Karatxi-en iturria ikusi

{{Wikipedia1000}}
{{hiri infotaula}}
'''Karatxi'''<ref name= Euskaltzaindia171.araua>{{Erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0171.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|data = 2012-06-29|izenburua= 171. araua: Asiako toponimia|sartze-data = 2013-02-11}}</ref> ({{lang-en|Karachi}}; {{lang-sd|ڪراچي}}, {{lang-ur|{{Nastaliq|کراچی}}}}, {{transl|Urdu|ALA-LC|''Karācī''}}, {{IPA|kəˈrɑːˌtʃi}} ahoskatua) [[Pakistan]]go hiririk populatuena da eta 20. hiririk populatuena metropoliaren arabera, eta udalerriaren arabera munduko 3. hiririk populatuena. [[2009]]an 18.140.625 biztanle zituen. Pakistango hiri finantziero eta ekonomikorik garrantzitsuena da, eta [[itsas-portu]] nagusia. Herrialdeko hiriburu politikoa izan zen 1959an hiriburua [[Rawalpindi]]ra igaro bitarte. Gaur egun [[Sindh]] probintziako hiriburua da.

[[Arabiako itsasoa|Omango itsasoaren]] ondoan, [[Indus]]ko deltaren ipar-mendebaleko adarraren ertzean kokatzen da eta salerosketa eta industriagune garrantzitsua da. Nazioarteko aireportua eta burdinbide lotunea. Herrialdeko enpresen egoitza nagusiak bertan daude, bereziki [[ehungintza]], [[automozioa]], [[teknologia berriak]] eta osasunarekin lotutakoak. Karatxik izaera kosmopolita du eta herrialdeko etnia eta hizkuntza guztiak biltzen dituen emigranteak jasotzen ditu. Era berean, atzerritarren populazioa nahiko handia da. [[Karatxiko Unibertsitatea]]ri esker, 80.000 ikasletik gora dituena, mundu musulmaneko eta [[Hegoaldeko Asia]]ko unibertsitate gune garrantzitsuenetakoa da.

Munduko hiririk bortitzenen artean dago, nahiz eta krimena eta populazioaren arteko proportzioari begiratuz, ez den sartzen munduko 50 hiri hilkorrenen artean.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Karatxi arriskutsua: megapoliaren desordena arautua|url=https://www.argia.eus/argia-astekaria/2438/karatxi-arriskutsua-megapoliaren-desordena-arautua|aldizkaria=Argia|sartze-data=2020-05-10}}</ref>

== Historia ==
[[Teofrasto]]k, K.a. III. mendean,Karatxiri buruz hitz egiten du ''Landareen historia'' lanean, non IV3 liburuan Alejandro portua izena baitu.<ref>Suzanne Amigues, ''Théophraste. Recherches sur les plantes. À l’origine de la botanique'', Éditions Belin, 2010, 414 or.</ref>

Egun Karatxik okupatzen duen lurraldea herrixka txikien barura da, Kalatxi-jo-Kun eta Manorako gotorlekua barne. XIX. mendearen aurreko Karatxiren historia oro ia ez da existitzen, baina kondaira batzuen arabera, Krokola izeneko hiria da, eta handik abiatu zen [[Alexandro Handia]]ren almiranteetako bat, konkisten amaieran.

Karatxiko historia ofiziala eta dokumentatua britainiarren iritsierarekin hasten da, [[XIX. mendea]]ren hasieran. 1839an [[Royal Navy]]ko ontzi batek Manora gotorlekuaren aurka tiro egin eta hiriaren erabateko kapitulazioa lortu zuen, garai hartan 14.000 biztanle baino ez zituena. Urte batzuk geroago Karatxi Sindh probintziako hiriburu bilakatu zen [[Hyderabad]]en ordez. Britainiarrek portua [[Kalkuta]]koaren ordezko gisa erabili nahi zuten. Britainiar dominazioaren garaian, Karatxiko portuaren garapena eta hiriarena bat egin zuten. [[1876]]an, [[Muhammad Ali Jinnah]]ak, Pakistango fundatzailea izango zena, hiri honetan jaio zen.

XX. mendean, Karatxin dibertsitatean handitzen joan zen, izan ere, Hegoaldeko Asiako, eta orokorrean, Britainiar Inperioko langile asko etorri baitziren.

Lehen Mundu Gerran zehar, Karatxi, Indiako "espezieen gunea", britainiar tropen hornidurarako erretagoardia bilakatu zen. Bigarren Mundu Gerran, aldiz, kaltetutako ontzi aliatuen ontziola bilakatu zen eta 1942 eta 1945 bitarte, mila ontzi inguru konpondu ziren bertan.

=== Indiaren partizioa eta Pakistanen sorrera ===
[[1947]]an, [[Pakistan]] herrialde sortu berriaren hiriburu izendatu zuten, hiriak 400.000 biztanle inguru zituelarik<ref>{{Erreferentzia|abizena=Inskeep, Steve.|izenburua=Instant city : life and death in Karachi|argitaletxea=Penguin Books|data=[2012], ©2011|url=https://www.worldcat.org/oclc/775418807|isbn=978-0-14-312216-6|pmc=775418807|sartze-data=2020-05-22}}</ref>. [[Britainiar Raj|India britainiarrare]]<nowiki/>n [[Indiaren banaketa|partizioa]] bi estatutan, [[India]] bera nagusiki [[hindu]]a, eta Pakistan [[musulman]]a, dramatikoa eta hilgarria izan zen toki askotan, baina 1947an Karatxi lasai samar egon zen.

Baina 1948an istiluak piztu ziren hirian, eta ondorioz Karatxi eta [[Sindh]] eskualdeko hindu gehienak Indiara joan ziren, estatu berri horretako Gobernuaren laguntzaz. Era berean, Indiatik ihesi joandako [[muhajir]] errefuxiatu musulmanen erakarpen puntu nagusia bilakatu zen Karatxi, eta 1948ko maiatzerako 470.000 muhajir instalatu ziren hirian, demografia guztiz aldatuz<ref>{{Erreferentzia|abizena=Zamindar, Vazira Fazila-Yacoobali,|izenburua=The long partition and the making of modern South Asia : refugees, boundaries, histories|url=https://www.worldcat.org/oclc/630927040|edizioa=Paperback edition|isbn=978-0-231-51101-8|pmc=630927040|sartze-data=2020-05-22}}</ref>.

Harrezkero hiriaren istilu politikoak lerro etnikoen arabera garatu izan dira neurri handi batean: [[MQM]] alderdia, muhajir populazioaren ordezkaria alde batetik; eta Pakistango beste etnia batzuk bestetik, bereziki eskualdeko [[sindh]]itar natiboak, [[paxtun]]ak eta [[punjab]]tarrak<ref>{{Erreferentzia|abizena=Khan, Nichola.|izenburua=Mohajir militancy in Pakistan : violence and transformation in the Karachi conflict|argitaletxea=Routledge|data=2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/649022279|isbn=978-1-135-16193-4|pmc=649022279|sartze-data=2020-05-22}}</ref>.

=== Garapen ekonomikoa ===
Independentziaren ondoren, portutik urtero 2,8 miloi merkantzia tona pasatzen ziren eta hiriaren hazkundea bizkortzen hasi zen. Nahiz eta hiriburutza 1959an [[Rawalpindi]]ra igaro eta 1967an [[Islamabad]]era, Karatxi herrialdeko gune ekonomikoa izaten jarraitzen du eta haren ekarpena herrialdearen [[BPG]]ren zati handia da. 1958an esportazioak 4 milioi tonakoak izatera iritsi zen.

Azken hamarkadetan, Karatxi handitzen jarraitzen du eta 10 milioitik gorako biztanleria du. Auzo aberatsak (Clifton eta Defense) eta [[ghetto]]ak tartekatzen dira. Kriminalitate tasa altua du eta Pakistan osoan hedatuak dauden gatazka etnikoak gertatzen dira ere. Horrez gain, [[Sunita|suniten]] eta [[Xiita|xiiten]] arteko gatazka erlijiosoen gune nagusietakoa da 1980tik.<ref>Karachi : Violences et globalisation dans une ville-monde, Laurent Gayer, Raisons politiques 3/2004 (no 15), 37-51 or.</ref>

2012an, 255 langilek bizia galdu zuten Karatxiko fabrika batean.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Textile : un rapport de l’ONG Human Rights Watch dénonce les conditions de travail au Pakistan|hizkuntza=fr|data=2019-01-25|url=https://www.lemonde.fr/economie/article/2019/01/25/un-rapport-de-l-ong-human-rights-watch-denonce-les-conditions-de-travail-dans-le-textile-au-pakistan_5414575_3234.html|aldizkaria=Le Monde.fr|sartze-data=2020-05-10}}</ref>



Antzina arrantzale portu txikia zen. [[1838]]tik aurrera, ingelesak heldu zirenean, berehala hasi zen salerosketa portu gisa sendotzen. [[1947]]-[[1960]] urteetan Pakistango hiriburua izan zen.

<gallery mode="packed" caption="Karatxiko txabola auzoak 1993an">
Karachi-slum-1993-04-Wooden-sheds.jpeg
Karachi-slum-1993-09-Tent.jpeg
Karachi-slum-1993-19-Two-storey.jpeg
Karachi-slum-1993-18-Wooden-sheds.jpeg
</gallery>


== Klima ==
<div style="width:75%">
{{Klima
|location = Karatxi
|single line = Y
|metric first = Y
|Jan high C = 25.6
|Feb high C = 26.4
|Mar high C = 28.8
|Apr high C = 30.6
|May high C = 32.3
|Jun high C = 33.3
|Jul high C = 32.2
|Aug high C = 30.8
|Sep high C = 30.7
|Oct high C = 31.6
|Nov high C = 30.5
|Dec high C = 27.3
|year high C = 30.0
|Jan low C = 14.1
|Feb low C = 15.9
|Mar low C = 20.3
|Apr low C = 23.7
|May low C = 26.1
|Jun low C = 27.9
|Jul low C = 27.4
|Aug low C = 26.2
|Sep low C = 25.3
|Oct low C = 23.5
|Nov low C = 20.0
|Dec low C = 15.7
|year low C = 22.2
|Jan record high C = 32.8
|Feb record high C = 36.1
|Mar record high C = 41.5
|Apr record high C = 44.4
|May record high C = 47.8
|Jun record high C = 47.0
|Jul record high C = 42.2
|Aug record high C = 41.7
|Sep record high C = 42.8
|Oct record high C = 43.3
|Nov record high C = 38.5
|Dec record high C = 34.5
|year record high C = 47.8
|Jan record low C =  0.0
|Feb record low C =  3.3
|Mar record low C =  7.0
|Apr record low C = 12.2
|May record low C = 17.7
|Jun record low C = 22.1
|Jul record low C = 22.2
|Aug record low C = 20.0
|Sep record low C = 18.0
|Oct record low C = 10.0
|Nov record low C =  6.1
|Dec record low C =  1.3
|year record low C = 0.0

|rain colour = green
|Jan rain mm =  3.6
|Feb rain mm =  6.4
|Mar rain mm =  8.3
|Apr rain mm =  4.9
|May rain mm =  0
|Jun rain mm =  3.9
|Jul rain mm = 66.4
|Aug rain mm = 44.8
|Sep rain mm = 22.8
|Oct rain mm =  0.3
|Nov rain mm =  1.7
|Dec rain mm =  4.5
|source = HKO (normals, 1962–1987)<ref name = HKO>{{erreferentzia
| url = http://www.hko.gov.hk/wxinfo/climat/world/eng/asia/westasia/karachi_e.htm
|izenburua= Climatological Information for Karachi, Pakistan
| argitaletxea = [[Hong Kong Observatory]]
| sartze-data = 2011-05-02}}</ref>
|source 2 = PakMet (extremes, 1931–2008)<ref name = pakmet>{{erreferentzia
| url = http://www.pakmet.com.pk/cdpc/extrems/KARACHI.htm
|izenburua= Karachi (During 1931-2008)
| argitaletxea = Pakistan Meteorological Department
| sartze-data = 2011-05-02}}</ref>
}}
</div>

== Demografia ==
[[Fitxategi:Karachi population.svg|thumb|Karatxiko demografiaren bilakaera.]]
=== Hazkundea eta inmigrazioa ===
Karatxi 15 milioi biztanle inguru zituen 2017an. Kontuan izanik hiriak 1947an {{formatnum:400000}} biztanle baino ez zituela, esan daiteke hazkundea oso azkarra izan dela. 1998ko erroldaren arabera, 9,9 milioi pertsona bizi ziren, baian 2010ekoan, 13,2 milioi biztanle zituela estimatzen zen.<ref>{{en}} [http://world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gpro&lng=en&des=wg&geo=-172&srt=pnan&col=abcdefghinoq&msz=1500&pt=c&va=&geo=413520701 Karāchi]{{Apurtutako esteka|date=iraila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, ''World Gazetteer''.</ref>. Beste estimazio batzuk gehienez ere 18 milioi biztanle daudela diote. 2011n egiten hasi ziren errolda berrian 21,1 milioiko populazioa bizi zela estimatu zen,<ref name=census2011>{{en}} [https://web.archive.org/web/20151017232747/http://www.thenews.com.pk/Todays-News-13-13637-Sindh-population-surges-by-81.5-pc,-households-by-83.9-pc Sindh population surges by 81.5 pc, households by 83.9 pc]</ref>, baina emaitza horiek zalantzan jarri dira eta ikerketa hori baztertua izan da. 2017an egin zen erroldaren arabera 14,9 miloi biztanle zeuden, hau da, %60ko igoera hogei urte baino gutxiagoan.<ref name=rec17>{{en}} [https://web.archive.org/web/20170829164748/http://www.pbscensus.gov.pk/sites/default/files/DISTRICT_WISE_CENSUS_RESULTS_CENSUS_2017.pdf Population of major cities - Census 2017], ''pbscensus.gov.pk''.</ref>

Sindheko hiriburua izanik, [[Sindhi (herria)|sindhi]]ak bertan bizi dira baina [[Muhajir (herria)|mohajirak]] gehiengo bihurtu dira Indien banaketaren ondoren. Mohajirak [[urduera]]z mintzatzen den errefuxiatu musulmanak dira, Indiatik iritsi zirenak. Pakistango beste talde etnikoak ere bertan topa daitezke, batez ere [[Balutxistan (Pakistan)|Balutxistanekoak]], Karatxitik oso urrun ez dagoena. Pakistango ipar-mendebaldetik eta [[Afganistan]]dik etorritako [[paxtun]] komunitate handi bat dago ere. Era berean, [[Bangladesh]]tik etorritako jende ugari bizi da bertan, milioi bat inguru zenbatespenen arabera. Afrikarren helmuga ere bada Karatxi eta horrek Pakistango hiri multikulturaletako bat bihurtzen du.

=== Auzoak ===
[[Fitxategi:Karachi admin.PNG|thumb|Karatxiko banaketa.]]

2011tik Karatxi barruti sistema batez banatzen da. Barrutiak ''towns'' delakoetan banatzen dira, tehsilen parekoak, eta hauetako bakoitza ''union councils''etan banatzen da (udal kontseiluak) eta Karatxi guztira horietako 300 inguru dira.

{| class="wikitable centre" style="text-align: right"
|-
! Barrutia
! Azalera<br />(km²)
! Populazioa<br />(2017)
! Dentsitatea<br />(bizt./km²)
! Hazkuntza<br />(Urteko hazkunde tasa)
|-
| align="left" | [[Karatxi-Erdia]] || 69 || 2.971.626 || 43.067 || 1,4 %
|-
| align="left" | [[Karatxi-Ekialdea]] || 165 || 2.907.467 || 17.610 || 3,6 %
|-
| align="left" | [[Karatxi-Hegoa]] || 122 || 1.791.751 || 14.686 || 1 %
|-
| align="left" | [[Karatxi-Mendebaldea]] || 929 || 3.914.757 || 4.214 || 3,4 %
|-
| align="left" | [[Korangi]] || 95 || 2.457.019 || 25.918 || 2,4 %
|-
| align="left" | [[Malir]] || 2.268 || 2.008.901 || 886 || 3,9 %
|- class="sortbottom"
! style="text-align:left" | [[Karatxiko banaketa]] || style="text-align:right" | 3.528 || style="text-align:right" | 16.051.521 || style="text-align:right" | 4.550 || style="text-align:right" | 2,6 %
|}

=== Arazo sozialak ===
[[Fitxategi:Green Animals Conference - Topiary animals at Qasim Park.jpg|thumb|''Held at Qasim'' parkea Karatxin.]]
Hazkunde bizkorraren ondorioz, Karatxi aurre egin behar dio garapen prozesuan dauden metropoli handiek duten arazo berdintsuei: gainpopulazioa, jende pilaketa, trafiko arazoak, kriminalitatea. Gatazka etnikoak gertatzen dira. Beste arazo esanguratsua aberatsen eta txiroen arteko alde handia da. Hala, aberatsak mendebaldeko aberatsen tankerako bizimodua daramaten bitartean, hiriko txiroenak munduko herrialde pobreenen bizi baldintza berdinetan bizi dira.

== Hiri senidetuak ==
Karatxi ondorengo hiriekin senidetuta dago:
* {{herria|Maurizio|Port Louis}}<ref name="portlouis">{{cite web|url=http://www.dawn.com/2007/05/01/local17.htm|izenburua=Karachi: Sister-city accord with Port Louis|argitaletxea=Dawn Group of Newspapers|data=2007-05-01|sartze-data=2007-12-31}}</ref>
* {{herria|Txina|Shanghai}}<ref>{{Cite web |url=http://www.shfao.gov.cn/wsb/english/Sister_Cities/u1a14218.html |izenburua=Shanghai Foreign Affairs |sartze-data=2010-09-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303210131/http://www.shfao.gov.cn/wsb/english/Sister_Cities/u1a14218.html |archive-date=2016-03-03 |url-status=dead }}</ref>
* {{herria|Txina|Urumqi}}<ref name="Sister Cities 2019">{{cite web |url=https://www.dawn.com/news/1472506 |izenburua=Three Chinese towns named sister cities to Karachi, Gwadar, Multan  |publisher=[[Dawn (newspaper)|Dawn]] |date=March 29, 2019 |website=dawn.com |sartze-data=August 13, 2019}}</ref>
* {{herria|AEB|Houston}}<ref>{{cite web
 |izenburua=Karachi and Houston declared sister cities 
 |work=Pakistan Daily, daily.pk 
 |sartze-data=2008-06-10 
 |url=http://www.daily.pk/pakistan/international-level/42-international-level/3462-karachi-and-houston-declared-sister-cities.html 
 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080612091431/http://www.daily.pk/pakistan/international-level/42-international-level/3462-karachi-and-houston-declared-sister-cities.html 
 |archivedate=2008-06-12 
 |url-status=dead 
}}</ref><ref>{{cite web|izenburua=Karachi News, Pakistan Observer Newspaper online edition |work=pakobserver.net |sartze-data=2008-06-17 |url=http://pakobserver.net/200805/10/news/Karachi05.asp |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081121103820/http://pakobserver.net/200805/10/news/Karachi05.asp |archivedate=November 21, 2008 }}</ref><ref>{{cite web
|izenburua=Many US investors soon to visit Karachi
|work=topix.com
|sartze-data=2008-06-17
|url=http://www.topix.com/forum/world/pakistan/TE18D9UGSS1E6LRA4
}}</ref>
* {{herria|Iran|Maxhad}}<ref>{{Cite web |url=http://app.com.pk/en_/index.php?option=com_content&task=view&id=194069&Itemid=2 |izenburua=Archived copy |sartze-data=2012-05-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141220041349/http://app.com.pk/en_/index.php?option=com_content&task=view&id=194069&Itemid=2 |archive-date=2014-12-20 |url-status=dead }}</ref>
* {{herria|AEB|New York}}<ref>{{cite web|url=http://www.nyc.gov/html/ia/gp/html/partner/partner.shtml |izenburua=Archived copy |sartze-data=2014-02-26 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130814165415/http://www.nyc.gov/html/ia/gp/html/partner/partner.shtml |archivedate=2013-08-14 }}</ref>

== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2011/12/27}}
{{erreferentzia_zerrenda|2}}

== Bibliografia ==

* Gayer, Laurent (1 June 2014), Karachi: Ordered Disorder and the Struggle for the City, Oxford University Press, <nowiki>{{ISBN|978-0-19-023806-3}}</nowiki>
* West Pakistan (Pakistan). Transport Commission; Mian Anwer Ali (1970), Report: April 1969 – September 1969, Volume 2, West Pakistan Government Press
* Review of Developments in Transport in the ESCAP Region ...: Asia and the Pacific, United Nations, 2007, <nowiki>{{ISBN|978-92-1120-534-3}}</nowiki>
* Thomas, Amos Owen (3 October 2005), Imagi-Nations and Borderless Television: Media, Culture and Politics Across Asia, SAGE, <nowiki>{{ISBN|978-0-7619-3396-0}}</nowiki>
* Janin, Hunt; Mandia, Scott A. (11 October 2012), Rising Sea Levels: An Introduction to Cause and Impact, McFarland & Company, <nowiki>{{ISBN|978-0-7864-5956-8}}</nowiki>
* Sind Muslim College, Karachi (1965), Sind Muslim College Magazine, The University of Michigan
* Singh, Sarina (2008), Pakistan and the Karakoram Highway, Lonely Planet, <nowiki>{{ISBN|978-1-74104-542-0}}</nowiki>
* Weightman, Barbara A. (15 June 2011), Dragons and Tigers: A Geography of South, East, and Southeast Asia, John Wiley & Sons, <nowiki>{{ISBN|978-1-118-13998-1}}</nowiki>
* N. H. Senzai (17 November 2015), Ticket to India, Simon and Schuster, <nowiki>{{ISBN|978-1-4814-2258-1}}</nowiki>
* Narayanan, Yamini (19 November 2015), Religion and Urbanism: Reconceptualising Sustainable Cities for South Asia, Routledge, <nowiki>{{ISBN|978-1-317-75542-5}}</nowiki>
* Stimson, Robert; Haynes, Kingsley E. (1 January 2012), Studies in Applied Geography and Spatial Analysis: Addressing Real World Issues, Edward Elgar Publishing, <nowiki>{{ISBN|978-1-78100-796-9}}</nowiki>
* Publications, Newsline (2006), Newsline, Volume 18, The University of Michigan, <nowiki>{{ISBN|978-1-78100-796-9}}</nowiki>
* Mohammad Shahid Alam (1996), Community Organizations and Urban Development: A Study of Selected Urban Settlements in Karachi, NGO Resource Centre
* Balbo, Marcello (2005), International Migrants and the City: Bangkok, Berlin, Dakar, Karachi, Johannesburg, Naples, São Paulo, Tijuana, Vancouver, Vladivostok, UN-HABITAT, <nowiki>{{ISBN|978-92-1131-747-3}}</nowiki>
* Blank, Jonah; Clary, Christopher; Nichiporuk, Brian (30 October 2014), Drivers of Long-Term insecurity and Instability in Pakistan: Urbanization, Rand Corporation, p. 19, <nowiki>{{ISBN|978-0-8330-8751-5}}</nowiki>
* Cohen, Stephen P. (2004), The Idea of Pakistan, Brookings Institution Press, p. 202, <nowiki>{{ISBN|978-0-8157-9761-6}}</nowiki>
* Q. Ashton Acton (1 May 2013), Issues in National, Regional, and Environmental Health and Medicine: 2013 Edition, ScholarlyEditions, p. 278, <nowiki>{{ISBN|978-1-4901-1294-7}}</nowiki>
* Q. Ashton Acton (22 July 2013), Endocrine System Diseases: New Insights for the Healthcare Professional: 2013 Edition, ScholarlyEditions, p. 404, <nowiki>{{ISBN|978-1-4816-5848-5}}</nowiki>
* Zaidi, Zohra; S.W Lanigan (10 March 2010), Dermatology in Clinical Practice, Springer Science & Business Media, p. x, <nowiki>{{ISBN|978-1-84882-862-9}}</nowiki>
* Mohammad Aslam Uqaili; Harijan, Khanji (14 October 2011), Energy, Environment and Sustainable Development, Springer Science & Business Media, p. 259, <nowiki>{{ISBN|978-3-7091-0109-4}}</nowiki>
* Renaux, Helen (2011), True Children of the Raj, Trafford Publishing, p. 159, <nowiki>{{ISBN|978-1-4669-0177-3}}</nowiki>
* Kenneth D. Miller M.D.; Miklos Simon MD (3 February 2015), Global Perspectives on Cancer: Incidence, Care, and Experience [2 volumes]: Incidence, Care, and Experience, ABC-CLIO, p. 414, {{ISBN|978-1-4408-2858-4}}

== Kanpo estekak ==
* [http://www.kmc.gos.pk/ Udal webgune ofiziala]
{{autoritate kontrola}}

[[Kategoria:Karatxi| ]]
[[Kategoria:Herrialdeetako antzinako hiriburuak]]