Belarjale: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

Hauxe da oraingo bertsioa, 17:32, 12 ekaina 2023 data duena

Belarjaleek landareak edo algak jaten dituzte. Belarjale askok belarra jaten dute -hortik dator izena- baina beste batzuek haziak, frutituak, loreen nektarra edo zura (xilofagoak) ere jaten dituzte (termitak besteak beste). Zoologian belarjale deritzo landareez soilik elikatzen den animaliari. Hala ere, belarjale askok arrautzak eta animalia txikiak jaten dituzte noiz behinka.

Belarjale askoren dieta urtaroekin aldatzen da, batez ere zonalde epeletan, non urtean zehar elikagai-iturriak aldatuz joaten baitiren. Ugaztun belarjaleen talderik handiena hausnarkariena da.

Belarjaleen Espezie kopurua haragijaleena baino 1500 aldiz handiagoa da.^[1]

Ezaugarriak

Taldekoiak dira, taldeka bizi dira, inoiz ez bakarrik.

Elikagai-katean lehen mailako harrapakinak direnez eta animalia haragijaleen harrapakinak direnez, horrek ezaugarriak desberdin batzuk ematen dizkie, begiak buruaren alboetan kokatuta dute, honela burua biratu gabe ikustea ahalbidetzen diete eta hainbat mekanismo azkar ihes egin edo kamuflatu ahal izatea. Batzuek defentsa mekanismoak dituzte, hala nola, adarrak, iltzeak edo pozoiak substantzia toxikoak, zezenak edo errinozeroak esate baterako. ^[2]

Beraien digestio-sistema ez da egokia animalia jatorriko jakietarako eta horregatik belarjaleak dira. Digestio-ezaugarriei dagokienez, digestio-aparatu luze eta konplexuak dute, zelulosa digeritzeko gai diren mikroorganismoekin. Denbora asko ematen dute beren burua elikatzen, zeren eta barazki batzuen mantenugaiak kopuru handiak kontsumitu behar dituzte.

Haien hortzek ezaugarri berezi batzuk dituzte, ez dituzte haragijaleen ezaugarriak, ez baitituzte behar, baina oso garatutako hortzak dituzte, barazkiak eta aleak irentsi aurretik ondo murtxikatzeko.

Belarjaleen hankak apatxekin amaitzen dira, ez atzaparrekin haragijaleak bezala, ez baituzte harrapakinak harrapatzeko erabiltzen, harrapariengandik ihes egiteko baizik.^[3]

Sailkapena

Animalia belarjaleen digestio-sistemaren morfologiaren arabera, bi talde handi bereizten dira: monogastrikoak eta poligastrikoak.^[4]

Belarjaleak monogastrikoak

Urdaila bakarra izateagatik bereizten dira, gizakiak bezala, fermentazio prozesua digestio aparatuko beste leku batzuetan gertatzen da. Ez dira hausnarkariak, hausnarkarien eta ez hausnarkarien artean tarteko ezaugarria dute. Belarjale monogastriko motak hauek dira:

Zaldiak: zaldiak, astoak eta zebra belarjaleak.

Karraskariak: akuri, hamster edo kastoreak.
Lagomorphs: untxia

Belarjale poligastrikoak

Urdailean konpartimentuak izatea dute ezaugarri eta belarjale hauek, gehienak hausnarkariak dira. Digestio sistemak lau zati ezberdin edo konpartimentu ditu, konpartimentu desberdinak hainbat izenekin deitzen dira eta funtzio espezializatuak dituzte.

Talde honetakoak, behiak, ahuntzak, ardiak, hegaztiak dira.

Elikadura

Animalia belarjaleen artean, animaliek elikadura desberdina dute.^[5]

Belarjale fitofagoak, belarra jaten duten animaliak.
Animalia belarjale frugiboroak, fruituak jaten dituztenak.
Animalia belarjale foliboroak, hostoak jaten dituztenak.
Animalia belarjale belarjaleak, haziak jaten dituztenak.
Animalia belarjale xilofagoak, egurra jaten dutenak.
Belarjale nektarjoroak, nektarra jaten dutenak.
Animalia belarjale poliniboroak, polena jaten dutenak.
Animalia belarjale fungiboroak, onddoak jaten dituztenak.

Animalia Belarjaleak^[6]

Animalia belarjaleen artean talde desbedinak daude^[7]
Behiak	Ardiak	Oreinak	Zaldiak	Karraskariak	Hegaztiak	Intsektua	Narrastiak	Beste batzuk
Bufaloa	Ardia	Oreina	Zaldia	Urtxintxa	Papagaitxo	Inurria	Iguana	Errinozeroa
Behia	Mufloia	Elur oreina	Astoa	Sagua	Loroa	Barraskiloa	Dordoka	Gamelua
Bisontea	Ahuntza	Altzea	Zebra	Kastorea	Kakatua	Tximeleta	Zapaburua	Untxia
Behorra	Gazela	Karibua		Hamsterra	Antzara	Barea		Jirafa

Erreferentziak

↑ (Gaztelaniaz) Herbívoro. 2021-04-16 (Noiz kontsultatua: 2021-05-12).
↑ «Animales Herbívoros - Concepto, características, tipos y ejemplos» concepto.de (Noiz kontsultatua: 2021-05-12).
↑ (Gaztelaniaz) «Animales herbívoros: Qué comen, tipos, características y ejemplos | OVACEN» ecosistemas.ovacen.com (Noiz kontsultatua: 2021-05-12).
↑ Txantiloi:Es-co Palmira, Sully Lorena Amaya Manzano-Zootecnista- Universidad Nacional Sede. «Sistema Digestivo de los Animales Domésticos Herbívoros NO Rumiantes (Caballos y Conejos) - VeterinarioAlternativo.COM» www.veterinarioalternativo.com (Noiz kontsultatua: 2021-05-12).
↑ «Zer ikusi hura jan» Zientzia Kaiera 2015-06-18 (Noiz kontsultatua: 2021-05-12).
↑ «ANIMALIA BELARJALEAK: EZAUGARRIAK, MOTAK, ADIBIDEAK - ZIENTZIA» warbletoncouncil (Noiz kontsultatua: 2021-05-12).
↑ «20 Ejemplos de Animales Herbívoros» www.ejemplos.co (Noiz kontsultatua: 2021-05-12).

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Datuak: Q59099
Multimedia: Herbivores / Q59099

[1] (Gaztelaniaz) Herbívoro. 2021-04-16 (Noiz kontsultatua: 2021-05-12).

[2] «Animales Herbívoros - Concepto, características, tipos y ejemplos» concepto.de (Noiz kontsultatua: 2021-05-12).

[3] (Gaztelaniaz) «Animales herbívoros: Qué comen, tipos, características y ejemplos | OVACEN» ecosistemas.ovacen.com (Noiz kontsultatua: 2021-05-12).

[4] Txantiloi:Es-co Palmira, Sully Lorena Amaya Manzano-Zootecnista- Universidad Nacional Sede. «Sistema Digestivo de los Animales Domésticos Herbívoros NO Rumiantes (Caballos y Conejos) - VeterinarioAlternativo.COM» www.veterinarioalternativo.com (Noiz kontsultatua: 2021-05-12).

[5] «Zer ikusi hura jan» Zientzia Kaiera 2015-06-18 (Noiz kontsultatua: 2021-05-12).

[6] «ANIMALIA BELARJALEAK: EZAUGARRIAK, MOTAK, ADIBIDEAK - ZIENTZIA» warbletoncouncil (Noiz kontsultatua: 2021-05-12).

[7] «20 Ejemplos de Animales Herbívoros» www.ejemplos.co (Noiz kontsultatua: 2021-05-12).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
-[[Fitxategi:Deer.jpg|thumb|right|200px|[[Orein]]ak jaten]]
+[[Fitxategi:White-tailed_deer_(Odocoileus_virginianus)_grazing_-_20050809.jpg|thumb|200px|[[Orein]]ak jaten]]
-[[Zoologia]]n '''belarjale''' deritzo [[landare]]ez soilik elikatzen den [[animalia]]ri. Hala ere, belarjale askok [[arrautza]]k eta animalia txikiak jaten dituzte noiz behinka.
+'''Belarjaleek''' [[landare]]ak edo [[alga]]k jaten dituzte. Belarjale askok belarra jaten dute -hortik dator izena- baina beste batzuek haziak, frutituak, loreen [[nektar]]ra edo [[zura]] (xilofagoak) ere jaten dituzte ([[termita]]k besteak beste). [[Zoologia]]n '''belarjale''' deritzo [[landare]]ez soilik elikatzen den [[animalia]]ri. Hala ere, belarjale askok [[arrautza]]k eta animalia txikiak jaten dituzte noiz behinka.
-Belarjale askoren dieta [[urtaro]]ekin aldatzen da, batez ere zonalde epeletan, non urtean zeharreko [[elikagai]]-iturriak aldatzen joaten baitiren. [[Ugaztun]] belarjaleen talderik handiena [[hausnarkari]]ena da.
+Belarjale askoren dieta [[urtaro]]ekin aldatzen da, batez ere zonalde epeletan, non urtean zehar [[janari|elikagai]]-iturriak aldatuz joaten baitiren. [[Ugaztun]] belarjaleen talderik handiena [[hausnarkari]]ena da.
-Belarjaleen [[Espezie]] kopurua [[haragijale]]ena baino 1500 aldiz handiagoa da.
+Belarjaleen [[Espezie]] kopurua [[haragijale]]ena baino 1500 aldiz handiagoa da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Herbívoro|hizkuntza=es|data=2021-04-16|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Herb%C3%ADvoro&oldid=134820644|sartze-data=2021-05-12|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref>
-== Ikus, gainera ==
+== Ezaugarriak ==
+Taldekoiak dira, taldeka bizi dira, inoiz ez bakarrik.
+[[Elikagai-kate (ekoizpena eta banaketa)|Elikagai-katean]] lehen mailako harrapakinak direnez eta animalia haragijaleen harrapakinak direnez, horrek ezaugarriak desberdin batzuk ematen dizkie, begiak buruaren alboetan kokatuta dute, honela burua biratu gabe ikustea ahalbidetzen diete eta hainbat mekanismo azkar ihes egin edo kamuflatu ahal izatea. Batzuek defentsa mekanismoak dituzte, hala nola, adarrak, iltzeak edo pozoiak substantzia toxikoak, [[Behi|zezenak]] edo [[errinozero]]ak esate baterako. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Animales Herbívoros - Concepto, características, tipos y ejemplos|url=https://concepto.de/animales-herbivoros/|aldizkaria=concepto.de|sartze-data=2021-05-12}}</ref>
+Beraien [[Digestio-aparatu|digestio-sistema]] ez da egokia animalia jatorriko jakietarako eta horregatik belarjaleak dira. Digestio-ezaugarriei dagokienez, digestio-aparatu luze eta konplexuak dute, [[zelulosa]] digeritzeko gai diren mikroorganismoekin. Denbora asko ematen dute beren burua elikatzen, zeren eta barazki batzuen mantenugaiak kopuru handiak kontsumitu behar dituzte.
+Haien hortzek ezaugarri berezi batzuk dituzte, ez dituzte haragijaleen ezaugarriak, ez baitituzte behar, baina oso garatutako hortzak dituzte, barazkiak eta aleak irentsi aurretik ondo murtxikatzeko.
+Belarjaleen hankak apatxekin amaitzen dira, ez atzaparrekin haragijaleak bezala, ez baituzte harrapakinak harrapatzeko erabiltzen, harrapariengandik ihes egiteko baizik.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Animales herbívoros: Qué comen, tipos, características y ejemplos {{!}} OVACEN|hizkuntza=es|url=https://ecosistemas.ovacen.com/seres-vivos/herbivoros/|aldizkaria=ecosistemas.ovacen.com|sartze-data=2021-05-12}}</ref>
+== Sailkapena ==
+Animalia belarjaleen digestio-sistemaren morfologiaren arabera, bi talde handi bereizten dira: monogastrikoak eta poligastrikoak.<ref>{{Erreferentzia|izena=Sully Lorena Amaya Manzano-Zootecnista- Universidad Nacional Sede|abizena=Palmira|izenburua=Sistema Digestivo de los Animales Domésticos Herbívoros NO Rumiantes (Caballos y Conejos) - VeterinarioAlternativo.COM|hizkuntza=es-co|url=https://www.veterinarioalternativo.com/index.php/articulos/disciplinas/nutricion/item/92-sistema-digestivo-de-los-animales-domesticos-herbivoros-no-rumiantes-caballos-y-conejos|aldizkaria=www.veterinarioalternativo.com|sartze-data=2021-05-12}}</ref>
+[[Fitxategi:Behia belarra jaten.jpg|thumb|Behia belarra jaten]]
+Belarjaleak monogastrikoak
+Urdaila bakarra izateagatik bereizten dira, gizakiak bezala, fermentazio prozesua digestio aparatuko beste leku batzuetan gertatzen da. Ez dira hausnarkariak, hausnarkarien eta ez hausnarkarien artean tarteko ezaugarria dute. Belarjale monogastriko motak hauek dira:
+* Zaldiak: [[zaldi]]ak, [[asto]]ak eta [[zebra]] belarjaleak.
+* Karraskariak: [[akuri]], [[hamster]] edo [[kastore]]ak.
+* Lagomorphs: [[untxi]]a
+Belarjale poligastrikoak
+Urdailean konpartimentuak izatea dute ezaugarri eta belarjale hauek, gehienak hausnarkariak dira. Digestio sistemak lau zati ezberdin edo konpartimentu ditu, konpartimentu desberdinak hainbat izenekin deitzen dira eta funtzio espezializatuak dituzte.
+Talde honetakoak, [[behi]]ak, [[ahuntz]]ak, [[ardi]]ak, [[hegazti]]ak  dira.
+== Elikadura ==
+[[Fitxategi:Errino.jpg|thumb|Errinozeroak elikatzen]]
+Animalia belarjaleen artean, animaliek elikadura desberdina dute.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Zer ikusi hura jan|hizkuntza=eu|data=2015-06-18|url=https://zientziakaiera.eus/2015/06/18/zer-ikusi-hura-jan/|aldizkaria=Zientzia Kaiera|sartze-data=2021-05-12}}</ref>
+* Belarjale fitofagoak, belarra jaten duten animaliak.
+* Animalia belarjale frugiboroak, fruituak jaten dituztenak.
+* Animalia belarjale foliboroak, hostoak jaten dituztenak.
+* Animalia belarjale belarjaleak, haziak jaten dituztenak.
+* Animalia belarjale xilofagoak, egurra jaten dutenak.
+* Belarjale nektarjoroak, nektarra jaten dutenak.
+* Animalia belarjale poliniboroak, polena jaten dutenak.
+* Animalia belarjale fungiboroak, onddoak jaten dituztenak.
+== Animalia Belarjaleak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=ANIMALIA BELARJALEAK: EZAUGARRIAK, MOTAK, ADIBIDEAK - ZIENTZIA|hizkuntza=eu|url=https://eu.warbletoncouncil.org/animales-herbivoros-8832|aldizkaria=warbletoncouncil|sartze-data=2021-05-12}}</ref> ==
+{| class="wikitable sortable mw-collapsible"
+|+Animalia belarjaleen artean talde desbedinak daude<ref>{{Erreferentzia|izenburua=20 Ejemplos de Animales Herbívoros|url=https://www.ejemplos.co/20-ejemplos-de-animales-herbivoros/|aldizkaria=www.ejemplos.co|sartze-data=2021-05-12}}</ref>
+!Behiak
+!Ardiak
+!Oreinak
+!Zaldiak
+!Karraskariak
+!Hegaztiak
+!Intsektua
+!Narrastiak
+!Beste batzuk
+|-
+|[[Asiar bufalo|Bufaloa]]
+|Ardia
+|[[Orein]]a
+|Zaldia
+|[[Katagorri|Urtxintxa]]
+|[[Papagaitxo]]
+|[[Inurri]]a
+|[[Iguana]]
+|[[Errinozero]]a
+|-
+|Behia
+|[[Mufloi]]a
+|[[Elur-orein|Elur oreina]]
+|[[Asto]]a
+|[[Sagu arrunt|Sagua]]
+|[[Papagai|Loroa]]
+|[[Barraskilo]]a
+|[[Dortoka|Dordoka]]
+|[[Gamelu]]a
+|-
+|[[Bisonte]]a
+|[[Ahuntz]]a
+|[[Altze]]a
+|[[Zebra]]
+|[[Kastore]]a
+|[[Kakatua]]
+|[[Tximeleta]]
+|[[Zapaburu]]a
+|[[Untxi]]a
+|-
+|[[Zaldi|Behorra]]
+|[[Gazella|Gazela]]
+|[[Elur-orein|Karibua]]
+|
+|[[Hamster]]ra
+|[[Antzara]]
+|[[Bare (animalia)|Barea]]
+|
+|[[Jirafa]]
+|}
+== Erreferentziak ==
+{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
+== Ikus, gainera ==
 * [[Haragijale]]
 * [[Hausnarkari]]
+== Kanpo estekak ==
-[[Kategoria:Ekologia]]
+{{autoritate kontrola}}
-[[Kategoria:Zoologia]]
+[[Kategoria:Janari jokaerak]]
-[[an:Herbivorismo]]
-[[ar:عاشب]]
+[[Kategoria:Zoologia]]
+[[Kategoria:Animaliak elikadura ohituren arabera]]
-[[az:Fitofaqlar]]
-[[bg:Растителноядно животно]]
-[[bn:তৃণভোজী প্রাণী]]
-[[bs:Biljožderi]]
-[[ca:Herbivoria]]
-[[cs:Býložravec]]
-[[cy:Llysysydd]]
-[[da:Planteæder]]
-[[de:Pflanzenfresser]]
-[[en:Herbivore]]
-[[eo:Herbovorulo]]
-[[es:Herbívoro]]
-[[et:Herbivoor]]
-[[fa:گیاه‌خواران]]
-[[fi:Kasvinsyöjä]]
-[[fo:Plantuátar]]
-[[fr:Herbivore]]
-[[gl:Herbívoro]]
-[[he:הרביוור]]
-[[hr:Biljožderi]]
-[[hu:Növényevő]]
-[[id:Herbivora]]
-[[io:Herbivoro]]
-[[is:Jurtaæta]]
-[[it:Erbivoro]]
-[[ja:草食動物]]
-[[jv:Herbivora]]
-[[ko:초식성]]
-[[la:Herbivora]]
-[[mk:Тревопасно животно]]
-[[ml:സസ്യഭുക്ക്]]
-[[ms:Maun]]
-[[mt:Erbivoru]]
-[[nl:Herbivoor]]
-[[nn:Planteetar]]
-[[no:Planteetere]]
-[[oc:Erbivòr]]
-[[pl:Roślinożerność]]
-[[pt:Herbívoro]]
-[[qu:Yura mikhuq]]
-[[ru:Травоядные]]
-[[sh:Biljojedi]]
-[[simple:Herbivore]]
-[[sk:Bylinožravec]]
-[[sl:Rastlinojedec]]
-[[sr:Биљојед]]
-[[su:Hérbivora]]
-[[sv:Växtätare]]
-[[tr:Otoburlar]]
-[[uk:Рослиноїдні]]
-[[ur:نباتات خور]]
-[[zh:草食性]]