Munurin millum rættingarnar hjá "Skotland"
FrançaisauNord (kjak | íkøst) No edit summary Merkir: Reverted Mobilskriving Mobil alnótrætting |
FrançaisauNord (kjak | íkøst) No edit summary Merkir: Reverted Mobilskriving Mobil alnótrætting |
||
| Linja 1: | Linja 1: | ||
== Søga == |
|||
''Høvuðsgrein: [[Skotlands søga]].'' |
|||
Seinast í [[830-árini|830-árunum]] var Skotland fleiri kongsríki, ímillum vóru teirra [[Piktar|piktaríkini]] fyri eystan og norðan og [[Dalriada]] fyri vestan. Kongurin í Dalriada æt [[Kenneth I skotakongur|Kenneth Mac Alpin]]. Hann setti sær fyri at savna Skotland í eitt ríki, so at teir betur kundu verja seg fyri [[Víkingur|víkingum]]. Í 841 rak hann víkingarnar úr Dalariada, síðan gjørdi hann innrás í [[Piktar|piktaríkini]] og rak víkingarnar burtur hiðan. Í 843 gjørdist hann kongur yvir piktum. Fyri vestan bardust Rhoderi Mikli, prinsur av [[Gwynedd]] við víkingar og [[Ongland|enskar]] herdeildir, sigraði á teimum og fekk valdið í meginpartinum av [[Wales]]. Tá ið [[Kenneth I skotakongur|Kenneth Mac Alpin]] doyði í 85, var hann einavaldsharri í nýggja kongsríkinum [[Skotia]] norðan fyri ánna [[Forthá|Forth]]. |
|||
Alt frá tíðliga í [[11. øld]] høvdu [[Ongland|enskir]] kongar verið grammir eftir at leggja Skotland undir seg. Í [[1296]] sigraði [[Edward 1.]] (1239-1307) á skotska herinum og tók ræðið í Skotlandi. Tá ið Edward 1. doyði í [[1307]], legði [[Robert Bruce]] (1274-1329), sum var ein av teimum, ið kravdi skotsku krúnuna, til brots at reka [[Ongland|onglendingar]] úr Skotlandi. Hann tók nógvar borgir og gjørdi slyálop á enskar herdeildir, og í [[1314]] møtti hann umsíðir enska herinum við Edwardi 2. (1284-1327)) á odda við [[Bannockburn]] mitt í Skotlandi. Skotski herurin vann, og Skotland varð frælst í meira enn 300 ár, hóast tað liðu nøkur ár, áðrenn [[Ongland]] formliga viðurkendi tað. |
|||
[[1. mai]] [[1707]] varð skotskt fullveldi avtikið við [[Sameiningarsáttmálin 1707|Sameiningarsáttmálanum 1707]], tá ið [[Ongland]] og Skotland vórðu løgd saman í [[Stóra Bretland|Kongsríki stóra Bretlands]]. |
|||
Í [[1997]] gjørdi fólkaatkvøða av, at skotska tjóðartingið skuldi endurreisast, og at Skotland skuldi fáa heimastýri. Við sonevndu [[Skotlandslógin]]i varð hetta sett í verk, og skotar sluppu fyrstu ferð síðani sameiningina í [[1707]] at velja tjóðarting í [[1999]]. |
|||
== Politikkur == |
== Politikkur == |
||
''Høvuðsgrein: [[Skotskur politikkur]].'' |
''Høvuðsgrein: [[Skotskur politikkur]].'' |
||
Endurskoðan frá 24. apr 2021 kl. 13:52
Politikkur
Høvuðsgrein: Skotskur politikkur.
Skotland hevur minni sjálvræði enn Føroyar, sum støðan er nú. Hin 18. september 2014 var fólkaatkvøða um loysing í Skotlandi. Úrslitið gjørdist nei til loysing, 55% atkvøddu nei og 45% atkvøddu ja.
Samkynt hjúnarlag
Myndugleikarnir í Skotlandi kunngjørdu í juli 2012, at Skotland fer nú at loyva samkyndum at verða vígd, og Skotland er sostatt tann fyrsti parturin av Stóra Bretlandi, sum tekur hetta stigið. Tann katólska kirkjan í Skotlandi er ímóti avgerðini og sigur, at talan er um eitt hættislig stig. Ætlanin hjá stjórnini er so, at lógin skal koma nýggjársdag í 2015. Meiningakanningar hava víst, at meirilutin av tí skotska fólkinum tekur undir við ætlanini hjá stjórnini [1].
Mentan
Høvuðsgrein: Skotsk mentan.
Landafrøði
Høvuðsgrein: Skotsk landafrøði.
At kalla allur norðari partur av Skotlandi er fjallalendi, høgar eggjar við djúpum døum ímillum; ofta renna stríðar áir í dølunum. Uppi í fjøllunum kunnu ofta vera heilt slættar heiðar og mýrar. Loðið er í grasi, og bøndurnir, sum ofta búgva langt frá hvørjum øðrum, hava nógvan seyð, og summir hava eisini ein hóp av neytum. Vøtn eru nógv millum fjøllini, og í summum er væl av sílum. Onglendingum dámar væl at fiska sil, og tl kemur nógv fólk niðan í fjøllini á hvørjum ári at royna eftir sílum. Við summar av teimum størstu áunum hava teir nú bygt elverk. Skógi er heilt lítið til av, men tey seinnu árini eru menn farnir at seta trø niður í stórum. Vesturstrondin í Skotlandi er meinlík teirri norsku; skergarður er allan vegin uttanfyri. Nakað sunnarlaga er tann djúpi Clyde-fjørðurin. Í sunnara parti av Skotlandi er nógv slættlendi, og landið har er væl dyrkað. Á eystursíðuni er fyri tað mesta slættlendi, og har eru fleiri góðar skipahavnir.
Búskapur
Høvuðsgrein: Skotskur búskapur.
Skotskt whisky er størsta útflutningsvøran hjá landinum aftaná gass og olju.
