Elementu kimiko: berrikuspenen arteko aldeak
tNo edit summary |
tNo edit summary |
||
(9 erabiltzailek tartean egindako 14 berrikusketa ez dira erakusten) | |||
1. lerroa: | 1. lerroa: | ||
{{Wikipedia1000}} |
|||
'''Elementu kimiko''' esaten zaio [[Atomo nukleo|nukleoan]] dituen [[protoi]] kopuruarengatik bereizten den [[atomo]] mota bakoitzari. Hau da, elementu kimiko bera dira nukleoan protoi kopuru bera duten bi atomo. [[Atomo]] motak sailkatzeko sortu zen elementu kimiko kontzeptua. Atomo bakoitzak nukleoan duen protoi kopuruari, berriz, [[atomo-zenbaki|zenbaki atomiko]] esaten zaio. |
|||
'''Elementu kimiko''' deritzo [[Atomo nukleo|nukleoko]] [[protoi]] kopuruarengatik bereizten den [[atomo]] mota bakoitzari.<ref>{{erreferentzia|urtea=2019|izenburua=Chemical element|argitaletxea=IUPAC|hizkuntza=en|url=https://goldbook.iupac.org/terms/view/C01022}}</ref> Protoi-kopuru bera duten atomo guztiak dira elementu berarenak, adibidez, protoi bakarra duten atomo guztiak hidrogeno elementua dira, zazpi dituztenak nitrogenoa eta 26 dituztenak burdina. Elementu bereko atomoek definizioz protoi-kopuru bera duten arren, [[elektroi]] eta [[neutroi]] kopuruak aldagarriak dira. |
|||
Kimika klasikoan, elementu deitzen zitzaion substanzia sinpleagoetan deskonposatu ezin zen substantzia orori, eta esanahi hau oraindik ere erabiltzen da. Definizio honekin soilik, substantzia baten sailkapena elementu bezala behin-behinekoa zen, esaterako, [[Kuartzo|kuartzoa]] elementutzat har zitekeen norbaitek deskonposatzea lortzen zuen arte.<ref>{{erreferentzia|izena=Isaac|abizena=Asimov|urtea=1965|izenburua=Breve historia de la química|argitaletxea=Titivillus|orrialdea=35|hizkuntza=es}}</ref> |
|||
== Taula periodikoa == |
== Taula periodikoa == |
||
45. lerroa: | 49. lerroa: | ||
![[Atomo-zenbaki|Zenbaki atomikoa]] |
![[Atomo-zenbaki|Zenbaki atomikoa]] |
||
!Izena |
!Izena |
||
!Ikurramboloa |
|||
!Simboloa |
|||
!Periodoa,<br />Taldea |
!Periodoa,<br />Taldea |
||
![[Masa atomiko]]a<br />([[gramo|g]]/[[Mol]]) |
![[Masa atomiko]]a<br />([[gramo|g]]/[[Mol]]) |
||
319. lerroa: | 323. lerroa: | ||
* '''Banadio''' (V): [[Freyja|Banadis]] edo Vanadis jainkosa eskandinabiarraren omenez. |
* '''Banadio''' (V): [[Freyja|Banadis]] edo Vanadis jainkosa eskandinabiarraren omenez. |
||
* '''Kobre''' (Cu): [[Zipre]] uhartearen ''cuprum'' erro [[greziera|grekotik]]. |
* '''Kobre''' (Cu): [[Zipre]] uhartearen ''cuprum'' erro [[greziera|grekotik]]. |
||
* '''Galio''' (Ga): [[Galia]], gaur egungo [[Frantzia]] gutxi |
* '''Galio''' (Ga): [[Galia]], gaur egungo [[Frantzia]] gutxi gorabehera hartzen duen [[erromatar Inperioa|erromatar inperioaren]] eskualdearen omenez. |
||
* '''Germanio''' (Ge): [[Germania]] gaurko alemania hartzen zuen eskualde erromatarrarengatik. |
* '''Germanio''' (Ge): [[Germania]] gaurko alemania hartzen zuen eskualde erromatarrarengatik. |
||
* '''Selenio''' (Se): grekoek [[Selene]] deitzen zuten [[ilargia]]rengatik. |
* '''Selenio''' (Se): grekoek [[Selene]] deitzen zuten [[ilargia]]rengatik. |
||
* '''Estrontzio''' (Sr):[[Strontian]] [[Eskozia]]ko hiriaren omenez. |
* '''Estrontzio''' (Sr):[[Strontian]] [[Eskozia]]ko hiriaren omenez. |
||
* '''Itrio''' (Y): [[Ytterby]] [[Suedia]]ko herriarengatik. |
* '''Itrio''' (Y): [[Ytterby]] [[Suedia]]ko herriarengatik. |
||
358. lerroa: | 362. lerroa: | ||
* '''Iridio''' (Ir): Erromako zubi edo ''arco-iris''-a dela eta. |
* '''Iridio''' (Ir): Erromako zubi edo ''arco-iris''-a dela eta. |
||
* '''Urre''' (Au): ''aurum'' latinez ‘egunsenti dizdirati’. |
* '''Urre''' (Au): ''aurum'' latinez ‘egunsenti dizdirati’. |
||
* '''Talio''' (Tl):''thallos'', ‘landare zurtoin’, ‘ernamuin’ grekeraz. |
* '''Talio''' (Tl): ''thallos'', ‘landare zurtoin’, ‘ernamuin’ grekeraz. |
||
* '''Bismuto''' (Bi): alemanierako ''weisse masse''tik, euskeraz ‘masa zuria’. |
* '''Bismuto''' (Bi): alemanierako ''weisse masse''tik, euskeraz ‘masa zuria’. |
||
* '''Astato''' (At): ''astatos'' grekotik, euskeraz ‘ezegonkor’. |
* '''Astato''' (At): ''astatos'' grekotik, euskeraz ‘ezegonkor’. |
||
364. lerroa: | 368. lerroa: | ||
* '''Radio''' (Ra): latinezko ''radius''etik ‘tximist’. |
* '''Radio''' (Ra): latinezko ''radius''etik ‘tximist’. |
||
* '''Actinio''' (Ac): ''aktinos'' grekotik ‘txinparta’ edo ‘tximista’. |
* '''Actinio''' (Ac): ''aktinos'' grekotik ‘txinparta’ edo ‘tximista’. |
||
* '''Wolframio''' (W): Suedierako ''volfram''etik, ''volf'' ‘otso’ eta ''rham'' ‘apar’ latinez ''Spuma lupi'' esten baitzitzaion duen erreakzioetako batengatik; |
* '''Wolframio''' (W): Suedierako ''volfram''etik, ''volf'' ‘otso’ eta ''rham'' ‘apar’ latinez ''Spuma lupi'' esten baitzitzaion duen erreakzioetako batengatik; |
||
** '''Tungsteno''', wolframioren beste izen bat da, [[suediera]]ko ''tung sten''etik ‘harri astun’. |
** '''Tungsteno''', wolframioren beste izen bat da, [[suediera]]ko ''tung sten''etik ‘harri astun’. |
||
* '''Bario''' (Ba): ''barys'' grekotik ‘astun’. |
* '''Bario''' (Ba): ''barys'' grekotik ‘astun’. |
||
390. lerroa: | 394. lerroa: | ||
* '''Fosforo''' (P): ''phosphoros'' grekotik, ‘argiaren eramale’ esan nahi du ilunpean argia baitario oxigenoarekin pixkana erretzen baita. |
* '''Fosforo''' (P): ''phosphoros'' grekotik, ‘argiaren eramale’ esan nahi du ilunpean argia baitario oxigenoarekin pixkana erretzen baita. |
||
* '''Sufre''' (S) latinezko ''sulphurium'' sanskritoko ''śulvāri''rekin erlazionatua, oso antzina ezagutzen da. |
* '''Sufre''' (S) latinezko ''sulphurium'' sanskritoko ''śulvāri''rekin erlazionatua, oso antzina ezagutzen da. |
||
* '''Potasio''' (K): ingeleratik dator, ''pot ashes''etik ‘errautsa’, zenbait landareren errautsa potasio asko baitu. K |
* '''Potasio''' (K): ingeleratik dator, ''pot ashes''etik ‘errautsa’, zenbait landareren errautsa potasio asko baitu. K ikurra latinetik datorkio baita ere ''kalium''etik hain zuzen, potasio hidroxidoaren izena baitzen. |
||
* '''Kalzio''' (Ca): ''calx'' grekotik, ‘kareharri’. Kareharria Ca2CO3-ak osatzen baitu. |
* '''Kalzio''' (Ca): ''calx'' grekotik, ‘kareharri’. Kareharria Ca2CO3-ak osatzen baitu. |
||
* '''Burdin''' (Fe): latineko ''ferrum''-etik datorkio zeinua. |
* '''Burdin''' (Fe): latineko ''ferrum''-etik datorkio zeinua. |
||
409. lerroa: | 413. lerroa: | ||
* '''Protaktinio''' (Pa): Izena grekeratik dator ''protos'' ‘lehen’ eta ''actinium'' ‘errainu’ erroetatik. |
* '''Protaktinio''' (Pa): Izena grekeratik dator ''protos'' ‘lehen’ eta ''actinium'' ‘errainu’ erroetatik. |
||
== Erreferentziak == |
|||
⚫ | |||
{{erreferentzia_zerrenda}} |
|||
== Kanpo estekak == |
|||
{{commonskat}} |
|||
{{autoritate kontrola}} |
|||
⚫ | |||
[[Kategoria:Elementu kimikoak|*]] |
[[Kategoria:Elementu kimikoak|*]] |
Hauxe da oraingo bertsioa, 11:20, 11 martxoa 2023 data duena
Elementu kimiko deritzo nukleoko protoi kopuruarengatik bereizten den atomo mota bakoitzari.[1] Protoi-kopuru bera duten atomo guztiak dira elementu berarenak, adibidez, protoi bakarra duten atomo guztiak hidrogeno elementua dira, zazpi dituztenak nitrogenoa eta 26 dituztenak burdina. Elementu bereko atomoek definizioz protoi-kopuru bera duten arren, elektroi eta neutroi kopuruak aldagarriak dira.
Kimika klasikoan, elementu deitzen zitzaion substanzia sinpleagoetan deskonposatu ezin zen substantzia orori, eta esanahi hau oraindik ere erabiltzen da. Definizio honekin soilik, substantzia baten sailkapena elementu bezala behin-behinekoa zen, esaterako, kuartzoa elementutzat har zitekeen norbaitek deskonposatzea lortzen zuen arte.[2]
Taula periodikoa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Elementu kimikoak oro har zenbaki atomiko txikienetik handienera sailkatzen dira, taula periodikoa delako diagraman. Hona hemen taula periodikoa (jakin-mina izanez gero elementu jakin bati buruz, egin klik dagokion loturan; elementu kimikoen izenak osorik datoz taularen ostean:
Taldea → ↓ Periodoa |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | |
1 | 1 H |
2 He | |||||||||||||||||
2 | 3 Li |
4 Be |
5 B |
6 C |
7 N |
8 O |
9 F |
10 Ne | |||||||||||
3 | 11 Na |
12 Mg |
13 Al |
14 Si |
15 P |
16 S |
17 Cl |
18 Ar | |||||||||||
4 | 19 K |
20 Ca |
21 Sc |
22 Ti |
23 V |
24 Cr |
25 Mn |
26 Fe |
27 Co |
28 Ni |
29 Cu |
30 Zn |
31 Ga |
32 Ge |
33 As |
34 Se |
35 Br |
36 Kr | |
5 | 37 Rb |
38 Sr |
39 Y |
40 Zr |
41 Nb |
42 Mo |
43 Tc |
44 Ru |
45 Rh |
46 Pd |
47 Ag |
48 Cd |
49 In |
50 Sn |
51 Sb |
52 Te |
53 I |
54 Xe | |
6 | 55 Cs |
56 Ba |
* | 71 Lu |
72 Hf |
73 Ta |
74 W |
75 Re |
76 Os |
77 Ir |
78 Pt |
79 Au |
80 Hg |
81 Tl |
82 Pb |
83 Bi |
84 Po |
85 At |
86 Rn |
7 | 87 Fr |
88 Ra |
** | 103 Lr |
104 Rf |
105 Db |
106 Sg |
107 Bh |
108 Hs |
109 Mt |
110 Ds |
111 Rg |
112 Cn |
113 Nh |
114 Fl |
115 Mc |
116 Lv |
117 Ts |
118 Og |
* Lantanoideak | 57 La |
58 Ce |
59 Pr |
60 Nd |
61 Pm |
62 Sm |
63 Eu |
64 Gd |
65 Tb |
66 Dy |
67 Ho |
68 Er |
69 Tm |
70 Yb | |||||
** Aktinidoak | 89 Ac |
90 Th |
91 Pa |
92 U |
93 Np |
94 Pu |
95 Am |
96 Cm |
97 Bk |
98 Cf |
99 Es |
100 Fm |
101 Md |
102 No |
Serie kimikoak (hondo kolorea): | ||||
Metal alkalino | Metal lurralkalino | Lantanido | Aktinido | Trantsizio-metal |
Metal | Metaloide | Ez-metal | Halogeno | Gas noble |
Agerpen naturala (gelaxkaren ertza): | ||||
Lurra baino zaharrago isotopoak dituenak (jatorrizko elementuak). | ||||
Beste elementuaren erradioaktibitate naturalaren desintregazio produktuak direnak. | ||||
Naturan aurkentzen ez direnak (elementu sintetikoak). | ||||
Aurkitu gabe. |
Elementu kimikoen laburdurak, ikurrak eta izenak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Elementuen zerrenda, zenbaki atomikoaren arabera, bakoitza bere izen osoarekin:
Zenbaki atomikoa | Izena | Ikurramboloa | Periodoa, Taldea |
Masa atomikoa (g/Mol) |
Dentsitatea (g/cm³) a 20 °C |
Fusioa (°C) |
Irakitea (°C) |
Aurkikuntza urtea | Aurkitzailea |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | Hidrogeno | H | 1, 1 | 1.00794(7)(2) (3) (4) | 0.084 g/l | −259.1 | −252.9 | 1766 | Cavendish |
2 | Helio | He | 1, 18 | 4.002602(2)(2) (4) | 0.17 g/l | −272.2 | −268.9 | 1895 | Ramsay eta Cleve |
3 | Litio | Li | 2, 1 | 6.941(2)(2) (3) (4) (5) | 0.53 | 180.5 | 1317 | 1817 | Arfwedson |
4 | Berilio | Be | 2, 2 | 9.012182(3) | 1.85 | 1278 | 2970 | 1797 | Vauquelin |
5 | Boro | B | 2, 13 | 10.811(7)(2) (3) (4) | 2.46 | 2300 | 2550 | 1808 | Davy eta Gay-Lussac |
6 | Karbono | C | 2, 14 | 12.0107(8)(2) (4) | 3.51 | 3550 | 4827 | Historiaurrea | Ezezaguna |
7 | Nitrogeno | N | 2, 15 | 14.0067(2)(2) (4) | 1.17 g/l | −209.9 | −195.8 | 1772 | Rutherford |
8 | Oxigeno | O | 2, 16 | 15.9994(3)(2) (4) | 1.33 g/l | −218.4 | −182.9 | 1774 | Priestley eta Scheele |
9 | Fluor | F | 2, 17 | 18.9984032(5) | 1.58 g/l | −219.6 | −188.1 | 1886 | Moissan |
10 | Neon | Ne | 2, 18 | 20.1797(6)(2) (3) | 0.84 g/l | −248.7 | −246.1 | 1898 | Ramsay eta Travers |
11 | Sodio | Na | 3, 1 | 22.98976928(2) | 0.97 | 97.8 | 892 | 1807 | Davy |
12 | Magnesio | Mg | 3, 2 | 24.3050(6) | 1.74 | 648.8 | 1107 | 1755 | Black |
13 | Aluminio | Al | 3, 13 | 26.9815386(8) | 2.70 | 660.5 | 2467 | 1825 | Oersted |
14 | Silizio | Si | 3, 14 | 28.0855(3)(4) | 2.33 | 1410 | 2355 | 1824 | Berzelius |
15 | Fosforo | P | 3, 15 | 30.973762(2) | 1.82 | 44 (P4) | 280 (P4) | 1669 | Brand |
16 | Sufre | S | 3, 16 | 32.065(5)(2) (4) | 2.06 | 113 | 444.7 | Historiaurrea | Ezezaguna |
17 | Kloro | Cl | 3, 17 | 35.453(2)(2) (3) (4) | 2.95 g/l | −34.6 | −101 | 1774 | Scheele |
18 | Argon | Ar | 3, 18 | 39.948(1)(2) (4) | 1.66 g/l | −189.4 | −185.9 | 1894 | Ramsay eta Rayleigh |
19 | Potasio | K | 4, 1 | 39.0983(1) | 0.86 | 63.7 | 774 | 1807 | Davy |
20 | Kaltzio | Ca | 4, 2 | 40.078(4)(2) | 1.54 | 839 | 1487 | 1808 | Davy |
21 | Eskandio | Sc | 4, 3 | 44.955912(6) | 2.99 | 1539 | 2832 | 1879 | Nilson |
22 | Titanio | Ti | 4, 4 | 47.867(1) | 4.51 | 1660 | 3260 | 1791 | Gregor eta Klaproth |
23 | Banadio | V | 4, 5 | 50.9415(1) | 6.09 | 1890 | 3380 | 1801 | del Río |
24 | Kromo | Cr | 4, 6 | 51.9961(6) | 7.14 | 1857 | 2482 | 1797 | Vauquelin |
25 | Manganeso | Mn | 4, 7 | 54.938045(5) | 7.44 | 1244 | 2097 | 1774 | Gahn |
26 | Burdin | Fe | 4, 8 | 55.845(2) | 7.87 | 1535 | 2750 | Historiaurrea | Ezezaguna |
27 | Kobalto | Co | 4, 9 | 58.933195(5) | 8.89 | 1495 | 2870 | 1735 | Brandt |
28 | Nikel | Ni | 4, 10 | 58.6934(2) | 8.91 | 1453 | 2732 | 1751 | Cronstedt |
29 | Kobre | Cu | 4, 11 | 63.546(3)(4) | 8.92 | 1083.5 | 2595 | Historiaurrea | Ezezaguna |
30 | Zink | Zn | 4, 12 | 65.409(4) | 7.14 | 419.6 | 907 | Historiaurrea | Ezezaguna |
31 | Galio | Ga | 4, 13 | 69.723(1) | 5.91 | 29.8 | 2403 | 1875 | Lecoq de Boisbaudran |
32 | Germanio | Ge | 4, 14 | 72.64(1) | 5.32 | 937.4 | 2830 | 1886 | Winkler |
33 | Artseniko | As | 4, 15 | 74.92160(2) | 5.72 | 613 | 613 (sublimación) |
ca. 1250 | Albertus Magnus |
34 | Selenio | Se | 4, 16 | 78.96(3)(4) | 4.82 | 217 | 685 | 1817 | Berzelius |
35 | Bromo | Br | 4, 17 | 79.904(1) | 3.14 | −7.3 | 58.8 | 1826 | Balard |
36 | Kripton | Kr | 4, 18 | 83.798(2)(2) (3) | 3.48 g/l | −156.6 | −152.3 | 1898 | Ramsay eta Travers |
37 | Rubidio | Rb | 5, 1 | 85.4678(3)(2) | 1.53 | 39 | 688 | 1861 | Bunsen eta Kirchhoff |
38 | Estrontzio | Sr | 5, 2 | 87.62(1)(2) (4) | 2.63 | 769 | 1384 | 1790 | Crawford |
39 | Itrio | Y | 5, 3 | 88.90585(2) | 4.47 | 1523 | 3337 | 1794 | Gadolin |
40 | Zirkonio | Zr | 5, 4 | 91.224(2)(2) | 6.51 | 1852 | 4377 | 1789 | Klaproth |
41 | Niobio | Nb | 5, 5 | 92.906 38(2) | 8.58 | 2468 | 4927 | 1801 | Hatchett |
42 | Molibdeno | Mo | 5, 6 | 95.94(2)(2) | 10.28 | 2617 | 5560 | 1778 | Scheele |
43 | Teknezio | Tc | 5, 7 | [98.9063](1) | 11.49 | 2172 | 5030 | 1937 | Perrier eta Segrè |
44 | Rutenio | Ru | 5, 8 | 101.07(2)(2) | 12.45 | 2310 | 3900 | 1844 | Klaus |
45 | Rodio | Rh | 5, 9 | 102.90550(2) | 12.41 | 1966 | 3727 | 1803 | Wollaston |
46 | Paladio | Pd | 5, 10 | 106.42(1)(2) | 12.02 | 1552 | 3140 | 1803 | Wollaston |
47 | Zilar | Ag | 5, 11 | 107.8682(2)(2) | 10.49 | 961.9 | 2212 | Historiaurrea | Ezezaguna |
48 | Kadmio | Cd | 5, 12 | 112.411(8)(2) | 8.64 | 321 | 765 | 1817 | Strohmeyer eta Hermann |
49 | Indio | In | 5, 13 | 114.818(3) | 7.31 | 156.2 | 2080 | 1863 | Reich eta Richter |
50 | Eztainu | Sn | 5, 14 | 118.710(7)(2) | 7.29 | 232 | 2270 | Historiaurrea | Ezezaguna |
51 | Antimonio | Sb | 5, 15 | 121.760(1)(2) | 6.69 | 630.7 | 1750 | Historiaurrea | Ezezaguna |
52 | Telurio | Te | 5, 16 | 127.60(3)(2) | 6.25 | 449.6 | 990 | 1782 | von Reichenstein |
53 | Iodo | I | 5, 17 | 126.90447(3) | 4.94 | 113.5 | 184.4 | 1811 | Courtois |
54 | Xenon | Xe | 5, 18 | 131.293(6)(2) (3) | 4.49 g/l | −111.9 | −107 | 1898 | Ramsay eta Travers |
55 | Zesio | Cs | 6, 1 | 132.9054519(2) | 1.90 | 28.4 | 690 | 1860 | Kirchhoff eta Bunsen |
56 | Bario | Ba | 6, 2 | 137.327(7) | 3.65 | 725 | 1640 | 1808 | Davy |
57 | Lantano | La | 6 | 138.90547(7)(2) | 6.16 | 920 | 3454 | 1839 | Mosander |
58 | Zerio | Ce | 6 | 140.116(1)(2) | 6.77 | 798 | 3257 | 1803 | von Hisinger eta Berzelius |
59 | Praseodimio | Pr | 6 | 140.90765(2) | 6.48 | 931 | 3212 | 1895 | von Welsbach |
60 | Neodimio | Nd | 6 | 144.242(3)(2) | 7.00 | 1010 | 3127 | 1895 | von Welsbach |
61 | Prometio | Pm | 6 | [146.9151](1) | 7.22 | 1080 | 2730 | 1945 | Marinsky eta Glendenin |
62 | Samario | Sm | 6 | 150.36(2)(2) | 7.54 | 1072 | 1778 | 1879 | Lecoq de Boisbaudran |
63 | Europio | Eu | 6 | 151.964(1)(2) | 5.25 | 822 | 1597 | 1901 | Demarçay |
64 | Gadolinio | Gd | 6 | 157.25(3)(2) | 7.89 | 1311 | 3233 | 1880 | de Marignac |
65 | Terbio | Tb | 6 | 158.92535(2) | 8.25 | 1360 | 3041 | 1843 | Mosander |
66 | Disprosio | Dy | 6 | 162.500(1)(2) | 8.56 | 1409 | 2335 | 1886 | Lecoq de Boisbaudran |
67 | Holmio | Ho | 6 | 164.93032(2) | 8.78 | 1470 | 2720 | 1878 | Soret |
68 | Erbio | Er | 6 | 167.259(3)(2) | 9.05 | 1522 | 2510 | 1842 | Mosander |
69 | Tulio | Tm | 6 | 168.93421(2) | 9.32 | 1545 | 1727 | 1879 | Cleve |
70 | Iterbio | Yb | 6 | 173.04(3)(2) | 6.97 | 824 | 1193 | 1878 | de Marignac |
71 | Lutezio | Lu | 6, 3 | 174.967(1)(2) | 9.84 | 1656 | 3315 | 1907 | Urbain |
72 | Hafnio | Hf | 6, 4 | 178.49(2) | 13.31 | 2150 | 5400 | 1923 | Coster eta de Hevesy |
73 | Tantalo | Ta | 6, 5 | 180.9479(1) | 16.68 | 2996 | 5425 | 1802 | Ekeberg |
74 | Wolframio | W | 6, 6 | 183.84(1) | 19.26 | 3407 | 5927 | 1783 | Elhuyar |
75 | Renio | Re | 6, 7 | 186.207(1) | 21.03 | 3180 | 5627 | 1925 | Noddack, Tacke eta Berg |
76 | Osmio | Os | 6, 8 | 190.23(3)(2) | 22.61 | 3045 | 5027 | 1803 | Tennant |
77 | Iridio | Ir | 6, 9 | 192.217(3) | 22.65 | 2410 | 4130 | 1803 | Tennant |
78 | Platino | Pt | 6, 10 | 195.084(9) | 21.45 | 1772 | 3827 | 1557 | Eskaligero |
79 | Urre | Au | 6, 11 | 196.966569(4) | 19.32 | 1064.4 | 2940 | Historiaurrea | Ezezaguna |
80 | Merkurio | Hg | 6, 12 | 200.59(2) | 13.55 | −38.9 | 356.6 | Historiaurrea | Ezezaguna |
81 | Talio | Tl | 6, 13 | 204.3833(2) | 11.85 | 303.6 | 1457 | 1861 | Crookes |
82 | Berun | Pb | 6, 14 | 207.2(1)(2) (4) | 11.34 | 327.5 | 1740 | Historiaurrea | Ezezaguna |
83 | Bismuto | Bi | 6, 15 | 208.98040(1) | 9.80 | 271.4 | 1560 | 1540 | Geoffroy |
84 | Polonio | Po | 6, 16 | [208.9824](1) | 9.20 | 254 | 962 | 1898 | Marie eta Pierre Curie |
85 | Astato | At | 6, 17 | [209.9871](1) | 302 | 337 | 1940 | Corson eta MacKenzie | |
86 | Radon | Rn | 6, 18 | [222.0176](1) | 9.23 g/l | −71 | −61.8 | 1900 | Dorn |
87 | Frantzio | Fr | 7, 1 | [223.0197](1) | 27 | 677 | 1939 | Perey | |
88 | Radio | Ra | 7, 2 | [226.0254](1) | 5.50 | 700 | 1140 | 1898 | Marie eta Pierre Curie |
89 | Aktinio | Ac | 7 | [227.0278](1) | 10.07 | 1047 | 3197 | 1899 | Debierne |
90 | Torio | Th | 7 | 232.03806(2)(1) (2) | 11.72 | 1750 | 4787 | 1829 | Berzelius |
91 | Protoaktinio | Pa | 7 | 231.03588(2)(1) | 15.37 | 1554 | 4030 | 1917 | Soddy, Cranston eta Hahn |
92 | Uranio | U | 7 | 238.02891(3)(1) (2) (3) | 18.97 | 1132.4 | 3818 | 1789 | Klaproth |
93 | Neptunio | Np | 7 | [237.0482](1) | 20.48 | 640 | 3902 | 1940 | McMillan eta Abelson |
94 | Plutonio | Pu | 7 | [244.0642](1) | 19.74 | 641 | 3327 | 1940 | Seaborg |
95 | Amerizio | Am | 7 | [243.0614](1) | 13.67 | 994 | 2607 | 1944 | Seaborg |
96 | Kurio | Cm | 7 | [247.0703](1) | 13.51 | 1340 | 1944 | Seaborg | |
97 | Berkelio | Bk | 7 | [247.0703](1) | 13.25 | 986 | 1949 | Seaborg | |
98 | Kalifornio | Cf | 7 | [251.0796](1) | 15.1 | 900 | 1950 | Seaborg | |
99 | Einsteinio | Es | 7 | [252.0829](1) | 860 | 1952 | Seaborg | ||
100 | Fermio | Fm | 7 | [257.0951](1) | 1952 | Seaborg | |||
101 | Mendelebio | Md | 7 | [258.0986](1) | 1955 | Seaborg | |||
102 | Nobelio | No | 7 | [259.1009](1) | 1958 | Seaborg | |||
103 | Lawrentzio | Lr | 7, 3 | [260.1053](1) | 1961 | Ghiorso | |||
104 | Rutherfordio | Rf | 7, 4 | [261.1087](1) | 1964/69 | Flerov | |||
105 | Dubnio | Db | 7, 5 | [262.1138](1) | 1967/70 | Flerov | |||
106 | Seaborgio | Sg | 7, 6 | [263.1182](1) | 1974 | Flerov | |||
107 | Bohrio | Bh | 7, 7 | [262.1229](1) | 1976 | Oganessian | |||
108 | Hassio | Hs | 7, 8 | [265](1) | 1984 | GSI | |||
109 | Meitnerio | Mt | 7, 9 | [266](1) | 1982 | GSI | |||
110 | Darmstadtio | Ds | 7, 10 | [269](1) | 1994 | GSI | |||
111 | Roentgenio | Rg | 7, 11 | [272](1) | 1994 | GSI | |||
112 | Kopernizio | Cn | 7, 12 | [285](1) | 1996 | GSI | |||
113 | Nihonio | Nh | 7, 13 | [284](1) | 2004 | JINR, LLNL | |||
114 | Flevorio | Fl | 7, 14 | [289](1) | 1999 | JINR | |||
115 | Moskovio | Mc | 7, 15 | [288](1) | 2004 | JINR, LLNL | |||
116 | Livermorio | Lv | 7, 16 | [292](1) | 1999 | LBNL | |||
117 | Teneso | Ts | 7, 17 | (1) | 2009-2010 | JINR | |||
118 | Oganeson | Og | 7, 18 | (1) | 2006 | JINR, LLNL |
Taulan ageri diren akronimoak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- GSI, Gesellschaft für Schwerionenforschung (Ioi Astunen Azterketarako Elkartea), Wixhausen, Darmstadt, Alemania
- JINR, Joint Institute for Nuclear Research (Inbestigazio Nuklearrerako Instituto Batua), Dubna, Moskvá Oblast, Errusia
- LLNL, Lawrence Livermore National Laboratory (Lawrence Livermore Laborategi Nazionala) Livermore, Kalifornia, Estatu Batuak
- LBNL, Lawrence Berkeley National Laboratory (Lawrence Berkeley Laborategi Nazionala) Berkeley, Kalifornia, Estatu Batuak
Taulako oharrak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1. oharra: Elementu honek ez du nukleoide egonkorrik, bere kortxete arteko balioa, (adibidez, [209]), elementu horren iraupen luzeena duen isotopoaren zenbaki masikoa adierazten du.
- 2. oharra: Zenbait fragmento geologikotan ageri diren elementuen konposizio isotopikoa taulan ageri denaren ezberdina izan liteke.
- 3. oharra: Materialekomertzialetako konposizio isotopikoa taulan ageri denaren ezberdina izan liteke, hori dela eta, masa atomiko nahiko ezberdinak aurki litezke.
- 4. oharra: Bere masa at mikoan zehaztasun gehiago behar duten zenbait metalen konposizio isotopikoa ezin da argitaratu.
- 5. oharra: Saltzen den litioaren masa atomikoa 6.939 eta 6.996 artean egon liteke; etorkizunean egingo diren analisien bidez datu hau zehazten saiatuko gara.
Elementuen izenen zergatia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Merkurio, izen bereko Merkurio planeta dela eta, Hg laburdura ordea Dioskoridesi zor diogu <<zilar urtar>> esaten baitzion, grekoz hydrárgyros, hydra: ‘ur’, gyros: ‘zilar’ baitira.
- Uranio (U): izen bereko Urano planetarengatik.
- Neptunio (Np): izen bereko Neptuno planetarengatik.
- Plutonio (Pu): izen bereko Pluton planeta nanorengatik.
- Zerio (Ce): izen bereko Zeres elementua baino bi urte lehenago aurkituriko aldi hartan asteroide eta orain izendatuko planeta nanorengatik.
- Titanio (Ti): Titanen ,hau da mitologia grekoaren arabera lurraren lehen semeengatik.
- Magnesio (Mg): Tesaliako Magnesia eskualde grekoaren omenez.
- Eskandio (Sc) Skandia, Eskandinaviaren omenez.
- Banadio (V): Banadis edo Vanadis jainkosa eskandinabiarraren omenez.
- Kobre (Cu): Zipre uhartearen cuprum erro grekotik.
- Galio (Ga): Galia, gaur egungo Frantzia gutxi gorabehera hartzen duen erromatar inperioaren eskualdearen omenez.
- Germanio (Ge): Germania gaurko alemania hartzen zuen eskualde erromatarrarengatik.
- Selenio (Se): grekoek Selene deitzen zuten ilargiarengatik.
- Estrontzio (Sr):Strontian Eskoziako hiriaren omenez.
- Itrio (Y): Ytterby Suediako herriarengatik.
- Rutenio (Ru): Rutheniatik dator, erromatarrek errusialdeko eskualdeari ematen zioten izena da.
- Terbio (Tb): Ytterby Suediako herriarengatik.
- Europio (Eu): Europaren omenez.
- Holmio (Ho): Estokolmo hiriaren omenez, latinez Holmia esaten baitzioten.
- Tulio (Tm): Eskandinaviaren omenez Thule izena baitzuen antzina.
- Lutezio (Lu): Paris hiriaren omenez antzinako izena Lutezia.
- Hafnio (Hf): Copenhage hiriaren omenez latinzaleek Hafnia esaten baitzioten.
- Polonio (Po): Marie Curieren jaioterria zen Polonia herrialdearen omenez. Marie eta Pierre Curie senar emazteek aurkitu baitzuten.
- Frantzio (Fr): Frantzia herrialdearen omenez.
- Amerizio (Am): Amerika kontinentea dela eta.
- Berkelio (Bk): Berkeley kaliforniako unibertsitate esanguratsu bat dagoen herriarengatik.
- Kalifornio (Cf): Estatu Batuetako (AEB) Kalifornia estatuarengatik..
- Renio (Re): Rhin ibaiaren latinezko Rhenus izenarengatik.
- Berilio (Be) beriiotik, kolore berdeko esmeralda mota bat.
- Hidrogeno (H): grekeraz uraren sorburu, sortzaile esan nahi du.
- Nitrogeno (N): grekeraz nitratoen sortzaile esan nahi du, nitrum erro grekotik.
- Oxigeno (O): grekeraz Azidoen sortzaile esan nahi du, oxys, ‘azido’, errotik.
- Kloro (Cl) chloros ‘hori berdexka’ hitz grekotik.
- Argon (Ar) argos grekoz ‘egonean dagoena’ (Erreakzionatzea zilegi den gas noble baita).
- Kromo (Cr): chroma, ‘kolore’, hitz grekotik.
- Manganeso (Mn): magnes grekotik, ‘magnetiko’.
- Bromo (Br): bromos grekeraz ‘kirats’.
- Zink (Zn): zink alemanieraz ‘jatorri iluna’ esan nahi du.
- Arseniko (As): arsenikon latinez auripigmentum ‘hori’.
- Zirkonio (Zr): zargun arabiarretik ‘urre kolorekoa’.
- Rubidio (Rb): rubidius latinez ‘gorri bizia’ (su garra bezain bizia).
- Rodio (Rh): rhodon grekoz ‘arrosa kolorekoa’.
- Iodo (I): iodes grekoz ‘bioleta’ kolorea.
- Indio (In): Bere espektroan ikus litekeen ‘indigo’, ‘anil’ kolore urdinska dela eta.
- Zesio (Cs): caesius latinez ‘oztin’ edo ‘zeru-urdin’ kolorea.
- Disprosio (Dy): dysprositos grekoz ‘gogortu’.
- Osmio (Os): osme grekoz ‘usai’ (OsO4 duen usai latzarengatik).
- Iridio (Ir): Erromako zubi edo arco-iris-a dela eta.
- Urre (Au): aurum latinez ‘egunsenti dizdirati’.
- Talio (Tl): thallos, ‘landare zurtoin’, ‘ernamuin’ grekeraz.
- Bismuto (Bi): alemanierako weisse massetik, euskeraz ‘masa zuria’.
- Astato (At): astatos grekotik, euskeraz ‘ezegonkor’.
- Radon (Rn): ingeleseko radium emanation‘emari erradiaktibo’.
- Radio (Ra): latinezko radiusetik ‘tximist’.
- Actinio (Ac): aktinos grekotik ‘txinparta’ edo ‘tximista’.
- Wolframio (W): Suedierako volframetik, volf ‘otso’ eta rham ‘apar’ latinez Spuma lupi esten baitzitzaion duen erreakzioetako batengatik;
- Tungsteno, wolframioren beste izen bat da, suedierako tung stenetik ‘harri astun’.
- Bario (Ba): barys grekotik ‘astun’.
- Praseodimio (Pr): grekerako bi errok osatzen dute prasios, ‘berde’, eta dídymos, ‘biki’.
- Niobio (Nb): Niobe Tantalo (mitologia) errege mitologiko grekoaren alabarengatik.
- Paladio (Pd): Palas Atenea jakituriaren jainkosa grekoaren omenez.
- Prometio (Pm): Prometeo pertsonaia mitiko grekoarengatik, sua gizakiei lortu ziena.
- Tantalo (Ta): Tantalo errege mitologiko grekoarengatik.
- Torio (Th): Thor eskandinaviarren gudaren jainkoaren omenez.
- Kurio (Cm): Pierre eta Marie Curie senar emazte zientzialarien omenez.
- Einstenio (Es): Albert Einstein fisikari alemaniarraren omenez.
- Fermio (Fm): Enrico Fermi zientzialari italiarraren omenez.
- Mendelebio (Md): Dmitri Ivanovitx Mendeleiev zientzialari errusiarrarengatik, taula periodikoaren asmatzailea besteak beste.
- Nobelio (No): Alfred Nobel asmatzaile suediarraren omenez.
- Lawrencio (Lr): Ernest Orlando Lawrence fisikari amerikarrarengatik.
- Helio (He): Helios eguzkiaren jainko grekoarengatik, eguzkiaren atmosferan lehen aldiz aurkitu zelako 1868 urteko eklipse batean harturiko argi espektro batean.
- Litio (Li): grekotik dator lithos, ‘harri’ hitzetik.
- Boro (B): arabieratik datorren buraqetik, aldi berean Burah pertsatik eta azkenik Bor turkieraz.
- Karbono (C): Ikatzetik datorkio izena latinez carbo baita.
- Fluor (F): fluere latinezkotik ‘jariatu’.
- Neon (Ne): neos grekotik, ‘berri’.
- Sodio (Na): latinezko sodanumtik, ‘sosa’. Na zeinua latinezko natriumetik datorkio ‘sodio nitrato’.
- Aluminio (Al): latinezko alumenetik, aluminioa duen gatz mota bat.
- Silizio (Si): silex latinezkotik silize mineralarengatik.
- Fosforo (P): phosphoros grekotik, ‘argiaren eramale’ esan nahi du ilunpean argia baitario oxigenoarekin pixkana erretzen baita.
- Sufre (S) latinezko sulphurium sanskritoko śulvārirekin erlazionatua, oso antzina ezagutzen da.
- Potasio (K): ingeleratik dator, pot ashesetik ‘errautsa’, zenbait landareren errautsa potasio asko baitu. K ikurra latinetik datorkio baita ere kaliumetik hain zuzen, potasio hidroxidoaren izena baitzen.
- Kalzio (Ca): calx grekotik, ‘kareharri’. Kareharria Ca2CO3-ak osatzen baitu.
- Burdin (Fe): latineko ferrum-etik datorkio zeinua.
- Kobalto (Co): zenbaitek dio kobalos grekotik datorrela ‘meatze’. Beste batzuk berriz germaniar mitologiako izpiritu gaizto batetatik datorrela diote.
- Nikel (Ni): suedierako koppar nickel espresiotik dator alemanezko kupfer nickelletik, ‘Nick deabruaren kobre’ esan nahi du eta kobre faltsua adierazteko erabiltzen zen, kobrezko meatzetan azaltzen baita.
- Kripton (Kr): kryptos grekotik, ‘izkutuko’, ‘sekretu’.
- Molibdeno (Mo): molybdos grekotik, ‘berun’ berunezko menarekin konfunditu baitzuten hasieran.
- Teknezio (Tc): technetos grekotik, ‘artifizial’ sintetizatu zen lehenetarikoa izan zelako.
- Zilar (Ag): latinezko argéntum-etik datorkio zeinua.
- Kadmio (Cd): cadmia latinotik datorkio Zink karbonatoaren izena kadmio gehiena zinka refinatzerakoan lortzen da eta.
- Eztainu (Sn): latinezko stannum-etik.
- Antimonio (Sb): latinezko antimoniumetik. Sb zeinua ere latinetik datorkio stibium-etik.
- Teluro (Te): tel-lus latinezkotik, ‘lur’.
- Xenon (Xe): grekeratik dator xenon, ‘atzerritar’,‘arraro’ esan nahi du.
- Lantano (La): lanzanein grekotik, ‘izkutuan egon’.
- Neodimio (Nd): grekeratik neos-dýdimos, ‘biki berria’ lantanoarengatik.
- Berun (Pb): zeinua latinezko plumbum izenetik datorkio.
- Protaktinio (Pa): Izena grekeratik dator protos ‘lehen’ eta actinium ‘errainu’ erroetatik.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ (Ingelesez) Chemical element. IUPAC.
- ↑ (Gaztelaniaz) Asimov, Isaac. (1965). Breve historia de la química. Titivillus, 35 or..
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Elementu kimikoak | ||
---|---|---|
Taldeak: 1 - 2 - 3 - 4 - 5 - 6 - 7 - 8 - 9 - 10 - 11 - 12 - 13 - 14 - 15 - 16 - 17 - 18 Periodoak: 1 - 2 - 3 - 4 - 5 - 6 - 7 Serieak: Metal alkalinoak - Metal lurralkalinoak - Lantanoideak - Aktinidoak Blokeak: s blokea - p blokea - d blokea - f blokea |