Elementu kimiko: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

Hauxe da oraingo bertsioa, 11:20, 11 martxoa 2023 data duena

Elementu kimiko deritzo nukleoko protoi kopuruarengatik bereizten den atomo mota bakoitzari.^[1] Protoi-kopuru bera duten atomo guztiak dira elementu berarenak, adibidez, protoi bakarra duten atomo guztiak hidrogeno elementua dira, zazpi dituztenak nitrogenoa eta 26 dituztenak burdina. Elementu bereko atomoek definizioz protoi-kopuru bera duten arren, elektroi eta neutroi kopuruak aldagarriak dira.

Kimika klasikoan, elementu deitzen zitzaion substanzia sinpleagoetan deskonposatu ezin zen substantzia orori, eta esanahi hau oraindik ere erabiltzen da. Definizio honekin soilik, substantzia baten sailkapena elementu bezala behin-behinekoa zen, esaterako, kuartzoa elementutzat har zitekeen norbaitek deskonposatzea lortzen zuen arte.^[2]

Taula periodikoa

Sakontzeko, irakurri: «Taula periodikoa»

Elementu kimikoak oro har zenbaki atomiko txikienetik handienera sailkatzen dira, taula periodikoa delako diagraman. Hona hemen taula periodikoa (jakin-mina izanez gero elementu jakin bati buruz, egin klik dagokion loturan; elementu kimikoen izenak osorik datoz taularen ostean:

Taldea →
↓ Periodoa

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

1

1
H

2
He

2

3
Li

4
Be

5
B

6
C

7
N

8
O

9
F

10
Ne

3

11
Na

12
Mg

13
Al

14
Si

15
P

16
S

17
Cl

18
Ar

4

19
K

20
Ca

21
Sc

22
Ti

23
V

24
Cr

25
Mn

26
Fe

27
Co

28
Ni

29
Cu

30
Zn

31
Ga

32
Ge

33
As

34
Se

35
Br

36
Kr

5

37
Rb

38
Sr

39
Y

40
Zr

41
Nb

42
Mo

43
Tc

44
Ru

45
Rh

46
Pd

47
Ag

48
Cd

49
In

50
Sn

51
Sb

52
Te

53
I

54
Xe

6

55
Cs

56
Ba

*

71
Lu

72
Hf

73
Ta

74
W

75
Re

76
Os

77
Ir

78
Pt

79
Au

80
Hg

81
Tl

82
Pb

83
Bi

84
Po

85
At

86
Rn

7

87
Fr

88
Ra

**

103
Lr

104
Rf

105
Db

106
Sg

107
Bh

108
Hs

109
Mt

110
Ds

111
Rg

112
Cn

113
Nh

114
Fl

115
Mc

116
Lv

117
Ts

118
Og

* Lantanoideak

57
La

58
Ce

59
Pr

60
Nd

61
Pm

62
Sm

63
Eu

64
Gd

65
Tb

66
Dy

67
Ho

68
Er

69
Tm

70
Yb

** Aktinidoak

89
Ac

90
Th

91
Pa

92
U

93
Np

94
Pu

95
Am

96
Cm

97
Bk

98
Cf

99
Es

100
Fm

101
Md

102
No

Serie kimikoak (hondo kolorea):
Metal alkalino	Metal lurralkalino	Lantanido	Aktinido	Trantsizio-metal
Metal	Metaloide	Ez-metal	Halogeno	Gas noble

Agerpen naturala (gelaxkaren ertza):
Lurra baino zaharrago isotopoak dituenak (jatorrizko elementuak).
Beste elementuaren erradioaktibitate naturalaren desintregazio produktuak direnak.
Naturan aurkentzen ez direnak (elementu sintetikoak).
Aurkitu gabe.

Elementu kimikoen laburdurak, ikurrak eta izenak

Elementuen zerrenda, zenbaki atomikoaren arabera, bakoitza bere izen osoarekin:

Zenbaki atomikoa	Izena	Ikurramboloa	Periodoa, Taldea	Masa atomikoa (g/Mol)	Dentsitatea (g/cm³) a 20 °C	Fusioa (°C)	Irakitea (°C)	Aurkikuntza urtea	Aurkitzailea
1	Hidrogeno	H	1, 1	1.00794(7)⁽²⁾ ⁽³⁾ ⁽⁴⁾	0.084 g/l	−259.1	−252.9	1766	Cavendish
2	Helio	He	1, 18	4.002602(2)⁽²⁾ ⁽⁴⁾	0.17 g/l	−272.2	−268.9	1895	Ramsay eta Cleve
3	Litio	Li	2, 1	6.941(2)⁽²⁾ ⁽³⁾ ⁽⁴⁾ ⁽⁵⁾	0.53	180.5	1317	1817	Arfwedson
4	Berilio	Be	2, 2	9.012182(3)	1.85	1278	2970	1797	Vauquelin
5	Boro	B	2, 13	10.811(7)⁽²⁾ ⁽³⁾ ⁽⁴⁾	2.46	2300	2550	1808	Davy eta Gay-Lussac
6	Karbono	C	2, 14	12.0107(8)⁽²⁾ ⁽⁴⁾	3.51	3550	4827	Historiaurrea	Ezezaguna
7	Nitrogeno	N	2, 15	14.0067(2)⁽²⁾ ⁽⁴⁾	1.17 g/l	−209.9	−195.8	1772	Rutherford
8	Oxigeno	O	2, 16	15.9994(3)⁽²⁾ ⁽⁴⁾	1.33 g/l	−218.4	−182.9	1774	Priestley eta Scheele
9	Fluor	F	2, 17	18.9984032(5)	1.58 g/l	−219.6	−188.1	1886	Moissan
10	Neon	Ne	2, 18	20.1797(6)⁽²⁾ ⁽³⁾	0.84 g/l	−248.7	−246.1	1898	Ramsay eta Travers
11	Sodio	Na	3, 1	22.98976928(2)	0.97	97.8	892	1807	Davy
12	Magnesio	Mg	3, 2	24.3050(6)	1.74	648.8	1107	1755	Black
13	Aluminio	Al	3, 13	26.9815386(8)	2.70	660.5	2467	1825	Oersted
14	Silizio	Si	3, 14	28.0855(3)⁽⁴⁾	2.33	1410	2355	1824	Berzelius
15	Fosforo	P	3, 15	30.973762(2)	1.82	44 (P4)	280 (P4)	1669	Brand
16	Sufre	S	3, 16	32.065(5)⁽²⁾ ⁽⁴⁾	2.06	113	444.7	Historiaurrea	Ezezaguna
17	Kloro	Cl	3, 17	35.453(2)⁽²⁾ ⁽³⁾ ⁽⁴⁾	2.95 g/l	−34.6	−101	1774	Scheele
18	Argon	Ar	3, 18	39.948(1)⁽²⁾ ⁽⁴⁾	1.66 g/l	−189.4	−185.9	1894	Ramsay eta Rayleigh
19	Potasio	K	4, 1	39.0983(1)	0.86	63.7	774	1807	Davy
20	Kaltzio	Ca	4, 2	40.078(4)⁽²⁾	1.54	839	1487	1808	Davy
21	Eskandio	Sc	4, 3	44.955912(6)	2.99	1539	2832	1879	Nilson
22	Titanio	Ti	4, 4	47.867(1)	4.51	1660	3260	1791	Gregor eta Klaproth
23	Banadio	V	4, 5	50.9415(1)	6.09	1890	3380	1801	del Río
24	Kromo	Cr	4, 6	51.9961(6)	7.14	1857	2482	1797	Vauquelin
25	Manganeso	Mn	4, 7	54.938045(5)	7.44	1244	2097	1774	Gahn
26	Burdin	Fe	4, 8	55.845(2)	7.87	1535	2750	Historiaurrea	Ezezaguna
27	Kobalto	Co	4, 9	58.933195(5)	8.89	1495	2870	1735	Brandt
28	Nikel	Ni	4, 10	58.6934(2)	8.91	1453	2732	1751	Cronstedt
29	Kobre	Cu	4, 11	63.546(3)⁽⁴⁾	8.92	1083.5	2595	Historiaurrea	Ezezaguna
30	Zink	Zn	4, 12	65.409(4)	7.14	419.6	907	Historiaurrea	Ezezaguna
31	Galio	Ga	4, 13	69.723(1)	5.91	29.8	2403	1875	Lecoq de Boisbaudran
32	Germanio	Ge	4, 14	72.64(1)	5.32	937.4	2830	1886	Winkler
33	Artseniko	As	4, 15	74.92160(2)	5.72	613	613 (sublimación)	ca. 1250	Albertus Magnus
34	Selenio	Se	4, 16	78.96(3)⁽⁴⁾	4.82	217	685	1817	Berzelius
35	Bromo	Br	4, 17	79.904(1)	3.14	−7.3	58.8	1826	Balard
36	Kripton	Kr	4, 18	83.798(2)⁽²⁾ ⁽³⁾	3.48 g/l	−156.6	−152.3	1898	Ramsay eta Travers
37	Rubidio	Rb	5, 1	85.4678(3)⁽²⁾	1.53	39	688	1861	Bunsen eta Kirchhoff
38	Estrontzio	Sr	5, 2	87.62(1)⁽²⁾ ⁽⁴⁾	2.63	769	1384	1790	Crawford
39	Itrio	Y	5, 3	88.90585(2)	4.47	1523	3337	1794	Gadolin
40	Zirkonio	Zr	5, 4	91.224(2)⁽²⁾	6.51	1852	4377	1789	Klaproth
41	Niobio	Nb	5, 5	92.906 38(2)	8.58	2468	4927	1801	Hatchett
42	Molibdeno	Mo	5, 6	95.94(2)⁽²⁾	10.28	2617	5560	1778	Scheele
43	Teknezio	Tc	5, 7	[98.9063]⁽¹⁾	11.49	2172	5030	1937	Perrier eta Segrè
44	Rutenio	Ru	5, 8	101.07(2)⁽²⁾	12.45	2310	3900	1844	Klaus
45	Rodio	Rh	5, 9	102.90550(2)	12.41	1966	3727	1803	Wollaston
46	Paladio	Pd	5, 10	106.42(1)⁽²⁾	12.02	1552	3140	1803	Wollaston
47	Zilar	Ag	5, 11	107.8682(2)⁽²⁾	10.49	961.9	2212	Historiaurrea	Ezezaguna
48	Kadmio	Cd	5, 12	112.411(8)⁽²⁾	8.64	321	765	1817	Strohmeyer eta Hermann
49	Indio	In	5, 13	114.818(3)	7.31	156.2	2080	1863	Reich eta Richter
50	Eztainu	Sn	5, 14	118.710(7)⁽²⁾	7.29	232	2270	Historiaurrea	Ezezaguna
51	Antimonio	Sb	5, 15	121.760(1)⁽²⁾	6.69	630.7	1750	Historiaurrea	Ezezaguna
52	Telurio	Te	5, 16	127.60(3)⁽²⁾	6.25	449.6	990	1782	von Reichenstein
53	Iodo	I	5, 17	126.90447(3)	4.94	113.5	184.4	1811	Courtois
54	Xenon	Xe	5, 18	131.293(6)⁽²⁾ ⁽³⁾	4.49 g/l	−111.9	−107	1898	Ramsay eta Travers
55	Zesio	Cs	6, 1	132.9054519(2)	1.90	28.4	690	1860	Kirchhoff eta Bunsen
56	Bario	Ba	6, 2	137.327(7)	3.65	725	1640	1808	Davy
57	Lantano	La	6	138.90547(7)⁽²⁾	6.16	920	3454	1839	Mosander
58	Zerio	Ce	6	140.116(1)⁽²⁾	6.77	798	3257	1803	von Hisinger eta Berzelius
59	Praseodimio	Pr	6	140.90765(2)	6.48	931	3212	1895	von Welsbach
60	Neodimio	Nd	6	144.242(3)⁽²⁾	7.00	1010	3127	1895	von Welsbach
61	Prometio	Pm	6	[146.9151]⁽¹⁾	7.22	1080	2730	1945	Marinsky eta Glendenin
62	Samario	Sm	6	150.36(2)⁽²⁾	7.54	1072	1778	1879	Lecoq de Boisbaudran
63	Europio	Eu	6	151.964(1)⁽²⁾	5.25	822	1597	1901	Demarçay
64	Gadolinio	Gd	6	157.25(3)⁽²⁾	7.89	1311	3233	1880	de Marignac
65	Terbio	Tb	6	158.92535(2)	8.25	1360	3041	1843	Mosander
66	Disprosio	Dy	6	162.500(1)⁽²⁾	8.56	1409	2335	1886	Lecoq de Boisbaudran
67	Holmio	Ho	6	164.93032(2)	8.78	1470	2720	1878	Soret
68	Erbio	Er	6	167.259(3)⁽²⁾	9.05	1522	2510	1842	Mosander
69	Tulio	Tm	6	168.93421(2)	9.32	1545	1727	1879	Cleve
70	Iterbio	Yb	6	173.04(3)⁽²⁾	6.97	824	1193	1878	de Marignac
71	Lutezio	Lu	6, 3	174.967(1)⁽²⁾	9.84	1656	3315	1907	Urbain
72	Hafnio	Hf	6, 4	178.49(2)	13.31	2150	5400	1923	Coster eta de Hevesy
73	Tantalo	Ta	6, 5	180.9479(1)	16.68	2996	5425	1802	Ekeberg
74	Wolframio	W	6, 6	183.84(1)	19.26	3407	5927	1783	Elhuyar
75	Renio	Re	6, 7	186.207(1)	21.03	3180	5627	1925	Noddack, Tacke eta Berg
76	Osmio	Os	6, 8	190.23(3)⁽²⁾	22.61	3045	5027	1803	Tennant
77	Iridio	Ir	6, 9	192.217(3)	22.65	2410	4130	1803	Tennant
78	Platino	Pt	6, 10	195.084(9)	21.45	1772	3827	1557	Eskaligero
79	Urre	Au	6, 11	196.966569(4)	19.32	1064.4	2940	Historiaurrea	Ezezaguna
80	Merkurio	Hg	6, 12	200.59(2)	13.55	−38.9	356.6	Historiaurrea	Ezezaguna
81	Talio	Tl	6, 13	204.3833(2)	11.85	303.6	1457	1861	Crookes
82	Berun	Pb	6, 14	207.2(1)⁽²⁾ ⁽⁴⁾	11.34	327.5	1740	Historiaurrea	Ezezaguna
83	Bismuto	Bi	6, 15	208.98040(1)	9.80	271.4	1560	1540	Geoffroy
84	Polonio	Po	6, 16	[208.9824]⁽¹⁾	9.20	254	962	1898	Marie eta Pierre Curie
85	Astato	At	6, 17	[209.9871]⁽¹⁾		302	337	1940	Corson eta MacKenzie
86	Radon	Rn	6, 18	[222.0176]⁽¹⁾	9.23 g/l	−71	−61.8	1900	Dorn
87	Frantzio	Fr	7, 1	[223.0197]⁽¹⁾		27	677	1939	Perey
88	Radio	Ra	7, 2	[226.0254]⁽¹⁾	5.50	700	1140	1898	Marie eta Pierre Curie
89	Aktinio	Ac	7	[227.0278]⁽¹⁾	10.07	1047	3197	1899	Debierne
90	Torio	Th	7	232.03806(2)⁽¹⁾ ⁽²⁾	11.72	1750	4787	1829	Berzelius
91	Protoaktinio	Pa	7	231.03588(2)⁽¹⁾	15.37	1554	4030	1917	Soddy, Cranston eta Hahn
92	Uranio	U	7	238.02891(3)⁽¹⁾ ⁽²⁾ ⁽³⁾	18.97	1132.4	3818	1789	Klaproth
93	Neptunio	Np	7	[237.0482]⁽¹⁾	20.48	640	3902	1940	McMillan eta Abelson
94	Plutonio	Pu	7	[244.0642]⁽¹⁾	19.74	641	3327	1940	Seaborg
95	Amerizio	Am	7	[243.0614]⁽¹⁾	13.67	994	2607	1944	Seaborg
96	Kurio	Cm	7	[247.0703]⁽¹⁾	13.51	1340		1944	Seaborg
97	Berkelio	Bk	7	[247.0703]⁽¹⁾	13.25	986		1949	Seaborg
98	Kalifornio	Cf	7	[251.0796]⁽¹⁾	15.1	900		1950	Seaborg
99	Einsteinio	Es	7	[252.0829]⁽¹⁾		860		1952	Seaborg
100	Fermio	Fm	7	[257.0951]⁽¹⁾				1952	Seaborg
101	Mendelebio	Md	7	[258.0986]⁽¹⁾				1955	Seaborg
102	Nobelio	No	7	[259.1009]⁽¹⁾				1958	Seaborg
103	Lawrentzio	Lr	7, 3	[260.1053]⁽¹⁾				1961	Ghiorso
104	Rutherfordio	Rf	7, 4	[261.1087]⁽¹⁾				1964/69	Flerov
105	Dubnio	Db	7, 5	[262.1138]⁽¹⁾				1967/70	Flerov
106	Seaborgio	Sg	7, 6	[263.1182]⁽¹⁾				1974	Flerov
107	Bohrio	Bh	7, 7	[262.1229]⁽¹⁾				1976	Oganessian
108	Hassio	Hs	7, 8	[265]⁽¹⁾				1984	GSI
109	Meitnerio	Mt	7, 9	[266]⁽¹⁾				1982	GSI
110	Darmstadtio	Ds	7, 10	[269]⁽¹⁾				1994	GSI
111	Roentgenio	Rg	7, 11	[272]⁽¹⁾				1994	GSI
112	Kopernizio	Cn	7, 12	[285]⁽¹⁾				1996	GSI
113	Nihonio	Nh	7, 13	[284]⁽¹⁾				2004	JINR, LLNL
114	Flevorio	Fl	7, 14	[289]⁽¹⁾				1999	JINR
115	Moskovio	Mc	7, 15	[288]⁽¹⁾				2004	JINR, LLNL
116	Livermorio	Lv	7, 16	[292]⁽¹⁾				1999	LBNL
117	Teneso	Ts	7, 17	⁽¹⁾				2009-2010	JINR
118	Oganeson	Og	7, 18	⁽¹⁾				2006	JINR, LLNL

Taulan ageri diren akronimoak

GSI, Gesellschaft für Schwerionenforschung (Ioi Astunen Azterketarako Elkartea), Wixhausen, Darmstadt, Alemania
JINR, Joint Institute for Nuclear Research (Inbestigazio Nuklearrerako Instituto Batua), Dubna, Moskvá Oblast, Errusia
LLNL, Lawrence Livermore National Laboratory (Lawrence Livermore Laborategi Nazionala) Livermore, Kalifornia, Estatu Batuak
LBNL, Lawrence Berkeley National Laboratory (Lawrence Berkeley Laborategi Nazionala) Berkeley, Kalifornia, Estatu Batuak

Taulako oharrak

1. oharra: Elementu honek ez du nukleoide egonkorrik, bere kortxete arteko balioa, (adibidez, [209]), elementu horren iraupen luzeena duen isotopoaren zenbaki masikoa adierazten du.
2. oharra: Zenbait fragmento geologikotan ageri diren elementuen konposizio isotopikoa taulan ageri denaren ezberdina izan liteke.
3. oharra: Materialekomertzialetako konposizio isotopikoa taulan ageri denaren ezberdina izan liteke, hori dela eta, masa atomiko nahiko ezberdinak aurki litezke.
4. oharra: Bere masa at mikoan zehaztasun gehiago behar duten zenbait metalen konposizio isotopikoa ezin da argitaratu.
5. oharra: Saltzen den litioaren masa atomikoa 6.939 eta 6.996 artean egon liteke; etorkizunean egingo diren analisien bidez datu hau zehazten saiatuko gara.

Elementuen izenen zergatia

Merkurio, izen bereko Merkurio planeta dela eta, Hg laburdura ordea Dioskoridesi zor diogu <<zilar urtar>> esaten baitzion, grekoz hydrárgyros, hydra: ‘ur’, gyros: ‘zilar’ baitira.
Uranio (U): izen bereko Urano planetarengatik.
Neptunio (Np): izen bereko Neptuno planetarengatik.
Plutonio (Pu): izen bereko Pluton planeta nanorengatik.
Zerio (Ce): izen bereko Zeres elementua baino bi urte lehenago aurkituriko aldi hartan asteroide eta orain izendatuko planeta nanorengatik.
Titanio (Ti): Titanen ,hau da mitologia grekoaren arabera lurraren lehen semeengatik.
Magnesio (Mg): Tesaliako Magnesia eskualde grekoaren omenez.
Eskandio (Sc) Skandia, Eskandinaviaren omenez.
Banadio (V): Banadis edo Vanadis jainkosa eskandinabiarraren omenez.
Kobre (Cu): Zipre uhartearen cuprum erro grekotik.
Galio (Ga): Galia, gaur egungo Frantzia gutxi gorabehera hartzen duen erromatar inperioaren eskualdearen omenez.
Germanio (Ge): Germania gaurko alemania hartzen zuen eskualde erromatarrarengatik.
Selenio (Se): grekoek Selene deitzen zuten ilargiarengatik.
Estrontzio (Sr):Strontian Eskoziako hiriaren omenez.
Itrio (Y): Ytterby Suediako herriarengatik.
Rutenio (Ru): Rutheniatik dator, erromatarrek errusialdeko eskualdeari ematen zioten izena da.
Terbio (Tb): Ytterby Suediako herriarengatik.
Europio (Eu): Europaren omenez.
Holmio (Ho): Estokolmo hiriaren omenez, latinez Holmia esaten baitzioten.
Tulio (Tm): Eskandinaviaren omenez Thule izena baitzuen antzina.
Lutezio (Lu): Paris hiriaren omenez antzinako izena Lutezia.
Hafnio (Hf): Copenhage hiriaren omenez latinzaleek Hafnia esaten baitzioten.
Polonio (Po): Marie Curieren jaioterria zen Polonia herrialdearen omenez. Marie eta Pierre Curie senar emazteek aurkitu baitzuten.
Frantzio (Fr): Frantzia herrialdearen omenez.
Amerizio (Am): Amerika kontinentea dela eta.
Berkelio (Bk): Berkeley kaliforniako unibertsitate esanguratsu bat dagoen herriarengatik.
Kalifornio (Cf): Estatu Batuetako (AEB) Kalifornia estatuarengatik..
Renio (Re): Rhin ibaiaren latinezko Rhenus izenarengatik.
Berilio (Be) beriiotik, kolore berdeko esmeralda mota bat.
Hidrogeno (H): grekeraz uraren sorburu, sortzaile esan nahi du.
Nitrogeno (N): grekeraz nitratoen sortzaile esan nahi du, nitrum erro grekotik.
Oxigeno (O): grekeraz Azidoen sortzaile esan nahi du, oxys, ‘azido’, errotik.
Kloro (Cl) chloros ‘hori berdexka’ hitz grekotik.
Argon (Ar) argos grekoz ‘egonean dagoena’ (Erreakzionatzea zilegi den gas noble baita).
Kromo (Cr): chroma, ‘kolore’, hitz grekotik.
Manganeso (Mn): magnes grekotik, ‘magnetiko’.
Bromo (Br): bromos grekeraz ‘kirats’.
Zink (Zn): zink alemanieraz ‘jatorri iluna’ esan nahi du.
Arseniko (As): arsenikon latinez auripigmentum ‘hori’.
Zirkonio (Zr): zargun arabiarretik ‘urre kolorekoa’.
Rubidio (Rb): rubidius latinez ‘gorri bizia’ (su garra bezain bizia).
Rodio (Rh): rhodon grekoz ‘arrosa kolorekoa’.
Iodo (I): iodes grekoz ‘bioleta’ kolorea.
Indio (In): Bere espektroan ikus litekeen ‘indigo’, ‘anil’ kolore urdinska dela eta.
Zesio (Cs): caesius latinez ‘oztin’ edo ‘zeru-urdin’ kolorea.
Disprosio (Dy): dysprositos grekoz ‘gogortu’.
Osmio (Os): osme grekoz ‘usai’ (OsO4 duen usai latzarengatik).
Iridio (Ir): Erromako zubi edo arco-iris-a dela eta.
Urre (Au): aurum latinez ‘egunsenti dizdirati’.
Talio (Tl): thallos, ‘landare zurtoin’, ‘ernamuin’ grekeraz.
Bismuto (Bi): alemanierako weisse massetik, euskeraz ‘masa zuria’.
Astato (At): astatos grekotik, euskeraz ‘ezegonkor’.
Radon (Rn): ingeleseko radium emanation‘emari erradiaktibo’.
Radio (Ra): latinezko radiusetik ‘tximist’.
Actinio (Ac): aktinos grekotik ‘txinparta’ edo ‘tximista’.
Wolframio (W): Suedierako volframetik, volf ‘otso’ eta rham ‘apar’ latinez Spuma lupi esten baitzitzaion duen erreakzioetako batengatik;
- Tungsteno, wolframioren beste izen bat da, suedierako tung stenetik ‘harri astun’.
Bario (Ba): barys grekotik ‘astun’.
Praseodimio (Pr): grekerako bi errok osatzen dute prasios, ‘berde’, eta dídymos, ‘biki’.
Niobio (Nb): Niobe Tantalo (mitologia) errege mitologiko grekoaren alabarengatik.
Paladio (Pd): Palas Atenea jakituriaren jainkosa grekoaren omenez.
Prometio (Pm): Prometeo pertsonaia mitiko grekoarengatik, sua gizakiei lortu ziena.
Tantalo (Ta): Tantalo errege mitologiko grekoarengatik.
Torio (Th): Thor eskandinaviarren gudaren jainkoaren omenez.
Kurio (Cm): Pierre eta Marie Curie senar emazte zientzialarien omenez.
Einstenio (Es): Albert Einstein fisikari alemaniarraren omenez.
Fermio (Fm): Enrico Fermi zientzialari italiarraren omenez.
Mendelebio (Md): Dmitri Ivanovitx Mendeleiev zientzialari errusiarrarengatik, taula periodikoaren asmatzailea besteak beste.
Nobelio (No): Alfred Nobel asmatzaile suediarraren omenez.
Lawrencio (Lr): Ernest Orlando Lawrence fisikari amerikarrarengatik.
Helio (He): Helios eguzkiaren jainko grekoarengatik, eguzkiaren atmosferan lehen aldiz aurkitu zelako 1868 urteko eklipse batean harturiko argi espektro batean.
Litio (Li): grekotik dator lithos, ‘harri’ hitzetik.
Boro (B): arabieratik datorren buraqetik, aldi berean Burah pertsatik eta azkenik Bor turkieraz.
Karbono (C): Ikatzetik datorkio izena latinez carbo baita.
Fluor (F): fluere latinezkotik ‘jariatu’.
Neon (Ne): neos grekotik, ‘berri’.
Sodio (Na): latinezko sodanumtik, ‘sosa’. Na zeinua latinezko natriumetik datorkio ‘sodio nitrato’.
Aluminio (Al): latinezko alumenetik, aluminioa duen gatz mota bat.
Silizio (Si): silex latinezkotik silize mineralarengatik.
Fosforo (P): phosphoros grekotik, ‘argiaren eramale’ esan nahi du ilunpean argia baitario oxigenoarekin pixkana erretzen baita.
Sufre (S) latinezko sulphurium sanskritoko śulvārirekin erlazionatua, oso antzina ezagutzen da.
Potasio (K): ingeleratik dator, pot ashesetik ‘errautsa’, zenbait landareren errautsa potasio asko baitu. K ikurra latinetik datorkio baita ere kaliumetik hain zuzen, potasio hidroxidoaren izena baitzen.
Kalzio (Ca): calx grekotik, ‘kareharri’. Kareharria Ca2CO3-ak osatzen baitu.
Burdin (Fe): latineko ferrum-etik datorkio zeinua.
Kobalto (Co): zenbaitek dio kobalos grekotik datorrela ‘meatze’. Beste batzuk berriz germaniar mitologiako izpiritu gaizto batetatik datorrela diote.
Nikel (Ni): suedierako koppar nickel espresiotik dator alemanezko kupfer nickelletik, ‘Nick deabruaren kobre’ esan nahi du eta kobre faltsua adierazteko erabiltzen zen, kobrezko meatzetan azaltzen baita.
Kripton (Kr): kryptos grekotik, ‘izkutuko’, ‘sekretu’.
Molibdeno (Mo): molybdos grekotik, ‘berun’ berunezko menarekin konfunditu baitzuten hasieran.
Teknezio (Tc): technetos grekotik, ‘artifizial’ sintetizatu zen lehenetarikoa izan zelako.
Zilar (Ag): latinezko argéntum-etik datorkio zeinua.
Kadmio (Cd): cadmia latinotik datorkio Zink karbonatoaren izena kadmio gehiena zinka refinatzerakoan lortzen da eta.
Eztainu (Sn): latinezko stannum-etik.
Antimonio (Sb): latinezko antimoniumetik. Sb zeinua ere latinetik datorkio stibium-etik.
Teluro (Te): tel-lus latinezkotik, ‘lur’.
Xenon (Xe): grekeratik dator xenon, ‘atzerritar’,‘arraro’ esan nahi du.
Lantano (La): lanzanein grekotik, ‘izkutuan egon’.
Neodimio (Nd): grekeratik neos-dýdimos, ‘biki berria’ lantanoarengatik.
Berun (Pb): zeinua latinezko plumbum izenetik datorkio.
Protaktinio (Pa): Izena grekeratik dator protos ‘lehen’ eta actinium ‘errainu’ erroetatik.

Erreferentziak

↑ (Ingelesez) Chemical element. IUPAC.
↑ (Gaztelaniaz) Asimov, Isaac. (1965). Breve historia de la química. Titivillus, 35 or..

Kanpo estekak

Datuak: Q11344
Multimedia: Chemical elements / Q11344

[1] (Ingelesez) Chemical element. IUPAC.

[2] (Gaztelaniaz) Asimov, Isaac. (1965). Breve historia de la química. Titivillus, 35 or..

[1]

[2]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
+{{Wikipedia1000}}
-'''Elementu kimiko''' esaten zaio [[Atomo nukleo|nukleoan]] dituen [[protoi]] kopuruarengatik bereizten den [[atomo]] mota bakoitzari. Hau da, elementu kimiko bera dira nukleoan protoi kopuru bera duten bi atomo. [[Atomo]] motak sailkatzeko sortu zen elementu kimiko kontzeptua. Atomo bakoitzak nukleoan duen protoi kopuruari, berriz, [[atomo-zenbaki|zenbaki atomiko]] esaten zaio.
+'''Elementu kimiko''' deritzo [[Atomo nukleo|nukleoko]] [[protoi]] kopuruarengatik bereizten den [[atomo]] mota bakoitzari.<ref>{{erreferentzia|urtea=2019|izenburua=Chemical element|argitaletxea=IUPAC|hizkuntza=en|url=https://goldbook.iupac.org/terms/view/C01022}}</ref> Protoi-kopuru bera duten atomo guztiak dira elementu berarenak, adibidez, protoi bakarra duten atomo guztiak hidrogeno elementua dira, zazpi dituztenak nitrogenoa eta 26 dituztenak burdina. Elementu bereko atomoek definizioz protoi-kopuru bera duten arren, [[elektroi]] eta [[neutroi]] kopuruak aldagarriak dira.
+Kimika klasikoan, elementu deitzen zitzaion substanzia sinpleagoetan deskonposatu ezin zen substantzia orori, eta esanahi hau oraindik ere erabiltzen da. Definizio honekin soilik, substantzia baten sailkapena elementu bezala behin-behinekoa zen, esaterako, [[Kuartzo|kuartzoa]] elementutzat har zitekeen norbaitek deskonposatzea lortzen zuen arte.<ref>{{erreferentzia|izena=Isaac|abizena=Asimov|urtea=1965|izenburua=Breve historia de la química|argitaletxea=Titivillus|orrialdea=35|hizkuntza=es}}</ref>
 == Taula periodikoa ==
@@ 45. lerroa: / 49. lerroa: @@
 ![[Atomo-zenbaki|Zenbaki atomikoa]]
 !Izena
+!Ikurramboloa
-!Simboloa
 !Periodoa,<br />Taldea
 ![[Masa atomiko]]a<br />([[gramo|g]]/[[Mol]])
@@ 319. lerroa: / 323. lerroa: @@
 * '''Banadio''' (V): [[Freyja|Banadis]] edo Vanadis jainkosa eskandinabiarraren omenez.
 * '''Kobre''' (Cu): [[Zipre]] uhartearen ''cuprum'' erro [[greziera|grekotik]].
-* '''Galio''' (Ga): [[Galia]], gaur egungo [[Frantzia]] gutxi gora behera hartzen duen [[erromatar Inperioa|erromatar inperioaren]] eskualdearen omenez.
+* '''Galio''' (Ga): [[Galia]], gaur egungo [[Frantzia]] gutxi gorabehera hartzen duen [[erromatar Inperioa|erromatar inperioaren]] eskualdearen omenez.
 * '''Germanio''' (Ge): [[Germania]] gaurko alemania hartzen zuen eskualde erromatarrarengatik.
 * '''Selenio''' (Se): grekoek [[Selene]] deitzen zuten [[ilargia]]rengatik.
 * '''Estrontzio''' (Sr):[[Strontian]] [[Eskozia]]ko hiriaren omenez.
 * '''Itrio''' (Y): [[Ytterby]] [[Suedia]]ko herriarengatik.
@@ 358. lerroa: / 362. lerroa: @@
 * '''Iridio''' (Ir): Erromako zubi edo ''arco-iris''-a dela eta.
 * '''Urre''' (Au): ''aurum'' latinez ‘egunsenti dizdirati’.
-* '''Talio''' (Tl):''thallos'', ‘landare zurtoin’, ‘ernamuin’ grekeraz.
+* '''Talio''' (Tl): ''thallos'', ‘landare zurtoin’, ‘ernamuin’ grekeraz.
 * '''Bismuto''' (Bi): alemanierako ''weisse masse''tik, euskeraz ‘masa zuria’.
 * '''Astato''' (At): ''astatos'' grekotik, euskeraz ‘ezegonkor’.
@@ 364. lerroa: / 368. lerroa: @@
 * '''Radio''' (Ra): latinezko ''radius''etik ‘tximist’.
 * '''Actinio''' (Ac): ''aktinos'' grekotik ‘txinparta’ edo ‘tximista’.
 * '''Wolframio''' (W): Suedierako ''volfram''etik, ''volf'' ‘otso’ eta ''rham'' ‘apar’ latinez ''Spuma lupi'' esten baitzitzaion duen erreakzioetako batengatik;
 ** '''Tungsteno''', wolframioren beste izen bat da, [[suediera]]ko ''tung sten''etik ‘harri astun’.
 * '''Bario''' (Ba): ''barys'' grekotik ‘astun’.
@@ 390. lerroa: / 394. lerroa: @@
 * '''Fosforo''' (P): ''phosphoros'' grekotik, ‘argiaren eramale’ esan nahi du ilunpean argia baitario oxigenoarekin pixkana erretzen baita.
 * '''Sufre''' (S) latinezko ''sulphurium'' sanskritoko ''śulvāri''rekin erlazionatua, oso antzina ezagutzen da.
-* '''Potasio''' (K): ingeleratik dator, ''pot ashes''etik ‘errautsa’, zenbait landareren errautsa potasio asko baitu. K zeinua latinetik datorkio baita ere ''kalium''etik hain zuzen, potasio hidroxidoaren izena baitzen.
+* '''Potasio''' (K): ingeleratik dator, ''pot ashes''etik ‘errautsa’, zenbait landareren errautsa potasio asko baitu. K ikurra latinetik datorkio baita ere ''kalium''etik hain zuzen, potasio hidroxidoaren izena baitzen.
 * '''Kalzio''' (Ca): ''calx'' grekotik, ‘kareharri’. Kareharria Ca2CO3-ak osatzen baitu.
 * '''Burdin''' (Fe): latineko ''ferrum''-etik datorkio zeinua.
@@ 409. lerroa: / 413. lerroa: @@
 * '''Protaktinio''' (Pa): Izena grekeratik dator ''protos'' ‘lehen’ eta ''actinium'' ‘errainu’ erroetatik.
+== Erreferentziak ==
-{{Elementu kimiko aurkibidea}}
+{{erreferentzia_zerrenda}}
+== Kanpo estekak ==
-{{commonskat}}
+{{autoritate kontrola}}
+{{Elementu kimiko aurkibidea}}
 [[Kategoria:Elementu kimikoak|*]]