Edukira joan

Ekialde Hurbila

Aldatu loturak
Artikulu hau Wikipedia guztiek izan beharreko artikuluen zerrendaren parte da
Koordenatuak: 28°N 45°E / 28°N 45°E / 28; 45
Wikipedia, Entziklopedia askea

Ekialde Hurbila
Datu orokorrak
Motaeskualde geografiko eta eskualde kultural
Azalera7.293.609 km²
Geografia
Map
Koordenatuak28°N 45°E / 28°N 45°E / 28; 45
UTC orduaUTC+02:00, UTC+03:00 eta UTC+03:30
Honen parte daMiddle East and North Africa (en) Itzuli
Asia
Afrika
The Near and Middle East (en) Itzuli

Ekialde Hurbila Eurafrasiako zati bat da, Mediterraneo itsasoaren eta Iranen eta Pakistanen arteko mugak ebazten duen lerroaren artean dagoena.[1][2] Ekialde Hurbila Hego-mendebaldeko Asiaren zati bat da, Asiako Turkia, Transkaukasia eta Egiptoko Sinai aintzat hartuta.

«Ekialde Hurbila» edo «Ekialde Ertaina» terminoek ez dituzte argi eta garbi bereizitako bi eremu geografiko izendatzen; hau da, ekialderantz abiatuta ezin da irudikatu lehenik Ekialde Hurbilera, gero Ekialde Ertainera eta, azkenik, Ekialde Urrunera iritsiko ginatekeenik. Termino horiek ―hori da, XIX. eta XX. mendeetatik aurrera Britainia Handiko Kanpo Arazoetarako eta Commonwealtheko Bulegoaren «Ekialde Ertaina» eta Frantziako Kanpo Arazoetako Ministerioaren «Ekialde Hurbila»― espazio bera izendatzen dute.

Eremu horretan sartzen dira, gutxienez, Ilgora Emankorra (Jordania, Irak, Israel, Palestina, Siria, Turkia eta Libano), Arabiar Penintsula (Saudi Arabia, Yemen, Oman, Arabiar Emirerri Batuak, Qatar, Bahrain eta Kuwait) eta Nilo ibaiaren Egiptoko arroa. Batzuetan, Iran, Pakistan eta Afganistan gehitzen dira (Britainiar Inperioaren definizioaren arabera). Estatu Batuek bertan sartzen dituzte, baita ere, Magrebeko estatuak (Tunisia, Maroko, Aljeria, Mauritania eta Libia), Ekialde Hurbil Handiaren proiektuak erakusten duen gisan.[3]

Zenbait talde kultural eta etniko biltzen ditu, besteak beste persiarra, arabiarra, turkiarra, kurdua, armeniarra eta israeldarra barne. Hiru hizkuntza talde nagusiak dira irandar hizkuntzak, turkiarrak eta semitikoak (besteak beste arabiera, amharera eta hebreera). Ekialde Hurbilaren eskualdea, erreferentzia liburuetan eskuarki erabiltzen den gisan, honela definitzen da: «Hego-mendebaldeko Asiako herrialdeak, Irandik Egiptoraino». Ondorioz, Egipto, Sinai penintsula Asian duelarik, Ekialde Hurbilaren partaidetzat hartzen da.

Alfred Mahan teorialari militarrari egozten zaio «Ekialde Ertain» esamoldea asmatzea, 1902an.[4]

Izena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ekialde Ertaina eta Ekialde Hurbila

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ekialde Ertaineko nozio geopolitikoa XIX. mendearen amaieran eta XX. mendearen hasieran eratu zuten europarrek.[5] Termino eurozentrista bat da,[6] hau da, europarren ikuspegi baten arabera sortua, Asia menderatzeko proiektu bati lotuta baitzegoen. Proiektu horrek kontinente horretako hiru eskualde handitan banatzen du:[5] Ekialde Urruna (agertuko den lehen nozioa), Ekialde Ertaina eta Ekialde Hurbila. Horrela, Ekialde Ertainaren lehen aipamenak britainiarren eta errusiarren inperialismoen arteko lehian kokatzen dira.[5]

David Cumin nazioarteko harremanetako ikertzaileak adierazi izan du Mendebaldea modu paraleloan banatzea, hau da, Mendebalde Urrun, Mendebalde Ertain eta Mendebalde Hurbil batean, ekialdetarren ikuspegia islatuko lukeena, ez duela zentzurik.[7]

Lehen Mundu Gerraren aurretik, Near East («Ekialde Hurbila») ingelesez erabiltzen zen Balkanez eta Otomandar Inperioaz hitz egiteko; Middle East («Ekialde Ertaina»), berriz, Iran, Afganistan, Turkmenistan eta Kaukasiaz mintzatzeko. Far East («Ekialde Urruna»), berriz, ekialdeko Asia, Txina, Japonia, Korea, Taiwan beste herrialde batzuk aipatzeko.

Estatu Batuak 1917an Europako giroan sartu zirenean, Near East terminoa ia guztiz baztertu zen: Washingtondik begiratuta, Istanbul edo Beirut ez daude batere «hurbil». Ondorioz, Ekialde Ertaina (Middle East) adierazpena asmatu zen Otomandar Inperioa desegin ondoren sortutako estatu berriak izendatzeko. Hala ere, Ekialde Hurbila (Near East) diziplina akademiko ugaritan erabiltzen da, hala nola arkeologian eta antzinako historian, nahiz Middle East terminoak izendatzen duen espazio bera deskribatzen duen. Middle East agertu zen Frantziak eta Erresuma Batuak Nazioen Ligaren mandatua jaso zutenean, Lehen Mundu Gerraren ostean alemaniar eta otomandar lurrak administratzeko.

Dena dela, ingelesez gero eta hedatuago dago Middle East moldea, ziurrenik mundu mailako botere ardatz geoestrategiko eta militarra Britainia Handitik Estatu Batuetara mugitu zelarik hurbiltasunaren ikuspegia aldatu egin delako.[8]

Euskaraz, ikertzaile, hedabide eta idazle gehienek «Ekialde Hurbil» moldea hobesten dute, «Ekialde Ertain» moldearen aurretik.[9]

Beste izendapen batzuk

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

«Ekialde Ertain» adierazpenaren anbiguotasuna saihestu nahirik, geografo batzuek Hego-mendebaldeko Asia zabaltzen saiatu izan dira, arrakasta handirik gabe. Beste izendapen batzuk ere erabili izan dira, hala nola «Mendebaldeko Asia» (West Asia), Indian termino zabalduena, bai gobernuaren aldetik,[10] bai hedabideen aldetik.[11]

«Arabiar mundua» erabiltzen da zenbait testuingurutan, baina ez da Ekialde Hurbilaren baliokidea, ez baititu barne hartzen Ekialde Hurbileko populazio ez-arabiarrak: turkiar, persiar, kurdu, israeldar gehienak.

«Ekialde Ertaina – Iparraldeko Afrika» (Middle East-North Africa [MENA]), batzuetan erabiltzen den terminoa, Marokotik Iranera doan eremua hartzen du. Antzeko terminorik arruntena Ekialde Hurbil Handia da (Greater Middle East), nahiz lauso samarra den. Inperio eta zibilizazioen historia elkartu bat adierazten du, eta bertan sartzen dira grekoen eta erromatarren zibilizazioa, persiarrak, arabiar mundu zabala eta turkiar musulmanak ezarri ziren lehen eskualdeak. Horren barruan sartzen dira Iparraldeko Afrika eta Turkia, Pakistango mendebalderaino eta Afganistango ekialderaino.

Geografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ekialde Hurbilaren mapa modernoa.

Mugapenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ekialde Hurbila Mediterraneo itsasoaren ekialdeko ertzaren eremu geografikoari dagokio:[12] Levanteko itsasoa, mendebaldean; alde batetik Iranen, eta bestetik Pakistanen eta Afganistanen arteko mugak erratzen duen lerroa, ekialdean; Turkiak eta Iranek Kaukasoko herrialdeekin, eta Turkiak Bulgariarekin eta Greziarekin, dituzten mugak, iparraldean; eta Egiptoren lurreko muga eta Yemenen nahiz Omanen itsas mugak, hegoaldean. Beraz, Ekialde Hurbila Asian hedatzen da, Irango eta Anatoliako lautadetan eta Arabiako penintsula osoan; Europan, Turkiako Europako zatian: Ekialdeko Trazian eta Afrikan, Egiptoren aldean.

Zazpi milioi kilometro koadro baino gehiagoko espazio honek mendeetan zehar garatu diren zibilizazio ugari biltzen ditu; besteak beste, arabiarrak, persiarrak, turkiarrak eta kurduak dira eskualdeko talde etniko handienak.[13] Zibilizazio horiek, nolanahi ere, ez dira aski Ekialde Hurbilaren mugapenak zehazteko, haratago baitaude: arabiarrak Iparraldeko Afrikan, persiarrak Indiako azpikontinentean eta turkiarrak Erdialdeko Asian.

Politikaren edo kulturaren aldetik begiratuta, Ekialde Hurbilean ez dago bateratasunik; estatuz gaindiko egiturak, interes jakin batzuen inguruan (petrolioa, merkataritza, erlijioa eta abar) eragin mugatukoak dira eta, maiz, eskualdetik haratago hedatzen dira.[14]

Demografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eskualdeko estatuek zenbait urtetan zehar egindako erroldatan bildutako datu sakabanatuen arabera, hazkunde demografikoa handia du Ekialde Hurbilak: batez beste, urteko % 2, batez beste; 3,4 seme-alaba emakume bakoitzeko ―mundu mailan 2,7 den bitartean― eta 69 urteko urteko bizi itxaropena.[15] Erlijio nagusia Islama da, sunismoaren adarra zehazki, baina xiismoak hedadura handia du Iraken eta, batez ere, Iranen. Neurri apalagoan, kristauak daude (batez ere Libanon % 30 eta Zipren), juduak Israelen eta beste erlijio batzuk: bahaismoa, zoroastrismoa, iazidismoa eta abar.

Herrialdea Populazioa (2021) Azalera (km2) Hiriburua Hizkuntza nagusia Erlijio nagusia
 Arabiar Emirerri Batuak 9 365 145 83 600 Abu Dhabi arabiera sunismoa
 Bahrain 1 463 265 758 Manama arabiera xiismoa
 Egipto 109 262 178 1 002 000 Kairo arabiera sunismoa
 Irak 43 533 592 435 244 Bagdad arabiera xiismoa
 Iran 87 923 432 1 628 750 Teheran persiera xiismoa
 Israel 8 900 059 22 072 Jerusalem hebreera judaismoa
 Jordania 11 148 278 89 342 Aman arabiera sunismoa
 Kuwait 4 250 114 17 818 Kuwait arabiera sunismoa
 Libano 5 592 631 10 452 Beirut arabiera islama, kristautasuna
 Oman 4 520 471 309 500 Maskat arabiera sunismoa
 Palestina 5 133 392 6 020 Ramala arabiera sunismoa
 Qatar 2 688 235 11 586 Doha arabiera sunismoa
 Saudi Arabia 35 950 396 2 149 690 Riad arabiera sunismoa
 Siria 21 324 367 185 180 Damasko arabiera sunismoa
 Turkia 84 775 404 783 562 Ankara turkiera sunismoa
 Yemen 32 981 641 527 968 Sana arabiera sunismoa
 Zipre 1 244 188 9 251 Nikosia greziera kristautasun ortodoxoa
Ekialde Hurbila 470 056 788 7 278 813

Banaketa geografikoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ekialde Hurbileko estatuak kokapen geografikoaren arabera bana daitezke:

Hiru nagusiak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ekialde Hurbileko hiru hiritan 10 milioi biztanle baino gehiago daude: Istanbul, Kairo eta Teheran.[16]

Beste hiru hiritan 4-7 milioi biztanle arteko populazioa bizi da: Bagdad, Ankara eta Alexandria,[17] eta hamaika hiri txikiagok milioi bat biztanle baino gehiago dituzte. Hiri horietako gehienek % 2tik gorako hazkundea dute urtean.

Asimilazio kulturala

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ekialde Hurbileko mugapeak kultura eremu bat definitzen du, muga aski zehatzik gabea. Oro har, bertan sartzen dira zibilizazio arabiarra, turkiarra, persiarra, kurdua eta eskualdeetako gutxiengoak, hala nola juduak edo zipretarrak.

Afrikako herrialdeak, hala nola Magrebekoak (Aljeria, Libia, Maroko eta Tunisia) eta beste batzuk, adibidez Sudan, Mauritania eta Afrikako Adarra (Somalia, Etiopia, Eritrea eta Djibuti), Ekialde Hurbilari oso lotuta daude, eskualde horrekin dituzten kultur, historia eta merkataritza esteka indartsuengatik. Zipre, geografikoki periferikoa edo Ekialde Hurbiletik gertu egon arren, Europako kulturaren partaidetzat hartzen da. Iran ekialdeko muga da.[18]

Historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erlijio monoteisten sorlekua eta gune espirituala da Ekialde Hurbila, bertan sortu baitziren judaismoa, kristautasuna, islama, babismoa eta bahaismoa. Zibilizazio eta herri asko (seljuktarrak, arabiarrak, otomandarrak…) Ilgora Emankorraren inguruan jaio ziren. Ingurune hori izan zen Ekialde Hurbilean lehen populazioa izan zuena, eta, seguruenik, Eurafrasiako nekazaritzaren jatorrizko eskualdea.[19]

Kultura asko gurutzatu izan dira mendeetan zehar; indigenak, hala nola persiarrak edo arabiarrak; baina baita atzerritarrak ere, hala nola Alexandro Handiarekin iritsitako grekoak, gurutzatuak edo europar kolonoak XIX. mendetik aurrera.

XX. mendearen hasieran, petrolio ugari aurkitu zelarik eskualdean (munduko petrolio erreserben erdia baino gehiago Ekialde Hurbileko zorupean daude), munduko petrolioaren geopolitikaren erdian kokatu zen eskualdea, eta petrolioaren emirerrien (Arabiar Emirerri Batuak, Qatar...) garapena ekarri zuen. Gainera, gune honetan lurraldearen gaineko gerrak (arabiarren eta israeldarren arteko gatazka, Iranen eta Iraken arteko gerra) eta tentsio ugari dago, eskualdean petrolioa eta lehengaiak erauztearekin zuzenean edo zeharka lotuta (Golkoko gerra).

1956ko azaroan, britainiar, frantziar eta israeldar armadek gerra piztu zuten Egiptoren aurka (Suezko krisialdia), hark Suezko kanala nazionalizatu ondoren. Erresuma Batuaren finantza arazoez baliatu ziren Ameriketako Estatu Batuak operazioa gaitzesteko eta britainiarren lekua hartzeko Ekialde Hurbilean, potentzia nagusi gisa, britainiarren aurkako beroaldi batek eskualde osoa irabazten zuen bitartean. Mugimendua 1958an amaitu zen, britainiarren laguntza jasotzen zuen Irakeko monarkia suntsituta. Estatu Batuek britainiar politikari jarraitu zioten erregimen aliatuekin (Saudi Arabia, Turkia, Jordania eta, batez ere, Israel). Izan ere, Israeli munduko beste edozein estaturi baino laguntza gehiago eman zioten eta herrialde batzuetan erregimen aldaketak sustatu zituzten, bereziki Iranen, 1953ko estatu kolpearen bitartez.[20]

Ekialde Hurbila tentsio eremu bat da oraindik ere, batez ere Palestinari dagokionez, nahiz 1970eko hamarkadaz geroztik eskualdeko nazioen arteko harremanak gobernatzeko tresna batzuk garatu diren (Arabiar Lurralde Petrolio Esportatzaileen Erakundea, Arabiar Liga eta abar).[21][22]

Ekonomia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Nahiz eta petrolio ekoizpena eta esportazioa aberastasun iturri garrantzitsu bat den Ekialde Hurbilean, nabarmendu behar da beste aberastasun iturri batzuek herrialde batzuen garapena ahalbidetu dutela, urre beltzaren mendekotasunik sortu gabe. Israel, Libano edo Zipre bezalako herrialdeek beste jarduera batzuetan oinarritu dute garabidea, hala nola merkataritzan, nekazaritzan eta lehengaietan. Bestalde, fenomeno berriago bat dago, arabiar funts pribatu eta publikoen bidez berrinbertitzen baitira petrodolarrak nazioarteko finantzetan eta ekonomian.

Ekialde Hurbileko Arabiar Lurralde Petrolio Esportatzaileen Erakundeko herrialde gehienei, petrolioak eta, oro har, hidrokarburoek aberastasuna, lana, atzerriko inbertsioak, indar geopolitikoa eta boterea ematen diete nazioartean. Adibidez, Saudi Arabiaren diru sarrera publikoen % 75, BPGaren % 40 eta esportazioen % 80 petrolio putzuen ustiapenari lotuta daude, zuzenean edo zeharka (2022).[23]

Alabaina, eskualdeko herrialde gehienak ekonomia dibertsifikatzen saiatu dira. Adibidez, Abu Dhabi Investment Authority munduko inbertsio funts subiranorik handiena da; begiz jotzen da 875.000 milioi dolar kudeatzen dituela ―funtsak ez du inoiz bere aktiboen berri eman―, eta Abu Dhabi emirerriaren petroliotik eratorritako diru sarrerak mundu osoan inbertitzen ditu.[24]

Beste herrialde arabiar batzuek ere erabaki izan dute petrolio irabaziak beren lurraldean bertan inbertitzea, bai eta proiektu arkitektonikoak ere, batzuetan erraldoiak, hala nola Palm Islands, Burj Khalifa edo Dubai Marina, guztiak Dubain. Estatuko eta nazioarteko inbertsio horien helburua da petrolioaren mendekoak ez diren jarduerak garatzea eta Golkoko herrialdeak petrolioaren ondorengo egoerara prestatzea.[25] Egindako inbertsioek errenta eta aukera ematen dute hirugarren sektoreko jarduerak garatzeko Arabiar penintsulako herrialde garatu eta «atzerritarrei irekietan» (Bahrain, Arabiar Emirerri Batuak, Kuwait edo Qatar).

Turismoa Turkian, Ölüdenizen (Egeo itsasoa).

Turkia, Egipto, Israel, Zipre eta Libano Europatik eta Ipar Amerikatik iritsitako turismoaren aldeko faktoreez baliatzen dira, bai eta leku turistiko, kultural eta historikoez; jarduera turistikoak garatzeko egindako inbertsioen bitartez, mundu mailako turismoaren lehian sartu ahal izan dira.[26]

Nekazaritzak leku nagusi bat dauka Ekialde Hurbileko herrialde batzuetako biztanleria aktiboaren enpleguan; Ilgora Emankorrak (Irak, Siria, Libano), Egiptoko Nilok, edo Israelgo kibbutz eta moshavek herrialde mediterraneoen garapen ekonomikorako beharrezkoa den elikadura segurtasuna bermatzea ahalbidetu dute, zerbitzuen sektorea garatu aurretik.[27]

Merkataritza eta finantza jarduerak ere asko hazi dira, erraz kontrola daitezkeen bide nabigagarriei esker (Turkiako Marmarako itsasoa eta Egiptoko Suez kanala) eta salgaiak inportatzeko eta esportatzeko jardueren garrantziari esker, batez ere lehengaiak, ordezko piezak eta produktu manufakturatuak, Ekialdeko Asiatik, Hego-ekialdeko Asiatik, Indiatik eta Ekialde Hurbiletik, Europar Batasunera eta Ipar Amerikara.

Diru sarreren arteko desberdintasunak oso handiak dira Ekialde Hurbilean. 2016. urtean, % 10 aberatsenak diru sarrera nazionalen % 63 zuen.[28]

Erlijioak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erlijioa oso elementu garrantzizkoa dela esan daiteke, Ekialde Hurbilean bizi diren populazio gehienentzat. Alabaina, hiru erlijio monoteista handietatik eta abrahamdar tradiziotik eratorritako sinesteetatik haratago, Antzinarotik beste erlijio batzuk garatu izan dira eskualdean, eta horietako batzuk oraindik XXI. mendean bizirik dira. Ekialde Hurbilean sortu ziren munduko 3.000 milioi biztanle ingururen erlijioak. Horregatik da hain garrantzitsu historiaren eta kulturaren ikuspegitik, eta Asia, Afrika eta Europaren arteko zibilizazioen bidegurutze izateak fededun asko erakartzen ditu bertara erromesaldian. Politikarekin oso nahasirik dagoenez, erlijioa faktore egituratzaile indartsuenetako bat da XXI. mendeko Ekialde Hurbileko geopolitikan.[29][30][31]

Hizkuntzak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ekialde Hurbilean bost hizkuntza nagusiak dira arabiera, persiera, turkiera, kurduera eta hebreera.[32] Arabiera eta hebreera afroasiar hizkuntzen familiakoak dira. Persiera eta kurdua indoeuropar hizkuntzen familiakoak dira. Turkiera turkiar hizkuntzen familiakoa da. Ekialde Hurbilean beste 20 bat hizkuntza minoritario ere hitz egiten dira.[33][34]

Kultura

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ekialde Hurbila munduko kultura zaharrenen eta agian garatuenen bidegurutzea da. Izan arabiar, turkiar, persiar, kurdu, judu edo feniziar kulturak, izan judaismoaren, kristautasunaren eta islamaren garrantzia, mendetan zehar garapen handi bat lortua dutelarik, mundu osoko turistentzat erakargarri gertatzen dira guztiak.[35][36][37] Gune arkeologiko, eraikuntza edo gune natural asko kultura ondare[38] edo natura ondare[39] gisa daude sailkatuta, pixkanaka garatu diren hirigune ugarien inguruan.

Eskualdeko geopolitika

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ekialde Hurbila kokapen estrategiko batean dago, Europa, Asia eta Afrika elkartzen baitira eskualdean. Kokapen geografiko hori nahikoa da XXI. mendean munduko itsas eta aire merkataritzaren bidegurutze bihurtzeko. Gainera, XX. mendearen bigarren erditik aurrera, Ekialde Hurbila hidrokarburoen ekoizpenaren munduko eskualderik garrantzitsuena bihurtu zen. Hirugarrenik, hidrokarburoen prezioaren igoerak 1973az geroztik finantza baliabide handiak sortu ditu Ekialde Hurbileko zenbait estatutan, eta horien erabilera munduko palanka ekonomiko garrantzitsu bat bihurtu da.[40] Faktore horietatik ondorioztatzen da Ekialde Hurbileko geopolitikak leku estrategiko bat hartu duela XXI. mendeko munduko geopolitikan. Horrela, alde batetik, eskualdeko estatuek eragin eta presentzia handia dute atzerrian; erta, bestetik, egonkortasuna eta segurtasuna kosta ahala kosta bilatzen dute. Beraz, eskualdea potentzia handien geopolitikaren erronka da, zehazki, Estatu Batuena Bigarren Mundu Gerratik, eta Txinarena XXI. mende hasieratik.[40]

Ekialde Hurbilean ez dago potentzia erregional nagusi bat, ezta duopolio bat ere. Lau estatuk izan dezakete eskualdea menderatzeko asmorik, bi arabiar (Saudi Arabia eta Egipto), eta beste biak dira Iran eta Turkia. Bosgarren estatu bat eskualdeko geopolitikaren eragile nagusietako bat da, Israel, bere aliantzengatik eta botere militarragatik.[41]

Saudi Arabiaren eta Iranen arteko harreman gatazkatsuen argitara, zalantza sor daiteke ea Ekialde Hurbileko bi potentzia handiak gerra ireki batean sartzeko gai ote diren. Behatzaile gehienek ezinezkotzat jotzen dute, jokoan dauden interes politiko eta ekonomikoak kontuan hartuta. Beraz, gerra hotzeko logika batean, Riadek eta Teheranek arma nuklearrak izateko eskubidea ekarri ohi dute gogora.[42]

Eskualdeko lankidetza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Estatuen arteko harremanak hurbilagotu edo estutzeko saio gehienek porrot egin zuten XX. mendearen bigarren erdian, Arabiar Emirerri Batuen eraketak izan ezik; izan ere, 1971az geroztik zazpi emirerri bildu ziren estatu federal batean, besteak beste, Abu Dhabi eta Dubai.[43] Aldiz, XX. mendean ezarritako eskualdeko erakunde politiko, ekonomiko eta militarrek jarraitzen duten izaten lankidetza instituzionalaren erreferentzia eskualdean. Hala ere, ez dira mendebaldean Europar Batasuna edo Ipar Atlantikoko Ituna diren bezain egituratu eta eraginkorrak.[44]

Arabiar Liga

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Arabiar Liga, ofizialki «Arabiar Estatuen Liga» (arabieraz: جامعة الدول العربية‎), behatzaile estatutua duen eskualde erakunde bat da Nazio Batuen Erakundearen aurrean. 1945eko martxoaren 22an sortu zuten Kairon zazpi herrialdek, eta 2024an hogeita hiru estatu kide zituen. Arabiar Ligaren antolaketa lau organo nagusitan oinarritzen da: estatuburuen gailurra, ministroen kontseilua, batzorde iraunkorrak eta idazkaritza nagusia.[45] Gainera, zenbait organo sortu dira 1945eko Ituna osatzen duten hitzarmenen arabera, eta zenbait erakunde espezializatuk lankidetza estuan dihardute harekin.

Golkoko Lankidetza Kontseilua

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Golkoko Estatuen Lankidetza Kontseilua (arabieraz مجلس التعاون لدول الخليج) eskualdeko antolamendu bat da, sei petromonarkia arabiar eta musulmanak biltzen dituena: Arabiar Emirerri Batuak, Bahrain, Kuwait, Oman, Qatar eta Saudi Arabia.

2011ko hasierako arabiar iraultzen testuinguruan, Marokoko eta Jordaniako erresumak atxikitze prozesuan daude.[46][47]

Arabiar Ligako herrialdeen arteko elkarteen diagrama.

Lankidetza Islamikoaren Erakundea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lankidetza Islamiko Erakundea (arabieraz: منظمة التعاون الإسلامي‎; turkieraz: İslam İşbirliği Teşkilatı) gobernu arteko erakunde bat da, 1969ko irailaren 25ean sortua (hasieran, «Konferentzia Islamikoaren Erakundea» izenaz), 57 estatu kide biltzen dituena. Jiddan (Saudi Arabia) du egoitza, eta ordezkaritza iraunkorra du Nazio Batuen Erakundean. Izaera erlijiosoa duen nazioz gaindiko edo nazioarteko erakunde bakarra da. Besteak beste, Ekialde Hurbileko herrialde guztiak hartzen ditu (Israel izan ezik), baita Ipar Afrikako eta Erdialdeko Asiako estatu gehienak ere.

Ekialde Hurbilaren militarizazioa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

BPGren aldean gastu militarrik handiena duen eskualdea da Ekialde Hurbila mundu osoan. Estatistika erabilgarriak dituzten estatuen kasuan, BPGren % 6,2 izan zen gastu militarra 2000n, % 4,3 2010ean eta % 4,7 2017an.[48][49][50] Saudi Arabiak zortzigarren eta bederatzigarren tokia hartu zuen munduan, gastu militarrari dagokionez, XXI. mendearen lehen hamarkadan. Gero, nabarmen handitu zituen defentsa-gastuak, 2013tik 2017ra bitartean, hirugarren edo laugarren tokira helduta, Errusiaren aurrean edo doiki atzean, urteen arabera.[48]

Arma nuklearren debekuari buruzko ituna

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Disuasio nuklearraren arloan ez dago batere gardentasunik, nahiz eta estatuek armategiei buruzko informazioa argitaratzeko saioak egin izan dituzten.[51] Bestalde, arma nuklearren ugaritzea ezkutuan gertatzen da batez ere. Beraz, arma nuklearren errealitatea ez da aise aztertzen ahal. Horri dagokionez, Ekialde Hurbila kasu berezitzat aurkezten da: lehenik, estatu bati egozten zaio arma nuklearrak edukitzea (Israel), nahiz berak berariaz ez duen halakorik aitortzen; bigarrenik, erabilera zibilarenen eta militarren arteko mugan egindako programak daude (Irak, Iran, Libia, Siria); hirugarrenik, aukera nuklearra gutxienez aintzat hartua izan zela adierazten duten jarduera militarrak (Egipto); eta, azkenik, Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundearen disuasio gailuen parte den base nuklear bat (Turkia).[52]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ (Frantsesez) Romeo, Lisa. (2021-03-15). «Moyen-Orient et Proche-Orient» Les Clés du Moyen-Orient (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2024-01-07).
  2. ↑ (Frantsesez) Thiollet, Hélène. (2009). Le Moyen-Orient histoire et défis. Paris: Ellipses ISBN 978-2729842406. OCLC .495206520.
  3. ↑ (Frantsesez) Capdepuy, Vincent. (2009). Grand Moyen-Orient - Greater Middle East . Le lieu d’un moment. archive.wikiwix.com (Noiz kontsultatua: 2024-01-07).
  4. ↑ (Ingelesez) Adelson, Roger. (1995). London and the Invention of the Middle East: Money, Power, and War, 1902–1922. New Haven: Yale University Press ISBN 978-0300060942. OCLC .31206915.
  5. ↑ a b c (Frantsesez) Capdepuy, Vincent. (2016-09-14). «Moyen-Orient : une géographie qui a une histoire (1)» OrientXXI (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2024-01-07).
  6. ↑ (Frantsesez) «Moyen-Orient Élargi» TERMIUM Plus® (web.archive.org) 2022-11-19 (Noiz kontsultatua: 2024-01-07)
    Aipua: «...l'ethnocentrisme des Européens a amené le découpage d'une partie de l'Afrique septentrionale et de l'Asie occidentale en deux régions : Le Proche-Orient et le Moyen-Orient, l'Extrême-Orient désignant des contrées éloignées comme la Chine, le Japon, etc»    .
  7. ↑ (Frantsesez) Cumin, David. (2020). «Nommer le monde : pour una suite guenonienne» Dogma - Revue de philosophie et des sciences humaines (web.archive.org) ISSN 2726-6818. (Noiz kontsultatua: 2024-01-07).
  8. ↑ (Gaztelaniaz) Puntoycoma. (2024). «Middle East: unos años y muchas vacilaciones después» Puntoycoma (web.archive.org) 182. zk: 3-7.. ISSN 1886-8193..
  9. ↑ EHUren Ereduzko Prosa Gaur erreferentzia corpusean, 1082 aldiz ageri da «Ekialde Hurbil» sintagma, eta 8 aldiz «Ekialde Ertain» (kontsulta: 2024-01-07).
  10. ↑ (Ingelesez) Nath Misra, Jitendra. (2010-10-10). «Looking West: India's relations with West Asia» Ministry of External Affairs - Government of India (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2024-01-07).
  11. ↑ (Ingelesez) Taneja, Kabir. (2023-08-14). «77th Independence Day: Assessing India–West Asia relations | ORF» Observer Research Foundation (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2024-01-07).
  12. ↑ (Frantsesez) «Moyen-Orient - Atlas & cartes» Encyclopædia Universalis France (web.archive.org) 2023-04-11 (Noiz kontsultatua: 2024-01-07).
  13. ↑ (Frantsesez) Benoit, Agnès. (2011). Les civilisations du Proche-Orient ancien: Art et archéologie. Paris: École du Louvre : RMN-Grand Palais ISBN 978-2711859078. OCLC .779708871.
  14. ↑ (Frantsesez) Bel-Air, Françoise de. (2014-03-10). «Introduction. Migration et politique au Moyen-Orient : populations, territoires, citoyennetés à l’aube du XXIe siècle» Migration et politique au Moyen-Orient (Presses de l’Ifpo): 7-35. or.  doi:10.4000/books.ifpo.4772. ISBN 978-2351594780. (Noiz kontsultatua: 2024-01-07).
  15. ↑ (Frantsesez) Tabutin, Dominique; Schoumaker, Bruno. (2005). «La démographie du monde arabe et du Moyen-Orient des années 1950 aux années 2000: Synthèse des changements et bilan statistique» Population 60 (5): 611.  doi:10.3917/popu.505.0611. ISSN 0032-4663. (Noiz kontsultatua: 2024-01-07).
  16. ↑ (Ingelesez) «Major Agglomerations of the World - Population Statistics and Maps» web.archive.org 2023-12-28 (Noiz kontsultatua: 2024-01-07).
  17. ↑ (Ingelesez) «Major Agglomerations of the World - Population Statistics and Maps» web.archive.org 2023-12-28 (Noiz kontsultatua: 2024-01-07).
  18. ↑ Juilliard, Colette. (2011-11-08). «Et la culture dans tout ça ?:» Les Cahiers de l'Orient N° 104 (4): 105–132.  doi:10.3917/lcdlo.104.0105. ISSN 0767-6468. (Noiz kontsultatua: 2024-01-07).
  19. ↑ (Frantsesez) «3300 av. J.-C. " L'Histoire commence à Sumer "» Herodote.net (web.archive.org) 2021-01-19 (Noiz kontsultatua: 2024-01-14).
  20. ↑ (Ingelesez) Harman, Chris. (2017). A people's history of the world: from the Stone Age to the new millennium. Old Saybrook: Tantor Media ISBN 978-1541475823. OCLC .1002869475.
  21. ↑ (Frantsesez) Éditions ÉcoSociété. (2007-06-08). «La Poudrière du Moyen-Orient» Alternatives International (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2024-01-14).
  22. ↑ (Frantsesez) Chautard, Sophie. Comprendre les conflits du Moyen-Orient. Studyrama ISBN 978-2844727862. OCLC .470234691.
  23. ↑ (Ingelesez) «What Saudi Vision 2030 Means for the Future of Oil-Dependent Economies - Glimpse from the Globe» web.archive.org 2023-10-03 (Noiz kontsultatua: 2024-01-14).
  24. ↑ (Frantsesez) Boudet, Jean-François. (2013-01-22). «Les fonds souverains : placement de surplus et source future de recettes publiques:» Revue française d'administration publique n° 144 (4): 1003–1016.  doi:10.3917/rfap.144.1003. ISSN 0152-7401. (Noiz kontsultatua: 2024-01-14).
  25. ↑ (Ingelesez) Zanoyan, Vahan. (1995). «After the Oil Boom: The Holiday Ends in the Gulf» Foreign Affairs 74 (6): 2–7.  doi:10.2307/20047374. ISSN 0015-7120. (Noiz kontsultatua: 2024-01-14).
  26. ↑ (Ingelesez) «Middle East leads global tourism recovery in 2023 | fDi Intelligence – Your source for foreign direct investment information - fDiIntelligence.com» web.archive.org 2023-12-14 (Noiz kontsultatua: 2024-01-14).
  27. ↑ (Ingelesez) «Agriculture and economic transformation in the Middle East and North Africa: A review of the past with lessons for the future» ebrary.ifpri.org  doi:10.2499/9780896292956. (Noiz kontsultatua: 2024-01-14).
  28. ↑ (Frantsesez) Seibt, Sébastian. (2017-12-14). «Les inégalités de revenus augmentent, surtout aux États-Unis, en Russie et en Inde» France24 (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2024-01-14).
  29. ↑ (Ingelesez) Irvine, Keith. (1957-06-01). «Religion in the Middle East» Current History 32 (190): 327–331.  doi:10.1525/curh.1957.32.190.327. ISSN 0011-3530. (Noiz kontsultatua: 2024-01-15).
  30. ↑ (Ingelesez) Solarz, Anna M.. (2020-03). «Religion and International Relations in the Middle East as a Challenge for International Relations (IR) Studies» Religions 11 (3): 150.  doi:10.3390/rel11030150. ISSN 2077-1444. (Noiz kontsultatua: 2024-01-15).
  31. ↑ (Ingelesez) Ahmed, Hussein. (2021-09-28). «Religion, peace and stability in the Middle East» Journal of Sociology, Psychology & Religious Studies 3 (4): 8–12.  doi:10.53819/81018102t3010. (Noiz kontsultatua: 2024-01-15).
  32. ↑ (Frantsesez) Arsenne, Jules. (2022-01-26). «Les dialectes arabes : qui parle quoi ?» Institut du monde arabe (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2024-01-15).
  33. ↑ (Frantsesez) Serreli, Valentina. (2022-01-26). «IMA - A part l'arabe, quelles langues sont parlées dans le monde arabe ?» Institut du monde arabe (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2024-01-15).
  34. ↑ (Frantsesez) Moseley, Christopher; Nicolas, Alexandre. (2010). Atlas des langues en danger dans le monde. Paris: Unesco ISBN 9789232040961. OCLC .846851171 (Noiz kontsultatua: 2024-01-15).
  35. ↑ (Frantsesez) Berriane, Mohamed. (1999). Tourisme, culture et développement dans la région arabe. Paris: Unesco (Noiz kontsultatua: 2024-01-15).
  36. ↑ (Frantsesez) Kadri, Boualem. (2022-02-03). «Enjeux et réalités du développement touristique dans le monde arabe» Téoros. Revue de recherche en tourisme 41 (1) ISSN 0712-8657. (Noiz kontsultatua: 2024-01-15).
  37. ↑ (Frantsesez) Mommens, Françoise. (2006-05-01). «Tendances et opportunités du tourisme au Moyen-Orient» Téoros. Revue de recherche en tourisme 25 (2): 47–52. ISSN 0712-8657. (Noiz kontsultatua: 2024-01-15).
  38. ↑ (Frantsesez) Chaigne-Oudin, Anne-Lucie. (2010-10-14). «Patrimoine mondial de l’UNESCO : les sites du Moyen-Orient» Les clés du Moyen-Orient (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2024-01-15).
  39. ↑ (Frantsesez) Uddin, Rayhan. (2021-08-14). «Patrimoine du Moyen-Orient et d’Afrique du Nord : huit sites que vous devriez connaître» Middle East Eye (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2024-01-15).
  40. ↑ a b (Frantsesez) Tétart, Frank. (2017). La péninsule Arabique : coeur géopolitique du Moyen-Orient. Malakoff: Armand Colin ISBN 978-2200616328. OCLC .1006612926.
  41. ↑ (Frantsesez) Josseran, Tancrède; Louis, Florian; Pichon, Frédéric. (2016). Géopolitique du Moyen-Orient et de l'Afrique du Nord : du Maroc à l'Iran. Paris: PUF ISBN 978-2130786498. OCLC .1233001613.
  42. ↑ (Frantsesez) Magazine Carto. (2020-04-22). «Vers une guerre nucléaire au Moyen-Orient ?» Areion24.news (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2024-01-16).
  43. ↑ (Frantsesez) Tapia, Ainhoa. (2012-09-06). «La fondation des Emirats arabes unis (1968-1971)» Les clés du Moyen-Orient (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2024-01-16).
  44. ↑ (Frantsesez) «Impuissante Ligue arabe» Le Monde diplomatique (web.archive.org) 2016-04-22 (Noiz kontsultatua: 2024-01-16).
  45. ↑ «جامعة الدول العربية - League of Araba States» www.lasportal.org (Noiz kontsultatua: 2024-01-16).
  46. ↑ (Ingelesez) «الأمانة العامة لمجلس التعاون لدول الخليج العربية - Secretariat General of the Gulf Cooperation Council» www.gcc-sg.org (Noiz kontsultatua: 2024-01-16).
  47. ↑ (Frantsesez) Rodriguez, Clarence. (2011-05-11). «La Jordanie et le Maroc font acte de candidature au sommet des pays du Golfe» Radio France International (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2024-01-16).
  48. ↑ a b (Ingelesez) «SIPRI Military Expenditure Database | SIPRI» www.sipri.org  doi:10.55163/cqgc9685. (Noiz kontsultatua: 2024-01-16).
  49. ↑ (Ingelesez) «Global military spending remains high at $1.7 trillion | SIPRI» web.archive.org 2018-05-02 (Noiz kontsultatua: 2024-01-16).
  50. ↑ (Ingelesez) «Global Defense Perspectives 2017 - Updating the Map of Defense Prioritization and Posture in a Challenging World» PWC (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2024-01-16).
  51. ↑ 2023ko urte amaieran, munduan arma nuklearrak zituzten estatuak ziren: Ameriketako Estatu Batuak, Errusia, Erresuma Batua, Frantzia, Txinako Herri Errepublika, India, Pakistan, Israel eta Ipar Korea.
  52. ↑ (Frantsesez) Champchesnel, Tiphaine de. (2020-04-29). «Les États du Moyen-Orient et le Traité sur l’interdiction des armes nucléaires» Areion24.news (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2024-01-16).

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Asiako herrialde eta lurraldeak    (Nazio Batuen azpi-eskualdeka)

Erdialdeko Asia

Afganistan • Errusia • Kazakhstan • Kirgizistan • Uzbekistan • Tadjikistan • Turkmenistan

Asiako Ekialdea
(Asia-Pazifikoa)

 Hego Korea • Ipar Korea • Japonia • Mongolia • Txina

Hego-mendebaldeko Asia
Ekialde Hurbila

Arabiar Emirerri Batuak • Armenia • Azerbaijan • Bahrain • Egipto • Georgia • Iran • Irak • Israel • Jordania • Kuwait • Libano • Oman • Qatar • Saudi Arabia • Siria • Turkia • Yemen

Hego-ekialdeko Asia

Brunei • Ekialdeko Timor • Filipinak • Indonesia • Kanbodia • Laos • Malaysia • Myanmar • Singapur • Thailandia • Vietnam

Hegoaldeko Asia

Bangladesh • Bhutan • India • Maldivak • Nepal • Pakistan • Sri Lanka

Beste entitate
politiko batzuk

Palestina • Taiwan

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Ekialde_Hurbila&oldid=9841603"(e)tik eskuratuta