Geheime tsjinst
In geheime tsjinst is in oerheidsorganisaasje dy't op foar in diel klandestine of alteast geheime wize ûndersyk docht yn it foardiel fan 'e nasjonale feilichheid fan in lân. In wichtich ûnderdiel fan sok ûndersyk wurdt foarme troch spionaazje en kontraspionaazje. De spesifike taken fan in geheime tsjinst kinne lykwols fan lân ta lân sterk útinoar rinne. Sa kin in geheime tsjinst bgl. foar in diel it foech fan in plysje-organisaasje hawwe (fral op it mêd fan befeiliging en bewekking). Ek is it mooglik dat de taken fan in geheime tsjinst hielendal geheim binne of hielendal net, of foar in diel geheim en foar in oar diel net. Sommige geheime tsjinsten operearje iepentlik yn har eigen lân, mar temûk om utens, en oaren operearje iepentlik om utens mar temûk yn eigen lân.
Der besteane ferskate soarten geheime tsjinsten:
- geheime plysje: in soarte fan geheime tsjinst dy't fral plysjefoech hat. Geheime plysjes komme benammen foar yn diktatueren, om politike tsjinstanners mûldea (of gewoan dea) te meitsjen. In goed foarbyld wie de Gestapo yn nazy-Dútslân, mar ek de KGB yn 'e Sovjet-Uny kin foar in geheime plysje oanmurken wurde.
- feilichheidstsjinst: in geheime tsjinst dy't him (benammen) taleit op it hanthavenjen fan 'e nasjonale feilichheid fan in lân. Foarbylden binne: de FBI (Feriene Steaten), MI5 (Feriene Keninkryk) en de FSB (Ruslân).
- ynljochtingetsjinst: in geheime tsjinst dy't him (benammen) taleit op it sammeljen fan ynformaasje om it hanthavenjen fan 'e nasjonale feilichheid fan in lân mooglik te meitsjen. Foarbylden binne: de CIA (Feriene Steaten), MI6 (Feriene Keninkryk) en de BND (Dútslân). Njonken algemiene ynljochtingetsjinsten binne der ek spesifike ôflústertsjinsten en militêre ynljochtingetsjinsten.
- kombinearre tsjinst: in geheime tsjinst dy't de funksje hat fan sawol in feilichheidstsjinst as in ynljochtingetsjinst. Foarbylden: de AIVD (Nederlân) en de VSSE (Belgje).
Hoewol't de agentes in rebus, dy't yn it lette Romeinske Ryk aktyf wiene, al as in soarte fan geheime tsjinst beskôge wurde kinne, wurdt as de grûnlizzer fan 'e (moderne) geheime tsjinst faak de Frânsman Joseph Fouché (1759-1820 sjoen. Dat wie yn elts gefal in pionier op it mêd fan it sammeljen fan ynljochtings mei as doel om dy te brûken foar steatsfeilichheid. Hy soe Napoleon Bonaparte, yn 'e tiid dat dy noch earste konsul fan 'e Earste Frânske Republyk wie, ferskate kearen it libben rêden hawwe troch moardgearspannings oan it ljocht te bringen, wêrfoar't er in ticht net fan ynformanten brûkte.
Sjoch ek
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]| Boarnen, noaten en/as referinsjes: |
|
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: Bronnen, noten en/of referenties, op dizze side. |