Béla Lugosi-en iturria ikusi

{{Biografia_infotaula_automatikoa}}

'''Béla Lugosi''' (benetako izen-deiturak: '''Béla Ferenc Dezső Blaskó''', [[1882]]ko [[urriaren 20]]a - [[1956]]ko [[abuztuaren 16]]a) egun [[Errumania]]ko Lugoj hirian —garai hartan [[Austria-Hungariako Inperioa]]— jaiotako aktorea izan zen. Zineman hamaika lan egindakoa, ezaguna da batik bat [[Drakula|Dracula]] kondearen antzezpena egin izanagatik, [[Tod Browning]]ek zuzendutako [[Dracula (1931ko filma)|bertsio]]<nowiki/>an hain zuzen ere.

== Bizitza ==
[[Lehen Mundu Gerra]]n Austria-Hungariako Inperioko armadako tenientea izan zen. Aktore lanak antzerkian egin zituen aurrenik, [[William Shakespeare|Shakespeareren]] hainbat dramatan. Politikaz, ezkertiarra zen eta sutsu jardun zuen bere herrialdeko aktoreen sindikatoa eratzean. [[Béla Kun]]en saiakera sobietarrak porrot egin zuenean, [[Alemania]]rako bidea hartu behar izan zuen, [[Hungaria]]n langabezian geratu baitzen. 1920an, [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuetan]] sartu zen, agiri barik. Edozelako lanetan aritu ostean, zinemari ekin zion 1923tik aurrera, eta 1929an Hollywooden zen.

[[Bram Stoker]] idazlearen [[Drakula]] eleberria antzokietara moldatzeko ekoizpenean hartu zuen parte Lugosik, arrakasta handiz. [[Universal]] etxeak erosi zituen zinemarako eskubideak, eta ez zuen Lugosi gogoan izan lanerako, [[Lon Chaney]] aktoreak izan behar baitzuen kondearen pertsonaia osatzekoa; baina haren heriotzak Béla Lugosiri eman zion aukera. ''[[Dracula (1931ko filma)|Dracula]]'' filmak izan zuen harrera onak Universalekin sinatzeko aukera eskaini zion eta, aldi berean, Ameriketako Estatu Batuetako hiritartasun agiriak ere eskuratu zituen.

''Dracula'' filma egin ondoren, Lugosik arketipo modukoa sortua zuen, ahots bereziko gaizkilearena, eta jarraian iritsi zitzaizkion estereotipo horri egokitutako lanak: ''[[Murders in the Rue Morgue (1932ko filma)|Murders in the Rue Morgue]]'', ''[[The Raven (1935eko filma)|The Raven]]'', eta ''[[Son of Frankenstein]]'' Universal ekoizpen-etxerako; bestetik, ''[[White Zombie (filma)|White Zombie]]'' lanean ere hartu zuen parte, estudio handietatik bestera sorturikoa. Ez zen hori, dena den, Lugosiren asmoa; hau da, estereotipotik ihes egin nahi zuen eta denetariko lanetan aritu; baina nekeza suertatu zitzaion: eskura izan zituen pertsonaia asko azken unean beste aktoreei eskaintzen zizkieten.

Esan ohi da Lugosik uko egin ziola ''[[Frankenstein (1931ko filma)|Frankenstein]]'' filmean lan egiteari; baina itxura batean gustuko pertsonaia zuen eta antzezpenerako prest ei zegoen. [[James Whale]] zuzendariak, ordea, [[Boris Karloff]]en aldeko hautua egin zuen. Eta lehia kontuak gorabehera, ondoko urteetan Lugosik eta Karloffek elkarrekin jardun zuten Universalen hainbat beldurrezko filmetan: ''[[The Black Cat (1934ko filma)|The Black Cat]]'' (1934), ''[[The Raven (1935eko filma)|The Raven]]'' (1935), eta ''[[Son of Frankenstein]]'' (1939). Ez dago argi euren arteko harremana ona ala txarra izan zen.

== Filmografia ==
=== 1910eko hamarkada ===
{{col-begin}}
{{col-2}}
* ''[[The Wedding Song (film)|Nászdal]]'' (1917)
* ''[[The Colonel (film)|Az Ezredes]]'' (1917)
* ''[[A Régiséggyüjtö]]'' (1917)
* ''[[Leoni Leo]]'' (1917)
* ''[[Casanova (1918 film)|Casanova]]'' (1918)
* ''[[Lulu (1918 film)|Lulu]]'' (1918)
{{col-2}}
* ''[[Masked Ball|Álarcosbál]]'' (1918)
* ''[[The Leopard (1918 film)|Küzdelem a létért]]'' (1918)
* ''(Spring Tempest) Tavaszi vihar'' (1918)
* ''[[Lili (1918 film)|Lili]]'' (1918)
* ''[[The Picture of Dorian Gray (1918 film)|Az Élet királya]]'' (1918)
* ''[[99 (film)|A 99-es számú bérkocsi]]'' (1918)
{{col-end}}

=== 1920ko hamarkada ===
{{col-begin}}
{{col-2}}
* ''[[The Woman in the Dolphin|Die Frau im Delphin]]'' (1920)
* ''[[The Curse of Man|Die Fluch der Menschheit]]'' (1920)
* ''[[The Devil Worshippers|Die Teufelsanbeter]]'' (1920)
* ''[[Hypnosis (film)|Hypnose]]'' (1920)
* ''[[Dance on the Volcano|Der Tanz auf dem Vulkan]]'' (1920)
* ''[[Nat Pinkerton in the Fight|Nat Pinkerton im Kampf]]'' (1920)
* ''[[The Head of Janus|Der Januskopf]]'' (1920)
* ''[[The Deerslayer and Chingachgook|Der Wildtöter und Chingachgook]]'' (1920)
* ''[[In the Ecstasy of Billions|Der Im Rausche der Milliarden]]'' (1920)
* ''[[On the Brink of Paradise|Auf den Trümmern des Paradieses]]'' (1920)
* ''[[The Last of the Mohicans (German film)|The Last of the Mohicans]]'' (1920) (German film)
* ''[[Caravan of Death (film)|Die Todeskarawane]]'' (1920)
* ''[[The Last of the Mohicans (1920 film)|The Last of the Mohicans]]'' (1920) (US film - uncredited)
{{col-2}}
* ''[[John Hopkins the Third|Die verschwundene Million]]'' (1921)
* ''[[Ihre Hoheit die Tänzerin (film)|Ihre Hoheit die Tänzerin]]'' (1922)
* ''[[The Silent Command]]'' (1923)
* ''[[The Rejected Woman]]'' (1924)
* ''[[He Who Gets Slapped]]'' (1924) (uncredited)
* ''[[The Midnight Girl]]'' (1925)
* ''[[Daughters Who Pay]]'' (1925)
* ''[[Punchinello (film)|Punchinello]]'' (1926)
* ''[[How to Handle Women]]'' (1928)
* ''[[The Veiled Woman]]'' (1929)
* ''[[Prisoners (film)|Prisoners]]'' (1929)
* ''[[The Thirteenth Chair]]'' (1929)
{{col-end}}

=== 1930eko hamarkada ===

{{col-begin}}
{{col-2}}
* ''[[Such Men Are Dangerous]]'' (1930)
* ''[[Wild Company]]'' (1930)
* ''[[Renegades]]'' (1930)
* ''[[Viennese Nights]]'' (1930)
* ''[[Oh, For A Man]]'' (1930)
* ''[[Dracula (1931ko filma)|Dracula]]'' (1931)
* ''[[50 Million Frenchmen]]'' (1931)
* ''[[Women Of All Nations]]'' (1931)
* ''[[The Black Camel]]'' (1931)
* ''[[Broadminded]]'' (1931)
* ''[[Murders in the Rue Morgue (1932 film)|Murders in the Rue Morgue]]'' (1932)
* ''[[White Zombie (film)|White Zombie]]'' (1932)
* ''[[Chandu the Magician]]'' (1932)
* ''[[The Death Kiss]]'' (1932)
* ''[[Island of Lost Souls]]'' (1933)
* ''[[The Whispering Shadow]]'' (1933)
* ''[[International House]]'' (1933)
* ''[[The Devils in Love]]'' (1933)
* ''[[The Black Cat (1934 film)|The Black Cat]]'' (1934)
{{col-2}}
* ''[[Gift of Gab (film)|Gift of Gab]]'' (1934)
* ''[[The Return of Chandu]]'' (1934)
* ''[[The Mysterious Mr. Wong]]'' (1934)
* ''[[Chandu on the Magic Island]]'' (1935)
* ''[[The Best Man Wins]]'' (1935)
* ''[[Mark of the Vampire]]'' (1935)
* ''[[The Mystery of the Marie Celeste]]'' (1935)
* ''[[The Raven (1935 film)|The Raven]]'' (1935)
* ''[[Murder by Television]]'' (1935)
* ''[[The Invisible Ray (1936 film)|The Invisible Ray]]'' (1936)
* ''[[Postal Inspector]]'' (1936)
* ''[[Shadow of Chinatown]]'' (1936)
* ''[[S.O.S. Coast Guard]]'' (1937)
* ''[[The Phantom Creeps]]'' (1939)
* ''[[Son of Frankenstein]]'' (1939)
* ''[[The Gorilla]]'' (1939)
* ''[[Ninotchka]]'' (1939)

{{col-end}}

=== 1940ko hamarkada ===
{{col-begin}}
{{col-2}}
* ''[[The Dark Eyes of London]]'' (1940)
* ''[[The Saint's Double Trouble]]'' (1940)
* ''[[Black Friday (1940 film)|Black Friday]]'' (1940)
* ''[[The Devil Bat]]'' (1940)
* ''[[You'll Find Out]]'' (1940)
* ''[[Invisible Ghost]]'' (1941)
* ''[[The Black Cat]]'' (1941)
* ''[[Spooks Run Wild]]'' (1941)
* ''[[The Wolf Man (1941eko filma)|The Wolf Man]]'' (1941)
* ''[[Black Dragons]]'' (1942)
* ''[[The Ghost of Frankenstein]]'' (1942)
* ''[[S.O.S. Coast Guard]]'' (1942)
* ''[[The Corpse Vanishes]]'' (1942)
* ''[[Night Monster]]'' (1942)
{{col-2}}
* ''[[Bowery at Midnight]]'' (1942)
* ''[[The Ape Man]]'' (1943)
* ''[[Frankenstein Meets the Wolf Man]]'' (1943)
* ''[[Ghosts on the Loose]]'' (1943)
* ''[[The Return of the Vampire]]'' (1944)
* ''[[Voodoo Man]]'' (1944)
* ''[[Return of the Ape Man]]'' (1944)
* ''[[One Body Too Many]]'' (1944)
* ''[[Zombies on Broadway]]'' (1945)
* '' [[The Body Snatcher (film)|The Body Snatcher]]'' (1945)
* ''[[Genius at Work]]'' (1946)
* ''[[Scared to Death]]'' (1947)
* ''[[Abbott and Costello Meet Frankenstein]]'' (1948)
{{col-end}}

=== 1950eko hamarkada ===
[[Fitxategi:PlanNine 08.jpg|thumb|ezkerrera|200px|Lugosi, ''[[Plan 9 from Outer Space]]'' filmean.]]
{{col-begin}}
{{col-2}}
* ''[[Old Mother Riley Meets the Vampire]]'' (1952)
* ''[[Bela Lugosi Meets a Brooklyn Gorilla]]'' (1952)
* ''[[Glen or Glenda]]'' (1953)
* ''[[Bride of the Monster]]'' (1955)
{{col-2}}
* ''[[The Black Sleep]]'' (1956)
* ''[[Plan 9 from Outer Space]]'' (1959)

{{col-end}}

=== Beste lan batzuk ===
Amaitu gabeko lanak dira, edota bertan behera lagatakoak.

{{col-begin}}
{{col-2}}
* ''[[Karl May/Saharan Adventure film series]]'' (1920)
* ''[[The Right to Dream]]'' (1924)
* ''[[Luxury]]'' (1930)
* ''[[Dracula(vaudeville version)]]'' (1930)
* ''[[Frankenstein]]'' (1930)
* ''[[The Hunchback of Notre Dame]]'' (1931)
* ''[[Thrillers]]'' (1932)
* ''[[The Invisible Man]]'' (1932)
* ''[[The Suicide Club]]'' (1932)
* ''[[The Empty Cahir]]'' (1932)
* ''[[Conception (1933 film)|Conception]]'' (1933)
{{col-2}}
* ''[[Murder at the Vanities]]'' (1933)
* ''[[The Return of Frankenstein]]'' (1933)
* ''[[Pagan Fury]]'' (1934)
* ''[[Vampire of the Skies]]'' (1935)
* ''[[Cagliostro]]'' (1935)
* ''[[Dracula's Daughter]]'' (1935)
* ''[[Old Mother Riley Meets the Vampire 2]]'' (1953)
* ''[[King Robot]]'' (1953)
* ''[[Lock up your Daughters]]'' (1956)
* ''[[The Final Curtain]]'' (1956)
{{col-end}}

== Kanpo estekak ==
{{commonskat}}
* [https://web.archive.org/web/20030623114147/http://lugosi.de/ Bela Lugosi Fan Site www.lugosi.de]
* [http://belalugosipickfair5619hollywood.blogspot.com/ Bela Lugosi, Pickfair 5619 Hollywood (Santiago Estruch)]

{{bizialdia|1882ko|1956ko|Lugosi, Bela}}

[[Kategoria:Hungariako aktoreak]]
[[Kategoria:Drakula]]
[[Kategoria:Los Angelesen hildakoak]]
[[Kategoria:Gaixotasun kardiobaskularrek hildakoak]]