Ipar Amerika: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t (GR) File renamed: File:Manhattan night march USa.jpg → File:Looking northeast at Manhattan, New York, at night 2005-03-23.jpg Criterion 3 (obvious error) · USa -> USA. |
|||
| (8 erabiltzailek tartean egindako 28 berrikusketa ez dira erakusten) | |||
1. lerroa:
{{Wikipedia1000}}
{{Kontinente infotaula
|izena = Ipar Amerika
|irudia = [[
|azalera = 24.709.000 km²
|biztanleria = 528.720.588 (2008, 4.a)
15 ⟶ 16 lerroa:
|hiriak = [[Mexiko Hiria]], [[New York]], [[Los Angeles]], [[Toronto]], [[Chicago]]
}}
'''Ipar Amerika'''<ref>[http://www.euskaltzaindia.net/index.php?option=com_eoda&Itemid=191&lang=eu&nonkodea=8.2&view=exonimia Euskaltzaindiaren onomastika datutegia]</ref> [[
Ipar Amerikak 24.709.000 [[kilometro koadro]]ko eremua hartzen du, [[lur lehor]]raren azaleraren %16,5 eta [[Lurra]]ren azalera osoaren %4,8 inguru. Ipar Amerika hirugarren kontinenterik handiena da, [[Asia]]ren eta [[Afrika]]ren ondoren<ref>{{Erreferentzia|izenburua=North America Landforms and Land Statistics - North America Landforms, Land Statistics|url=https://www.worldatlas.com/webimage/countrys/nalandst.htm|aldizkaria=www.worldatlas.com|sartze-data=2020-04-04}}</ref>, eta laugarrena biztanleriaren arabera, Asia, Afrika eta [[Europa]]ren ondoren<ref>{{Erreferentzia|izenburua=North America Facts, Capital Cities, Currency, Flag, Language, Landforms, Land Statistics, Largest Cities, Population, Statehood, Symbols|url=https://www.worldatlas.com/webimage/countrys/nafacts.htm|aldizkaria=www.worldatlas.com|sartze-data=2020-04-04}}</ref>. 2013an, ia 579 milioi pertsona bizi ziren bertan, 23 [[estatu]] independentetan, edo munduko biztanleriaren %7,5 inguru, hurbileko uharteak barne (batez ere [[Karibe]] inguruan).
Ipar Amerikara [[azken glaziazioa]]n iritsi ziren bere lehen giza populazioak, [[Bering (itsasartea)|Beringeko]] lurreko zubia pasatzean, duela 40.000 eta 17.000 urte inguru. [[Paleoindiar garaia]]k duela 10.000 urte arte iraun zuela uste da (garai arkaiko edo [[mesoindiar]]raren hasiera). [[Aro Klasikoa]], gutxi gorabehera, VI. eta XIII. mendeen artean hedatzen da. [[Kolonaurreko Amerika|Kolonaurreko aroa]] [[1492]]an amaitu zen, [[migrazio transatlantiko]]en hasierarekin, [[Kolonialismo|Europako kolonoen]] etorrerarekin aurkikuntzen aroan eta aro moderno goiztiarrean. Egungo patroi kultural eta etnikoek Europako kolonoen, [[Amerindiar|herri indigenen]], [[Esklaboen Kosta|Afrikako esklaboen]] eta haien ondorengoen arteko elkarrekintzak islatzen dituzte.
Amerikako kolonizazio europarraren ondorioz, iparramerikar gehienek Europako hizkuntzak hitz egiten dituzte, hala nola [[ingeles]]a, [[espainiera]] edo [[frantses]]a, eta beren estatuetako kulturek mendebaldeko tradizioak islatu ohi dituzte.
== Historia ==
33 ⟶ 38 lerroa:
=== Geografia fisikoa ===
{{Sakontzeko|Ipar Amerikako geografia}}
[[Fitxategi:North America satellite globe.jpg|
Ipar Amerika [[Amerika]] [[kontinente]]aren iparraldeko aldean kokatzen da. [[Hego Amerika]]rekin duen muga eztabaidatusa da oso:
42 ⟶ 47 lerroa:
Kostaldea luzea eta irregularra da. Tartean [[Mexikoko golkoa|Mexikoko Golkoa]], [[Hudson badia|Hudsoneko badia]], [[San Laurendi golkoa]] eta [[Kaliforniako golkoa]] daude.
Baditu [[uharte]] asko ere: [[Kanadako Uhartedi Artikoa|Uhartedi Artikoa]], [[Antilla Handiak]] eta [[Antilla Txikiak]], [[Alexander uhartedia]], [[Aleutiarrak|Aleutiar uharteak]], [[Groenlandia]],
=== Giza-geografia ===
[[Fitxategi:Looking northeast at Manhattan,
Ipar Amerikako hizkuntza nagusiak [[ingeles]]a, [[gaztelania]] eta [[frantses]]a dira. [[Angloamerika]] [[Amerika]]ko herrialde anglofonoak izendatzeko erabiltzen da, hau da, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuak]], [[Kanada]], [[Belize]] eta zenbait [[Karibe (argipena)|Karibe]] [[uharte]]. [[Latinoamerika]], berriz, [[Amerika]]ko herrialde latinetiko hizkuntzak aritzen direnak izendatzeko erabiltzen da, hau da, [[Erdialdeko Amerika]]ko gehiena, [[Mexiko]] eta [[Karibe (argipena)|Karibe]] [[uharte]] asko, [[Hego Amerika]]rekin batera. [[Frankofonia]]ko lurraldeak Ipar Amerikan [[Kanada]], Frantziar Antillak, [[Saint-Pierre eta Mikelune]], [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetako]] [[Louisiana]] eta [[Haiti]] dira.
120 ⟶ 125 lerroa:
|-
| {{
| align="right" | 9,984,670
| align="right" | 32,805,041
126 ⟶ 131 lerroa:
| [[Ottawa]]
|-
| {{
| align="right" | 262
| align="right" | 44,270
138 ⟶ 143 lerroa:
| [[San Jose (Costa Rica)|San Jose]]
|-
| {{
| align="right" | 110,860
| align="right" | 11,346,670
192 ⟶ 197 lerroa:
| [[Port-au-Prince]]
|-
| {{
| align="right" | 112,090
| align="right" | 6,975,204
198 ⟶ 203 lerroa:
| [[Tegucigalpa]]
|-
| {{
| align="right" | 10,991
| align="right" | 2,731,832
204 ⟶ 209 lerroa:
| [[Kingston]]
|-
| {{
| align="right" | 1,100
| align="right" | 432,900
210 ⟶ 215 lerroa:
| [[Fort-de-France]]
|-
| {{
| align="right" | 1,972,550
| align="right" | 106,202,903
216 ⟶ 221 lerroa:
| [[Mexiko Hiria]]
|-
| {{
| align="right" | 102
| align="right" | 9,341
222 ⟶ 227 lerroa:
| [[Plymouth (Montserrat)|Plymouth]]; [[Brades]]
|-
| {{
| align="right" | 960
| align="right" | 219,958
228 ⟶ 233 lerroa:
| [[Willemstad]]
|-
| {{
| align="right" | 129,494
| align="right" | 5,465,100
234 ⟶ 239 lerroa:
| [[Managua]]
|-
| {{
| align="right" | 52,853
| align="right" | 2,498,717
246 ⟶ 251 lerroa:
| [[San Juan de Puerto Rico|San Juan]]
|-
| {{bandera|Saint Kitts eta Nevis}}
| align="right" | 261
| align="right" | 38,958
252 ⟶ 257 lerroa:
| [[Basseterre]]
|-
| {{
| align="right" | 616
| align="right" | 166,312
258 ⟶ 263 lerroa:
| [[Castries]]
|-
| {{
| align="right" | 242
| align="right" | 7,012
264 ⟶ 269 lerroa:
| [[Saint-Pierre]]
|-
| {{bandera|Saint Vincent eta Grenadinak}}
| align="right" | 389
| align="right" | 117,534
270 ⟶ 275 lerroa:
| [[Kingstown]]
|-
| {{
| align="right" | 5,128
| align="right" | 1,088,644
276 ⟶ 281 lerroa:
| [[Port-of-Spain|Port of Spain]]
|-
| {{
| align="right" | 430
| align="right" | 20,556
305 ⟶ 310 lerroa:
* [[Hego Amerika]]
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Kontinente aurkibidea}}
| |||
