Edukira joan

Irabelar: berrikuspenen arteko aldeak

Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
Artikulua osatzen
tNo edit summary
3. lerroa: 3. lerroa:
| authority = [[Carl Linnaeus|L.]], 1753
| authority = [[Carl Linnaeus|L.]], 1753
}}
}}
'''Irabelar''' edo '''akonitoa''' (''Aconitum napellus'') [[urrebotoi]]aren familiako belar landarea da, zurtoin-zuzena, 1,5 m inguru luzea, eta hosto berde iraunkorrak dituena. Sustrai sendoak izaten ditu, [[arbiondo]]aren antzekoak, lorea aldiz txano baten antzeko estalkia duena, kolorez urdina eta hostoaren girten ondoan kokatua. Leku laiotz eta ospeletan hazten da berez, baina lorategietan ere ereiten da. Hostoetan eta sustraietan [[akonitina]] izeneko [[alkaloide]] toxiko batzuek ditu.
'''Irabelar''' edo '''akonitoa''' (''Aconitum napellus'') [[urrebotoi]]aren familiako belar landarea da, zurtoin-zuzena, 1,5 m inguru luzea, eta hosto berde iraunkorrak dituena. Sustrai sendoak izaten ditu, [[arbiondo]]aren antzekoak, lorea aldiz txano baten antzeko estalkia duena, kolorez urdina eta hostoaren girten ondoan kokatua. Leku laiotz eta ospeletan hazten da berez, baina lorategietan ere ereiten da. Hostoetan eta sustraietan [[akonitina]] izeneko [[alkaloide]] toxiko batzuk ditu.


== Akonitoa: hilgarria bezain ederra eta arrunta ==
== Akonitoa: hilgarria bezain ederra eta arrunta ==
12. lerroa: 12. lerroa:
Itxura koloretsua du, lore erakargarriak eta normalean moreak, uztailean agertu ohi direnak eta bere tamaina handia da (gutxi gorabehera, bere zurtoin zuzenak metro bateko altuera izan dezake), eta horregatik erraz ikusten da eta edozein mendizalerentzat eskuragarri dago.
Itxura koloretsua du, lore erakargarriak eta normalean moreak, uztailean agertu ohi direnak eta bere tamaina handia da (gutxi gorabehera, bere zurtoin zuzenak metro bateko altuera izan dezake), eta horregatik erraz ikusten da eta edozein mendizalerentzat eskuragarri dago.


Antzina, irabelarra helburu ilunetarako erabilia izan da, aurkariak hiltzeko edo janaria edo ura pozoitzeko. Espainian, “matalobos” izenez ezaguna, erabilera honengatik ere ezaguna zen. Espainian dokumentatutako lehen heriotza 1740 urtean gertatu zen Pirinioetako Setcases herrian (Girona). Artzain batzuek zurtoinak erabili zituzten burruntzi gisa ehizatu zituzten txori batzuk prestatzeko. Kontaktuarekin bakarrik, denak hil ziren.
Antzina, irabelarra helburu ilunetarako erabilia izan da, aurkariak hiltzeko edo janaria edo ura pozoitzeko. Espainian, “matalobos” izenez ezaguna, erabilera honengatik ere ezaguna zen. Espainian dokumentatutako lehen heriotza 1740 urtean gertatu zen Pirinioetako Setcases herrian (Girona). Artzain batzuek zurtoinak erabili zituzten burruntzi gisa ehizatu zituzten txori batzuk prestatzeko. Kontaktuarekin bakarrik, denak hil ziren.


Urteetan zehar beste kasu batzuk ere egon dira, hala nola, 1960an Pirinio Erdialdeko biziraupen-ariketetan hildako paraxutista konpainia batena, akonito sustraiak jan ondoren, edo irabelarra mendiko apioarekin nahastu zuen familia baten kasua ''(Melopospermum peloponnesiacum)'', tratamendua azkar hartu arren kide batzuk hil egin ziren.
Urteetan zehar beste kasu batzuk ere egon dira, hala nola, 1960an Pirinio Erdialdeko biziraupen-ariketetan hildako paraxutista konpainia batena, akonito sustraiak jan ondoren, edo irabelarra mendiko apioarekin nahastu zuen familia baten kasua ''(Melopospermum peloponnesiacum)'', tratamendua azkar hartu arren kide batzuk hil egin ziren.
18. lerroa: 18. lerroa:
Akonitoak toxikotasun neurologiko eta kardiako oso indartsua duten alkaloide sorta bat dauka. Izan ere, alkaloide horietako baten (akonitoa) mg bat irenstea nahikoa da 80 kiloko pertsona bat hiltzeko. Espainiako informazio Toxikologiko Zerbitzu Nazionalak 18 jakinarazpen jaso ditu azken 8 urteotan akonitoaren intoxikazioarengatik.
Akonitoak toxikotasun neurologiko eta kardiako oso indartsua duten alkaloide sorta bat dauka. Izan ere, alkaloide horietako baten (akonitoa) mg bat irenstea nahikoa da 80 kiloko pertsona bat hiltzeko. Espainiako informazio Toxikologiko Zerbitzu Nazionalak 18 jakinarazpen jaso ditu azken 8 urteotan akonitoaren intoxikazioarengatik.


Akonito alkaloideak irentsi ondoren, hasierako sintomak normalean lehenengo 5-25 minutuetan agertu oi dira, hala nola, inurridura edo perioraleko erredura. Ondoren alterazio neurologikoak (obnubilazioa, ikusmen alterazioa, mugimenduaren alterazioak eta arnas geldialdia) eta/edo alterazio gastrointestinalak (oka, beherakoa). Kardiologia mailan ordu bat baino gutxiagoan arritmia bentrikularrak eta bihotz-arnas geldialdia eragin ditzakeen erritmo alterazioak gerta daitezke.
Akonito alkaloideak irentsi ondoren, hasierako sintomak normalean lehenengo 5-25 minutuetan agertu oi dira, hala nola, inurridura edo perioraleko erredura. Ondoren alterazio neurologikoak (obnubilazioa, ikusmen alterazioa, mugimenduaren alterazioak eta arnas geldialdia) eta/edo alterazio gastrointestinalak (oka, beherakoa). Kardiologia mailan ordu bat baino gutxiagoan arritmia bentrikularrak eta bihotz-arnas geldialdia eragin ditzakeen erritmo alterazioak gerta daitezke.


Ez dago antidotorik, larrialdietako eta zainketa intentsiboetako unitateak sintomak bakarrik trata ditzazke. Pozoitze posibleak goiz antzematea eta larrialdi edo erreskate zerbitzuak azkar aktibatzea dira aukera bakarrak. Alkaloideen erdi-bizitza 3 ordukoa denez, zirkulazioa mantentzeko laguntza-teknika batzuk erabil daitezke, hala nola, gorputzez kanpoko zirkulazio-sistemak.<ref>{{erreferentzia|abizena=Blasco Robert|urtea=2023|argitaletxea=Departamento de Anestesiologia, Hospital Vall d Hebrón, Iñigo Soteras Responsable del Área de salud FEDME|hizkuntza=Es}}</ref>
Ez dago antidotorik, larrialdietako eta zainketa intentsiboetako unitateak sintomak bakarrik trata ditzake. Pozoitze posibleak goiz antzematea eta larrialdi edo erreskate zerbitzuak azkar aktibatzea dira aukera bakarrak. Alkaloideen erdi-bizitza 3 ordukoa denez, zirkulazioa mantentzeko laguntza-teknika batzuk erabil daitezke, hala nola, gorputzez kanpoko zirkulazio-sistemak.<ref>{{erreferentzia|abizena=Blasco Robert|urtea=2023|argitaletxea=Departamento de Anestesiologia, Hospital Vall d Hebrón, Iñigo Soteras Responsable del Área de salud FEDME|hizkuntza=Es}}</ref>


== Kontuan hartu beharrekoak ==
== Kontuan hartu beharrekoak ==

12:24, 18 abuztua 2024ko berrikusketa

Irabelar
Iraute egoera

Arrisku txikia  (IUCN 3.1)
Sailkapen zientifikoa
ErreinuaPlantae
OrdenaRanunculales
FamiliaRanunculaceae
LeinuaDelphinieae
GeneroaAconitum
Espeziea Aconitum napellus
L., 1753

Irabelar edo akonitoa (Aconitum napellus) urrebotoiaren familiako belar landarea da, zurtoin-zuzena, 1,5 m inguru luzea, eta hosto berde iraunkorrak dituena. Sustrai sendoak izaten ditu, arbiondoaren antzekoak, lorea aldiz txano baten antzeko estalkia duena, kolorez urdina eta hostoaren girten ondoan kokatua. Leku laiotz eta ospeletan hazten da berez, baina lorategietan ere ereiten da. Hostoetan eta sustraietan akonitina izeneko alkaloide toxiko batzuk ditu.

Akonitoa: hilgarria bezain ederra eta arrunta

Europako altuera moderatuko mendietan aurki daitekeen landarea da, Pirinioetan esaterako.

Irabelarra Ranunculacea generoko landare bat da eta Europako mendietan altuera moderatuan hazten da, normalean 1500 eta 2000 metro bitartean, nahiz eta garaiera handiagoko eremuetan aurki daitekeen. Eskuarki eremu hezeetan aurkitzen da, hala nola, ibai edo lakuen ertzetan.

Itxura koloretsua du, lore erakargarriak eta normalean moreak, uztailean agertu ohi direnak eta bere tamaina handia da (gutxi gorabehera, bere zurtoin zuzenak metro bateko altuera izan dezake), eta horregatik erraz ikusten da eta edozein mendizalerentzat eskuragarri dago.

Antzina, irabelarra helburu ilunetarako erabilia izan da, aurkariak hiltzeko edo janaria edo ura pozoitzeko. Espainian, “matalobos” izenez ezaguna, erabilera honengatik ere ezaguna zen. Espainian dokumentatutako lehen heriotza 1740 urtean gertatu zen Pirinioetako Setcases herrian (Girona). Artzain batzuek zurtoinak erabili zituzten burruntzi gisa ehizatu zituzten txori batzuk prestatzeko. Kontaktuarekin bakarrik, denak hil ziren.

Urteetan zehar beste kasu batzuk ere egon dira, hala nola, 1960an Pirinio Erdialdeko biziraupen-ariketetan hildako paraxutista konpainia batena, akonito sustraiak jan ondoren, edo irabelarra mendiko apioarekin nahastu zuen familia baten kasua (Melopospermum peloponnesiacum), tratamendua azkar hartu arren kide batzuk hil egin ziren.

Akonitoak toxikotasun neurologiko eta kardiako oso indartsua duten alkaloide sorta bat dauka. Izan ere, alkaloide horietako baten (akonitoa) mg bat irenstea nahikoa da 80 kiloko pertsona bat hiltzeko. Espainiako informazio Toxikologiko Zerbitzu Nazionalak 18 jakinarazpen jaso ditu azken 8 urteotan akonitoaren intoxikazioarengatik.

Akonito alkaloideak irentsi ondoren, hasierako sintomak normalean lehenengo 5-25 minutuetan agertu oi dira, hala nola, inurridura edo perioraleko erredura. Ondoren alterazio neurologikoak (obnubilazioa, ikusmen alterazioa, mugimenduaren alterazioak eta arnas geldialdia) eta/edo alterazio gastrointestinalak (oka, beherakoa). Kardiologia mailan ordu bat baino gutxiagoan arritmia bentrikularrak eta bihotz-arnas geldialdia eragin ditzakeen erritmo alterazioak gerta daitezke.

Ez dago antidotorik, larrialdietako eta zainketa intentsiboetako unitateak sintomak bakarrik trata ditzake. Pozoitze posibleak goiz antzematea eta larrialdi edo erreskate zerbitzuak azkar aktibatzea dira aukera bakarrak. Alkaloideen erdi-bizitza 3 ordukoa denez, zirkulazioa mantentzeko laguntza-teknika batzuk erabil daitezke, hala nola, gorputzez kanpoko zirkulazio-sistemak.[1]

Kontuan hartu beharrekoak

-Inoiz ez ukitu edo kendu akonitoa.

-Landarea ukitu duzula susmatzen baduzu, garbitu ondo kontaktu-eremua eta saihestu muki-mintzak edo gorputz-hobiak ukitzea.

-Pozoitze susmoa izanez gero, deitu 112ra susmo klinikoaren berri emanez. Alterazio neurologikoak gertatzen badira, biktima alboko segurtasun-posizioan utzi larrialdi-zerbitzuak iritsi arte.

Azpiespezieak

Flora Europaea-k bederatzi azpiespezie onartzen ditu:

  • Aconitum napellus subsp. napellus. hego-mendebaldeko Ingalaterra.
  • Aconitum napellus subsp. corsicum (Gáyer) W.Seitz. Korsika.
  • Aconitum napellus subsp. firmum (Rchb.) Gáyer. erdialdeko eta ekialdeko Europa.
  • Aconitum napellus subsp. fissurae (Nyár.) W.Seitz. Balkanetatik hego-mendebaldeko Errusiaraino.
  • Aconitum napellus subsp. hians (Rchb.) Gáyer. erdialdeko Europa.
  • Aconitum napellus subsp. lusitanicum Rouy. hego-mendebaldeko Europa.
  • Aconitum napellus subsp. superbum (Fritsch) W.Seitz. mendebaldeko Balkanak.
  • Aconitum napellus subsp. tauricum (Wulfen) Gáyer. ekialdeko Alpeak, hegoaldeko Karpatoak.
  • Aconitum napellus subsp. vulgare (DC.) Rouy & Foucaud. Alpeak, Pirinioak, iparraldeko Iberiar penintsula.

Erreferentziak

  1. ↑ (Gaztelaniaz) Blasco Robert. (2023). Departamento de Anestesiologia, Hospital Vall d Hebrón, Iñigo Soteras Responsable del Área de salud FEDME.


Kanpo estekak


"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Irabelar&oldid=9883538"(e)tik eskuratuta