′50″N 2°59′30″O
Estado	España
Comunidade autónoma	País Vasco
Provincia	Biscaia
Comarcas	Gran Bilbao
Capital	Barakaldo (en)
Poboación
Poboación	101.229 (2023) (3.444,33 hab./km²)
Xeografía
Parte de	Q107556230
Superficie	29,39 km²
Altitude	39 m
Comparte fronteira con	Bilbao Valle de Trápaga-Trapagaran Sestao Galdames Alonsotegi Güeñes Erandio
Creación	1051 (Gregoriano)
Santo padrón	Virxe do Carme
Organización política
• Alcaldesa	Amaia del Campo (en)
Identificador descritivo
Código postal	48900, 48901, 48902 e 48903
Fuso horario	UTC+01:00
Prefixo telefónico	94
Código INE	48013
Outro
Irmandado con	Portoviejo O Aaiún Torredelcampo (pt) Diez de Octubre (en)
Páxina web	barakaldo.org…

Etimoloxía

Segundo Manuel Azcárraga,^{[Cómpre referencia]} o nome de Barakaldo proviría das palabras en éuscaro: Baratz (Horta) e Alde(a) (zona). É dicir, Barakaldo significaría zona de hortas. O nome de Baratzaldea iría cambiando ata chegar ao actual Barakaldo.

Existen teorías que apuntan a outras orixes. Por exemplo, crese que a primeira parte Bara provén de Ibar(ra) (veiga), que por dexeneración puido perder o seu i inicial. Respecto da segunda parte kaldo, hai quen opina que deriva directamente do español caldo, aínda que o máis probable, segundo esta teoría, é que sexa unha dexeneración do vocábulo galdua (perdida). Xa que logo, Barakaldo significaría Ibarra galdua, ou o que é o mesmo, «a veiga perdida». Carlos de la Plaza coincidía en sinalar que Bar- proviría de ibar, e -aldo de alde, pero engadía ademais o lexema cai (kai, peirao) interpretando o nome como "peirao da zona da veiga". O escritor local Carlos Ibáñez rexeita esta interpretación, aducindo que na ribeira esquerda do Nervión-Ibaizabal á altura de Barakaldo non habería peiraos en épocas anteriores á aparición do nome. Pola súa banda, Ibáñez apunta unha posible relación entre o nome de Barakaldo e as palabras barakulloa, barakulua ou barekukuilo, "caracol".^{[Cómpre referencia]}

Por acordo do pleno do concello trocou o nome do municipio de Baracaldo a Barakaldo. Devandito cambio foi oficial por resolución de 21 de maio de 1986, do Director da Secretaría Xeral Técnica do Goberno do País Vasco, publicada no BOPV de 2 de xuño do mesmo ano.

Xeografía

En primeiro plano, Barakaldo. Detrás Getxo, Leioa e Erandio

Barakaldo atópase na comarca do Gran Bilbao, concretamente na marxe esquerda da ría do Nervión, de tendencia urbana e industrial. Limita cos concellos de Sestao ó noroeste, con Valle de Trápaga ó oeste, Güeñes ó suroeste, Alonsotegi polo sur, Bilbao ó leste, e Erandio ó nordés.

Hai catro ríos que bañan o concello e que fan de límites físicos cos concellos lindeiros. Estes son: Nervión, Galindo, Cadagua e Castaños.

O seu relevo é relativamente ondulado, con montañas de pequena altura, entre as que destacan o Apuko (560 m), pico Argalario (513 m), Peñas Blancas (462 m), Arroletza (456 m), Burzako (443 m) e Sasiburu (390 m), aínda que tamén o nome de Sasiburu toma toda a serra ao que pertencen todos excepto o Argalario.

O clima é típico biscaíño, con suaves veráns, inverno prolongado e bo outono. A súa temperatura media anual é de 14 °C entre un mínimo anual de 8 °C e un máximo de 18 °C. Os ventos dominantes son de compoñente noroeste e as precipitacións alcanzan unha media anual de 1211,4 mm.

Historia

Igrexa de Santa Teresa, no barrio de Bagatza

A finais do século XX e comezos do XXI a cidade pasou de ser un municipio industrial a se converter en núcleo de servizos. As antigas instalacións de Altos Hornos de Vizcaya (AHV) deron paso á Feira antes mencionada. Outras áreas importantes do municipio son agora o parque comercial "Mega Park Barakaldo" -tamén antes mencionado- un Xardín Botánico, varias zonas peonís, parques municipais, residencias para a terceira idade, rexeneración de antigos barrios (Deserto, Beurko), paseos, prazas, polideportivos etc.

Os autores coinciden en que os comezos da historia de Barakaldo habería que situalos nas actividades bélicas dos cántabros e as súas loitas cos romanos e as tribos veciñas. O historiador Plinio o Vello situaba a rexión das nove cidades dos cántabros ao oeste do Nervión (posible fronteira natural entre Cantabria e os Autrigones), entre as que podería estar incluído Barakaldo, por ser bañado por ría na súa marxe esquerda nunha zona moi próxima á súa saída ao mar.

Segundo escribe Lope García de Salazar no seu libro Bienandanzas e Fortunas, "a terra de Varacaldo é de antigüidade de tempo inmemorial". Con todo, o primeiro documento coñecido que fai referencia a Barakaldo data do ano 1051, e é a carta de doazón do Mosteiro de Axpe de Busturia a San Millán de la Cogolla que fan os Condes de Biscaia, Iñigo e Toda. Nesa carta menciónase a Lope Velázquez (Blázquez nalgúns textos), que ostentaba o título de Señor de Barakaldo.

Barakaldo era no século XIII unha aldea agrícola, pero sobre todo, debido á súa situación privilexiada próxima á zona mineira de Triano e aos seus ríos Cadagua, Castaños e Galindo, podía dar saída por terra e por mar aos produtos mineiros que se obtiñan na zona. Posto que reunía as condicións idóneas, e algúns lugares veciños non podían dedicarse a iso, a saída do mineral da zona pasaba por esta aldea , o que ocasionou a existencia de moitos muíños e ferrerías na zona do Regato e na zona de Iráuregui.

No século XIV Barakaldo desmémbrase das Encartaciones (ás que pertencía pola súa vinculación ao Val de Somorrostro) e, por privilexio do conde Tello de Trastamara, incorporouse ao Meiriñado de Uribe. Abandonou o foro propio daquelas e optou polo de Biscaia, pasando a formar parte do Señorío (ao que, curiosamente, os demais lugares encartados tardaron catro séculos en facer), deixando de ser concello e nacendo como elizate.

Cando no ano 1300 se promulgou a carta de Bilbao, o comercio barakaldés saíu prexudicado en favor do da capital, e cando se promulgou a de Portugalete, vinte e dous anos despois, seguían mellorándose os dereitos da capital en prexuízo dos dos elizate. Ademais, e segundo avanzaba no tempo, Barakaldo continuou enfrontándose a Bilbao por motivos económicos e comerciais, aínda que ben é certo que non podía competir con el nin coas Vilas.

Aínda así, as xentes esforzáronse para conseguir o seu posto de importancia na zona. Aquí pode verse o nacemento da tradición industrial e comercial que tiña o elizate coa súa afamada veiga, chegando a alcanzar un importante grao de desenvolvemento.

Cando se inicia o desenvolvemento industrial en Biscaia, comezan a ter grande importancia as ferrerías, e as de Barakaldo elaboraban o mineral de ferro extraído da zona de Triano (eran moi importantes as minas de Somorrostro). Pero novamente as envexas e disputas comerciais se conxuraron contra a vila. Non soamente eran Bilbao e as Vilas; tamén xurdían continuos conflitos cos concellos de San Salvador del Valle, Santurtzi e Sestao (que formaban o chamado grupo dos Tres Concellos), que se opoñían a esa explotación. Ao final, só lle quedaron a Barakaldo os labores de carga e descarga dos minerais.

Digamos que Barakaldo e Bilbao sempre andaron á greña. En época medieval, habitualmente en bandos separados de oñacinos e gamboinos, e sucesivamente ata o período "napoleónico", Barakaldo apoiando o proxecto de nova cidade, (o chamado Porto da Paz en honor de Xosé Bonaparte "Principe da Paz"), proxecto con vocación de cidade alternativa ao Bilbao da época. Como Bilbao se puxo no bando do "liberalismo", mentres que Barakaldo, xunto con Begoña e Abando, tomou parte activa no "tradicionalista". En 1820, cando o rei xura a Constitución, o pobo tradicionalista non acepta devandito sometemento e en Biscaia é Barakaldo a que primeiro se ergue, marchando cara a Bilbao e uníndose despois os demais elizates, preludio das sucesivas guerras carlistas, orixinadas polos partidarios da sucesión de Carlos, irmán do rei Fernando VII, quen nomeara herdeira do trono á súa filla Isabel, algo que aqueles non admitían. O Señorío tomou a bandeira do autodenominado Carlos V, que pregoaba a monarquía absoluta, o rei por dereito divino e, como non podía ser doutro xeito, posto que lle proporcionaba a cobertura social necesaria, o predominio do clero, mentres que Bilbao era foco de liberais e defendía a Isabel. Ao final da guerra, resultaron queimadas e saqueadas máis da metade das casas do elizate e, con elas, desapareceu tamén o primeiro concello, que fora construído na zona de San Vicente, xunto á igrexa da advocación do santo e patrón de Barakaldo.

Ademais dunha cuestión dinástica e de política xeral, nas guerras carlistas se dirime un asunto de fonda transcendencia económica e social: o da liberalización na extracción do mineral de ferro e o seu libre comercio, fronte a quen defendían o sistema tradicional vinculado á propiedade e o uso comunal. A última das guerras significase o fin dos Foros, a posibilidade da apropiación privada das explotacións, e o seu comercio masivo cara a Inglaterra, primeira etapa na acumulación de capitais privados que nun segundo estadio poñerán en marcha as grandes instalacións siderúrxicas, os estaleiros etc.

Economía

A economía da localidade caracterizouse hai séculos pola agricultura, a gandería, e especialmente as ferrarías, que transformaban o ferro das minas próximas. Posteriormente, no século XIX, as ferrerías deron paso á industria siderometalúrxica, destacando a empresa Altos Hornos de Vizcaya, actualmente desaparecida.

Actualmente é unha localidade dedicada ao sector servizos. En 2005 abriuse o maior parque comercial da zona norte da península, "Mega Park Barakaldo" -que dispón dunha superficie comercial de 137 000 m²- tamén dispón doutro gran centro comercial e de lecer "Max Center", que se abriu a mediados da década dos 90, e posteriormente se ampliou creándose outro complexo chamado "Max Ocio". Estes grandes proxectos contaron coa oposición da maioría de pequenos e medianos comerciantes xa establecidos na zona. Para rematar, pódese mencionar que se atopa en proxecto de aprobación a futura construción dun parque temático xunto á beira da Ría.

A localidade fabril tamén é sede da nova Feira Internacional de Bilbao, o chamado BEC (Bilbao Exhibition Centre), inaugurada en 2004, o que fixo dispararse o número de visitantes e consumidores dos servizos do municipio, e a creación de hoteis.

Administración

Organización territorial

Administrativamente, a cidade divídese en nove distritos

N.º	Distrito (nome oficial)​	Barrios	Superficie (en km²)​	Poboación (en 2008)​
1	Centro-Zaballa	(2): Centro e Zaballa	0,188	8 276
2	Desierto-Urban Galindo	(3): Desierto, Lasesarre e Larrea	0,970	12 758
3	Róntegui (Arrontegi)	(2): Róntegui e Landaburu	0,206	7 776
4	Bagaza-Santa Teresa-Beurco (Bagatza-Santa Teresa-Beurko)	(3): Bagatza, Beurko e Santa Teresa	0,409	10 334
5	San Vicente (Done Bikendi)	(2): San Vicente e Ibarreta-Zuloko	0,950	14 619
6	Arteagabeitia-Zuazo	(3): Arteagabeitia, Zuazo e Ansio	0,365	14 732
7	Retuerto-El Regato-Careaga (Errekaortu-Errekatxo-Kareaga)	(5): Retuerto, Careaga, El Regato, Amézaga, Mesperuza, Gorostiza e Bengolea	14,5	6 808
8	Luchana-Burceña (Lutxana-Burtzeña)	(5): Luchana, Burceña, Munoa, Llano, Zubileta, Las Delicias e Santa Águeda	3,961	8 954
9	Cruces (Gurutzeta)	(2): Cruces e La Paz	1,454	13 259

Resultados das eleccións municipais en Baracaldo

Partido político	2019			2015	2011	2007	2003	1999	1995
	Votos	%	Edís	Edís	Edís	Edís	Edís	Edís	Edís
Euzko Alderdi Jeltzalea-Partido Nacionalista Vasco (EAJ-PNV)	18 897	38,21	11	8	7	5	7	6	7
Partido Socialista de Euskadi-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE PSOE)	13 265	26,82	8	8	8	11	9	9	9
Elkarrekin Podemos (EP)-Irabazi-Ezker Anitza-IU-Equo Berdeak	6532	13,21	4	4	-	-	-	-	-
Euskal Herria Bildu (EH Bildu)-Bildu	5529	11,18	3	4	4	-	-	-	-
Partido Popular del País Vasco (PP)	3049	6,17	1	3	5	4	5	5	5
Euskal Herritarrok (EH)-Herri Batasuna (HB)	Ilegalizado			Ilegalizado	Ilegalizado	Ilegalizado	Ilegalizado	3	2
Ezker Batua-Berdeak (EB-B)	-	-	-	Dentro de Irabazi	1	2	3	2	4
Eusko Alkartasuna (EA)	Dentro de EH Bildu			Dentro de Bildu	Dentro de Bildu	0	Coalición co PNV	Coalición co PNV	0

Alcaldes dende as eleccións de 1979

Período	Nome	Partido
1979-1983	Josu Sagastagoitia Monasterio	Euzko Alderdi Jeltzalea-Partido Nacionalista Vasco (EAJ-PNV)
1983-1987	José María Ramírez Orrantia	Partido Socialista de Euskadi-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE PSOE)
1987-1991	José María Ramírez Orrantia	Partido Socialista de Euskadi-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE PSOE)
1991-1995	Carlos Pera Tambo	Partido Socialista de Euskadi-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE PSOE)
1995-1999	Carlos Pera Tambo	Partido Socialista de Euskadi-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE PSOE)
1999-2003	Carlos Pera Tambo	Partido Socialista de Euskadi-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE PSOE)
2003-2007	Tontxu Rodríguez Esquerdo	Partido Socialista de Euskadi-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE PSOE)
2007-2011	Tontxu Rodríguez Esquerdo	Partido Socialista de Euskadi-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE PSOE)
2011-2015	Tontxu Rodríguez Esquerdo (2011-2013) Alfonso García Alonso (2013-2015)	Partido Socialista de Euskadi-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE PSOE)
2015-2019	Amaia del Campo Berasategi	Euzko Alderdi Jeltzalea-Partido Nacionalista Vasco (EAJ-PNV)
2019-2023	Amaia del Campo Berasategi	Euzko Alderdi Jeltzalea-Partido Nacionalista Vasco (EAJ-PNV)
2023-	Amaia del Campo Berasategi	Euzko Alderdi Jeltzalea-Partido Nacionalista Vasco (EAJ-PNV)

Cultura

Barakaldo é zona de paso do Camiño de Santiago da Costa. Entra no municipio polo "Ponte do Diaño" desde o barrio de Castrejana de Bilbao, pasando pola Ermida de Santa Águeda, a veiga de Ibarreta-Zuloko (Actual MegaPark), a Igrexa do barrio de San Vicente e de aí continúa cara a Sestao polo camiño de Beurko Vello.

Deportes

Barakaldo conta cun equipo de fútbol en Segunda División B, o Barakaldo CF. Tamén conta cun equipo de balonmán en División de Honor B, o Barakaldo OPV.

Barakaldo, posúe dous polideportivos, Gorostiza e Lasesarre respectivamente. O primeiro está situado na estrada dirección ao Regato. Ten pista polideportiva, piscinas interiores e exteriores, pistas de tenis, frontón...

O Polideportivo de Lasesarre atópase na parte baixa de Barakaldo próximo ao Galindo e ás vías de tren de proximidade. Posúe piscinas cubertas climatizadas, canchas de tenis, baloncesto, campo de fútbol de herba artificial, pistas de padel e un estadio multiúsos.

Turismo

Barakaldo conta cunha oficina de turismo no Bilbao Exhibition Centre (BEC). Tamén polas rúas hai repartidos mapas e carteis cos edificios máis singulares. Nestes hai un número de teléfono para dar información sobre o monumento elixido.

Infraestruturas

Ponte Rontegi, en Barakaldo (N-637)

Barakaldo é un municipio excelentemente conectado a unha tupida rede de transporte público.

Estradas

Por Barakaldo discorre un tramo da autoestrada A-8 e das estrada nacionais N-634 e N-637.

Tren

En Barakaldo hai servizos de proximidades de dúas operadoras: Renfe Operadora e Feve.

Renfe Proximidades Bilbao ten estas paradas:

• Estación de Desertu-Barakaldo
• Estación de Lutxana

Estas estacións están situadas na zona baixa do municipio paralelas ao río Nervión e teñen a súa orixe en 1888 cando se inaugurou a primeira fase da liña coñecida como BPT (Bilbao-Portugalete-Triano), desde que se regularizaron os servizos de trens de proximidade as dúas pertenceron ás liñas (desde 2000: Bilbao-Abando / Santurtzi) e (desde 2000: Bilbao-Abando / Muskiz), sendo a duración do desprazamento a Bilbao-Abando de aproximadamente 14 minutos desde a estación de Barakaldo.

Pola súa banda Feve conta coas seguintes paradas:

• Estación de Santa Águeda
• Estación de Kastrexana

Estes apeadoiros, cuxo traxecto a Bilbao-Concordia dura uns 10 minutos, pertencen á Liña B-1 (Bilbao-Concordia / Balmaseda) e dan servizo aos barrios de Santa Águeda e Zubileta (aínda que oficialmente están situadas no barrio de Castrejana en Bilbao). Cabe destacar que a maior utilización destas concéntrase na festividade de Santa Águeda dado que esa parada é o transporte público máis próximo para ascender á Ermida de Santa Águeda. Desde o ano 1902 ata os anos 70 o tramo final da liña do Ferrocarril de La Robla terminaba na estación barakaldesa de Lutxana pero quedou suprimida, centralizando todos os servizos de viaxeiros en Bilbao (utilizando para iso as vías do ferrocarril Santander-Bilbao) e quedándose o tramo que ía a Lutxana só para mercancías, sobre todo da empresa AHV e as súas herdeiras como ArcelorMittal Sestao.

Para outros destinos que non están atendidos polas liñas que pasan pola localidade hai que ir ás estacións bilbaínas de: Abando, Zazpi Kaleak, Zorroza (FEVE) ou Atxuri situadas, no peor dos casos, a 12 quilómetros de Barakaldo.

MetroBilbao

Estación de Bagatza do MetroBilbao.

Barakaldo está comunicado con outras localidades do Gran Bilbao a través da Liña 2 de MetroBilbao. Ten 4 paradas: Bagatza, Barakaldo, Ansio e Gurutzeta/Cruces. Iso permite un desprazamento a Bilbao duns 20 minutos de duración entre o centro das cidades (desde parada Barakaldo ata parada Abando).

Autobús

Barakaldo está comunicado con outras localidades do Gran Bilbao a través de diversas liñas de BizkaiBus:

• Cara a Bilbao: 3137 (Barakaldo-Lutxana-Bilbao) -a máis directa, que fai o traxecto nuns 20 minutos-, 3136 (Bilbao-Cruces-Barakaldo (por Retuerto)) e 3144 (Bilbao-Cruces-Barakaldo (por Ugarte)) Todas teñen unha frecuencia de 30 minutos, o que supón un servizo cada 10 minutos cara a Bilbao.
• Cara a Sestao, Portugalete e Santurtzi: 3131 (Barakaldo-Sestao-Repelega), 3142 (Barakaldo-Retuerto-Kareaga), 3129 (Lutxana-Cruces-Santurtzi), 3141 (Cruces-Bagatza-Funicular de Trapagaran), 3122(Bilbao-Sestao-Repelega) e 3115 (Bilbao-Santurtzi) Estas dúas últimas cruzan Barakaldo pola estrada de Santurtzi.
• Cara a Getxo: 3338 (Muskiz-Barakaldo-As Areas)

O bote chegando á parada de Barakaldo.

Gasolino

Barakaldo está comunicado con Erandio a través do bote que atravesa o río Nervión. Este transporte privado está en declive (posible desaparición) por mor da incorporación do Metro Bilbao en Barakaldo, que curiosamente tarda máis en facer este percorrido e no que hai que facer transbordo en Bilbao.

Tranvía

Ademais actualmente atópase en fase de estudo unha liña de tranvía que percorra o municipio. Nun principio foi o propio concello quen propuxo un posible proxecto que logo non foi a máis. Nestes momentos, é unha iniciativa popular quen presentou un novo proxecto á cidadanía e aos seus representantes no concello.

Festas locais

As festas do municipio celébranse a semana do 16 de xullo en honor á Virxe do Carme.

Cidades irmandadas

• Diez de Octubre
• Daira Burka-a Aaiun
• Ebebiyin
• Torredelcampo (Xaén)
• Portoviejo

Véxase tamén

Outros artigos

• Barakaldo Club de Fútbol
• Pavillón industrial de FESA

Ligazóns externas

• Páxina do concello de Barakaldo
• Páxina da Feira de Mostras