Dresden

Dresden; Dresden
	hiri handia
	Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Alemania
Alemaniako estatua	Saxonia
Alkatea	Dirk Hilbert (mul)
Izen ofiziala	Dresden
Jatorrizko izena	Dresden
Posta kodea	01067, 01326, 01309, 01069, 01097, 01099, 01159, 01127, 01307, 01129 eta 01279
Udalerri kodea	14612000
Geografia
Koordenatuak	51°03′N 13°44′E / 51.05°N 13.74°E
Azalera	328,48 km²
Altuera	126 m
Mugakideak	Meissen District (en) , Bautzen District (en) , Sächsische Schweiz-Osterzgebirge (en) , Weißeritzkreis (en) , Freital, Bannewitz, Dohna, Dürrröhrsdorf-Dittersbach, Heidenau eta Gommern (en)
Demografia
Biztanleria	563.311 (2022ko abenduaren 31); 563.311 (2022)/(2022)/(2021)/(2020)/(2019)/(2017)/(2016)/(2014)/(2013)/(2012)/(2011)/(2010)/(2009)/(2008)/(2007)/(2006)/(2005)/(2004)/(2003)/(2002)/(2001)/(2000)/(1999)/(1998)/(1997)/(1996)/(1995)/(1994)/(1993)/(1992)/(1991)/(1990)/(1989)/(1988)/(1987)/(1986)/(1985)/(1984)/(1983)/(1982)/(1981)/(1980)/(1979)/(1978)/(1977)/(1976)/(1975)/(1974)/(1973)/(1972)/(1971)/(1970)/(1969)/(1968)/(1967)/(1966)/(1965)/(1964)/(1963)/(1962)/(1961)/(1960)/(1959)/(1958)/(1957)/(1956)/(1955)/(1950)/(1946)/(1945)/(1944)/(1940)/(1939)/(1938)/(1937)/(1936)/(1935)/(1934)/(1933)/(1930)/(1925)/(1920)/(1919)/(1917)/(1916)/(1910)/(1905)/(1900)/(1895)/(1890)/(1885)/(1880)/(1875)/(1871)/(1867)/(1864)/(1861)/(1858)/(1855)/(1852)/(1849)/(1846)/(1843)/(1840)/(1837)/(1834)/(1832)/(1831)/(1830)/(1818)/(1815)/(1813)/(1806)/(1800)/(1772)/(1755)/(1727)/(1697, 1699)/(1648)/(1633)/(1630)/(1603)/(1588)/(1501 (egutegi gregorianoa))/(1453 (egutegi gregorianoa))
Dentsitatea	1.715 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	1206 (egutegi gregorianoa)
Telefono aurrizkia	351, 35201
Ordu eremua	Europa Erdialdeko Ordua, UTC+01:00 eta UTC+02:00
Hiri senidetuak	Skopje, Salzburgo, Coventry, San Petersburgo, Wrocław, Ostrava, Brazzaville, Florentzia, Hanburgo, Rotterdam, Estrasburgo, Columbus, Hangzhou eta Silistra (en)
Matrikula	DD
	dresden.de

Dresden^[1] (goi sorbieraz Drježdźany) Alemaniako Saxoniako Estatu Askeko hiriburua^[2] da, Elba ibaiaren ertzean kokaturik dagoena. Chemnitz, Halle, Leipzig eta Zwickau hiriekin metropolitar gunea osatzen du.^[3]

Saxoniako erregeek Dresdenen zeukaten tronua, eta mendeetan zehar hiriak kultura eta arteen edertasunak jaso zituen. Edonola ere, Bigarren Mundu Gerra amaieran jazo zen Dresdenen bonbardaketan hiria erabat suntsitu zuen. Alemaniaren bateratzearen ostean, hiria ekialdeko kultura, politika eta ekonomia gune aipagarria bilakatu da.

Hiria batez ere Innere Altstadt edo Dresdengo Alde Zaharrak osatzen duen arkitektura multzo bikainagatik ospetsua da. Horregatik, Alemaniako hiri ederrenetakoa izatearen ospea du.

Geografia

Elba ibaiaren ertz bietan zabaltzen den Dresden bailaran kokaturik dago hiria. Hegoaldetan "Metal mendiak" (alemanez Erzgebirge, txekieraz Krušné hory) ditu eta iparraldean Lusaziako muinoak, 113 metroko garaieran, eta punturik altuena 384 metroan iristen dutenak, Trietenberg.

Europako hiri berdeenetakoa izatearen fama du, hiriaren %63 parke eta basoek estaltzen baitute, horien artean 4 natura-erreserba daude. "Elbaren bailara Dresden" Gizateriaren Ondare izan zen 2004. eta 2009. urteen artean, baina zubi baten eraikuntzak UNESCOren zerrendatik atera zuen.

Klima

Datu klimatikoak (Dresden)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	1	1	7	12	17	21	22	22	18	13	6	3	12
Batez besteko tenperatura (ºC)	-0.5	-1.5	3	7	12	16	17	17	14	9.5	4	1.5	8
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	-2	−4	-1	3	8	11	13	13	10	6	2	0	5
Euria (mm)	30	20	30	50	60	80	80	70	50	40	30	40	580
Euri egunak (≥ 1 mm)	4	3	4	6	6	7	9	5	5	5	3	5	62
Iturria: http://www.weatherbase.com/weather/weatherall.php3?s=68401&refer=&units=metric Weatherbase

Historia

Neolito garaitik populatua izan den arren, Dresdenen lehenengo aipamen idatzia XII mendekoa da. Ibaiaren hegoaldean zegoen Drežďany izeneko herrixka eslaviarra zen. 1206an Dietrich I.a Meissengo Mangraveak "Civitas Dresdene"n bizitzea erabaki zuen. 1270ean Meissengo Magraverriaren hiriburu bihurtu zen eta 1485ean Saxoniako Dukeak ezarri ziren bertan.

Germaniako Erromatar Inperio Santua

1547an printze-hautseletza bertan ezarri zenean gorakada handia izan zuen eta kultur eta plotiko gune garrantzitsua bihurtu zen. Honi esker Germaniako Erromatar Inperio Santuaren barnean Saxonia lurralde protestante garrantzitsuena bihurtu zen. Augusto I.a Saxokiako hauteslea eta Poloniako erregeak gortea Dresdenen ezarri zuen eta Europatik artista musikari eta margolariak ekarri zituen. XVII mendean Hogeita Hamar Urteko Gerrak Dresdenen bilakaera geldtu arren gerraren ondorengo urteetan eraiki ziren parke eta eraikin famatuenak.

XVIII mendea gogorra izan zen hiriarentzat, Europako gerra askoren erdian izan baitzen. Prusiak bi aldiz konkistatu zuen (1745 eta 1756), bigarren aldian hiriari su emanez gainera. 1760an ere berriz sitiatu zuen eta konkistatzea lortu ez arren Dresden oso bonbakatua izan zen. 1785ean Friedrich Schillerrek dresdenen idatzi zuen bere "Alaitasunaren Oda", gerora Europako Ereserkia bihurtuko zena.

1791ean Pillnitz deklarazioa sinatu zen Dresdenen, zeinak errege alemaniarrek Frantziako Iraultzaren aurka borrokatuko zutela esaten zuen. 1813an Napoleonen aurkako borroka gogorrak izan ziren inguruan.

XIX mendean Alemaniar Inperioaren barnean zegoen Saxoniako Erresumaren hiriburua bihurtu zen, zeina Inperioko lurralde indartsuenetakoa zen, ekonomikoki bilakaera handia izan baitzuen, batez ere autogintza, elikadura, banku eta sendagaien ekoizpen industriak garatu zirelako. 1849an 95.000 biztanle bazituen 1900rako 396.000 pertsona bizi ziren Dresdenen.

XX mendea

Sakontzeko, irakurri: «Dresdenen bonbardaketa»

Lehen Mundu Gerran Dresdenek ez zuen kalterik jasan eta 1918ko azaroko iraultzan Saxoniako Estatu Askeko hiriburu bilakatu zen. Bigarren Mundu Gerran ordea naziak errenditu baino 12 aste lehenago bonbaketa izugarria jasan zuen. Britainiarrek eta estatubatuarrek 4.000 tona bonba jaurti zituzten eta 18.000 edo 35.000 hildako utzi zituzten. Bonbaketarik gogorrena izan ez bazen ere gerraren izugarrikerien adibide gisa jarri izan da beti.

Ekialdeko Alemanian gelditu zen eta oraindik zirauten Dresden barrokoaren aztarnak dinamitatu egin ziren sobietar estiloko auzo berriak erikitzeko. Bizilagunen presioari esker agintariek Zwinger jauregia, Katholische Hofkirche katedrala eta Semperoper (opera antzokia) berreraiki zituzten.

Ondasun nabarmenak

Kirolak

Dresdeneko futbol taldea Dynamo Dresden da. Gaur egun bigarren mailan ari bada ere Alemaniako Errepublika Demokratikoko DDR-Oberligan talde nagusietako bat izan zen 1990an Alemaniak bat egin zuen arte.

Brühlen terraza, Augustusbrücke eta Elba ibaiaren ikuspegia.

Hiritar ezagunak

Nicolaus Ludwig von Zinzendorf, (1700-1760), elizgizona, teologoa eta artzapezpikua.
Heinrich von Treitschke, (1834-1896), historialaria eta politologoa.
Richard Peter, (1895-1977), argazkilaria.
Erich Kästner, (1899-1974), idazlea.
Robert Siodmak, (1900-1973), zinema zuzendaria.
Maria Reiche, (1903-1998), matematikaria eta arkeologoa.
Herbert Wehner, (1906-1990), politikaria.
Helmut Schön, (1915-1996), futbolaria eta entrenatzailea.
Gerhard Richter, (1932-), margolaria.
René Pape, (1964-), opera abeslaria.
Matthias Sammer, (1967-), futbolaria.

Hiri senidetuak

Hauek dira Dresdenekin senidetutako hirien zerrenda:^[4]

Iruditegia

Zwinger eraikinaren barnealdeko patioa.
Semperoper
Frauenkirche
Augustusbrücke zubia eta Elba ibaia
Katholische Hofkirche

Erreferentziak

↑ Euskaltzaindia. 157. araua: Europako hiriak. .
↑ Designated by article 2 of the Saxon Constitution
↑ Region Sachsendreieck: Map of the Sachsendreieck (Saxon triangle)
↑ Dresden – Hiri Senidetuak. © 2008 Landeshauptstadt Dresden (Noiz kontsultatua: 2008-12-29).
↑ Skopje Hiriko atari ofiziala – Skopjeko Hiri Senidetuak. © 2006–2009 City of Skopje (Noiz kontsultatua: 2009-07-14).
↑ (Alemanez) Staff. Hamburg und seine Städtepartnerschaften (Hanburgo hiri senidetuak). Hanburgoren webgune ofiziala [1] (Noiz kontsultatua: 2008-08-05).

Kanpo estekak

Dresdengo Udalaren webgune ofiziala

Datuak: Q1731
Multimedia: Dresden / Q1731

[1] Euskaltzaindia. 157. araua: Europako hiriak. .

[2] Designated by article 2 of the Saxon Constitution

[3] Region Sachsendreieck: Map of the Sachsendreieck (Saxon triangle)

[Dresden-4] Dresden – Hiri Senidetuak. © 2008 Landeshauptstadt Dresden (Noiz kontsultatua: 2008-12-29).

[Skopje-5] Skopje Hiriko atari ofiziala – Skopjeko Hiri Senidetuak. © 2006–2009 City of Skopje (Noiz kontsultatua: 2009-07-14).

[6] (Alemanez) Staff. Hamburg und seine Städtepartnerschaften (Hanburgo hiri senidetuak). Hanburgoren webgune ofiziala [1] (Noiz kontsultatua: 2008-08-05).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

i e a Alemaniako estatu hiriburuak
Estatu hibiburuak	Dresden (Saxonia) · Düsseldorf (Ipar Renania-Westfalia) · Erfurt (Turingia) · Hannover (Saxonia Beherea) · Kiel (Schleswig-Holstein) · Magdeburg (Saxonia-Anhalt) · Mainz (Renania-Palatinatua) · Munich (Bavaria) Potsdam (Brandenburgo) · Saarbrücken (Sarre) · Schwerin (Mecklenburg-Aurrepomerania) · Stuttgart (Baden-Württemberg) · Wiesbaden (Hesse)
Hiri estatuak	Berlin · Bremen hiria (Bremen estatua) · Hanburgo

	Saxonia estatuko hiriak
Chemnitz • Dresden • Görlitz • Hoyerswerda • Leipzig • Plauen • Zwickau