نمایش مبدأ برای مردمان ایرانی‌تبار

{{حص-خرابکاری|کوچک=بله}}
{{مشکلات متعدد|
{{لحن|تاریخ=دسامبر ۲۰۲۳}}
{{بهبود منبع|تاریخ=دسامبر ۲۰۲۳}}
}}
{{کاربردهای دیگر|ایرانی (ابهام‌زدایی)}}
{{infobox ethnic group
|image=
|image_caption= نقشه پراکندگی اقوام ایرانی
|total= ۳۱۰–۳۵۰ میلیون<ref>* ایران: {{cite web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Iran.pdf |title=Ethnic Groups and Languages of Iran |first=Library of Congress – Federal Research Division |last=Library of Congress|accessdate=2009-12-02}} (گویش‌های فارسی و کاسپی-۶۵% کردی ۸%-لری/بختیاری ۵%- بلوچی ۲%): ۸۰% از جمعیت یا تقریباً ۶۳ میلیون نفر.
* افغانستان: اطلاعات نامه جهان افغانستان: unting Pashtuns, Tajiks, Baluchs, 21 million
* تاجیک‌های آسیای میانه شامل تاجیکستان و ازبکستان ۱۰–۱۵ میلیون
* کردهای ترکیه، سوریه، لبنان و عراق بر مبنای اطلاعات نامه جهان ۲۲ میلیون برآورد شده
* آسی‌ها، تالش، تات‌ها، کردهای قفقاز و آسیای میانه: ۱–۲ میلیون بر مبنای اطلاعات نامه جهان/مردم‌شناسی.
* تاجیک‌های چین: ۵۰،۰۰۰ تا ۱۰۰،۰۰۰
* سخنوران ایرانی در بحرین، [[خلیج فارس]]، اروپای غربی و ایالات متحده آمریکا، ۳ میلیون.
* پاکستان شامل بلوچ‌ها+پشتون‌ها+آوارگان افغان بر مبنای اطلاعات نامه جهان و دیگر منابع: ۳۵ میلیون.</ref>
|popplace= [[فلات ایران]]، [[آناتولی]]، [[آسیای مرکزی]]، [[قفقاز]] و به عنوان جوامع مهاجر در [[آمریکای شمالی]]، [[اروپای غربی]] و [[استرالیا]].
|languages=
{{•}} [[زبان‌های ایرانی]]، شاخه‌ای از [[زبان‌های هندواروپایی]]{{سخ}}{{•}} بیشتر آنها به [[زبان فارسی]] به عنوان زبان مادری یا دوم مسلط هستند.{{سخ}}{{•}} همچنین [[مردم آذری]] به زبان [[ترکی آذری]] و [[اعراب پارسی]] به [[زبان عربی]] سخن می‌گویند.
|religions=
{{•}} اکثریت: [[اسلام]] ([[شیعه]] و [[سنی]]){{سخ}}{{•}} سایر: [[مسیحیت]] ([[کلیسای ارتدکس شرقی|ارتدکس شرقی]]<ref>آسی‌های قفقاز مسیحیان ارتدکس هستند.</ref>)، [[مزدیسنا]]، [[یهودیت]]، [[بهائیت]]، [[یارسان]]، [[خداناباوری]] و[[ندانم‌گرایی]]
|related= دیگر [[مردمان هندوایرانی]]
}}
{{ایران‌شناسی}}

'''مردمان ایرانی یا مردمان ایرانی‌تبار'''<ref name="peoples survey">{{یادکرد وب |نویسنده= R.N Frye |عنوان= IRAN v. PEOPLES OF IRAN (1) A General Survey |ناشر= Encyclopædia Iranica, XIII |تاریخ= ۲۰۱۲-۱۲-۳۰ |نشانی= https://www.iranicaonline.org/articles/iran-v1-peoples-survey}}</ref> (به [[زبان انگلیسی|انگلیسی]]: Iranian peoples)<ref>{{cite encyclopedia |encyclopedia=The Encyclopedia Americana |title=Iran |volume=15 |page=306 |year=1954}}</ref><ref>{{cite book |first=Mehrdad R. |last=Izady |title=The Kurds: A Concise Handbook |url=https://books.google.com/books?id=I9mr6OgLjBoC |year=1992 |publisher=Taylor & Francis |isbn=978-0-8448-1727-9}}</ref> مردمانی هستند که به یکی از [[زبان‌های ایرانی]] صحبت کرده<ref>J. Harmatta in "History of Civilizations of Central Asia", Chapter 14, ''The Emergence of Indo-Iranians: The Indo-Iranian Languages'', ed. by A. H. Dani & V.N. Masson, 1999, p. 357</ref> و دارای اشتراکات فرهنگی و تباری هستند.<ref name="peoples survey"/> این مردم در سراسر [[فلات ایران]]، از [[هندوکش]] تا [[آناتولی]] و از [[آسیای میانه]] تا [[خلیج فارس]]، منطقه‌ای که [[ایران بزرگ]] یا ایران‌زمین نامیده می‌شود،<ref>Frye, Richard Nelson, Greater Iran, {{ISBN|1-56859-177-2|en}} p.xi: "... Iran means all lands and peoples where Iranian languages were and are spoken, and where in the past, multi-faceted Iranian cultures existed...."</ref> پراکنده شده‌اند.

باور بر این است که ایرانیان برای اولین بار در اواسط هزاره دوم پیش از میلاد به عنوان گروهی مشخص و شاخه‌ای جداگانه از [[مردمان هندوایرانی]] در آسیای میانه ظهور کرده‌اند.<ref name="Beckwith58">{{harvnb|Beckwith|2009|pp=58–77}}</ref><ref name="Mallory308">{{harvnb|Mallory|1997|pp=308–311}}</ref> در اوج گسترش قلمرو خود در اواسط هزاره اول پیش از میلاد، ایرانیان را می‌شد در سراسر [[استپ اوراسیا]] از بالکان تا غرب چین و در [[فلات ایران]] پیدا کرد.<ref name="Harmatta348">{{harvnb|Harmatta|1992|p=348}}: "From the first millennium b.c. , we have abundant historical, archaeological and linguistic sources for the location of the territory inhabited by the Iranian peoples. In this period the territory of the northern Iranians, they being equestrian nomads, extended over the whole zone of the steppes and the wooded steppes and even the semi-deserts from the Great Hungarian Plain to the Ordos in northern China."</ref><ref>{{یادکرد وب |عنوان= Iranian Languages |ناشر= Encyclopædia Britannica |نشانی= https://www.britannica.com/topic/Iranian-languages}}</ref>

اقوام ایرانی نقش بسیار مهمی را در تاریخ بازی کرده‌اند. [[پادشاهی ماد|مادها]] یکی از نخستین کشورها و امپراتوری‌های چند قومیتی را تشکیل دادند و قبایل کوچ‌رو [[سکاها]]-[[سرمتی]] بر زمین‌های گسترده‌ای از [[روسیه]] و [[بالکان]] حکم فرما بوده‌اند<ref>http://en.wikipedia.org/wiki/Scythia</ref><ref>http://en.wikipedia.org/wiki/Sarmatians</ref> آیین‌های گوناگونی از مردمان ایرانی‌تبار مانند [[مزدیسنا]] و [[آیین مانوی]] تأثیرهای بسیار مهم فلسفی را بر مفاهیم [[یهودیت]] و [[مسیحیت]] داشته‌اند.<ref>Runciman, Steven (1982). The Medieval Manichee: A Study of the Christian Dualist Heresy. Cambridge University Press. {{ISBN|0-521-28926-2|en}}.</ref> و احتمالاً یک قبیله زنان جنگاور [[سرمتی]] الهام بخش اسطوره یونانی [[آمازون‌ها (اسطوره‌شناسی یونان)|آمازون‌ها]] بوده‌اند.<ref>http://en.wikipedia.org/wiki/Amazons</ref>

اقوام ایرانی باستان نیای مردمان بسیاری مانند: [[فارسی‌زبانان]] ([[پارس]]‌ها، [[مردم سیستانی|سیستانی‌ها]]، [[تاجیک‌ها]]، [[مردمان هزاره|هزاره‌ها]]، [[تات‌های ایران|تات‌ها]] و…)، [[مردم لر|لرها]] ([[مردم بختیاری|بختیاری]]ها و…)، [[مردم آذری]]، [[مردم مازندرانی|مازندرانی‌ها]] ([[مردم کتول|کتول‌ها]] و [[الیکایی (ایل)|الیکایی‌ها]])،<ref name="Iran, Harvey Henry Smith page 89">''Area handbook for Iran'', Harvey Henry Smith, American University (Washington, D.C.), Foreign Area Studies, page 89</ref><ref name="Grolier Incorporated page 294">Academic American Encyclopedia By Grolier Incorporated, page 294</ref><ref name="The World Book Encyclopedia 2000, page 401">''The World Book Encyclopedia'', World Book, Inc, 2000, page 401</ref> [[مردم سمنانی|کومشی‌ها]] (سمنانی‌ها، سرخه‌ای‌ها و…)،<ref>http://www.semnanonline.ir/post/1597{{پیوند مرده|date=مارس 2021 |bot=InternetArchiveBot}}</ref> [[مردم تالش|تالش‌ها]]، [[مردم گیلک|گیلک‌ها]]، [[مردم کرد|کردها]]، [[مردم بلوچ|بلوچ‌ها]]، [[پشتون‌ها]] و… هستند. مردمان بومی ایرانی با قدمت ۱۰٬۰۰۰ سال یکی از کهن‌ترین اقوام جهان هستند.<ref>[http://kids.nationalgeographic.com/content/kids/en_US/explore/countries/iran/ Iran is one of the oldest nations in the world, with a history dating back tens of thousands of years.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141006135606/http://kids.nationalgeographic.com/content/kids/en_US/explore/countries/iran/ |date=۶ اکتبر ۲۰۱۴}} kids.nationalgeographic.com</ref><ref>{{یادکرد وب| نشانی = https://www.parsine.com/fa/news/250116/زندگي-مردم-سرزمين-ايران-در-ده-هزار-سال-پيش|عنوان = «'''''زندگی مردم سرزمین ایران در ده هزار سال پیش'''''»| ناشر = سایت پایگاه خبری و تحلیلی پارسینه}}</ref><ref>{{یادکرد وب| نشانی = https://www.firstlife.de/iran-early-cultures-between-water-and-desert-amal/|عنوان = «'''''Iran: Early Cultures between Water and Desert ایران فرهنگ و تمدن‌های نخستین میان آب و بیابان'''''»| ناشر = سایت پایگاه www.firstlife.de}}</ref>

== معنی نام ==
واژه ایرانی مشتق شده از ایران است که خود واژه ایران به معنی سرزمین [[آریایی]]‌ها است.<ref>[http://www.farsinet.com/farsi/ Farsi, the most widely spoken Persian Language, a Farsi Dictionary, Farsi English Dictionary, The spoken language in Iran, History of Farsi Language, Learn Farsi, Farsi Transl...<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.1911encyclopedia.org/Iran |title=Iran - LoveToKnow 1911<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات --> |accessdate=۱۵ ژوئیه ۲۰۰۸ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080617000653/http://www.1911encyclopedia.org/Iran |archivedate=۱۷ ژوئن ۲۰۰۸ |dead-url=yes}}</ref> خود واژه آریا در [[زبان نیاهندوایرانی]] به معانی بسیاری مانند: اصیل و شریف معنی شده است.

وب‌سایت پژوهشی پیپل گروپس برای اشاره به این گروه از اقوام از اصطلاح مردمان «پارسی-مادی» (Persian-Median) نیز استفاده کرده است.<ref name="پیپیل گروپس ۱">[https://www.peoplegroups.org/Explore/AffinityBlocDetails.aspx?rop1=A005#topmenu پیپل گروپس: ''وابستگی بلوکی: پارسی-مادی'' (به انگلیسی)؛] بازدید در ۵ آذر ۱۴۰۱.</ref>

== جمعیت بر پایه اقوام ==
{| class="wikitable sortable mw-collapsible"
|-
! مردم
! سرزمین
! جمعیت
|-
| [[فارسی‌زبان|پارسیان]]
:*[[فارس‌ها]]
:*[[تاجیک]]‌ها
:*[[مردم اچمی|اچمی]]‌ها
:*[[سیستانی]]‌ها
:*[[باصری]]‌ها
:*[[پارسیوان]]
:*[[تات‌های قفقاز]]
| [[ایران]]، [[افغانستان]]، [[تاجیکستان]]، [[ازبکستان]]، [[پاکستان]]، [[قفقاز]]، [[ایرانیان بحرین]]، [[ایرانیان عراق]]، [[ایرانیان کویت]]، [[ایرانیان امارات]]، [[ایرانیان کندا]]، [[ایرانیان بریتانیا]]، [[ایرانیان آمریکا]]
| ۷۲ تا ۸۵ میلیون
|-
|[[مردم اچمی|اچمی]]‌ها
|[[گرمسیر (فارس)|ایراهستان]] (لارستان ساسانی) مانند لار، لامرد، مهر، گله دار، گراش، کازرون، خنج، جهرم، اشکنان، برازجان، تنگستان، کنگان، دیلم، بندر لنگه، جناح، میناو (میناب)، بندر عباس، بستک، فالامرزی، کوهیج، بیرم، و غیره. در جنوب خلیج فارس ([[ایرانیان بحرین|بحرین]]، [[ایرانیان کویت|کویت]]، [[ایرانیان امارات|امارات]])، و برخی به [[کانادا]] و [[ایرانیان بریتانیا|بریتانیا]] مهاجرت کردند.
|نامشخص است
|-
| [[مردم آذری|آذری‌ها]]
:* [[آذری‌های ایرانی]]
:* [[گویش شاهسونی|شاهسون‌ها]]
:* [[گویش افشاری|افشاری‌ها]]
|[[ایران]]، [[جمهوری آذربایجان|آذربایجان]]، [[آذری‌های ترکیه|ترکیه]]، [[آذری‌های روسیه|روسیه]]، [[آذری‌های گرجستان|گرجستان]] و…
|۲۵ تا ۳۰ میلیون<ref>{{یادکرد وب|کد زبان=en|وبگاه=www.cia.gov|نشانی=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html|عنوان=The World Factbook — Central Intelligence Agency|بازبینی=2018-07-27|archive-date=۳ فوریه ۲۰۱۲|archive-url=https://web.archive.org/web/20120203093100/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html|url-status=dead}}</ref><ref>{{یادکرد وب|کد زبان=en|وبگاه=www.cia.gov|نشانی=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/aj.html|عنوان=The World Factbook — Central Intelligence Agency|بازبینی=2018-07-27|archive-date=۹ ژوئیه ۲۰۱۶|archive-url=https://web.archive.org/web/20160709035525/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/aj.html|url-status=dead}}</ref>
|-
| [[پشتون‌ها]]
:* [[درانی‌ها]]
:* [[غل‌زایی]]‌ها
| [[افغانستان]] و [[پاکستان]]
| ۳۵ تا ۵۰ میلیون
|-
| [[کردها]]
| [[ترکیه]]، [[ایران]]، [[عراق]]، [[ارمنستان]]، [[اسرائیل]]، [[گرجستان]]، [[آذربایجان]] و [[سوریه]]
| <div style="display: none;">۳۰</div> ۴۵ تا ۵۰ میلیون
|-
| [[بلوچ‌ها]]
| [[ایران]]، [[افغانستان]]، [[پاکستان]]، [[کنیا]]، [[هند]]، [[ترکمنستان]] و [[حوضه خلیج فارس]]
| <div style="display: none;">۱۵</div> ۱۵ میلیون
|-
| [[مردم تبری|مازندرانی‌ها]]<ref name="Iran, Harvey Henry Smith page 89"/><ref name="Grolier Incorporated page 294"/><ref name="The World Book Encyclopedia 2000, page 401"/>
:* [[مردم کتول|کتول‌ها]]
:* [[الیکایی (ایل)|الیکایی‌ها]]
| [[ایران]]
| <div style="display: none;">۰۷</div> ۵ تا ۶ میلیون
|-
| [[مردم گیلک|گیلک‌ها]]<ref name="Middle East Patterns">Middle East Patterns: Places, Peoples, and Politics
By Colbert C. Held, John Cummings, Mildred McDonald Held,2005, page 119.</ref>
| [[ایران]]
| <div style="display: none;">۰۷</div>۳ تا ۴ میلیون
|-
| [[لرها]]
:* [[بختیاری‌ها]]
:* [[لری جنوبی|جنوبی‌ها]]
:* [[لری شمالی|شمالی‌ها]]
| [[ایران]]، [[عراق]]، [[کویت]]، [[ایرانیان بحرین|بحرین]]
|۷ میلیون
|-
| [[تات‌های ایران|تات‌ها]] و [[تالش‌ها]]
| [[ایران]] و [[جمهوری آذربایجان|آذربایجان]]
| ۱٫۵ میلیون
|-
| [[آسی‌ها]]
:* [[مردم یاسی]]
| [[اوستیای شمالی-آلانیا]] ([[روسیه]])، [[اوستیای جنوبی]] ([[گرجستان]])، [[مجارستان]]
| ۰٫۷۲ میلیون
|-
| [[پامیری‌ها]]
:* [[تاجیک‌های چین]]
:* [[مردمان وخی]]
:* [[زبان شغنانی|شغنانی‌ها]]
:* [[زبان سریکالی|سریکالی‌ها]]
| [[تاجیکستان]]، [[افغانستان]] و [[چین]]
| ۰٫۳۵ میلیون
|-
| [[پارسیان هند]] و [[ایرانی (هند)|ایرانیان هند]]
| [[هند]]
| <div style="display: none;">۰۰۱</div> ۰٫۱ میلیون
|-
| [[یغنابی‌ها]]
| پیرامون [[رودخانه زرافشان]] ([[تاجیکستان]])
| ۰٫۰۲۵ میلیون
|-
| [[کمزاری‌ها]]
| عمان ([[استان مسندم]])
|۰٫۰۲۱ میلیون
|}

== جمعیت بر پایه کشور ==
{{نوشتار وابسته|جمعیت‌شناسی ایران|جمعیت‌شناسی افغانستان|جمعیت‌شناسی تاجیکستان|جمعیت‌شناسی پاکستان}}
[[پرونده:Ethnic Map of Iran.png|چپ|بندانگشتی|150پیکسل|نقشه قومیت‌های ایران (۲۰۲۱)]]
[[پرونده:Ethnic map of Afghanistan.jpg|چپ|بندانگشتی|150پیکسل|نقشه قومیت‌های افغانستان (۱۹۸۵)]]
[[پرونده:Pakistan ethnic map.svg|چپ|بندانگشتی|150پیکسل|نقشه قومیت‌های پاکستان (۱۹۹۸)]]

جمعیت به میلیون نفر می‌باشد و آمار تا پایان سال ۲۰۱۹ میلادی برای کشورهای زیر لحاظ شده است:
{|class="wikitable sortable" style="text-align:center"
|-
!ردیف !! نام کشور !! جمعیت ایرانی‌تبارها !! اقوام مرتبط !! درصد ایرانی‌تبار
|- style="background:#9acdff;"

|-
!۱
|align="right" | {{پرچم-کشور|Iran}} || ۷۹ || تمام [[مردم ایران]] به جز [[ترکمن‌های ایران|ترکمن‌ها]]، [[عرب‌های ایرانی|اعراب]] و سایر اقلیت‌ها || ۹۵ درصد
|-
!۲
|align="right" | {{پرچم-کشور|Pakistan}} || ۴۲ || [[پشتون‌ها]]، [[بلوچ‌ها]] و [[تاجیک‌ها|تاجیک‌های پاکستان]] || ۲۰ درصد
|-
!۳
|align="right" | {{پرچم-کشور|Afghanistan}} || ۲۶ || تمام [[افغان‌ها|مردم افغانستان]] به جز [[مردمان هزاره|هزاره‌ها]]، [[ازبک‌ها]]، [[ترکمن‌های افغانستان|ترکمن‌ها]] و سایر اقلیت‌ها || ۷۹ درصد
|-
!۴
|align="right" | {{پرچم-کشور|Turkey}} || ۲۵ || [[کردهای ترکیه]] و [[زازاها|زازاهای ترکیه]] || ۳۰ درصد
|-
!۵
|align="right" | {{پرچم-کشور|Uzbekistan}} || ۱۰ || [[تاجیک ها|تاجیک‌های ازبکستان]] || ۲۵ درصد
|-
!۶
|align="right" | {{پرچم-کشور|Azerbaijan}} || ۹ || تمام [[جمعیت‌شناسی جمهوری آذربایجان|مردم جمهوری آذربایجان]] به جز [[اقوام قفقازی]] و [[روس‌ها]] || ۹۵ درصد
|-
!۷
|align="right" | {{پرچم-کشور|Tajikistan}} || ۸ || تمام [[مردم تاجیکستان]] به جز [[ازبک‌ها]]، [[قرقیزها]] و سایر اقلیت‌ها || ۸۵ درصد
|-
!۸
|align="right" | {{پرچم-کشور|Iraq}} || ۶ || [[کردهای عراق]] و [[لرهای عراق]] || ۱۵ درصد
|-
!۹
|align="right" | {{پرچم-کشور|Syria}} || ۳ || [[کردهای سوریه]] || ۱۵ درصد
|-
!۱۰
|align="right" | {{پرچم-کشور|Russia}} || ۱٫۵ || [[مردم آسی]]، [[مردم آذری]]، [[تاجیک‌ها]]، [[تات‌های قفقاز|تات‌ها]] و [[تالش‌ها]]|| ۱ درصد
|-
!۱۱
|align="right" | {{پرچم-کشور|Georgia}} || ۰٫۳ || [[مردم آذری]] و [[مردم آسی]] || ۱۰ درصد
|-
!۱۲
|align="right" | {{پرچم-کشور|Bahrain}} || ۰٫۱ || [[ایرانیان بحرین]] ([[مردم لر|لرها]] و [[مردم اچمی]]) || ۵ درصد
|-
!۱۳
|align="right" |{{پرچم-کشور|China}} || ۰٫۰۵ || [[تاجیک‌های چین]] و [[مردم پامیری]] || ناچیز
|-
!۱۴
|align="right" |{{پرچم-کشور|Kyrgyzstan}} || ۰٫۰۵ || [[تاجیک ها|تاجیک‌های قرقیزستان]] || ۱ درصد
|-
!۱۵
|align="right" | {{پرچم-کشور|Oman}} ||۱٫۷ || [[مردم بلوچ]] || ۳۳٫۳ درصد
|-
!۱۶
|align="right" | [[جوامع دور از وطن]] || ۱۵ || [[ایرانیان مقیم خارج|ایرانی‌ها]]، [[افغان‌های مقیم خارج|افغان‌ها]]، [[مردم کرد|کردها]]، [[مردم بلوچ|بلوچ‌ها]] و سایر [[جوامع دور از وطن]]
|| -
|- style="background:#9acdff;"
!کل
|align="right" | مردمان ایرانی || ۲۲۵ || [[مردمان هندوآریایی]] و [[مردمان هندوایرانی]] || -
|}

== تاریخچه ==
{{نوشتار وابسته|فرهنگ آندرونوو
|تاریخ ایران|فهرست کشورها و سلسله‌های ایرانی}}
[[پرونده: Achaemenid Empire 500 BCE.jpg|بندانگشتی|چپ|شاهنشاهی هخامنشی در بزرگ‌ترین گسترهٔ خود در عهد [[داریوش بزرگ]]]]
[[پرونده:Safavid Iran.png|بندانگشتی|چپ|شاهنشاهی صفوی در بزرگ‌ترین گسترهٔ خود در عهد [[شاه عباس]]]]
از اواخر هزاره دوم پیش از میلاد تا اوایل هزاره اول پیش از میلاد، ایرانیان از مناطق مرکزی [[استپ اوراسیا]] به نقاط دیگر گسترش یافتند. مردمان ایرانی مانند [[قوم ماد|مادها]]، [[پارس‌ها]]، [[پارت]]‌ها و [[باختر (بلخ)|باختری‌ها]] در فلات ایران ساکن شدند. [[سکاها|قبایل سکایی]] به همراه [[کیمری‌ها]]، [[سرمتی‌ها]] و [[آلان‌ها]] در [[سبزدشت پونتی‌خزری|استپ پونتی‌کاسپی]]، [[دشت بزرگ مجارستان]]، غرب [[سیبری]]، و شمال [[بالکان]] ساکن شدند. سایر قبایل سکایی، مانند [[سکا]] نیز، از سمت شرق تا [[حوضه تاریم]] گسترش یافتند.<ref>{{یادکرد کتاب|پیوند=https://books.google.com/books?id=OIPf6Xt2pqQC&q=Scythian+Volga&pg=PA14|عنوان=The Volga River|نویسنده=Tim McNeese|access-date=11 July 2018|صفحه=14|شابک=9780791082478|تاریخ=November 2004|ناشر=Infobase}}</ref><ref>Carl Waldman, Catherine Mason. [https://books.google.com/books?id=kfv6HKXErqAC&dq=iranian+peoples+settled+in+eastern+europe&pg=PA692 "Encyclopedia of European Peoples"] Infobase Publishing, 2006. {{ISBN|1438129181}} p 692</ref><ref>Prudence Jones. Nigel Pennick. [https://books.google.com/books?id=4QZUAQAAQBAJ&dq=scythians+settled+eastern+europe+ukraine+balkans&pg=PA184 "A History of Pagan Europe"] Routledge, 11 okt. 2. {{ISBN|1136141804}} p 10</ref><ref>Ion Grumeza
[https://books.google.com/books?id=1kOMSQnGm_cC&dq=scythians+eastern+europe&pg=PA19 "Dacia: Land of Transylvania, Cornerstone of Ancient Eastern Europe"] University Press of America, 16 May 2009. {{ISBN|076184466X}} pp 19–21</ref>

در هزاره یکم پس از میلاد، جمعیت ایرانیان ساکن در استپ‌های اوراسیا،<ref>{{یادکرد وب|پیوند=https://www.researchgate.net/publication/314840382|عنوان=A Persian view of Steppe Iranians|وبگاه=ResearchGate|زبان=en|تاریخ=10 August 2019}}</ref> به علت گسترش قوم‌های اسلاو، ژرمن، ترک و مغول به‌طور قابل توجهی کاهش یافت. بسیاری از آنها در معرض اسلاوی شدن<ref>{{یادکرد کتاب|quote="(...) In their Ukrainian and Polish homeland the Slavs were intermixed and at times overlain by Germanic speakers (the Goths) and by Iranian speakers (Scythians, Sarmatians, Alans) in a shifting array of tribal and national configurations."|عنوان=Encyclopedia of Indo-European Culture|first1=Douglas Q.|last1=Adams|ناشر=Taylor & Francis|سال=1997|page=523}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|editor1-last=Atkinson|editor1-first=Dorothy|editor2-last=Dallin|editor2-first=Alexander|editor3-last=Lapidus|editor3-first=Gail Warshofsky|عنوان=Women in Russia|date=1977|ناشر=Stanford University Press|شابک=978-0-8047-0910-1|page=3|quote=(...) Ancient accounts link the Amazons with the Scythians and the Sarmatians, who successively dominated the south of Russia for a millennium extending back to the seventh century B.C. The descendants of these peoples were absorbed by the Slavs who came to be known as Russians.}}</ref><ref name="Slovene Studies">{{یادکرد کتاب|quote="(...) For example, the ancient Scythians, Sarmatians (amongst others) and many other attested but now extinct peoples were assimilated in the course of history by Proto-Slavs."|عنوان=Slovene Studies|ناشر=Society for Slovene Studies|volume=9-11|سال=1987|page=36}}</ref> و [[ترک‌سازی|ترکی شدن]]<ref>{{یادکرد کتاب|پیوند=https://books.google.com/books?id=-eMcn6Ik1v0C|عنوان=The New Central Asia: Geopolitics and the Birth of Nations|نام=Olivier|نام خانوادگی=Roy|سال=2007|ناشر=I.B. Tauris|شابک=978-1-84511-552-4|page=6}}</ref> قرار گرفتند. در نتیجه این روند، جمعیت ایرانیان بیشتر در فلات ایران متمرکز شد.

=== حکومت‌های تاریخی مرتبط با مردمان ایرانی ===
{{div col|cols=۲}}
* [[ایلامیان]]
* [[پادشاهی ماد]] (۶۷۸–۵۴۹ پ. م)
* [[شاهنشاهی هخامنشی]] (۵۵۰–۳۳۰ پ. م)
* [[پادشاهی کاپادوکیه]] (۳۳۱ پ. م – ۱۷ م)
* [[پادشاهی پونتوس]] (۲۸۱ پ. م – ۶۲ م)
* [[شاهنشاهی اشکانی]] (۲۴۷ پ. م – ۲۲۴ م)
* [[شاهنشاهی ساسانی]] (۲۲۴–۶۵۱ م)
* [[پادشاهی میشان]] (۱۴۱ پ. م – ۲۲۲ م)
* [[پادشاهی سورن]] (۱۹–۲۲۶ م)
* [[شاهنشاهی کوشان]] (۳۰–۳۷۵ م)
* [[پادشاهی ختن]] (۵۶–۱۰۰۶ م)
* [[رستمیان]] (۷۷۷–۹۰۹ م)
* [[طاهریان]] (۸۲۱–۸۷۳ م)
* [[سامانیان]] (۸۱۹–۹۹۹ م)
* [[صفاریان]] (۸۶۱–۱۰۰۳ م)
* [[غوریان]] (۸۷۹–۱۲۱۵ م)
* [[سلاریان]] (۹۱۹–۱۰۶۲ م)
* [[زیاریان]] (۹۳۰–۱۰۹۰ م)
* [[آل بویه]] (۹۳۴–۱۰۶۲ م)
* [[ایوبیان]] (۱۱۷۱–۱۳۴۱ م)
* [[الیاس‌شاهیان]] (۱۳۴۲–۱۴۱۴ م)
* [[بهمن شاهیان]] (۱۳۴۷–۱۵۲۷ م)
* [[دودمان صفویان|صفویان]] (۱۵۰۱–۱۷۳۶ م)
* [[افشاریان]] (۱۷۳۶–۱۷۵۴ م)
* [[زندیان]] (۱۷۵۱–۱۷۹۴ م)
* [[دودمان پهلوی]] (۱۹۲۵–۱۹۷۹ م)
{{div col end}}

== دین ==
{{نوشتار وابسته|دین‌های ایرانی|دین‌های هندی}}
* [[اسلام]] دین اکثریت<ref>{{یادکرد وب |نشانی=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html |عنوان=CIA's The World FactBook |بازبینی=۲۲ ژانویه ۲۰۱۹ |archive-date=۳ فوریه ۲۰۱۲ |archive-url=https://web.archive.org/web/20120203093100/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html |url-status=dead}}</ref>
* [[مهرپرستی]] دین بسیار قدیمی و منقرض شده
* [[دین زرتشت]] دین غالب ایران در [[تاریخ ایران باستان|دوران باستان]]
* [[ایزدی]] دین قدیمی و باستانی در میان اقلیتی از کردها
* [[یارسان|یارسان (اهل حق، کاکه‌ای)]] رایج در میان [[مردمان کرد|کردها]]، [[مردم لک|لک‌ها]]، آذری‌ها و جمعیت کمی از فارس‌ها
* [[بهائیت]]
* [[مسیحیت]] ([[کلیسای مشرق]]) دین اقلیت ولی با سابقهٔ تاریخی در ایران
* [[یهودیت]]
* [[بوداییت|بودایی]] دین رایج بین ایرانیان شرقی در دوران پیش از اسلام
* [[آئین مانوی|مانوی]]
* [[آیین مزدک|مزدکیه]]
* [[زروانی]] فرقهٔ بدعت‌گذار زرتشتی که از زرتشتیان جدا شدند<ref>دین‌های ایران باستان، هنریک ساموئل نیبرگ، ص ۳۸۸</ref>
* [[خداناباوری]] و [[ندانم‌گرایی]]

== زبان‌ها ==
{{نوشتار وابسته|زبان‌های ایرانی|زبان‌های ایرانی باستان|زبان‌های ایرانی میانه|زبان‌های ایرانی نو}}

[[پرونده:Map_of_Attested_and_Hypothetical_Old_Indo-Iranian_Dialects_Without_Key.png|بندانگشتی|توزیع پیشین گویش‌های فرضی و گواهی شده هندوایرانی:
{{legend|#B1CC43|ایرانی}}
{{legend|#CE932D|هندوآریایی}}
{{legend|#4C9E7A|تایید نشده/پارا هندوایرانی}}
{{legend|#E0D745|نورستانی}}
زبان آناتولی: میتانی]]

=== زبان‌های کهن ایرانی ===
در میان زبان‌های کهن ایرانی، تنها دو زبان [[اوستایی]] و [[زبان آذری|آذری]] از روی متون نوشته شده، شناخته شده‌اند. قدیم‌ترین بخش این نوشته‌ها مربوط به قرن ششم پیش از میلاد است. [[زبان اوستایی]] در شمال [[شرق ایران]] و آذری در شمال غرب ایران استفاده می‌شد.<ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.britannica.com/EBchecked/topic/293577/Iranian-languages#tab=active~checked,items~checked&title=Iranian%20languages%20--%20Britannica%20Online%20Encyclopedia|عنوان = «'''''زبان‌های ایرانی'''''»| ناشر = دانشنامهٔ بریتانیکا (انگلیسی)}}</ref> بیشترین، [[زبان‌های ایرانی]] کنونی از این دو زبان سرچشمه گرفته‌اند.

=== زبان‌های میانه ایرانی ===
زبان‌های میانه ایرانی، به‌طور کلی به دو دستهٔ شرقی و غربی تقسیم می‌شوند:

:۱- '''شرقی:''' [[زبان باختری|باختری]] (بلخی)، [[تخاری]]، [[سغدی]]، [[ختنی]] و [[خوارزمی]]

:۲- '''غربی:''' [[پهلوی اشکانی]] و [[پهلوی ساسانی]] ([[پارسی میانه]])<ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.ariarman.com/Iranian_Languages.htm| عنوان = «'''''زبان‌های ایرانی کهن و میانه'''''»| ناشر = سایت پایگاه تاریخ و فرهنگ ایران| بازبینی = ۱۵ ژوئیه ۲۰۰۸| archive-date = ۱۳ اکتبر ۲۰۰۸| archive-url = https://web.archive.org/web/20081013044253/http://www.ariarman.com/Iranian_Languages.htm| url-status = dead}}</ref>

=== زبان‌های نو ایرانی ===
زبان‌های ایرانی نو در [[ایران]] و [[افغانستان]] متمرکزند. نمایندگانی از این زبان‌ها را در [[تاجیکستان]]، [[عراق]]، [[سوریه]]، [[ترکیه]]، [[ازبکستان]]، ترکستان [[چین]] و شبه‌قاره [[هند]] هم می‌توان یافت.<ref>اشمیت، رودیگر: راهنمای زبان‌های ایرانی (جلد دوم)، تهران: انتشارات ققنوس، ص ۴۰۹</ref>

با آن که امروزه [[فارسی]]، زبان مشترک و رسمی سه کشور [[ایران]]، [[افغانستان]] و [[تاجیکستان]] است، سایر زبان‌های نو ایرانی، نیز به دو دستهٔ شرقی و غربی تقسیم می‌شوند:

:۱- '''شرقی:''' [[پشتو]]، [[آسی]]، [[زبان‌های پامیری]]، [[پراچی]] و …

:۲- '''غربی:''' [[زبان فارسی|فارسی]]، [[زبان لری|لری]]، [[زبان ترکی آذربایجانی|آذربایجانی]]، [[زبان لکی|لکی]]، [[کردی]]، [[زبان مازندرانی|تبری]]، [[زبان تاتی ایران|تاتی]]، [[زبان بلوچی|بلوچی]]، [[گیلکی]]، [[تالشی]]، [[زبان اچمی|اَچُمی]] و …

== گروه‌های قومی ایرانی‌تبار و مرتبط با مردمان ایرانی ==
{{نوشتار وابسته|آریایی|آریایی‌های بومی|مردمان هندوایرانی|مردمان هندوآریایی}}

{{آغاز درخت}}
{{درخت|||||||||||pro|||pro='''[[هندواروپایی]]'''<div class="references-small">}}
{{درخت|||||||||,|-|-|^|-|-|.|||||}}
{{درخت||||||||CA2||||SME||||||||CA2='''[[مردمان هندوایرانی|هندوایرانی]]''' (آریایی)|SME=[[اروپایی]] <div class="references-small">}}
{{درخت|||||||,|-|^|v|-|-|-|-|.|||||||||}}
{{درخت||||||CA2||SME|||NOR||CA2='''[[مردمان ایرانی‌تبار|ایرانی]]''' (ایرانیک) |SME=[[مردمان هندوآریایی|هندو]] (اندیک)|NOR=[[نورستانی‌ها|نورستانی]]}}
{{درخت|||||||!|||||||||||||||||}}
{{درخت||,|-|-|-|-|^|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|.}}
{{درخت||EAS|||||||||||||||||||WES|WES=شاخهٔ غربی|EAS=شاخهٔ شرقی}}
{{درخت|,|^|-|-|v|-|-|v|-|-|.|||||,|-|-|v|-|-|v|-|-|^|.}}
{{درخت|SCY|KHW|SAG|TAK|||MED|PARS|PAR|DARD||SCY=[[سکاها]]|KHW=[[خوارزمشاهیان|خوارزمیان]]|SAG=[[سغد|سغدیان]]|TAK=[[تخارها|تخاریان]]|MED=[[قوم ماد|مادها]]|PARS=[[پارس]]‌ها|PAR=[[پارت]]‌ها|DARD=[[مردم داردی|داردها]]}}
{{پایان درخت}}

==== مردمان ایرانی باستان ====
{{div col|cols=۴}}
* [[سکاها]]
* [[پارتی‌ها]]
* [[سرمتی‌ها]]
* [[رکسلان‌ها]]
* [[سیراک‌ها]]
* [[یازیگ‌ها]]
* [[آلان‌ها]]
* [[سغدی‌ها]]
* [[هون‌های ایرانی]]
* [[هون‌های سفید]]
* [[کیمری‌ها]]
* [[کیدارها]]
* [[خیون‌ها]]
* [[داهان‌ها]]
* [[باختری‌ها]]
* [[ماساگت‌ها]]
* [[کادوسی‌ها]]
* [[مردم پهلوا]]
* [[مردم کمبوجه]]
* [[پارس#قبایل و اقوام|پارس‌ها]]
* [[قوم ماد|مادها]]
{{div col end}}

==== مردمان ایرانی امروزی ====
{{div col|cols=۴}}* [[فارسی زبانان]]
* [[مردم کرد]]
* [[مردم زازا]]
* [[مردم لر]]
* [[مردم بختیاری]]
* [[مردم لک]]
* [[مردم آذری]]
* [[مردم گیلک]]
* [[مردم سیستانی]]
* [[مردم مازندرانی]]
* [[مردم تالشی]]
* [[تات‌های ایران]]
* [[تات‌های قفقاز]]
* [[مردم اچمی]]
* [[مردم کمزاری]]
* [[مردم بلوچ]]
* [[مردم سگاری]]
* [[شیرازی‌ها|مردم شیرازی]]
* [[مردم مادار]]
* [[مردم هوله]]
* [[مردم آسی]]
* [[مردم یاسی]]
* [[مردم پامیری]]
* [[مردم یغنابی]]
* [[پارسیان هند]]
* [[اعراب پارسی]]
* [[بحرانی‌ها]]
* [[ایرانیان بحرین]]
* [[مردم پشتون]]
* [[مردم تاجیک]]
* [[مردم وخی]]
* [[زبان سریکالی|مردم سریکالی]]
* [[مردم کالاش]]
* [[مردم نورستانی]]
* [[مردم پشه‌ای]]
* [[ایرانیان مقیم خارج]]
{{div col end}}

=== مردم یاسی ===
[[مردم یاسی]] گروهی از [[مردم ایرانی|مردمان ایرانی]] از تیره سکاها هستند که در قرن سیزدهم به دنبال حمله [[مغول]] از سرزمین‌های شرقی‌تر و [[قفقاز]] به همراه [[کومان‌ها]] راهی [[دشت بزرگ مجارستان|دشت مجارستان]] شدند. یاسی‌ها از دیرباز در [[ناحیه یاس‌برنی]] زندگی می‌کنند و تا سده پانزدهم به [[گویش یاسی]] از [[زبان آسی]] سخن می‌گفتند. امروزه این زبان فراموش شده ولی یاسی‌ها ویژگی‌های فرهنگی-نژادی خود را هنوز نگاه داشته‌اند. امروزه جمعیت یاسی‌های مجارستان در حدود ۲۰۰ هزار نفر است.<ref>{{یادکرد وب |نشانی=https://persiadigest.com/en/news/6966/jászberény-–-a-european-city-with-citizens-of-iranian-origin |عنوان=نسخه آرشیو شده |بازبینی=۳ ژانویه ۲۰۲۱ |archive-date=۲۵ سپتامبر ۲۰۲۰ |archive-url=https://web.archive.org/web/20200925195947/https://persiadigest.com/en/news/6966/j%C3%A1szber%C3%A9ny-%E2%80%93-a-european-city-with-citizens-of-iranian-origin |url-status=dead}}</ref><ref>http://www.yazd.com/features/Jaszbereny/Jaszberenyyazd.htm</ref>

=== شیرازی‌های شرق آفریقا ===
[[پرونده:Idioma suajili.png|بندانگشتی|چپ|گسترهٔ زبان سواحیلی در آفریقای شرقی]]

[[شیرازی‌ها]]ی شرق آفریقا قومی از ساکنان [[:en:Swahili coast|سواحیل]] و جزیره‌های نزدیک آن در [[اقیانوس هند]] است که اغلب در [[زنگبار]]، [[جزیره پمبا|پمبا]] و [[مجمع‌الجزایر قمر]] زندگی می‌کنند. [[شیرازی‌ها]] به دلیل کمک به گسترش اسلام در سواحیل و نقشی که در تأسیس سلطنت‌های جنوبی سواحیلی مانند [[موزامبیک]] و [[آنگوش، موزامبیک|آنگوچه]] داشتند، و به دلیل نفوذشان در توسعه زبان سواحیلی و ثروتشان مشهور هستند.<ref name=":0">Horton, Mark and Middleton, John. "The Swahili: The Social Landscape of a Mercantile Society." Wiley-Blackwell. 2001.</ref><ref>Glassman, Jonathan. "Feasts and Riot: Revelry, Rebellion, & Popular Consciousness on the Swahili Coast, 1856-1888." Heinemann. 1996.</ref><ref>Stephanie Wynne-Jones and Adria LaViolette. "The Swahili World." Routledge. 2018</ref>

بنابر بررسی ژنتیکی محققان دانشگاه فلوریدای جنوبی و هاروارد، اجداد نیمی از مردم سواحلی در ساحل شرق آفریقا، بازرگانان ایرانی هستند. بررسی‌های ژنتیکی نشان می‌دهد که تمدن مرفه اهالی سواحلی در زمان قرون وسطی تا حد بسیار زیادی از زنان آفریقایی و مردان ایرانی که برای تجارت به آن سرزمین رفته بودند، نشات گرفته است.<ref>https://www.khabaronline.ir/news/1749000/اجداد-نیمی-از-مردم-ساحل-شرق-آفریقا-ایرانی-هستند</ref>

=== مردم آذری ===
مردم آذری احتمالاً از قبایل باستان ایرانی، مانند مادها هستند.<ref>https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0041252</ref>
برای بررسی تنوع ملکولی mtDNA در جمعیت آذری‌های ایران، ۱۳۳ نمونه فرد آذری که در نقاط مختلف منطقه آذربایجان (ایران) ساکن بودند انتخاب گردیدند. خون این افراد برای تخلیص mtDNA جمع‌آوری گردید و mtDNA تخلیص شده با استفاده از روش PCR-RFLP مورد مطالعه قرار گرفت. ۱۴ هاپلوگروپ مورد شناسائی قرار گرفت که ۸۲٪ آنها از هاپلوگروپ‌های اختصاصی اروپائی بودند. هاپلوگروپ H شایع‌ترین هاپلوگروپ بود و ۷۹ هاپلوتیپ نیز مشخص شدند. در این مطالعه جمعیت آذری‌های ایران یک جمعیت نامتجانس مشاهده گردیدند که تمامی هاپلوگروپ‌های آسیائی، اروپائی و آفریقائی در آنها مشاهده گردید. مقایسه هاپلوگروپ‌های مطالعه حاضر با جمعیت‌های دیگر نشان دهنده تشابه بسیار جمعیت آذری ایران با سایر جمعیت‌های ایرانی بود.<ref>https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?id=143615</ref> ارتباط ژنتیکی قوی بین کردها و آذری‌های ایران وجود دارد، آزمایش‌های ژنتیکی صورت گرفته تفاوت معنی داری بین این جمعیت‌ها و سایر اقوام عمده ایران نشان نداد. با توجه به نتایج فعلی، به نظر می‌رسد کردهای امروزی و آذری‌های ایران متعلق به یک ریشه ژنتیکی مشترک هستند.<ref>https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1744-313X.2007.00723.x</ref>

=== مردم تات ===
[[تات‌های قفقاز]] یا تات‌های شمالی یکی از قوم‌های [[مردم ایرانی|ایرانی‌تبار]] و شاخه‌ای از [[فارسی‌زبانان]] بومی [[قفقاز]] هستند.<ref>کتاب «دستور زبان لهجه‌های تاتی جنوبی»، احسان یارشاطر، لاهه - پاریس ١٩٦٩</ref>

=== مردم آسی ===
[[آسی‌ها]] یا اوستیایی‌ها قومی ایرانی و بومی منطقه‌ای در [[رشته‌کوه قفقاز]] به نام [[اوستیا]] هستند.<ref>{{cite book |last=Bell |first=Imogen |date=2003 |title=Eastern Europe, Russia and Central Asia |url= |location=London |publisher=Taylor & Francis |page=200 |isbn=}}</ref><ref>{{cite book |last=Mirsky |first=Georgiy I. |date=1997 |title=On Ruins of Empire: Ethnicity and Nationalism in the Former Soviet Union |url= |location= |publisher= |page=28 |isbn=}}</ref><ref>{{cite book |last=Mastyugina |first=Tatiana |date= |title=An Ethnic History of Russia: Pre-revolutionary Times to the Present |url= |location= |publisher= |page=80 |isbn=}}</ref>

== گروه‌های قومی تأثیر گرفته از مردمان ایرانی‌تبار ==
{{نوشتار وابسته|فرهنگ ترکی-ایرانی|فرهنگ هندی-ایرانی|جوامع فارسی‌زبان|سرمتی‌گرایی}}

=== مردم کروات و مردم صرب ===
{{نوشتار وابسته|مردم کروات|مردم صرب}}

[[کروات‌ها]] و [[صرب‌ها]] بنا به تعداد زیادی از مطالعه‌ها ریشه ایرانی دارند. فرضیه جالب و بحث‌برانگیز که ۲۰۰ سال پیش توسط پروفسور [[یوسیپ میکوزی بلومنتال]] ([[:en:Josip Mikoczy-Blumenthal]]) مطرح شد؛ تاکنون منجر به ارایه‏ ۲۴۹ مقاله تحقیقی، علمی و چاپ آن در نشریات مختلف توسط ۱۲۰ استاد کروات و غیر کروات شده است. او در پایان‌نامه خویش در سال ۱۷۹۷، ایرانی بودن کروات‌ها را مورد بررسی قرار داد و نتیجه گرفت که کروات‌های امروزی از بخش غربی ایران باستان مهاجرت کرده‌اند. کروات در زبان اوستایی به معنی دوستانه است و بر اساس برخی شواهد و مطالعه‌های تاریخی، کروات‌ها از ۱۷۰۰ سال پیش از سرزمین مادری خود ایران به سمت [[شبه جزیره بالکان]] حرکت کردند و در صربستان و کرواسی و بوسنی امروزی ساکن شدند. علت این مهاجرت سرکوب پیروان دین مانوی در دوران ساسانی بوده است. بر مبنای اسناد قدیمی، کروات‌ها و صرب‌ها دارای اصلیت ایرانی هستند که بعدها به اسلاوها ملحق شدند. هم کروات‌ها و هم صرب‌ها به‌طور تقریبی هم‌زمان مهاجرت کردند و برای تمیز دادن خود از سایر اقوام دستمالی به دور گردن خود می‌بستند که بعدها به کراوات معروف شد. این دستمال در پرچم کرواسی هم وجود دارد. [[محمود احمدی‌نژاد]]، [[رئیس‌جمهور ایران|رئیس‌جمهور اسبق ایران]] اذعان کرده بود که این نظریه ممکن است توضیح قابل اعتمادی برای منشأ [[کروات]]‌ها که به صورت تاریخی خیلی نزدیک به [[صرب‌ها]] زندگی می‌کنند، نیز باشد. زبان‌های کرواتی و صربی هم‌اکنون بیش از ۳۰۰۰ واژه از زبان پارسی دارند که حدود ۷۰۰ تا از این واژه‌ها به‌طور فعال در زبان کنونی صربی- کرواتی به کار برده می‌شود.<ref>https://www.karnaval.ir/blog/croatian-iranian-people</ref><ref>https://vista.ir/w/a/16/zancp/کرواتها-ایرانی-هستند</ref><ref>https://www.bbc.com/persian/iran/2015/09/150904_l45_coratia_cyrus</ref><ref>https://www.mehrnews.com/news/4051385/صربستان-از-نگاه-یک-مدرس-زبان-فارسی-علت-علاقه-صرب-ها-به-ایران</ref>

=== مردم لهستان ===
{{نوشتار وابسته|مردم لهستان|سرمتی‌گرایی|سرمتی‌ها}}
[[File:Ptolemy Cosmographia 1467 - Central Russia and Sarmatia.jpg|thumb|نقشه آسیا بر پایه کتاب [[جغرافیا (بطلمیوس)|جغرافیای]] [[بطلمیوس]]. در این نقشه سلمستان آسیایی (Sarmatia Asiatica) در میانه روسیه و سلمستان اروپایی (Sarmatia Europea) در غرب آن، سرزمین‌های هم‌مرز و جداگانه‌اند و از لیتوانی تا روسیه و از رومانی تا اوکراین گسترده شده‌اند.]]

'''سرمتی‌گرایی''' مفهومی نژادی-فرهنگی است که می‌کوشد خاستگاه [[لهستان]] را به قوم ایرانی [[سرم‌ها|سرمت]]، تیره‌ای از سکاها که در تاریخ کهن ایران آنان را از تبار [[سلم (شاهنامه)|سلم]] (سرم) یکی از سه پسر [[فریدون]] دانسته‌اند، پیوند بزند. در نقشه‌ای که بر پایه داده‌های [[بطلمیوس]] یونانی در سده پانزدهم بازآفرینی شده است، بخش میانی روسیه کنونی برابر ناحیه فدرالی ولگا تا کشور لیتوانی سرمستان ([[سرم‌ها|سلمستان]]) خوانده شده و سرزمینی که زمانی [[دوک‌نشین بزرگ لیتوانی]] نام گرفت، در کتاب نامبرده، سلمستان اروپایی (sarmatia europea) نام دارد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://books.google.pl/books?id=X1iwAuAJSOcC&pg=PA256&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|عنوان=سلمستان آسیایی و سلمستان اروپایی}}</ref> برپایهٔ این نظریه هستهٔ اصلی [[مشترک‌المنافع لهستان–لیتوانی]] ایرانی‌تبار بوده‌اند. این ایده بیش از همه بر ادبیات لهستانی در سدهٔ هفدهم میلادی تأثیر نهاده است.

نخستین بار در سدهٔ پانزدهم میلادی، [[یان دووگوش]] از واژهٔ سرمتی‌گرایی در نگارش تاریخ خود استفاده کرد. او سرمی‌ها را با لهستان پیش از تاریخ مرتبط دانست.

سرمتی‌گرایی تأثیرات فراوانی بر فرهنگ، شیوهٔ زندگی و ایدئولوژی نخبگان لهستان گذاشته بود. به‌ویژه در میان نجیب‌زادگان طبقهٔ [[شلختا]]، سرمتی‌گرایی با استفاده از تیپ شرقی مانند گذاشتن سبیل، پوشیدن ژوپان (Żupan)، کنتوش (Kontusz)، سوکمانا (Sukmana) و دلیا (Delia) و آویختن [[سابر|شابلا]] پاس داشته می‌شد. سرمتی‌گرایان به آدابی چون استوار نگاه داشتن بستگی‌های خانوادگی و مهمان‌نوازی اهمیت می‌دادند. زنانشان به داشتن شجاعت و افتخار نامور بودند. [[زبان لاتینی]] به‌طور گسترده نزد ایشان به کار گرفته می‌شد. رقص‌های محبوب ایشان در بزم‌ها شامل [[پولونز]]، [[مازورکا]] و [[اوبرک|اوبِرِک]] (Oberek) بود. مردان سرمتی‌گرا به سفر زیاد می‌رفتند و نزد زنانشان نگاهداری از فرزندان و احشام و دیگر امور خانه مهم‌تر بود. همچنین دختران و پسران جدا از هم پرورش می‌یافتند. آنها به اسلاوها به چشم تحقیر می‌نگریستند، و همین عاملی شد که در آینده که پان‌اسلاویسم روسی مطرح شد با آن از در ضدیت درآمدند.

=== مردم بلغار ===
{{نوشتار وابسته|مردم بلغار}}

[[بلغارها]] قومی آمیخته از مردمان [[ترک‌تبار]] و ایرانی‌تبار ([[سکایی]]-[[سرمتی]]) بودند<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/84067/Bulgar ''Encyclopaedia Britannica Online'']</ref><ref>Rasho Rashev, ''Die Protobulgaren im 5. -7. Jahrhundert'', Orbel, Sofia, 2005. (in Bulgarian, German summary)</ref> که در مسیر مهاجرت، اقوام دیگری را نیز در خود حل کرده بودند.<ref>[http://books.google.com/books?id=ZEaSdNBL0sgC&pg=PA228&dq=bulgars+numerous&hl=en&ei=lzJATvryE4zAtAbfp9XOCQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=9&ved=0CE8Q6AEwCDgK#v=onepage&q=bulgars%20numerous&f=false The New Cambridge medieval history, Volume 4, Part 2, Cambridge University Press, 1995, p. 229.]</ref><ref>[http://www.kroraina.com/p_bulgar/p_bulg2a.htm Proto-Bulgarians - 2a<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref>

=== مردمان ترک ===
{{نوشتار وابسته|مردم ترک}}

برخی گروه‌های قومی از [[مردمان ترک]] برخی ویژگی‌های فرهنگی و قومیتی از مردمان ایرانی را در خود دارند. برای نمونه [[ترکمن‌ها]] و [[قزاق‌ها]] نشانه‌هایی از تبار ایرانی در خود دارند. یکی از مطالعات ژنتیکی بر روی [[میتوکندری دی‌ان‌ای]] قزاق‌ها که نسب مادری را نشان می‌دهد، از شیوع [[تک‌گروه]]‌های رایج در اروپای غربی (۵۵٪) و اروپای شرقی (۴۱٪) در این مردم حکایت داشته و همچنین تنوع ژنتیکی بالایی در بین این مردم مشاهده شده است. بر اساس یک تحقیق دیگر بر روی [[میتوکندری]] دی‌ان‌ای بیش از ۶۴ درصد قزاق‌های به تک‌گروه شایع در آسیا و ۳۵ درصد به تک‌گروه شایع در اروپای غربی تعلق دارند. نسب U7 که در ایران و مدیترانه شرقی معمول است و نسب‌های آسیای شرقی هم در تعداد قابل توجهی از قزاق‌ها دیده شده است. تحقیق بر روی [[کروموزوم ایگرگ]] که نسب پدری مردان را نشان می‌دهد هم شیوع تک‌گروه را نشان داده که در میان [[مغول‌ها]] هم شیوع دارند. این تنوع نشان می‌دهد که گروه‌های قومی مختلف از جمله قبایل مغولی، مردمان ترک‌زبان سیبری و آلتایی، اقوام [[هندوایرانی]] خاورمیانه و [[اسلاوها|اسلاوهای]] اروپای شرقی در سطوح مختلف در تشکیل قزاق‌های امروزین مشارکت داشته‌اند.<ref>[http://www.khazaria.com/genetics/kazakhs.html Kazakh Genetics: Abstracts and Summaries]</ref>

=== مردم اویغور ===
{{نوشتار وابسته|مردم اویغور}}
اسناد و مدارک تاریخی نشان می‌دهند که منطقه سین‌کیانگ پیش از سکونت مهاجران مغول و اقوام ترک، سرزمینی ایرانی بوده که اقوام و قبیله‌های ایرانی مانند [[سکاها]] و [[سغد]]ها با گویش زبان‌های خاور ایران ([[زبان‌های ایرانی شرقی]]) در آن زندگی می‌کردند. در کتاب‌های تاریخی از حضور گروه‌هایی از اقوام [[آریایی]] در منطقه سین‌کیانگ نام برده شده است. برخی از آنان حکومت محلی نیز داشتند که رواج زبان سغدی از نشانه‌های پایدار فرهنگ ایران باستان در این سرزمین به‌شمار می‌آید. همچنین گذر [[جاده ابریشم]] از این منطقه سبب شده نژادهای گوناگون با فرهنگ‌های گوناگون در آن ساکن شوند و هم‌زیستی مسالمت‌آمیزی داشته باشند که گردهمایی فرهنگ‌های متنوع آسیایی بر غنای فرهنگی آن افزوده است. در این بین زبان و فرهنگ ایرانی به دلیل پیشینه طولانی و توسعه خود حرف اول را می‌زده است. در سال ۸۴۰ میلادی به دلیل [[قحطی]] و [[خشک‌سالی]] و بحران اجتماعی در [[مغولستان]]، بسیاری از مغول‌ها به سین‌کیانگ کوچ کردند. از آمیزش مهاجران و دیگر اقوام ترک با ساکنان بومی یعنی سکاها و آریایی‌ها نژاد تازه‌ای به وجود آمد که بعدها به [[اویغورها]] شناخته شدند. در اثر افزایش شمار مهاجران، جمعیت قبایل آریایی و ایرانی که به زبان‌های شرقی ایرانی صحبت می‌کردند کاهش یافت و به تدریج در جمعیت غالب، [[همگون‌سازی فرهنگی]] شدند.<ref>{{یادکرد وب |نام خانوادگی=سابقی |نام=علی‌محمد |عنوان= جایگاه تاریخی زبان و ادب فارسی در سین کیانگ | نشانی= https://www.tabnak.ir/fa/news/54817/جایگاه-تاریخی-زبان-و-ادب-فارسی-در-سین-کیانگ |بازبینی= |اثر= |تاریخ= ۱۹ تیر ۱۳۸۸|ناشر= تابناک |نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان=}}</ref>

=== مردم ازبک ===
برابر تاریخ قوم [[ازبک]] به عنوان قومی مرکب و برآمده از فارسی زبانان ایرانی‌تبار آسیای میانه و تُرک تبارهای زردپوست و چشم بادامی آسیای میانه پیشینه تاریخی چندانی ندارد و بیشتر آن‌ها تاجیک‌هایی هستند که در ۲۰۰ سال اخیر ترک‌زبان شده‌اند.<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.iras.ir/fa/doc/report/2681/اقوام-حاشیه-دریای-خزر |عنوان=نسخه آرشیو شده |بازبینی=۳ ژانویه ۲۰۲۱ |archive-date=۱۵ آوریل ۲۰۲۱ |archive-url=https://web.archive.org/web/20210415144234/http://www.iras.ir/fa/doc/report/2681/%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85-%D8%AD%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D8%AE%D8%B2%D8%B1 |url-status=dead}}</ref> جمعیت امروزی [[ازبک‌ها]] نشان دهنده درجات مختلفی از تنوع ناشی از ترافیک بالای مسیرهای هجوم از طریق [[آسیای مرکزی]] می‌باشند. هنگامی که جمعیت موجود در آسیای مرکزی توسط قبایل ایرانی و سایر مردم هندواروپایی و همین‌طور چندین حمله شدید از ناحیه مغول‌ها تحت تأثیر قرار گرفت. بر اساس مطالعات اخیر [[ژن‌شناسی]] [[دانشگاه آکسفورد]]، ژن ازبک‌ها ترکیبی از مردمان ایرانی و [[مغول‌ها]] است.<ref>{{cite journal |doi=10.1086/342096 |author=Tatjana Zerjal|title=A Genetic Landscape Reshaped by Recent Events: Y-Chromosomal Insights into Central Asia |journal=The American Journal of Human Genetics |year=2002 |volume=71 |issue=3 |pages=466–482 |pmid=12145751 |pmc=419996|display-authors=etal}}</ref>

=== مردم باشقیر ===
شناخت اصالت و ریشه و تبار [[باشقیر]] تا حد زیادی پیچیده است. منطقه اصلی زندگی باشقیرها جنوب شرقی اورال و استپ‌های مجاور بوده که از دیرباز به مردمانی با تبارهای گوناگون و ریشه‌های نژادی فرهنگی متفاوت تعلق داشته است. در زمینه ریشه نژادی باشقیرها به صورت کلی سه نظریه اصلی و برجسته وجود دارد. برخی منابع آن‌ها را ایرانی دانسته‌اند.<ref>[http://shot.photo.qip.ru/101qE1d.jpg Мажитов Н.А., Султанова А.Н. История Башкортостана. Уфа, Китап, 2010,] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120426001850/http://shot.photo.qip.ru/101qE1d.jpg |date=۲۶ آوریل ۲۰۱۲}} [http://shot.photo.qip.ru/301qE1f.jpg С.108 (Смирнов К.Ф. о дахо-массагетских корнях башкир).] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120120144620/http://shot.photo.qip.ru/301qE1f.jpg |date=۲۰ ژانویه ۲۰۱۲}}</ref><ref>[http://shot.photo.qip.ru/101qE1l.jpg Зинуров Р.Н. Башкирские восстания и индейские войны - феномен в мировой истории. Уфа, Гилем, 2001,] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120426001918/http://shot.photo.qip.ru/101qE1l.jpg |date=۲۶ آوریل ۲۰۱۲}} [http://shot.photo.qip.ru/201qE1o.jpg С.11 (прабашкиры - потомки отделившихся скифов).] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120120155320/http://shot.photo.qip.ru/201qE1o.jpg |date=۲۰ ژانویه ۲۰۱۲}}</ref><ref>[http://shot.photo.qip.ru/201qE19.jpg Галлямов С. А. Башкорды от Гильгамеша до Заратустры. Уфа, РИО РУНМЦ Госкомнауки РБ, 1999] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120120143431/http://shot.photo.qip.ru/201qE19.jpg |date=۲۰ ژانویه ۲۰۱۲}} [http://shot.photo.qip.ru/201qE15.jpg (О башкордах из родов Тангаур и Гайна)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120120170621/http://shot.photo.qip.ru/201qE15.jpg |date=۲۰ ژانویه ۲۰۱۲}}.</ref>

=== مردم هوئی ===
[[مردم هوئی]] بزرگ‌ترین قوم مسلمان در چین هستند و [[اویغورها]] دومین گروه قومی مسلمان در چین هستند. خویی‌زو یا هوئی قوم مسلمان ایرانی‌تبار هستند که حدود ۵۰۰ سال پیش برای ترویج دین اسلام به چین رفتند، با قوم خَن (هان) ازدواج کردند و در آن جا ماندگار شدند. در این میان اقوام چینی، قوم «خویی‌زو» بسیار به بهداشت فردی و نوع خوراک خود اهمیت داده و به آموزه‌های اسلام پایبندند؛ این قوم عمدتاً در غرب و شمال غرب چین ساکن هستند.<ref>https://www.khabaronline.ir/news/1348872/خفاش-موش-سوسک-سگ-قورباغه-را-ژاپنی-ها-وارد-غذای-چینی-ها-کردند</ref>

=== مردم آینو ===
در زمان [[ساسانیان]] پس از هجوم اعراب به ایران، گروهی از مردم ایران به [[چین]] و [[ژاپن]] مهاجرت کردند این مطلب مورد تأیید بسیاری از تاریخ نگاران از جمله کریستین سن در کتاب ایرانیان در زمان ساسانیان می‌باشد. قومی به همین نام ([[قوم آینو (چین)|قوم آینو]] یا عبدال (عبدالله)) در شرق چین زندگی می‌کنند این اقوام ایرانی هستند.<ref name="اقوام ایرانی آینو در ژاپن + تصاویر">[http://www.tabnak.ir/fa/news/256479/اقوام-ايرانی-آينو-در-ژاپن-تصاویر اقوام ایرانی آینو در ژاپن + تصاویر] تابناک</ref> [[زبان آینو (چین)|زبان آینو]] از ریشه ایرانی است و به خاطر تبعیض نژادی شدید در آستانه نابودی است. قومی که به نام مردم آینو یا عبدال (عبدالله) در غرب چین در [[سین کیانگ]] در [[حوضه تاریم]] زندگی می‌کنند و ایرانی هستند؛ تلفظ شمارش اعداد آن‌ها به‌طور کامل به فارسی است.<ref name="اقوام ایرانی آینو در ژاپن + تصاویر"/> جمعیت آن‌ها بین ۳۰ تا ۵۰ هزار نفر تخمین زده می‌شود.

=== مردم آوار ===
[[آوارهای اوراسیایی]] مردمانی کوچ‌نشین با ترکیبی از نژادهای گوناگون بودند. بر پایه پژوهش‌های آندراس رونا تاس قوم آوار در آسیای میانه در قرون باستان از ادغام چند قبیله شکل گرفته است.<ref>Hungarians and Europe in the Middle Ages. CEU press</ref> به تازگی برخی پژوهش‌ها اشاره کرده‌اند که آوارها به یکی از [[زبان‌های ایرانی]] سخن می‌گفته‌اند.<ref>Florin Curta. ''The Slavic Lingua Franca''. Quotation: "There is very little evidence that speakers of Slavic had any significant contact with Turkic. As a consequence, and since the latest stratum of loan words in Common Slavic is Iranian in origin, Johanna Nicols advanced the theory that the Avars spoke Iranian, not Turkic."</ref>

== ناحیه‌های جغرافیایی مرتبط با مردمان ایرانی ==
{{نوشتار وابسته|جغرافیای ایران|جغرافیای ایران باستان|ایران‌ویج|فهرست نام‌های جغرافیایی با ریشه ایرانی|فهرست واژه‌ها با پسوند ستان|-کند|-آباد}}
[[پرونده:Indo-Iranian origins.png|بندانگشتی|فرهنگ‌های باستان‌شناختی مرتبط با مهاجرت هندوایرانی‌ها]]
[[پرونده:Scythia-Parthia 100 BC.png|بندانگشتی|گستره [[شاهنشاهی اشکانی]] و [[سکاستان|سرزمین سکاها]] در سال [[۱۰۰ (پیش از میلاد)|۱۰۰ پ. م]]]]

در نوشته‌های تاریخی و ادبی، ایرانی‌ها با کشیدن مرزهایی بین خود و بیگانگان، خودشان را از دیگران متمایز کرده‌اند برای نمونه داریم:
# ایران و [[انیران]] (در دوران [[شاهنشاهی ساسانی|ساسانی]])
# ایران و [[توران]] (در شاهنامه و ادبیات اساطیری)
# ایران و [[روم باستان|روم]] (در دوران [[شاهنشاهی اشکانی|اشکانی]] و ساسانی)
# ایرانی و [[تازی]] ([[مردم عرب|اعراب]])
# ایران و [[هند|هندوستان]] (در دوران [[ایران افشاری|نادری]])
# ایران و [[فرنگ|فرنگستان]] (در دوران [[ایران قاجاری|قاجاری]] برای اشاره به کشورهای مدرن آن روزگار)<ref>وبگاه دانشنامه ایرانیکا، سرواژه‌های ''IRANIAN IDENTITY''</ref>

مهترین نواحی جغرافیایی مرتبط با ایرانیان عبارتند از:
{{div col|cols=۳}}
* [[فلات ایران]]
* [[توران]]
* [[خراسان]]
* [[سیستان]]
* [[قهستان]]
* [[سکاستان]]
* [[داغستان]]
* [[باشقیرستان]]
* [[آسیای مرکزی]]
* [[حوضه تاریم]]
* [[فرارود]]
* [[داهان]]
* [[قفقاز]]
* [[تورفان]]
* [[ختن]]
* [[کاشغر]]
* [[مرو]]
* [[خوارزم]]
* [[اسپیجاب]]
* [[فاراب]]
* [[طراز]]
* [[سمرقند]]
* [[بخارا]]
* [[بلاساغون]]
* [[نسا]]
* [[میان رودان]]
* [[تیسفون]]
* [[شبه جزیره عربستان]]
* [[سرزمین جلفاوه]]
* [[فلات آناتولی]]
* [[شبه قاره هند]]
* [[تخارستان]]
* [[بالکان]]
* [[خاورمیانه]]
* [[استپ اوراسیا]]
* [[استپ قزاقستان]]
* [[استپ پونتیک-کاسپین]]
* [[استپ دریای سیاه-کاسپین]]
* [[پست‌بوم آرال - کاسپین]]
* [[جاده ادویه]]
* [[راه ابریشم]]
* [[دریای سیاه]]
* [[دریای کاسپین]]
* [[دریای پارس]]
* [[دریای مکران]]
* [[دریای عجم]]
* [[رود دجله]]
* [[رود فرات]]
* [[دریاچه خوارزم]]
* [[رود وخش]]
* [[رود یخشاارته]]
* [[رود کورا]]
* [[رود ولگا]]
* [[رود دن]]
* [[رود دنیپر]]
* [[رود دانوب]]
* [[رود سند]]
{{div col end}}

== ژنتیک ==
{{نوشتار وابسته|باستان‌ژنتیک خاور نزدیک|هاپلوگروپ جی-ام۲۸۵}}

=== پژوهش ژنتیکی خویشاوندی ایرانیان با اروپاییان ===
در ارتباط با پیوندهای تباری ایرانیان با دیگر ملت‌ها پژوهش‌های جالبی صورت گرفته است. تارنمای اینترنتی «مجارتی رایتس» یا «حقوق اکثریت»، گراف جالبی را مشخصا پیرامون میزان خویشاوندی و شباهت ژنتیکی بیست و شش گروه جمعیتی انتشار داده که با تحقیق بر روی ده هزار نمونهٔ واجد شرایط از بیست و شش ملیت مختلف در سال ۱۹۹۴ و به سرپرستی پروفسور «لوییجی س فورزا» از [[دانشگاه استنفورد]] به دست آمده و اطلاعات مهمی را در زمینهٔ شباهت‌های ژنتیکی ایرانیان با دیگر ملل نمایش می‌دهد. در این گراف از معیاری به نام «کین شیپ» یا خویشاوندی برای نشان دادن میزان شباهت یا اختلاف ژنتیکی کشورها استفاده شده و بر مبنای ضریب خویشاوندی، میزان تغییرات فاصلهٔ ژنتیکی یا واریانس آن، اندازه شباهت یا اختلاف تباری ملتها را نشان می‌دهد.

مطابق با نمودار بالا، میزان اختلاف ژنتیکی میان مردمان [[دانمارک]] و [[انگلستان]] در حدود ۰٫۰۰۲۱ می‌باشد که نشان از شباهت این دو ملت دارد (در نمودار با عدد ۲۱ نمایش داده شده/ کلیهٔ ارقام نمودار در عدد ده هزار ضرب گردیده) و این میزان قرابت نزدیکتر از میزان قرابت هشت نسل متوالی یا قرابت یک شخص با پدر پدربزرگ پدر بزرگ پدر بزرگ اوست! همچنین میزان خویشاوندی میان بومیان استرالیایی با مردمان بنتو در آفریقا ۰٫۳۲۷۲ (در نمودار ۳۲۷۲) است که نشاندهندهٔ بیشترین اختلاف تباری در گروه‌های مورد مطالعه است.

مطابق با این گراف نزدیکترین گروه به ایرانیان، [[یونانیان]] هستند با ۰٫۰۰۷۰ اختلاف پس از ایشان به ترتیب ۰٫۰۱۳۳ مردمان [[ایتالیا]] و ۰٫۰۱۵۲ [[هندوستان]]، [[خاور نزدیک]] ۰٫۰۱۵۴، [[دانمارکی‌ها]] ۰٫۰۱۷۹ و [[مردم انگلستان]] ۰٫۰۱۹۷ قرار دارند و همین‌طور میزان خویشاوندی ایرانیان با زردپوستان ترک و اقوام تورکیک (با علامت اختصاری ان تی یو در گراف) ۰٫۰۸۲۱ است که اختلاف زیادی را نمایش می‌دهد.

نکته قابل توجه در این پژوهش که توسط یکی از معتبرترین مراکز تحقیقات ژنتیک صورت گرفته مصری‌ها [[آفریقا|آفریقایی تبارها]] و [[عرب‌ها]] در گروه ژنتیکی یکسان قرار گرفته‌اند و [[مغولان]] و [[ژاپنی‌ها]] و [[مردم کره‌ای|کره ای‌ها]] و [[مردم ترک|ترکان شرقی]] نیز در گروهی یکسان قرار گرفته‌اند.<ref>Frank Salter. [https://humanvarieties.org/wp-content/uploads/2016/04/Frank-Kemp-Salter-On-Genetic-Interests_-Family-Ethnicity-and-Humanity-in-an-Age-of-Mass-Migration-Transaction-Publishers-2006-3.pdf ''On Genetic Interests:Family,Ethnicity,And Humanity In Age Of Mass Migration''] Transaction Publishers New Brunswick(U.S.A) And London (U.K) New Jersey, 2007. {{ISBN|978-1412805964}} p 63-74</ref><ref>{{یادکرد وب
|عنوان=بر اساس آخرین پژوهش ژنتیک؛ قرابت نژادی ایران با یونان و ایتالیا بیشترین؛ با ترکان زردپوست کم‌ترین
|نشانی= http://www.azariha.org/بایگانی/item/886-بر-اساس-آخرین-پژوهش-ژنتیک؛قرابت-نژادی-ایران-با-یونان-و-ایتالیا-بیشترین؛با-ترکان-زردپوست-کم-ترین
|ناشر=وبسایت خبری تحلیلی آذری‌ها
}}</ref><ref>{{یادکرد وب|کد زبان=en|وبگاه=faryadobiseda.persiangig.com|نشانی=http://faryadobiseda.persiangig.com/aryans&bbc/farda/majorityrights/egi.htm|عنوان=Ethnic genetic interests|بازبینی=2018-07-27}}</ref>

=== پژوهش ژنتیکی دکتر اشرفیان بناب ===
بر اساس این پژوهش، عموم اقوام و گروه‌های جمعیتی ایرانی که در ایران امروزی (و حتی فراتر از مرزهای سیاسی فعلی ایران) ساکن هستند، علیرغم اینکه دارای تفاوتهای جزئی فرهنگی هستند و حتی گاه به زبان‌های مختلف هم تکلم می‌کنند، دارای ریشه ژنتیکی مشترکی هستند و این ریشه مشترک به جمعیتی اولیه که در حدود ده تا یازده هزار سال پیش در قسمت‌های جنوب غربی [[فلات ایران]] ساکن بوده برمی‌گردد.

اندکی تفحص در منابع و مدارک تاریخی موجود نشان می‌دهد که کلمات [[نژاد آریایی|آریا]] و [[آریائی]] به کرات توسط شخصیتهای تاریخی و مورخان داخلی و خارجی مورد استفاده قرار گرفته و دارای معانی مختلفی بوده‌اند، مثلاً به عنوان نامی برای یک جمعیت باستانی در ایران، نامی برای زبان ایران باستان و حتی نامی برای سرزمینی که محل اقامت ایرانیان باستان بوده است به کار رفته است. اسناد و شواهد تاریخی و باستان‌شناسی نشان می‌دهد که آریایی‌ها اقوامی مهاجر نبوده‌اند، بلکه از حدود ده هزار سال قبل در این سرزمین ساکن بوده و مبدأ و منشأ بزرگ‌ترین ابداعات و نو آوری‌های انسان مدرن بوده‌اند از جمله ابداع کشاورزی، پیدایش نخستین روستاها و شهرهای کشف شده در جهان، اهلی کردن حیواناتی چون احشام برای اولین بار، ابداع خط و نگارش و بنیان‌گذاری بزرگ‌ترین و اولین تمدنهای پیشرفته بشری در بسیاری از نقاط ایران مانند جیرفت، سیلک، شهر سوخته.<ref>{{یادکرد وب |نام خانوادگی۱=اشرفیان بناب |نام۱=مازیار|پیوند نویسنده=مازیار اشرفیان بناب |عنوان=توضیح در مورد نتایج یک تحقیق پیرامون نژاد ایرانیان |نشانی=https://www.bbc.com/persian/science/2012/05/120515_l10_ashrafian_clarification |ناشر=بی‌بی‌سی فارسی |تاریخ بازبینی=29 اکتبر 2022}}</ref>

=== پژوهش‌های بر پایه کروموزم Y ===
برپایه پژوهش و تحقیق رگوئیرو و همکاران در سال ۲۰۰۶<ref name="Regueiro2006">Regueiro, M. ; Cadenas, A.M. ; Gayden, T. Underhill, P.A. ; Herrera, R.J. (2006). "Iran: Tricontinental Nexus for Y-Chromosome Driven Migration". Human Heredity. 61 (3): 132–143. doi:10.1159/000093774. PMID 16770078. S2CID 7017701.</ref> و گروگنی و همکاران در سال ۲۰۱۲<ref>Grugni, Viola; Battaglia, Vincenza; Hooshiar Kashani, Baharak; Parolo, Silvia; Al-Zahery, Nadia; Achilli, Alessandro; Olivieri, Anna; Gandini, Francesca; Houshmand, Massoud; Sanati, Mohammad Hossein; Torroni, Antonio; Semino, Ornella (18 July 2012). "Ancient Migratory Events in the Middle East: New Clues from the Y-Chromosome Variation of Modern Iranians". PLOS ONE. 7 (7): e41252. Bibcode:2012PLoSO...741252G. doi:10.1371/journal.pone.0041252. PMC 3399854. PMID 22815981.</ref> برپایه نمونه [[کروموزوم Y]]، هاپلوگروپ پدری ایرانی‌ها به گونه زیر بوده است:
* J1-M267 که رایج در بین نژادهای سامی زبان است در بین ایرانی‌ها به ندرت بالای ده درصد است.
* J2-M172 که در بین مردم بالکان، ساحل اروپایی مدیترانه (شامل ایتالیا، کرواسی، صربستان، یونان، بوسنی، آلبانی، مقدونیه، ترک‌های ترکیه) و همچنین رایج در بین قفقازی‌ها (شامل ارمنی‌ها، گرجی‌ها، چچنی‌ها و اینگوش‌ها) بالای ۲۳ درصد در بین ایرانی‌ها رایج است.
* R1a-M198 که در بین مرمان اوراسیا شایع هست نشان می‌دهد که نه ایرانی‌ها از اروپا نشات گرفته و نه اروپایی‌ها از ایران بلکه هردو شاخه خواهری یک گروه والدینی هستند که فرض می‌شود جایی بین اروپا و آسیای مرکزی زندگی می‌کرده‌اند.
* R1b – M269 که از ایرلند تا ایران گسترده است در جمعیت نواحی کوهستانی ایران و ارمنستان هشت و نیم درصد رایج است. R1b ایرانی متعلق به زیرشاخه L-23 است که قدیمی‌تر از زیرکلید مشتق شده (R1b-M412) است که بیشتر در اروپای غربی رایج است.
* G و زیرشاخه‌هایش که بیشتر در قفقاز رایج است در بین ایرانی‌ها تنها ده درصد رایج است.
* E و زیرشاخه‌هایش که به فراوانی در بین مردم اروپا و خاورمیانه، شمال و شرق آفریقا یافت می‌شود، در بین ایرانی‌ها تنها ده درصد است.

[[پرونده:Frequency distribution map of Y-chromosomal haplogroup G1-M285.PNG|بندانگشتی|چپ|پراکندگی [[کروموزوم Y]] هاپلوگروپ جی-ام۲۸۵]]

در [[ژنتیک انسانی]]، [[هاپلوگروپ جی-ام۲۸۵]] که به نام هاپلوگروپ جی۱ نیز شناخته می‌شود، هاپلوگروپ [[کروموزوم Y]] است. هاپلوگروپ G1 یک زیر گروه اصلی هاپلوگروپ G (Haplogroup G-M201) است. احتمال زیاد اعتقاد بر این است که G1 در [[ایران]] سرچشمه گرفته است. این فرکانس در جمعیت‌های مدرن به جز (i) ایران و همسایگان غربی آن، و (ii) منطقه‌ای که از جنوب مرکزی سیبری (روسیه) و شمال قزاقستان متصل است، دارای فرکانس بسیار کمی است. اساسی‌ترین نمونه‌های G1 در افراد زنده شناسایی شده است و در سراسر منطقه از شبه جزیره عربستان تا بلاروس یافت شده است.

در مقیاس و مقایسه جهانی، جمعیت ایران از لحاظ شباهت کروموزوم Y (نسب پدری) از یک سو به هندوها و پاکستانی‌ها و از سوی دیگر به مردمان آسیای میانه و همچنین کشورهای خاورمیانه نزدیکی و قرابت دارد.<ref name=":1">{{یادکرد وب|کد زبان=en|وبگاه=ganj-old.irandoc.ac.ir|نشانی=https://ganj-old.irandoc.ac.ir/articles/523057|عنوان=پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران|بازبینی=2018-06-17|archive-date=۱۷ ژوئن ۲۰۱۸|archive-url=https://web.archive.org/web/20180617093349/https://ganj-old.irandoc.ac.ir/articles/523057|url-status=dead}}</ref>

بر مبنای یک مقاله منتشر شده در سال ۲۰۱۳، که مقایسه‌ای است در مورد ساختار ژنتیکی ۳۵۲ ایرانی، با وجود اینکه تنوع ژنتیکی کل ایرانیان بسیار بالا است، [[آذری‌های ایران]] قرابت ژنتیکی نزدیک‌تری با [[مردم گرجی]] در مقایسه با گروه‌های ایرانی، ترکیه‌ای و همچین آذری‌های قفقاز دارند. برخلاف تصور موجود که فرض می‌شود که آذربایجانی‌ها (ساکنان امروزی کشور جمهوری آذربایجان) با آذری‌های ایرانی ریشه مشترک دارند، تحقیقات نشان می‌دهد که آذری‌های ناحیه [[قفقاز]] ویژگی ژنتیکی متفاوتی از آذری‌های ساکن ایران دارند و موقعیتی میان آذری‌ها/گرجی‌ها از یک سو و ایرانی‌ها/ترک‌ها از سوی دیگر دارند.<ref>Derenko, M. , Malyarchuk, B. , Bahmanimehr, A. , Denisova, G. , Perkova, M. , Farjadian, S. , & Yepiskoposyan, L. (2013). Complete Mitochondrial DNA Diversity in Iranians. PloS one, 8(11), e80673.</ref>

یک مطالعه ژنتیکی اخیر که در «ژورنال اروپایی ژنتیک بشر» در طبیعت (۲۰۱۹) منتشر شد، نشان داد که جمعیت در غرب آسیا، اروپایی‌ها، آفریقای شمالی، آسیای جنوبی (هندی‌ها) و برخی از آسیایی‌های مرکزی رابطه نزدیکی دارند. آن‌ها بسیار متفاوت از آفریقایی‌های زیر صحرایی یا جمعیت آسیای شرقی هستند.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=Pakstis|نام۱=Andrew J.|نام خانوادگی۲=Gurkan|نام۲=Cemal|نام خانوادگی۳=Dogan|نام۳=Mustafa|نام خانوادگی۴=Balkaya|نام۴=Hasan Emin|نام خانوادگی۵=Dogan|نام۵=Serkan|نام خانوادگی۶=Neophytou|نام۶=Pavlos I.|نام خانوادگی۷=Cherni|نام۷=Lotfi|نام خانوادگی۸=Boussetta|نام۸=Sami|نام خانوادگی۹=Khodjet-El-Khil|نام۹=Houssein|تاریخ=2019-07-08|عنوان=Genetic relationships of European, Mediterranean, and SW Asian populations using a panel of 55 AISNPs|پیوند=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6871633/|ژورنال=European Journal of Human Genetics|دوره=27|شماره=12|صفحات=1885–1893|doi=10.1038/s41431-019-0466-6|issn=1018-4813|pmid=31285530|تاریخ بازبینی=}}</ref>

پراکندگی [[تک‌گروه]] در بین برخی از اقوام ایرانی:
{| class="wikitable sortable" style="text-align:center; font-size: 84%"
! قوم || گروه زبانی || تعداد نمونه آماری || [[تک گروه R1a|R1a]]<ref>از این ستون به بعد، درصد یک تک‌گروه را در بین نمونه‌ها را نشان می‌دهد.</ref> || [[تک گروه R1b|R1b]] || [[تک‌گروه (دی‌ان‌ای Y) I|I]] || [[تک‌گروه (دی‌ان‌ای Y) E|E]] || [[تک‌گروه J (دی‌ان‌ای Y)|J]] || [[تک‌گروه (دی‌ان‌ای Y) G|G]] || [[تک‌گروه (دی‌ان‌ای Y) N|N]] || [[تک‌گروه (دی‌ان‌ای Y) T|T]] || [[تک‌گروه (دی‌ان‌ای Y) L|L]]
|-
! [[فارس‌ها]] (استان فارس)<ref name="Grugni12"/>
|| [[زبان‌های ایرانی|ایرانی غربی]]
|| ۴۴
|| {{nts|4.5}}
|| {{nts|11.4}}
|| {{nts|0}}
|| {{nts|13.7}}
|| {{nts|36.3}}
|| {{nts|9.2}}
|| {{nts|0}}
|| {{nts|6.8}}
|| {{nts|6.8}}
|-
! [[فارس‌ها]] (خراسان)<ref name="Grugni12"/>
|| [[زبان‌های ایرانی|ایرانی جنوب غربی]]
|| ۵۹
|| {{nts|22}}
|| {{nts|6.8}}
|| {{nts|0.0}}
|| {{nts|3.4}}
|| {{nts|23.8}}
|| {{nts|13.6}}
|| {{nts|0}}
|| {{nts|5.1}}
|| {{nts|3.4}}
|-
! [[بلوچ‌ها]]<ref name="Sengupta2006">{{cite journal | vauthors = Sengupta S, Zhivotovsky LA, King R, Mehdi SQ, Edmonds CA, Chow CE, Lin AA, Mitra M, Sil SK, Ramesh A, Usha Rani MV, Thakur CM, Cavalli-Sforza LL, Majumder PP, Underhill PA | display-authors = 6 | title = Polarity and temporality of high-resolution y-chromosome distributions in India identify both indigenous and exogenous expansions and reveal minor genetic influence of Central Asian pastoralists | journal = American Journal of Human Genetics | volume = 78 | issue = 2 | pages = 202–21 | date = February 2006 | pmid = 16400607 | pmc = 1380230 | doi = 10.1086/499411}}</ref>
|| [[زبان‌های ایرانی|ایرانی شمال غربی]]
|| ۲۵
|| {{nts|28.0}}
|| {{nts|8.0}}
|| {{nts|0.0}}
|| {{nts|8.0}}
|| {{nts|16.0}}
|| {{nts|0.0}}
|| {{nts|0.0}}
|| {{nts|0.0}}
|| {{nts|24.0}}
|-
! [[پشتون‌ها]]<ref name = "Firasat2007">Sadaf Firasat, Shagufta Khaliq, Aisha Mohyuddin, Myrto Papaioannou, Chris Tyler-Smith, Peter A Underhill and Qasim Ayub, "Y-chromosomal evidence for a limited Greek contribution to the Pathan population of Pakistan," ''European Journal of Human Genetics'' (2007) 15, 121–126.</ref>
|| [[زبان‌های ایرانی|ایرانی جنوب شرقی]]
|| ۹۶
|| {{nts|44.8}}
|| {{nts|4.2}}
|| {{nts|0.0}}
|| {{nts|2.1}}
|| {{nts|6.3}}
|| {{nts|11.5}}
|| {{nts|0.0}}
|| {{nts|1.0}}
|| {{nts|12.5}}
|-
! [[کردها]] (شمال عراق)<ref name="Nebel2001">{{cite journal | vauthors = Nebel A, Filon D, Brinkmann B, Majumder PP, Faerman M, Oppenheim A | title = The Y chromosome pool of Jews as part of the genetic landscape of the Middle East | journal = American Journal of Human Genetics | volume = 69 | issue = 5 | pages = 1095–112 | date = November 2001 | pmid = 11573163 | pmc = 1274378 | doi = 10.1086/324070}}</ref>
|| [[زبان‌های ایرانی|ایرانی شمال غربی]]
|| ۹۵
|| {{nts|11.6}}
|| {{nts|16.8}}
|| {{nts|0.0}}
|| {{nts|7.4}}
|| {{nts|40.0}}
|| {{nts|0.0}}
|| {{nts|0.0}}
|| {{nts|0.0}}
|| {{nts|3.2}}
|-
! [[کردها]] (ایران)<ref name="Grugni12">{{Cite journal|last1=Grugni|first1=Viola|last2=Battaglia|first2=Vincenza|last3=Hooshiar Kashani|first3=Baharak|last4=Parolo|first4=Silvia|last5=Al-Zahery|first5=Nadia|last6=Achilli|first6=Alessandro|last7=Olivieri|first7=Anna|last8=Gandini|first8=Francesca|last9=Houshmand|first9=Massoud|last10=Sanati|first10=Mohammad Hossein|last11=Torroni|first11=Antonio|date=2012-07-18|title=Ancient Migratory Events in the Middle East: New Clues from the Y-Chromosome Variation of Modern Iranians|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e41252|doi=10.1371/journal.pone.0041252|issn=1932-6203|pmc=3399854|pmid=22815981|bibcode=2012PLoSO...741252G |doi-access=free}}</ref>
|| [[زبان‌های ایرانی|ایرانی شمال غربی]]
|| ۵۹
|| {{nts|20.3}}
|| {{nts|1.7}}
|| {{nts|1.7}}
|| {{nts|20.4}}
|| {{nts|28.9}}
|| {{nts|11.9}}
|| {{nts|0.0}}
|| {{nts|0.0}}
|| {{nts|1.7}}
|-
! [[لرها]]<ref name="Grugni12"/>
|| [[زبان‌های ایرانی|ایرانی جنوب غربی]]
|| ۵۰
|| {{nts|5.9}}
|| {{nts|23.5}}
|| {{nts|0}}
|| {{nts|11.8}}
|| {{nts|23.6}}
|| {{nts|15.7}}
|| {{nts|0.0}}
|| {{nts|3.9}}
|| {{nts|3.9}}
|-
! [[آذری‌ها]] (استان آذربایجان غربی)<ref name="Grugni12"/>
|| [[ترکی آذربایجانی]]
|| ۶۳
|| {{nts|19}}
|| {{nts|17.5}}
|| {{nts|0}}
|| {{nts|11}}
|| {{nts|27.2}}
|| {{nts|8}}
|| {{nts|1.6}}
|| {{nts|7.9}}
|| {{nts|3.2}}
|-
! [[یغنابی‌ها]]<ref name = "Wells2001">Wells, Spencer et al. 2001, [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC56946/pdf/pq010244.pdf The Eurasian Heartland: A continental perspective on Y-chromosome diversity]</ref>
|| [[زبان‌های ایرانی|ایرانی شمال شرقی]]
|| ۳۱
|| {{nts|16.1}}
|| {{nts|32.3}}
|| {{nts|0.0}}
|| {{nts|0.0}}
|| {{nts|32.3}}
|| {{nts|0.0}}
|| {{nts|0.0}}
|| {{nts|0.0}}
|| {{nts|9.7}}
|-
|}

== نگارخانه ==
<gallery عرض="400px" ارتفاع="300px" caption="مردمان ایرانی‌تبار">
پرونده:Nowruz eve mazanderani.jpg|زنان و مردان [[مردم مازندرانی|مازندرانی]] با [[پوشاک مازندرانی]] در [[جشن نوروز]]
پرونده:Nowruz 2017 in Bisaran, Kurdistan province.jpg|نگاره‌ای از یک دخترک کرد و مادربزرگش در جشن [[نوروز]] روستای [[بیساران]]
پرونده:11Yagnobi people.jpg|کودکان [[مردم یغنابی|یغنابی]]
پرونده:Tribal and religious leaders in southern Afghanistan.jpg|[[پشتون]]ها در قندهار
پرونده:Woman and child from Tajikistan.jpg|یک زن تاجیک و کودکش
پرونده:Sê heval.JPG|سه کودک کرد ساکن ترکیه
پرونده:Nənələr folklor və rəqs ansamblı.jpg|زنان تالشی جمهوری آذربایجان
پرونده:Sattar Khan.jpg|[[ستارخان]] سردار آذربایجانی [[جنبش مشروطه ایران]]
پرونده:Sardar Assad.jpg|[[علیقلی‌خان سردار اسعد|علیقلی‌خان]] سردار بختیاری جنبش مشروطه ایران
پرونده:Old woman in Lahic.jpg|یک پیرزن تات از شهر [[لاهیج]]
پرونده:Parsi-family-in-traditional-costume.jpg|خانواده‌ای از پارسیان هند
پرونده:Persepolis-Darafsh 1 (16).JPG|دو سرباز پارسی
پرونده:Arm less man edit 3.jpg|مجسمه اشراف‌زاده پارتی
پرونده:Saka warrior Termez Achaeological Museum.jpg|مجسمه جنگجوی سکایی
پرونده:Children of Iran - Baloch people -کودکان بلوچ- ایران- جنوب کرمان 12.jpg|عکسی از کودک بلوچ
</gallery>

== جستارهای وابسته ==
{{div col|cols=۲}}
* [[ایران بزرگ]]
* [[باستان‌ژنتیک خاور نزدیک]]
* [[مردمان ایرانی‌تبار|مردمان ایرانی‌تبار باستان]]
* [[فهرست مردم ایرانی باستان]]
* [[مردمان بومی فلات ایران پیش از مهاجرت آریاییان]]
* [[نژاد ایرانی-افغانی]]
* [[فهرست پرچم‌های مردمان ایرانی‌تبار]]
* [[فهرست کشورها و سلسله‌های ایرانی]]
* [[بزرگ‌ترین شهرهای جهان بر پایه جمعیت ایرانی‌تبار]]
* [[فهرست نام‌های ایرانی بر روی اجرام فضایی]]
* [[فهرست مکان‌های دفن مشاهیر ایرانی]]
* [[:رده:اختراع‌های ایرانی]]
* [[اساطیر ایران]]
* [[نمادهای ملی ایران]]
* [[هنر ایرانی]]
* [[فرهنگ ایرانی]]
{{div col end}}

== پانویس ==
{{پانویس|۲}}

== برای مطالعهٔ بیشتر ==
* [https://web.archive.org/web/20071026112524/http://www.maniha.com/Mofrad.J.Nia.htm نیای اساطیری ایرانیان]
{{چپ‌چین}}
* {{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی۱=Richards |نام۱=Martin |نام خانوادگی۲=et |نام۲=al. |تاریخ=November 2000 |عنوان=Tracing European Founder Lineages in the Near Eastern mtDNA Pool |پیوند=https://www.cell.com/ajhg/fulltext/S0002-9297(07)62954-1 |ژورنال=The American Journal of Human Genetics |دوره=67 |شماره=5 |صفحات=1251-1276}}
{{پایان چپ‌چین}}

{{مردمان ایرانی‌تبار}}
{{شهروندان ایرانی در خارج از کشور}}
{{مباحث و موضوعات ایران}}
{{آریایی‌ها}}
{{هندواروپایی‌ها}}
{{اقوام قفقاز}}
{{داده‌های کتابخانه‌ای}}

[[رده:مردمان ایرانی‌تبار| ]]
[[رده:اقوام خاورمیانه]]
[[رده:قومیت]]
[[رده:مردمان باستانی]]
[[رده:مردمان هندواروپایی]]