Alemania: berrikuspenen arteko aldeak

'''Alemania'''<ref name="izena">{{Web erref|izenburua=38. araua - Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0038.pdf|argitaletxea=Euskaltzaindia|sartze-data=2020-8-29}}</ref> ({{lang-de|Deutschland}}), izen ofiziala '''Alemaniako Errepublika Federala'''<ref name="izena"/> ({{lang-de|Bundesrepublik Deutschland}}), [[Erdialdeko Europa|Erdialdeko]] eta [[Mendebaldeko Europa]]ko [[estatu burujabe]]a da, [[Europar Batasuna|Europar Batasuneko]] kidea. Iparraldean [[Ipar itsasoa]], [[Danimarka]] eta [[Baltikoa]] ditu, ekialdean [[Polonia]] eta [[Txekiar Errepublika]], iparraldean [[Suitza]] eta [[Austria]], eta mendebaldean [[Herbehereak]], [[Belgika]], [[Luxenburgo]] eta [[Frantzia]]. 357.022 kilometro koadroko eremua hartzen du, eta 83,1 milioi biztanle zituen [[2019]]an.<ref name="zenbatespen">{{erreferentzia |izenburua = Bevölkerung nach Geschlecht und Staats­angehörig­keit |argitaletxea = destatis.de |url = https://www.destatis.de/DE/Themen/Gesellschaft-Umwelt/Bevoelkerung/Bevoelkerungsstand/Tabellen/zensus-geschlecht-staatsangehoerigkeit-2019.html |sartze-data = 2020-8-29}}</ref> Hiriburua [[Berlin]] da.

* Iparraldeko Alemaniako ordokia [[Europako Ordoki Handia]]ren parte da. Osorik hartzen ditu [[Schleswig-Holstein]], [[Hamburgo]], [[Bremen (estatua)|Bremen]], [[Mecklenburg-Aurrepomerania]], [[Brandeburgo]] eta [[Berlin]] estatuak, eta baita [[Saxonia Beherea|Saxonia Behereko]], [[Saxonia-Anhalt]]eko, [[Saxonia]]ko eta [[Ipar Renania-Westfalia]]ko zati batzuk. Gehiena 100 metroko garaieratik behera dago, eta muinoak ere gutxitan iristen dira 200 metrora. Ipar itsasoko kostaldea laua, hareatsua eta zingiratsua da; itsasertzetik hurbil, [[Frisiako uharteak|Ekialdeko Frisiako]] uharteak daude. Baltikoko itsasbazterra labartsua da Schleswig-Holsteinen, eta laua iparralderago; [[Stralsund]]en aurrean dago [[Rügen]], Alemaniako uharteetan handiena. Iparraldeko ordokian daude herrialdeko nekazaritzako lurrik hoberenak ([[chernozemtxernozem]], alemanez: ''{{lang-de|börden''}}).<ref name="countrystudies">{{erreferentzia|izena =Eric |abizena =Solsten|izenburua=Geography |url=http://countrystudies.us/germany/74.htm |argitaletxea=''Germany: A Country Study''. Washington: GPO for the Library of Congress, 1995, countrystudies.us|sartze-data = 2020-8-30}}</ref>

* [[Ipar itsaso]]aren arroa da handiena. Ibai garrantzisuenak, [[Rhin]], [[Ems]], [[Weser]] eta [[Elba (ibaia)|Elba]], hego-ekialdetik ipar-mendebalderantz doaz. Rhin ibaia da denetan handiena; [[Suitza]]ko [[Alpe]]etan sortua, [[Konstantzako aintzira]]ra isurtzen da. Aintziraren mendebaldeko bazterrean du hasiera ibilguaren bigarren zatiak (800 kilometro); Suitza eta Alemaniaren arteko muga egiten du lehenik, eta [[Frantzia]] eta Alemania arteko muga|Frantzia eta Alemaniaren artekoa]] aurrerago. Herrialdearen mendebaldea zeharkatu ostean, [[Herbehere]]etan barneratzen da. [[Neckar]], [[Main]] eta [[Mosela (ibaia)|Mosela]] ditu ibaiadar nagusiak.

16 estatuk ({{lang-de|Länder}} edo ''Bundesländer'') osatzen dute Alemania.<ref name="CIA">{{erreferentzia | url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html| izenburua =CIA World Factbook: Germany |argitaletxea=Central Intelligence Agency, cia.gov|sartze-data =2020-8-30}}</ref> Estatu bakoitzak bere konstituzioa dauka,<ref>{{erreferentzia | url = https://web.archive.org/web/20130117011619/http://www.landtag.nrw.de/portal/WWW/GB_I/I.7/Europa/Wissenswertes/English_information/North_Rhine_Westphalia_Constitution_revised.jsp| izenburua =Constitution of the Land of North Rhine-Westphalia |argitaletxea=Landtag (state assembly) of North Rhine-Westphalia, web.archive.org|sartze-data =2020-9-5}}</ref> eta autonomia zabala barne-antolakuntzan. [[2017]]an herrialdea 401 barrutitan (''Kreise'') banaturik zegoen; 294 [[Zerrenda:Alemaniako landa barrutiak|landa barrutiak]] ziren (''Landkreise'') eta 107 [[Zerrenda:Alemaniako hiri barrutiak|hiri barrutiak]] (''Kreisfreie Städte'' / ''Stadtkreise'').

Txirrindularitzan, [[Jan Ullrich]]ek [[Frantziako Tourra]] (1997), [[Espainiako Vuelta]] (1999) eta [[Erlojupeko txirrindularitza gizonezkoen elite munduko txapelketa|Munduko Erlojupeko Txapelketa]] birritan (1999 eta 2001) irabazi zituen.(Joko Olinpikoen dominak aparte. Historiako txirrindularirik honenetarikoa izan zen.) [[Erik Zabel]]ek sei aldiz irabazi zuen [[Frantziako Tourra|Frantziako Tourreko]] Erregulartasunaren Saria, eta beste hiru aldiz [[Espainiako Vuelta]]koa. [[Tony Martin]] lau aldiz nagusitu zen Munduko Erlojupeko Txapelketan (2011, 2012, 2013 eta 2016). [[Rolf Wolfshohl]]ek hirutan irabazi zuen [[Ziklo-kroseko Munduko Txapelketa]] 1960ko hamarkadaren hasieran, eta [[Klaus-Peter Thaler]]rek bi aldiz 1980ko hamarkadan.

* {{de}} [https://web.archive.org/web/20060203034902/http://www.deutschland.de/home.php Herrialdeko webgune ofiziala].