Moldaera: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
49. lerroa:
=== Moldagarritasuna eta eraginkortasun biologikoa (''fitness''a) ===
[[Fitxategi:Fitness-landscape-cartoon.png|thumb|Fitness-paisaiaren irudikapen grafikoa. Populazio batek gezien norantzan eboluziona dezake B moldapen-gailur optimora, baina lehenago moldapen okerreko haran batetik igaro beharko luke. A eta C gailurretan harrapatuta gera daiteke populazioa, moldapen optimotik kanpo.|211x211px]]
Moldagarritasunaren eta [[populazioaren genetika]]<nowiki/>n erabiltzen den fitness kontzeptuaren artean erlazioa dago. [[Genotipo]]<nowiki/>en arteko [[Eraginkortasun biologiko|fitness]] ezberdintasunek hautespen naturalaren araberako eboluzio-tasa iragartzen dute. Hautespen naturalak [[fenotipo]] alternatiboen maiztasun erlatiboak aldatzen ditu, [[Herentzia genetiko|herentzia]]<nowiki/>zkoak diren heinean.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=F.|abizena=Endler|izenburua=Langzeitresultate der valgisierenden Entspannungsosteotomie nach Pauwels (P II)|argitaletxea=Springer Berlin Heidelberg|orrialdeak=407–422|data=1986|url=http://dx.doi.org/10.1007/978-3-642-71028-5_67|aldizkaria=Spätergebnisse in der Orthopädie|sartze-data=2021-11-01}}</ref> Hala ere, baliteke moldagarritasun handiko fenotipo batek fitness onik ez izatea. Dobzhanskyk Kaliforniako [[sekuoia]]<nowiki/>ren adibidea aipatu zuen, oso moldatua, baina desagertzeko zorian dagoen [[erlikia]] moduko bat izanik.<ref>{{Erreferentzia|izena=Theodosius|abizena=Dobzhansky|izenburua=On Some Fundamental Concepts of Darwinian Biology|argitaletxea=Springer US|orrialdeak=1–34|data=1968|url=http://dx.doi.org/10.1007/978-1-4684-8094-8_1|aldizkaria=Evolutionary Biology|sartze-data=2021-11-01}}</ref> [[Elliott Sober]]<nowiki/>rek esan zuen moldapena atzera begirako kontzeptua zela, ezaugarri baten historian zerbait inplikatzen baitzuen; fitness kontzeptuak, berriz, ezaugarri baten etorkizuna iragartzen du. <ref>{{Erreferentzia|izena=A. J.|abizena=Sober|izenburua=Prognostic Factors for Cutaneous Melanoma|argitaletxea=Springer Netherlands|orrialdeak=126–142|data=1984|url=http://dx.doi.org/10.1007/978-94-009-6057-2_10|aldizkaria=Cutaneous Melanoma and Precursor Lesions|sartze-data=2021-11-01}}</ref> Kontzeptu berriak proposatu dira:
# '''Fitness erlatiboa'''. Genotipo mota batek hurrengo [[belaunaldi]]<nowiki/>ari egiten dion batez besteko ekarpena, beste genotipo batzuek biztanlerian egiten dituzten ekarpenekiko erlatiboki adierazita.<ref>{{Erreferentzia|izena=Douglas J.|abizena=Futuyma|izenburua=ECOLOGICAL ENTOMOLOGY|orrialdeak=1104–1105|data=1986-09|url=http://dx.doi.org/10.1111/j.1558-5646.1986.tb00581.x|aldizkaria=Evolution|alea=5|zenbakia=40|issn=0014-3820|doi=10.1111/j.1558-5646.1986.tb00581.x|sartze-data=2021-11-01}}</ref> Horri Darwinen gaitasuna, edo [[hautespen-koefiziente]]<nowiki/>a e<nowiki/>re deritzo.
# '''Fitness absolutua'''. Genotipo mota batek hurrengo belaunaldiari egiten dion ekarpen absolutua. [[Maltusiar parametro]]<nowiki/>a ere esaten zaio populazio osoari aplikatzen zaionean.<ref>{{Erreferentzia|izena=Irving|abizena=Fisher|izenburua=The Stock Market Panic in 1929|orrialdeak=93|data=1930-03|url=http://dx.doi.org/10.2307/2277206|aldizkaria=Journal of the American Statistical Association|alea=169|zenbakia=25|issn=0162-1459|doi=10.2307/2277206|sartze-data=2021-11-01}}</ref><ref
# '''Moldagarritasuna'''. Fenotipo batek bere [[Txoko ekologiko|nitxo ekologiko]]<nowiki/>rako eskaintzen duen moldapen-maila. Ikertzaileek, batzuetan, alderantzizko [[Transplante (medikuntza)|transplante]] baten bidez froga dezakete hori.<ref>{{Erreferentzia|izena=P|abizena=de Villemereuil|izenburua=Common garden experiments in the genomic era: new perspectives and opportunities|orrialdeak=249–254|abizena2=Gaggiotti|abizena3=Mouterde|abizena4=Till-Bottraud|izena2=O E|izena3=M|izena4=I|data=2015-10-21|url=http://dx.doi.org/10.1038/hdy.2015.93|aldizkaria=Heredity|alea=3|zenbakia=116|issn=0018-067X|doi=10.1038/hdy.2015.93|sartze-data=2021-11-01}}</ref>
58. lerroa:
== Motak ==
Moldapena eboluzioaren bihotza eta arima da. — [[Niles Eldredge]], "Reinventando Darwin: El gran debate en la alta mesa de la teoría evolución".
=== Habitataren aldaketak ===
Klima aldatzearekin batera, habitatak ere aldatu egiten dira. Habitat horretan bizi diren espezie populazioentzat, hiru izango dira erantun posibleak: habitat berrien bilaketa (egokiagoa den bat), aldaketa genetikoa (moldaerak sortuko dituena) edo iraungitzea.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ice and water|argitaletxea=Cambridge University Press|orrialdeak=117–136|data=2004-11-04|url=http://dx.doi.org/10.1017/cbo9780511807602.008|aldizkaria=Glaciers|sartze-data=2021-11-01}}</ref>
=== Aldaketa genetikoak ===
[[Populazio (biologia)|Populazio]] batean aldaketa genetikoa gertatzen da hautespen naturalak eta mutazioek haren aldakortasun genetikoan eragiten dutenean.
Aldaketa genetiko nahikoa eta baldintza demografiko zehatzak kontuan izanda, moldaera bat nahiko izango da [[Iraungipen (argipena)|iraungitze]]–prozesuan dagoen espezie baten egoera hobetzeko. Moldapenak, neurri batean, [[ekosistema]] jakin bateko espezie guztiei eragiten die.<ref>Sterelny,
=== Ko-moldapena ===
| |||