شهرستان دشتی

شهرستان دَشتی یکی از شهرستان‌های استان بوشهر ایران است و شهر خورموج مرکز آن است.

شهرستان دشتی
موقعیت شهرستان دشتی در استان بوشهر
اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	بوشهر
مرکز شهرستان	خورموج
سایر شهرها	خورموج، کاکی، شنبه، بادوله
بخش‌ها	مرکزی، کاکی، شنبه و طسوج
مردم
جمعیت	۹۲٬۳۶۸ نفر (سال ۹۵)
مذهب	اسلام (شیعه)

برای منطقه‌ای به همین نام، منطقه دشتی را ببینید.

جغرافیا

شهرستان دشتی در میانه استان بوشهر قرار دارد و از شمال به شهرستان‌های دشتستان و تنگستان، از غرب به شهرستان تنگستان و خلیج فارس، از جنوب به شهرستان‌های دیر و جم و از شرق به شهرستان فراشبند فارس محدود می‌گردد. آب و هوای آن گرم و خشک می‌باشد که حداقل و حداکثر دما در طول سال از ۳- تا ۵۵ درجه متغیر است. میزان بارندگی بین ۲۰۰ تا ۲۸۵ میلی‌متر متفاوت است.

مساحت این شهرستان ۵۰۰۲۸ کیلومتر مربع است.

کوه خورموج با ارتفاع ۲۲۶۰ متر بزرگ‌ترین قله استان بوشهر در این شهرستان واقع شده‌است. کوه مند نیز در نوار ساحلی آن قرار دارد. رودخانه مند و بخشی از گنبد نمکی جاشک در شهرستان دشتی قرار دارد.

نواحی ساحلی

روستاهای ساحلی کبگان، لاور ساحلی، زیارت ساحلی، گلستان این شهرستان در دهستان کبگان قرار دارند. لاور ساحلی سابقه استقرار گمرک داشته و زیارت ساحلی دارای استخرهای بزرگ پرورش میگو است. در نوار ساحلی کوه مند آثار باستانی متعددی از جمله نیایشگاه مند وجود دارد.

کشاورزی

شهرستان دشتی یکی از قطب‌های زراعی و کشاورزی استان بوشهر می‌باشد. شهرستان دشتی یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گوجه خارج از فصل کشور است. شهرستان دشتی از نظر تولید تنوع بالایی دارد از جمله: گوجه فرنگی، کنجد، هندوانه، خربزه، طالبی، تنباکو، خرما، کدو، پیاز، سیر و… دارای دشت‌های حاصلخیزی از جمله: دشت پلنگ، دشت سنا، دشت لاور، دشت باغان، دشت کاکی، دشت زال و… است.

مردم‌شناسی

اقوام

عمده جمعیت دشتی از مردمان دشتی هستند همچنین لرهای جنوبی، کازرونی ها، عرب های خلیجی و ترک های قشقایی نیز در این شهرستان و سایر نواحی استان بوشهر حضور دارند. برخی از منابع اقوام دشتی را از لرتباران اصیل جنوبی یا پادریه(پادریا) یاد میکنند.

زبان

مقالهٔ اصلی: گویش دشتی

گویش دشتی ریشه در زبان باستان ایران و زبان پهلوی ساسانی دارد و برگرفته از زبان لری است. زبان لری خود متفرعات زبان پهلوی جنوب غربی است ، چنان که به نوشته اُرنسکی : " لهجه‌های لری و بختیاری از آن قبایل جنوب غربی ایران است به طور کلی به گروهی از لهجه‌های ایران مربوط است که لهجه‌های جنوب غربی فارس نیز جزء آن می‌باشند. همچنین در کتاب فرهنگ واژه های محلی بوشهر این چنین ذکر شده است که: "در ناحیه ی دشتی و بخش هایی از تنگستان  زبان و گویش آمیخته ای از پهلوی جنوبی و لُری است."

در مورد ارتباط گویش دشتی با گویش های لُری رایج در شهرستانهای تنگستان و دشتستان در فرهنگ‌نامه بوشهر آمده است:

“میان گویش های مختلف محلی جنوب از جمله مردم استان بوشهر به خصوص مناطق دشتی ، دشتستان و تنگستان روابط نزدیکی وجود دارد و از یک ریشه گرفته شده اند فقط در تلفظ الفاظ و اصطلاحات اختلافاتی با یکدیگر دارند. زبان محاوره ای این مناطق بر گرفته از لری است. لغات و ترکیبات و نوع کاربرد شناسه ، در آن به طور دقیق با زبان پهلوی جنوبی یا زبان پهلوی ساسانی منطبق می باشد فقط برخی از لغات ثقیل روان تر گریده و در بعضی موارد لغاتی از زبان محاوره ای حذف شده و جای خود را به لغاتی تازه داده است.”

جمعیت

بر اساس آمار سرشماری رسمی سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهرستان ۸۶٬۳۱۹ نفر (۲۴٬۴۷۴ خانوار) می‌باشد. بر همین اساس در سال ۱۳۹۰ جمعیت این شهرستان ۷۷٬۵۳۰ نفر (۱۹٬۶۹۷ خانوار) بوده و در سال ۱۳۸۵ جمعیت ۷۱٬۲۸۵ نفر بوده‌است.

جمعیت تاریخی
سال	جمعیت	±%
۱۳۸۵	۷۱٬۲۸۵	—
۱۳۹۰	۷۷٬۵۳۰	۸٫۸٪+
۱۳۹۵	۸۶٬۳۱۹	۱۱٫۳٪+
۱۳۹۸	۹۲٬۳۶۸	۷٪+

سیل ۱۳۶۵

مقالهٔ اصلی: سیل ۱۳۶۵ دشتی

سیل ویرانگر ۱۳۶۵ پس از سه شبانه روز بارش متوالی در بامداد مورخه ۱۱ آذر ۱۳۶۵ به‌طور کامل تمام روستاهای حاشیه رودخانه مُند را محاصره و در کام خود بلعید.

سیل آذر ۱۳۶۵ بیشینه بده لحظه‌ای آب در سیل روز ۱۱ آذر ۱۳۶۵ بنابر برخی از منابع ۵۷۵ مترمکعب بر ثانیه و نیز بارش باران به میزان ۱۶۰ میلی‌متر در یک شبانه روز گزارش شده‌است. با نگاهی به بده لحظه‌ای آب می‌توان به شدت و گسترهٔ آسیب و پیامدهای ناشی از وقوع سیل مذکور پی برد. وقوع آن پدیده مهیب و مخرب خسارات جانی و مالی فراوانی را در استان بوشهر و در شهرستان دشتی به ویژه در روستاهای مجاور رودخانه مند به همراه داشت به نحوی که بسیاری از روستاها و آبادی‌های آن زمان خالی از سکنه شده و بعد از گذشت بیش از دو دهه هنوز خاطرات تلخ و دردناک آن در اذهان و حافظهٔ تاریخی و اجتماعی مردم آن سامان باقی و آثار خرابی‌ها و تأثیرات بسیار زیانبار آن بر وضعیت بافت خاک، پوشش گیاهی و اراضی زراعی در مناطق محل وقوع سیل قابل ملاحظه و مشاهده است.

در پایان ۲۹ بهمن ۱۳۹۵ سیلی با حجم سیل سال ۶۵ در منطقه آمد که خسارتهای مالی به بار آورد اما بعلت ترک روستاهای در معرض سیل در ۳۰ سال پیش خسارت جانی نداشت.

زمین‌لرزه ۹۲

مقالهٔ اصلی: زمین‌لرزه دشتی (۱۳۹۲)

زمین‌لرزه ۲۰ فروردین ۱۳۹۲ در این شهرستان که در فاصله ۱۶ کیلومتری شهر کاکی، ۲۷ کیلومتری شهر خورموج (مرکز شهرستان دشتی) و ۹۰ کیلومتری بندر بوشهر کانون این زمین‌لرزه در شمال شرق شهر کاکی و تقریباً در همین فاصله در شمال غرب شهر شُنبه رخ داد، که شهر کوچک شُنبه و روستاهای تابع آن در بخش شنبه و طسوج بشدت تخریب شدند.

مشاهیر شهرستان دشتی

• فایز دشتی، شاعر مشهور دوبیتی سرا
• محمد خان دشتی، شاعر و حکمران دشتی
• سید علینقی دشتی، مجتهد و شاعر
• میرزا محمد جعفر خان حقایق نگار خورموجی، مورخ/ فاش‌کننده راز مگوی قتل امیر کبیر
• ملاحسن کبگانی، شاعر و روحانی
• سیدمحمدطاهر(شفیق شهریاری)، شاعر، از اولین مدیران و دبیران دبیرستان سعادت، دارای مدال درجه یک علمی و مبارز علیه حکومت قاجار
• شیخ عبدالله حاجیانی، مؤسس نخستین مدارس حوزوی در استان بوشهر به سبک جدید و در شهر خورموج و اصالتاً از اهالی مسیله
• علی دشتی، نویسنده/ پژوهشگر/ سیاستمدار
• شیخ ابوتراب عاشوری، از فعالان مبارز در زمان پهلوی
• میربهزاد شهریاری، نماینده اولین دوره مجلس شورای اسلامی از منطقه رودباران/ از کشته شدگان هفتم تیر
• نادر مهدوی، فرمانده ناوگروه دریایی ذوالفقار، وابسته به منطقه دوم نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
• غلامرضا دادبه، محقق و موسیقی دان/ استادِ محمدرضا شجریان، علیرضا افتخاری و…
• پولاد اسماعیلی، شروه خوان
• شایان حامدی، شاعر نوسروده
• سید محمدحسن نبوی، نماینده اسبق بوشهر در خبرگان رهبری
• علی مرادی، شاعر منظومه شهیر «کلاخا یاد موهدو»
• آیت‌الله میرزا احمد گنخکی دشتی، از مجتهدان سنتی
• سید مصطفی حسینی دشتی، مؤلف دائرةالمعارف معارف و معاریف و مترجم قرآن کریم
• میرزا ابراهیم دشتی (منهاج)، نماینده اسبق بوشهر در خبرگان رهبری
• سید کمال‌الدین شهریاری، نماینده فعلی و اسبق حوزه میانی استان بوشهر در مجلس شورای اسلامی
• عبدالنبی نمازی، نماینده تهران در مجلس خبرگان رهبری/ امام جمعه کاشان
• حسن نمازی، نماینده سابق ارومیه در مجلس خبرگان رهبری (فرزند شیخ عبدالنبی)
• سید محمدمهدی پورفاطمی، نماینده سابق دشتی و تنگستان در مجلس شورای اسلامی
• سید اسماعیل بهزادی، شاعر
• ایرج اسدی، شاعر
• محمدرضا صفدری، داستان‌نویس
• سید کوچک هاشمی‌زاده، پژوهشگر و لغت‌شناس
• سید محمدرضا هاشمی‌زاده شاعر و نویسنده
• مسلم زارع مطلق مترجم و نویسنده (کبوتر خانگی، تاریخ عماندر قرون نخستین اسلامی، جواهر و لئالی در تاریخ عمان شمالی، تحفه نبهانی)
• نعمت اله مقصودی مترجم (استعمار در خلیج فارس، جایگاه بحرین در دریانوردی و تجارت دریایی)
• حبیب احمدی مترجم (متمم رهنامه کشتیرانی خلیج فارس)
• غلامحسین هادی‌نژاد نویسنده (زیارتگاه‌های استان بوشهر، مرغ باغ ملکوت)
• محمد هادی‌نژاد (زیارتگاه‌های شهرستان دشتی، یال، دشتی نگین فرهنگی جنوب)
• عبدالرسول جمالی حاجیانی، شاعر (مجموعه اشعار)
• حسن عبدی شاعر و نویسنده (دیوان محزون)
• سیدمحمد مهدی پورفاطمی، سیاست‌مدار و فعال اجتماعی (چهار دوره نماینده مجلس شورای اسلامی)
• غلامحسین زارعی سیات مدار و فعال اجتماعی (فرمانداری دشتستان، فرمانداری بندر لنگه، مدیر کل تعاون استان بوشهر، مدیر کل میراث فرهنگی استان بوشهر، نماینده فعلی مجلس شورای اسلامی)
• عباس پورمحمودی شاعر و پژوهشگر (عالی نامه)
• علی حسن‌زاده پژوهشگر (کلیات دوبیتی‌های فایز دشتی)
• علی نوربخش شاعر و نویسنده و و محقق (کاکی کهن دیار، شیخیان مهد نیکان و نیاکان)

آثار باستانی

• قلعه محمدخان دشتی
• قلعه رئیس غلام رزمی لاور
• قلعه داراب خان
• قلعه دختر لاور ساحلی
• آرامگاه صفا انگیز
• آرامگاه شاه اسماعیل
• مسجد درازی
• حسینیه درازی
• نیایشگاه مند
• بارگاه سام بن نوح (شهر خورموج)
• سنگ نوشته‌های باغان
• امامزاده پیر چهل گزو
• بند مند حومه باغان (سد کوچک قدیمی بر رود)
• مسجد میرزا خورموج
• عمارت شیرینه

تقسیمات کشوری

شهرستان دَشتی شامل ۳ بخش با دهستانها و شهرهای زیر است:

• بخش مرکزی شهرستان دشتی
  • دهستان مرکزی
  • دهستان خورموج

شهرها: خورموج

• بخش شنبه و طسوج
  • دهستان شنبه
  • دهستان طسوج

شهرها: شُنبه

• بخش کاکی
  • دهستان کبگان
  • دهستان کاکی
  • دهستان چغاپور

شهرها: کاکی و بادوله

روستاهای شهرستان دشتی به تفکیک دهستان

روستاهای بخش مرکزی

• دهستان مرکزی: بادام زار. بندو. بحیری. عربی .لاور رزمی. لنگک. محمدآباد. مل گاودان. مل گل. منقل
• دهستان خورموج: احشام قائدها. باغ وحش. جبری. چارک. چاووشی. چهله. حیدری. درازی. زایر عباسی. زیزار. فقیه‌حسنان. کلل. میانخره. وراوی

روستاهای بخش کاکی

• دهستان کاکی: باغ شالی. باغ شور. بنیاد. تلخو. ریگدان. علی‌آباد. گنخک رئیسی. گنخک شیخی. گنخک کورا. هلالی منصوری، هلالی احمدی، باغ رئیس عالی،
• دهستان کبگان: کبگان. اسماعیل‌محمودی. باغ پیر. بالنگستان. برمساد. چاه حسین‌جمال. زایر ابول. زیارت. شیخیان شهاب. شیخیان سلنجی. شیخیان ماری. کردوان رئیسی. کردوان سفلی. کردوان علیا. کلات. لاور ساحلی. میته
• دهستان چغاپور: اسماعیل‌محمودی. امام‌آباد (دمنالو). بادوله. بامنیر. روستای برید. بیکسان. حسین زائری. خانی. درگو جنوبی. درگو شمالی. دولت‌آباد. دهداری. چم کور . طویل دراز. فقیه‌احمدان. گز دراز. مرحوای. مقاتل. ملخرک. ناصری. باغ علی‌باقر

روستاهای بخش شنبه و طسوج

• دهستان شنبه: اسلام‌آباد. باغان. بشک. بن بید. چاهگاه. خروک. درویشی. رزم آباد. سنا. کاردانه. کردلان. کشتو. مزرعه حاج‌احمد
• دهستان طسوج: اژدرخوس. بنو. حنا شور. دشت پلنگ. دهوک. سرمک. سهو. کنار بندک. محمد ریز

امکانات شهری و حومه، رفاهی و گردشگری

• تنگه و عمارت شیرینه
• بنگه و بازمانده آسیاب‌های قدیمی
• آتشکده مند
• پارک موزه محمد خان دشتی
• پارک مفتون، فایز، علی سمیل
• میدان خالو حسین دشتی و میدان لولو ورودی جنوبی شهر خورموج
• روستاهای بکر و باغات مربوط روستاها
• بیمارستان ۱۲۰ تختخوابی زینبیه شهر خورموج با دارا بودن آزمایشگاه مجهز، بخش رادیولوژی، بخش دیالیز، بخش اطفال، اتاق عمل و…
• درمانگاه فوق تخصصی تأمین اجتماعی خورموج
• درمانگاه تخصصی سپاه
• زیر مجموعه صنعتی دشتی
• کارخانه‌های گچ، قیر، هیدرات کربن، سنگ‌شکن، پلاستیک سازی، آرد، مرغداری صنعتی، کارخانه سیمان
• منطقه حفاظت شده شکار ممنوع کوه مند

منابع

۱۰. سعیدی نیا، حبیب اله، & آبیاری، دانیال. (۱۴۰۱). بررسی خاستگاه و مهاجرت طایفه خنسیر در کرانه‌های شمالی خلیج فارس. تحقیقات تاریخ اقتصادی، 11(1), 155-176. doi: 10.30465/sehs.۲۰۲۲٫۳۹۴۰۲٫۱۷۷۶

پیوند به بیرون

• توصیف گویش فارسی دشتی (به انگلیسی)
• انجمن گفتگوی شهرستان دشتی، خورموج بایگانی‌شده در ۵ اوت ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine
• آمار جمعیت روستایی شهرستان دشتی سایت اطلاع‌رسانی استان بوشهر (معاونت برنامه‌ریزی استانداری بوشهر)
• مراکز جمعیتی در نقشه شهرستان دشتی به تفکیک دهستان سایت اطلاع‌رسانی استان بوشهر (معاونت برنامه‌ریزی استانداری بوشهر)
• ایجاد و تشکیل تعداد ۵ دهستان شامل روستاها، مزارع و مکانها در شهرستان دشتی تابعه استان بوشهر بایگانی‌شده در ۲ دسامبر ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine سایت مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی مصوبه ۱۸ آبان ۱۳۶۵ شمسی.