Kate trofiko: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-{{HezkuntzaPrograma}} +{{HezkuntzaPrograma|Biologia eta geologia}}) |
No edit summary |
||
| (9 erabiltzailek tartean egindako 33 berrikusketa ez dira erakusten) | |||
1. lerroa:
{{HezkuntzaPrograma|Biologia eta geologia}}
:'''''Elikagai-kate''' terminoak artikulu honetara dakar. Termino berdinarekin elikagaien ekoizpena eta banaketa gaitzat duena beste hau da: [[Elikagai-kate (ekoizpena eta banaketa)]]''
{{desberdindu|[[sare trofiko]] kontzeptuarekin}}
'''Kate trofikoa''' ([[greziera]]tik: ''thophe'', «elikadura»), '''elikakatea''' edo '''elikadura katea''' [[bazka sare|elikadura sare]] batean diren loturen sekuentzia lineala da, sareko beste [[espezie]]rik jaten ez duen espezie batetik hasi eta sareko beste inork jaten ez duen espezieraino iristen dena. Espezie horietako bakoitza bere aurreko [[organismo]]az elikatzen da; eta, era berean, hurrengoaren elikagaia da. [[Ekosistema]] bateko [[espezie]]en artean [[nutrizio]]ari loturik dagoen energia eta elikagaien korrontea dela ere esan daiteke.▼
▲'''Kate trofikoa''' ([[greziera]]tik: ''thophe'', «elikadura»), '''elikakatea''' edo '''elikadura katea''' [[bazka sare|elikadura sare]] batean diren loturen sekuentzia lineala da, sareko beste [[espezie]]rik jaten ez duen espezie batetik hasi eta sareko beste inork jaten ez duen espezieraino iristen dena. Espezie horietako bakoitza bere aurreko [[organismo]]az elikatzen da; eta, era berean, hurrengoaren elikagaia da <ref> Aldaba, J, Aseginolaza P. eta beste batzuk: Biologiaren hastapenak UBI, Elkar (1988), 456-457 orr. ISBN: 84-7529-602-5 </ref>. [[Ekosistema]] bateko [[espezie]]en artean [[nutrizio]]ari loturik dagoen energia eta elikagaien korrontea dela ere esan daiteke <ref> Post, D. M.; Pace, M. L.; Haristis, A. M. (2006) [https://www.pnas.org/content/103/30/11211 Parasites dominate food web links] Proceedings of the National Academy of Sciences 103 (30): 11211-11216 </ref>.
== Maila trofikoak ==
9 ⟶ 11 lerroa:
2. Katearen beste osagai edo kideei [[kontsumitzaile (kate trofikoak)|kontsumitzaileak]] deitzen zaie. Izan ere, ekoizletik elikatzen direnak lehen mailako kontsumitzaileak dira, eta aldi berean, lehen mailakoetatik elikatzen direnak bigarren mailako kontsumitzaileak deritze eta horrela elkarren segidan. Beraz, lehen mailako kontsumitzaileak belarjaleak dira eta bigarren eta hirugarren mailakoak haragijaleak.
3. Beste azken maila bat ere badago, [[deskonposatzaile (kate trofikoak)|deskonposatzaileena]]. Azken hauek, organismo hilen gain eragiten dute, materia organikoa degradatuz eta hau berriro materia inorganikoa eratuz. [[Bakterio]]ak eta [[onddo]]ak dira deskonposatzaile gehienak. Materia inorganiko hau (nitratoak, nitritoak, ura, etb.) lurrera eta (karbono dioxidoa) atmosferara bueltatuz.
== Ekosistema trofiko baten maila trofikoak ==
* '''Ekoizleak''', [[autotrofo]]ak, eguzkiko energia erabiltzen dute ([[fotosintesi]]a) edo erreakzio mineral kimikoen bidez ([[kimiosintesi]]a). Hauek beharrezko energia lortzen dute materia inorganikoa materia organikoan eraldatzen. Organismo ekoizle nagusiak [[landare]]ak dira.
* '''Kontsumitzaileak''', [[heterotrofo]]ak, beraien jakiak ekoizten dituzte materia organikotik baliatuz.
21 ⟶ 23 lerroa:
:* Espezie kontsumitzaileak, modalitatearen baliabideen arabera, izan daitezke:
::* '''
::* '''Deskonposatzaileak'''. Mota askotako daude. bakterioek eta onddoek, adibidez, hondakin organikoak deskonposatzen dituzte, substantzia inorganikoak sortuz. [[Protista]] eta animalia txiki batzuk (zizareak edo euliak, esaterako) [[detritiboro]]ak dira, hots, [[Ustelketa|usteltzen]] ari diren hondakin organikoak jaten dituzte. Azkenik, animalia handiago batzuk [[sarraskijale]]ak dira, hildako animaliez elikatzen baitira ([[sai]]ak, [[hiena]]k...)
::* '''[[Bizkarroi|Parasitoak]] eta bazkalkideak'''
:* Organismoen arteko maila trofiko gorena aztertzen badugu, honi transferentzia ordena bat ezartzen zaio katearen arabera:
::* '''Lehen mailako kontsumitzaileak''',
::* '''Bigarren mailako kontsumitzaileak''', zoofagoak edo [[haragijale]]ak, lehen mailako
::* '''Hirugarren mailako kontsumitzaileak'''
== Piramide trofikoa ==
[[Fitxategi:Piramide_energia.png|thumb|eskuinera|400px|Energiaren piramide trofikoa]]
Askotan kate trofikoetan parte hartzen duten elementuak (ekoizleak, lehen mailako kontsumitzaileak, bigarren mailako kontsumitzaileak, etab.) irudikatzeko piramide bat erabiltzen da. Piramide horren oinarrian organismo ekoizleak daude, hots, landareak. Hauen gainetik lehen mailako kontsumitzaileak, eta gero bigarren mailakoak. Hirugarren mailako kontsumitzaileak, ehiztari handiak alegia, piramide goiko aldean daude <ref> [http://www.aitanatp.com/nivel6/ecosist/cadena.htm la cadena alimentaria] Aitanatp.com </ref>
Piramide trofikoek biomasa edo energia-fluxua irudikatu dezakete. Adibidez, maila trofiko desberdinen energia laukizuzen moduan adieraztean (bata bestearen gainean jarriz)
Energiaren piramideetan kontuan hartu behar da maila trofiko batean pilatutako energiaren zati txiki bat besterik ez dela pasatzen hurrengo mailara. Hori gertatzen da organismoek energia horren zati handi bat gastatzen dutelako euren bizi-prozesuak burutu ahal izateko. Gutxi gorabehera, energiaren %10 pasatzen da maila trofiko batetik hurrengora. Hots, belarrak fotosintesiaren bidez eguzkitik hartzen duen energiaren hamarrena pasatzen da animalien belarjaleen ehunetara. Eta hauen energiaren beste %10 soilik pasatzen da animalia belarjale horiek jaten dituzten haragijaleengana. Horrenbestez, zenbat eta maila trofiko gehiago egon ekoizle eta kontsumitzailearen artean, orduan eta jatorrizko energiaren kopuru txikiagoa geratuko da <ref> Miller, K. (2004): Biologia. Massachusetts: Prentice Hall. pp. 72 orr. </ref>
== Energia eta maila trofikoen arteko erlazioa ==
Organismo bat elikatzen den eta jaten duten faseen segida horretan, energia, hala, nibel trofiko batetik bestera igarotzen da. [[Landare]] berdeek edo fotosintesia erabiltzen duten beste organismoek eguzki-energia erabiltzen dute [[Karbono hidrato|karbohidratoak]] sortzeko beren beharretarako. Energia kimiko horren zatirik handiena [[Metabolismo|metabolismoan]] prozesatzen da, eta, arnasaldian, bero gisa galtzen da. Landareek, gainerako energia, biomasa bihurtzen dute, lur gainean egur eta belar ehun gisa eta lur azpian sustrai gisa. Azkenik, biltegiratutako energia den material hori larre-belarjaleak, deskonposatzaileak eta detritu-elikatzaileak biltzen dituen bigarren nibel trofikora pasatzen da.
Bigarren nibel trofikoan asimilatutako energia gehiena, arnasaldian, bero moduan, berriro galtzen den arren, zati bat biomasa bihurtzen da. Nibel trofiko bakoitzean, organismoek jasotzen dutena baino energia gutxiago bihurtzen dute biomasa. Beraz, zenbat eta urrats gehiago eman ekoizlearen eta azken kontsumitzailearen artean, orduan eta energia gutxiago geratzen da eskuragarri.
Elika-sare batean, gutxitan daude lau maila edo bost nibel baino gehiago. Denborarekin, nibel trofikoetatik igarotzen den energia guztia bero moduan galtzen da. Energiak lan erabilgarria egiteko gaitasuna galtzen duen prozesuari, [[entropia]] deitzen zaio.
Landareek, fotosintesiaren bidez, eguzkitik zuzenean lortzen dute energia. Animaliek, berriz, jaten duten elikagaietatik lortzen dute energia, dela landarea edo animalia. Arnasketaren bidez, landareek zein animaliek energia aprobetxatzen dute, baina horren zati bat bero moduan xahutzen dute, kanpoko ingurunera pasatzen dena. Beraz, ekosistema batean zehar, energia-fluxua norabide bakarrekoa da.
Mikroorganismo batzuek gatz mineral bihurtzen dute hildako materia organikoa. Gatzak autotrofoek erabiltzen dituzte, eta autotrofoak heterotrofoek jaten dituzte. Ondoren, organismo autotrofoak zein heterotrofoak hiltzen dira, eta haien aztarnak mikroorganismoek eraldatzen dituzte, zikloa berriro hasiz. Horrela, materiak ekosisteman zirkulatzen du, modu ziklikoan.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Bibliografia ==▼
* "Food chain" A Dictionary of Zoology. Ed. Michael Allaby. Oxford University Press, 1999. Oxford Reference Online. Oxford University Press. University of Utah. 22 de noviembre de 2007▼
== Ikus, gainera ==
48 ⟶ 70 lerroa:
* [[Fotosintesi]]
== Kanpo
* {{es}} [http://www.youtube.com/watch?v=sFIOWV64FcY]
{{autoritate kontrola}}
▲== Bibliografia ==
▲* "Food chain" A Dictionary of Zoology. Ed. Michael Allaby. Oxford University Press, 1999. Oxford Reference Online. Oxford University Press. University of Utah. 22 de noviembre de 2007
[[Kategoria:Ekologia trofikoa]]
[[Kategoria:Sistemen ekologia]]
| |||