Sarako Eskola: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

Hauxe da oraingo bertsioa, 21:28, 10 uztaila 2024 data duena

Sarako Eskola euskal literaturako mugimendu bat izan zen, XVII. mendekoa. Eskolako kideak Sara, Donibane Lohizune eta Ziburu lapurtar herriek eratutako triangeluan sortuak ziren gehienbat.

Jatorria

Bideo hau Ikusgela proiektuaren parte da. Bideoak dituzten artikulu guztiak ikus ditzakezu hemen klik eginez gero.

Axular eta bere obra aztertzen dituen bideoa.

XVII. mendea izpiritualtasunaz beteriko mendea zen, eta kultura gai horri oso lotuta zegoen. Izpiritualtasuna hedatzeko, inguruko apaizek herri hizkuntza erabili zuten: euskara. Hori zela eta, XVII. mendea euskal kulturaren pizkundearen mendea izan zen.

Sarako Eskola berez ez zen eskola bat, baizik eta ezaugarri komunak zituzten idazle batzuen taldea edo literatur mugimendua. Hain izan zen garrantzizkoa, non ekialdeko idazleetan ere izan baitzuen oihartzun eta eragina, hala nola Arnaud Oihenart eta Juan Tartasengan.

Kideak

Hiru multzo egin daitezke:

1643 arteko idazleak: Esteve Materra, Joanes Etxeberri, Joanes Haranburu, Pierre Argaiñaratz eta Axular. Garai berekoa izan arren, Voltoire oso bestelakoa da, asmoz eta hizkuntzaz.
1643 arteko liburuetan eliz oniritziak edo laudoriozko poesiak egiten agertzen direnak: Stephanus Hirigoiti, Klaberia, Gillentena eta Hegi.
1643 ondokoak edo epigonoak: Silvain Pouvreau, Bernard Gazteluzar, Mixel Xurio, Joanes Etxeberri Sarakoa, Joanes Haraneder.

Ezaugarriak

Sarako eskolako idazleak batzen dituzten ezaugarriak hauek dira:

Gehienak liburu erlijiosoak idazten zituzten elizgizonak ziren.
Guztiek heziketa humanistiko sakona zuten.
Herri euskaratik hurbilago zegoen hizkuntza erabili zuten, Joanes Leizarragak erabilitako maila jasotik aldenduta, baina haren lorpen batzuk bereganatuta, gutxienez grafian eta lexikoan.
Talde bat osatzen zuten eta elkarri eliz oniritziak eta poemak idatzi zizkioten.
Bereziki olerkigintza jorratu zuten.

Kritika

Hainbat adituk —besteak beste, Patxi Salaberri Muñoak^[1]— zalantzan jartzen dute benetan «eskola» batez hitz egin daitekeen, ez baitago argi idazle horien artean benetako adiskidetasun edo lankidego harremanik ote zegoen. Sarako Eskola deritzon taldearen barnean sartu izan dira geografikoki, kronologikoki nahiz hierarkia sozialaren aldetik oso urrun ziren idazleak. Kontzeptu hori garai jakin bateko idazleak biltzeko etiketa baino ez da.

Erreferentziak

↑ Mikel ASURMENDI: «Jean Haritxelhar, Patxi Ezkiaga, Patxi Salaberri. Mahai-ingurua: literatura idatzia 1900 arte», Argia, 1899. zenbakia, 2003-05-18.

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Xabier GARCÍA ARGUELLO: «Idazle klasikoen arrastoan», El País, 2005-08-29.

Datuak: Q8778275

[1] Mikel ASURMENDI: «Jean Haritxelhar, Patxi Ezkiaga, Patxi Salaberri. Mahai-ingurua: literatura idatzia 1900 arte», Argia, 1899. zenbakia, 2003-05-18.

[1]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
-'''Sarako Eskola''' [[euskal literatura]]ko [[literatura mugimendu|mugimendu]] bat izan zen, [[XVII. mendea|XVII. mendeko]]a. Eskolako kideak [[Lapurdi]]ko [[Sara]], [[Donibane Lohizune]] eta [[Ziburu]] herriek eratutako triangeluan sortuak ziren gehienbat.
+'''Sarako Eskola''' [[euskal literatura]]ko [[literatura mugimendu|mugimendu]] bat izan zen, [[XVII. mendea|XVII. mendekoa]]. Eskolako kideak [[Sara]], [[Donibane Lohizune]] eta [[Ziburu]] [[Lapurdi|lapurtar]] herriek eratutako triangeluan sortuak ziren gehienbat.
 == Jatorria ==
-XVII. mendea izpiritualtasunaz beteriko mendea zen, eta kultura oso lotuta zen izpiritualtasunari. Izpiritualtasuna hedatzeko, inguruko apaizek herri hizkuntza erabili zuten: [[euskara]]. Hori zela eta, XVII. mendea [[euskal kultura]]ren pizkundearen mendea izan zen.
+[[Fitxategi:Ikusgela – Axular eta XVII. mendeko literatura.webm|thumb|thumbtime=217|{{ikusgela}}[[Axular]] eta bere obra aztertzen dituen bideoa.]]XVII. mendea izpiritualtasunaz beteriko mendea zen, eta kultura gai horri oso lotuta zegoen. Izpiritualtasuna hedatzeko, inguruko apaizek herri hizkuntza erabili zuten: [[euskara]]. Hori zela eta, XVII. mendea [[euskal kultura]]ren pizkundearen mendea izan zen.
-Sarako eskola berez ez zen [[eskola]] bat, baizik eta ezaugarri komunak zituzten idazle batzuen taldea edo mugimendu literarioa. Hain izan zen garrantzizkoa, non ekialdeko idazleetan ere izan baitzuen oihuartzun eta eragina, hala nola [[Arnaud Oihenart]] eta [[Juan Tartas]]engan.
+Sarako Eskola berez ez zen [[eskola]] bat, baizik eta ezaugarri komunak zituzten idazle batzuen taldea edo literatur mugimendua. Hain izan zen garrantzizkoa, non ekialdeko idazleetan ere izan baitzuen oihartzun eta eragina, hala nola [[Arnaut Oihenart|Arnaud Oihenart]] eta [[Joan Tartas|Juan Tartasengan]].
 == Kideak ==
 Hiru multzo egin daitezke:
-* 1643 arteko idazleak: [[Esteve Materre]], [[Joanes Etxeberri Ziburukoa|Joanes Etxeberri]], [[Joannes Haranburu]], [[Pierre Argaiñaratz]] eta [[Axular]]. Garai berekoa izan arren, oso bestelakoa da, asmoz eta hizkuntzaz, [[Voltoire]].
+* 1643 arteko idazleak: [[Esteve Materra]], [[Joanes Etxeberri Ziburukoa|Joanes Etxeberri]], [[Joanes Haranburu]], [[Pierre Argaiñaratz]] eta [[Axular]]. Garai berekoa izan arren, [[Voltoire]] oso bestelakoa da, asmoz eta hizkuntzaz.
 * 1643 arteko liburuetan eliz oniritziak edo laudoriozko poesiak egiten agertzen direnak: [[Stephanus Hirigoiti]], Klaberia, Gillentena eta Hegi.
-* 1643 ondokoak edo [[epigono]]ak: [[Silvain Pouvreau]], [[Bernard Gazteluzar]], [[Mixel Xurio]], [[Joanes Etxeberri Sarakoa]], [[Joannes Haraneder]].
+* 1643 ondokoak edo [[epigono]]ak: [[Silvain Pouvreau]], [[Bernard Gazteluzar]], [[Mixel Xurio]], [[Joanes Etxeberri|Joanes Etxeberri Sarakoa]], [[Joanes Haraneder]].
 == Ezaugarriak ==
@@ 17. lerroa: / 17. lerroa: @@
 * Gehienak liburu erlijiosoak idazten zituzten elizgizonak ziren.
 * Guztiek heziketa [[humanismo|humanistiko]] sakona zuten.
-* Herri [[euskara]]tik hurbilago zegokeen hizkuntza bat erabili zuten, [[Joanes Leizarraga]]k erabilitako maila jasotik aldenduta, baina haren lorpen batzuk bereganatuta, gutxienez grafian eta lexikoan.
+* Herri [[euskara]]tik hurbilago zegoen hizkuntza erabili zuten, [[Joanes Leizarraga]]k erabilitako maila jasotik aldenduta, baina haren lorpen batzuk bereganatuta, gutxienez [[grafia]]n eta [[lexiko]]an.
-* Talde bat osatzen zuten eta elkarri eliz-oniritziak eta poemak idatzi zizkioten.
+* Talde bat osatzen zuten eta elkarri eliz oniritziak eta poemak idatzi zizkioten.
 * Bereziki [[olerkigintza]] jorratu zuten.
 == Kritika ==
-Hainbat adituk —besteak beste, [[Patxi Salaberri Muñoa]]k<ref>Mikel ASURMENDI: [http://www.argia.com/argia-astekaria/1899/jean-haritxelhar-patxi-ezkiaga «Jean Haritxelhar, Patxi Ezkiaga, Patxi Salaberri. Mahai-ingurua: literatura idatzia 1900 arte»], ''Argia'', 1899. zenbakia, 2003-05-18.</ref>— zalantzan jartzen dute benetan «eskola» batez hitz egin dezakegunik. Ez dago argi idazle horien artean benetako adiskidetasun edo lankidego harremanik izan zitekeenik. ''Sarako Eskola'' deritzon taldearen barnean sartu izan dira geografikoki, kronologikoki nahiz hierarkia sozialaren aldetik oso urrun ziren pertsonak. Kontzeptu hori garai jakin bateko idazleak biltzeko etiketa baino ez litzateke izango.
+Hainbat adituk —besteak beste, [[Patxi Salaberri Muñoa]]k<ref>Mikel ASURMENDI: [http://www.argia.com/argia-astekaria/1899/jean-haritxelhar-patxi-ezkiaga «Jean Haritxelhar, Patxi Ezkiaga, Patxi Salaberri. Mahai-ingurua: literatura idatzia 1900 arte»], ''Argia'', 1899. zenbakia, 2003-05-18.</ref>— zalantzan jartzen dute benetan «eskola» batez hitz egin daitekeen, ez baitago argi idazle horien artean benetako adiskidetasun edo lankidego harremanik ote zegoen. ''Sarako Eskola'' deritzon taldearen barnean sartu izan dira geografikoki, kronologikoki nahiz hierarkia sozialaren aldetik oso urrun ziren idazleak. Kontzeptu hori garai jakin bateko idazleak biltzeko etiketa baino ez da.
 == Erreferentziak ==
@@ 31. lerroa: / 31. lerroa: @@
 * [[Nafar-lapurtera]]
-== Kanpo loturak ==
+== Kanpo estekak ==
 * Xabier GARCÍA ARGUELLO: [http://www.elpais.com/articulo/pais/vasco/Idazle/klasikoen/arrastoan/elpepiautpvs/20050829elpvas_6/Tes «Idazle klasikoen arrastoan»], ''El País'', 2005-08-29.
+{{autoritate kontrola}}
 [[Kategoria:XVII. mendea]]
-[[Kategoria:Euskararen historia]]
+[[Kategoria:XVII. mendeko euskal literatura]]
-[[Kategoria:Euskal literatura]]
 [[Kategoria:Nafar-lapurtera]]
 [[Kategoria:Lapurdiko historia]]
-[[Kategoria:Sara]]
+[[Kategoria:Sarako historia]]
+[[Kategoria:Sarako kultura]]
+[[Kategoria:Axular]]
+[[Kategoria:Saratar idazleak]]