Edukira joan

Artikoa: berrikuspenen arteko aldeak

Aldatu loturak
Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
 
 
(19 erabiltzailek tartean egindako 28 berrikusketa ez dira erakusten)
1. lerroa: 1. lerroa:
[[Fitxategi:Arctic (orthographic projection).svg|thumb|right|Artikoko kokapena.]]
[[Fitxategi:Arctic (orthographic projection).svg|thumb|Artikoaren kokalekua.]]
[[Fitxategi:Arctica surface.jpg|thumb|right|Eskualdeko mapa topografikoa.]]
[[Fitxategi:Arctica surface.jpg|thumb|Eskualdeko mapa topografikoa.]]


'''Artikoa''' [[Lurra]]ko iparraldeko muturrean dagoen [[eskualde]]a da. Barnean [[Ozeano Artikoa]]z gain [[Kanada]], [[Errusia]], [[Groenlandia]], [[Ameriketako Estatu Batuak]], [[Norvegia]], [[Suedia]], [[Finlandia]] eta [[Islandia]]ko zati batzuk ere ditu. Eskualdea [[bankisa|izoztutako ozeanoaz]] eta [[zuhaitz]]ik gabeko [[permafrost]]ez osatuta dago. Eskualdeko hegoaldeko muga [[Zirkulu Polar Artikoa]] (66° 33'N) da, gutxi gorabehera [[gauerdiko eguzki]]aren eta [[gau polar]]raren muga ere badena.
'''Artikoa''' [[Lurra|Lurreko]] iparraldeko muturrean dagoen [[eskualde]]a da. Barnean [[Ozeano Artikoa]]z gain [[Kanada]], [[Errusia]], [[Groenlandia]], [[Ameriketako Estatu Batuak]], [[Norvegia]], [[Suedia]], [[Finlandia]] eta [[Islandia]]ko zati batzuk ere ditu. Eskualdea [[bankisa|izoztutako ozeanoaz]] eta [[zuhaitz]]ik gabeko [[permafrost]]ez osatuta dago. Eskualdearen hegoaldeko muga [[Zirkulu polar artikoa|Zirkulu Polar Artikoa]] (66° 33'N) da, gutxi gorabehera [[gauerdiko eguzki]]aren eta [[gau polar]]raren muga ere badena.


Politikoki, eskualde artikoak zortzi estatu artikoen iparraldeko eskualdeak ditu bere barnean, nahiz eta [[Natura zientziak|natura zientziek]] normalean [[azpiartiko]]tzat jo. Bere ezaugarri klimatikoak direla eta, eskualdeko [[ekosistema]] berdingabea da Lurra osoan. Hala ere, [[klima aldaketa]]ren eraginez egoera larrian egon (bankisa gero eta txikiagoa da, bertoko [[zooplankton]] eta [[fitoplankton]], [[arrain]] eta [[ugaztun]]ak urritzen ari dira, eta abar). Eskualdean bizi diren [[Indigena|herri indigenak]] hotz latzara ohituta daude.
Politikaren aldetik, Artikoak zortzi estaturen iparraldeko eskualdeak ditu bere barnean. Zortzi horiek estatu artikotzat jotzen dira, nahiz eta [[Natura zientziak|natura zientziek]] eskuarki [[azpiartiko]]tzat jo. Bere ezaugarri klimatikoak direla eta, Artikoko [[ekosistema]] berdingabea da Lur osoan. Hala ere, [[klima aldaketa]]ren eraginez egoera larrian dago (bankisa gero eta txikiagoa da, hango [[zooplankton]]a, [[fitoplankton]]a, [[arrain]]ak eta [[ugaztun]]ak urritzen ari dira, eta abar). Artikoko [[Indigena|herri indigenak]], hango gainerako izaki bizidun guztiak bezala, hotz handietara egokituta daude.


==Ur artikoak ==
== Ur artikoak ==
<div style="-moz-column-count: 3; column-count: 3;">
<div style="-moz-column-count: 3; column-count: 3;">
*[[Ozeano Artikoa]]
* [[Ozeano Artikoa]]
*[[Baffin badia]]
* [[Baffin badia]]
*[[Beaufort itsasoa]]
* [[Beaufort itsasoa]]
*[[Barents itsasoa]]
* [[Barents|Barents itsasoa]]
*[[Bering itsasoa]]
* [[Bering (itsasoa)|Bering itsasoa]]
*[[Beringeko itsasartea]]
* [[Bering (itsasartea)|Beringeko itsasartea]]
*[[Txuktxi itsasoa]]
* [[Txuktxien itsasoa|Txuktxi itsasoa]]
*[[Davis itsasartea]]
* [[Davis itsasartea]]
*[[Danimarkako itsasartea]]
* [[Danimarkako itsasartea]]
*[[Ekialdeko Siberiako itsasoa]]
* [[Ekialdeko Siberiako itsasoa]]
*[[Groenlandiako itsasoa]]
* [[Groenlandiako itsasoa]]
*[[Hudsoneko badia]]
* [[Hudson badia|Hudsoneko badia]]
*[[Kara]]
* [[Kara]]
*[[Laptev]]
* [[Laptev]]
*[[Nares itsasartea]]
* [[Nares itsasartea]]
*[[Norvegiar itsasoa]]
* [[Norvegiako itsasoa|Norvegiar itsasoa]]
</div>
</div>


== Lur artikoak ==
== Lur artikoak ==
<div style="-moz-column-count: 3; column-count: 3;">
<div style="-moz-column-count: 3; column-count: 3;">
*[[Alaska]] ([[AEB]])
* [[Alaska]] ([[Ameriketako Estatu Batuak|AEB]])
*[[Aleutiar uharteak]] ([[AEB]])
* [[Aleutiarrak|Aleutiar uharteak]] ([[Ameriketako Estatu Batuak|AEB]])
*[[Arkhangelsk oblasta]] ([[Errusia]])
* [[Arkhangelsk oblasta]] ([[Errusia]])
*[[Uhartedi Artikoa (Kanada)]]
* [[Kanadako Uhartedi Artikoa|Uhartedi Artikoa (Kanada)]]
*[[Diomedeak]] ([[Errusia]]/[[AEB]])
* [[Diomedeak]] ([[Errusia]]/[[Ameriketako Estatu Batuak|AEB]])
*[[Finnmark]] ([[Norvegia]])
* [[Finnmark]] ([[Norvegia]])
*[[Frantzisko Josefen Lurraldea]] ([[Errusia]])
* [[Frantzisko Josefen Lurraldea]] ([[Errusia]])
*[[Groenlandia]] ([[Danimarka]])
* [[Groenlandia]] ([[Danimarka]])
*[[Islandia]]
* [[Islandia]]
*[[Jan Mayen]] ([[Norvegia]])
* [[Jan Mayen]] ([[Norvegia]])
*[[Lappi]] ([[Finlandia]])
* [[Lappi]] ([[Finlandia]])
*[[Lapland]] ([[Suedia]])
* [[Lapland]] ([[Suedia]])
*[[Siberia Berriko uharteak]] ([[Errusia]])
* [[Siberia Berriko uharteak]] ([[Errusia]])
*[[Nordland]] ([[Norvegia]])
* [[Nordland]] ([[Norvegia]])
*[[Norrbotten]] ([[Suedia]])
* [[Norrbotten]] ([[Suedia]])
*[[Ipar-mendebaldeko lurraldeak]] ([[Kanada]])
* [[Ipar-mendebaldeko Lurraldeak|Ipar-mendebaldeko lurraldeak]] ([[Kanada]])
*[[Zembla Berria]] ([[Errusia]])
* [[Zembla Berria]] ([[Errusia]])
*[[Nunavik]] ([[Quebec]], [[Kanada]])
* [[Nunavik]] ([[Quebec]], [[Kanada]])
*[[Nunavut]] ([[Kanada]])
* [[Nunavut]] ([[Kanada]])
*[[Uhartedi Artikoa (Errusia)]]
* [[Uhartedi Artikoa (Errusia)]]
*[[Lapland|Sápmi]] ([[Norvegia]], [[Suedia]], [[Finlandia]], [[Errusia]])
* [[Lapland|Sápmi]] ([[Norvegia]], [[Suedia]], [[Finlandia]], [[Errusia]])
*[[Severnaya Zemlya]] ([[Errusia]])
* [[Iparraldeko Zembla|Severnaya Zemlya]] ([[Errusia]])
*[[Siberia]] ([[Errusia]])
* [[Siberia]] ([[Errusia]])
*[[Svalbard]] ([[Norvegia]])
* [[Svalbard]] ([[Norvegia]])
*[[Troms]] ([[Norvegia]])
* [[Troms]] ([[Norvegia]])
*[[Yukon]] ([[Kanada]])
* [[Yukon]] ([[Kanada]])
*[[Wrangel uhartea]] ([[Errusia]])
* [[Wrangel uhartea]] ([[Errusia]])
</div>
</div>


== Itsas lasterrak ==
⚫
[[Kategoria:Artikoa| ]]
2018an [[Udako Euskal Unibertsitatea|UEUk]] antolatzen duen [[Udako Euskal Unibertsitatea#Txiotesia lehiaketa|Txiotesia lehiaketa]] irabazleak ([[Naima El Bani|Naima El Beni]]) sei txiotan azaldu zuen "''[[Ipar Atlantiko]]an eta [[Artikoa]]n iraganeko itsas-hondoko korronteen tenperaturaren azterketa foraminifero bentonikoak erabiliz''" izenburuko tesia.<ref name="ZK20190111">{{erreferentzia|izena=A.|abizena=Galarraga|izenburua=Naima El Bani: “Zientzia gizarteratzeko, garrantzitsua da norbere hizkuntzan aritzea”|egile-lotura=Ana Galarraga|data=2019ko urtarrilaren 11|url=https://zientziakaiera.eus/2019/01/11/naima-el-bani-zientzia-gizarteratzeko-garrantzitsua-da-norbere-hizkuntzan-aritzea/|aldizkaria=Zientzia Kaiera|sartze-data=2019ko apirilaren 29a}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ipar Altantikoan eta Artikoan iraganeko itsas-hondoko korronteen tenperaturaren azterketa foraminifero bentonikoak erabiliz — Unibertsitatea.Net|hizkuntza=eu|url=https://www.unibertsitatea.net/txiotesia/txiotesia4/ipar-altantikoan-eta-artikoan-iraganeko-itsas-hondoko-korronteen-tenperaturaren-azterketa-foraminifero-bentonikoak-erabiliz|aldizkaria=www.unibertsitatea.net|sartze-data=2020-06-17}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Naima El Bani Altuna: "Twitter kontuari esker Artikoaren zatitxo bat Euskal Herrira eramatea lortu dudala uste dut" — Unibertsitatea.Net|hizkuntza=eu|url=https://www.unibertsitatea.net/aktualitatea/naima-el-bani-altuna-twitter-kontuari-esker-artikoaren-zatitxo-bat-euskal-herrira-eramatea-lortu-dudala-uste-dut|aldizkaria=www.unibertsitatea.net|sartze-data=2020-06-17}}</ref> Gaur egun, [[foraminifero]]en inguruko doktorego-ikerketak egiten ari da [[Tromsøko Unibertsitatea|Tromsøko Unibertsitate]][[Artikoko Gas Hidratoetarako, Ingurumenerako eta Klimarako Zentroa|an]].<ref name="ZK20190111" />


* [[Fitxategi:Artiko1-6.png|link=https://eu.wikipedia.org/wiki/Fitxategi:Artiko1-6.png|alt=|1000x1000px|{{Apurtutako esteka|date=otsaila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} 2018 txiotesia lehiaketako txio irabazleak]]
[[ace:Arktik]]
<br />
[[ang:Norða]]
== Erreferentziak ==
[[ar:أركتيك]]
{{Erreferentzia zerrenda}}
[[be:Арктыка]]

[[be-x-old:Арктыка]]
== Kanpo estekak ==
[[bs:Arktik]]
{{autoritate kontrola}}
[[bg:Арктика]]

[[ca:Àrtic]]
⚫
[[Kategoria:Artikoa| ]]
[[cv:Арктика]]
[[Kategoria:Iparraldeko Asia]]
[[cs:Arktida]]
[[Kategoria:Iparraldeko Europako geografia]]
[[cy:Yr Arctig]]
[[Kategoria:Ipar-ekialdeko Asiako geografia]]
[[da:Arktis]]
[[de:Arktis]]
[[en:Arctic]]
[[et:Arktika]]
[[el:Αρκτική]]
[[es:Ártico]]
[[eo:Arkto]]
[[fa:شمالگان]]
[[fo:Arktis]]
[[fr:Arctique]]
[[fy:Arktis]]
[[gl:Ártico]]
[[gan:北極]]
[[ko:북극]]
[[hy:Արկտիկա]]
[[hi:आर्कटिक]]
[[hr:Arktik]]
[[ig:Arktik]]
[[id:Arktik]]
[[is:Norðurslóðir]]
[[it:Artide]]
[[he:האזור הארקטי]]
[[kn:ಆರ್ಕ್ಟಿಕ]]
[[ka:არქტიკა]]
[[kk:Арктика]]
[[sw:Aktiki]]
[[lv:Arktika]]
[[lt:Arktis]]
[[hu:Arktisz]]
[[mr:आर्क्टिक]]
[[ms:Artik]]
[[nl:Arctis]]
[[ja:北極]]
[[no:Arktis]]
[[nn:Arktis]]
[[pl:Arktyka]]
[[pnt:Αρκτικήν]]
[[pt:Ártico]]
[[ro:Arctica]]
[[ru:Арктика]]
[[simple:Arctic]]
[[sk:Arktída]]
[[sl:Arktika]]
[[sr:Арктик]]
[[sh:Arktik]]
[[fi:Arktinen alue]]
[[sv:Arktis]]
[[tl:Artiko]]
[[ta:ஆர்க்டிக்]]
[[th:อาร์กติก]]
[[to:ʻĀketika]]
[[tr:Arktika]]
[[tk:Arktika]]
[[uk:Арктика]]
[[ur:آرکٹک]]
[[vi:Vùng Bắc Cực]]
[[wo:Goxub Dottub Bëj-gànnaar]]
[[yi:ארקטיק]]
[[yo:Arctic]]
[[zh:北极地区]]

Hauxe da oraingo bertsioa, 20:01, 12 urtarrila 2024 data duena

Artikoaren kokalekua.
Eskualdeko mapa topografikoa.

Artikoa Lurreko iparraldeko muturrean dagoen eskualdea da. Barnean Ozeano Artikoaz gain Kanada, Errusia, Groenlandia, Ameriketako Estatu Batuak, Norvegia, Suedia, Finlandia eta Islandiako zati batzuk ere ditu. Eskualdea izoztutako ozeanoaz eta zuhaitzik gabeko permafrostez osatuta dago. Eskualdearen hegoaldeko muga Zirkulu Polar Artikoa (66° 33'N) da, gutxi gorabehera gauerdiko eguzkiaren eta gau polarraren muga ere badena.

Politikaren aldetik, Artikoak zortzi estaturen iparraldeko eskualdeak ditu bere barnean. Zortzi horiek estatu artikotzat jotzen dira, nahiz eta natura zientziek eskuarki azpiartikotzat jo. Bere ezaugarri klimatikoak direla eta, Artikoko ekosistema berdingabea da Lur osoan. Hala ere, klima aldaketaren eraginez egoera larrian dago (bankisa gero eta txikiagoa da, hango zooplanktona, fitoplanktona, arrainak eta ugaztunak urritzen ari dira, eta abar). Artikoko herri indigenak, hango gainerako izaki bizidun guztiak bezala, hotz handietara egokituta daude.

Ur artikoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lur artikoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Itsas lasterrak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2018an UEUk antolatzen duen Txiotesia lehiaketa irabazleak (Naima El Beni) sei txiotan azaldu zuen "Ipar Atlantikoan eta Artikoan iraganeko itsas-hondoko korronteen tenperaturaren azterketa foraminifero bentonikoak erabiliz" izenburuko tesia.[1][2][3] Gaur egun, foraminiferoen inguruko doktorego-ikerketak egiten ari da Tromsøko Unibertsitatean.[1]


Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ a b Galarraga, A.. (2019ko urtarrilaren 11). «Naima El Bani: “Zientzia gizarteratzeko, garrantzitsua da norbere hizkuntzan aritzea”» Zientzia Kaiera (Noiz kontsultatua: 2019ko apirilaren 29a).
  2. ↑ «Ipar Altantikoan eta Artikoan iraganeko itsas-hondoko korronteen tenperaturaren azterketa foraminifero bentonikoak erabiliz — Unibertsitatea.Net» www.unibertsitatea.net (Noiz kontsultatua: 2020-06-17).
  3. ↑ «Naima El Bani Altuna: "Twitter kontuari esker Artikoaren zatitxo bat Euskal Herrira eramatea lortu dudala uste dut" — Unibertsitatea.Net» www.unibertsitatea.net (Noiz kontsultatua: 2020-06-17).

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Artikoa&oldid=9541927"(e)tik eskuratuta