Lamarckismo: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
|||
| (erabiltzaileak berak tartean egindako 2 berrikuspen ez dira erakusten) | |||
13. lerroa:
== Testuingurua ==
[[Charles Darwin|Darwinen]] pentsamendu eboluzionistak ez bezala, bere aitona [[Erasmus Darwin|Erasmus]] eta Lamarcken eragin zuzena duela esan baitaiteke, eta ''filosofia zoologikoak'' nolabaiteko egonezin eboluzionista sortuko zukeen giroa<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Principles of Geology, Volume 2|hizkuntza=en|url=https://press.uchicago.edu/ucp/books/book/chicago/P/bo3631651.html|sartze-data=2021-11-28}}</ref>, Lamarcken aurrekariak lausoak dira eta bere teoria bere lanaren harrerak etsaitasuna izan zuen testuinguru batean landu behar izan zuen.
Bistakoa da [[Pentsamendu eboluzionistaren historia|pentsamendu eboluzionista]] [[metodo zientifikoa]] ezarri eta mundua azaltzeko ahalegina egin ondoren bakarrik izan zela posible, munduak berak eman ziezazkigukeen azalpenekin, kanpoko kausetara jo gabe. [[Ilustrazioa]]k, ''[[L'Encyclopédie]]''ren izpirituak eta [[Georges-Louis Leclerc|Buffonen]] babesak ahalbidetuko zuten Lamarckek [[Historia Naturala]]ri eta [[botanika]]ri buruzko bere lanak garatzea eta [[ornogabe]]en azterketari ekitea. Era berean, [[Denis Diderot|Diderot]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Denis|abizena=Diderot|izenburua=El sueño de D'Alembert ; y Suplemento al viaje de Bougainville|argitaletxea=Debate|data=1992|url=https://www.worldcat.org/oclc/433436276|edizioa=[1a. ed.]|isbn=84-7444-583-3|pmc=433436276|sartze-data=2021-11-28}}</ref> eta [[Pierre-Louis Moreau de Maupertuis|Maupertuisengan]] eta, lehenago, [[Gottfried Wilhelm Leibniz|Leibnizen]]<ref>{{Erreferentzia|izena=C. Leon|abizena=Harris|izenburua=Evolución : génesis y revelaciones|argitaletxea=H. Blume|data=1985|url=https://www.worldcat.org/oclc/433297233|edizioa=[1a. ed.]|isbn=84-7214-333-3|pmc=433297233|sartze-data=2021-11-28}}</ref>, [[Fixismo|fixismoa]] zalantzan jartzen zuten eboluzio-distira txikiak egongo ziren; [[geologia]]n egindako aurrerapenak ahalbidetuko zuen Lamarckek planteatzea ezinezkoa zela kreazioak naturan ikusten ziren bizimodu guztiak aurreikustea, sorkuntza horren ondoren emango ziren aldaketetara erabat egokituta. Nolanahi ere, fixismoa erabat ezarrita zegoen, eta bere proposamen eboluzionistak aurre egin behar izan zion [[Kreazionismo|Kreazioaren]] dogma erlijiosoari eta eragin handia zuen [[Georges Cuvier|Cuvierren]] pentsamendu zientifikoari, [[fosil]]ek gaur egungoez bestelako bizimoduei buruz ematen zituzten aurkikuntzak justifikatu zituena, hauekin loturarik ez zuten espezieak bezala, [[historia geologikoa]]n zehar gertatuko ziren kataklismoek iraungi zituztenak<ref>{{Erreferentzia|izena=Máximo|abizena=Sandín Domínguez|izenburua=Lamarck y los mensajeros : la función de los virus en la evolución|argitaletxea=Istmo|data=1995|url=https://www.worldcat.org/oclc/432046283|isbn=84-7090-298-9|pmc=432046283|sartze-data=2021-11-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Antonio|abizena=Fontdevila|izenburua=Evolución : origen, adaptación y divergencia de las especies|argitaletxea=Editorial Síntesis|data=2003|url=https://www.worldcat.org/oclc/53846225|isbn=84-9756-121-X|pmc=53846225|sartze-data=2021-11-28}}</ref>.
[[Conway Zikle]]k 1935ean idatzi zuen Lamarcken ideiak hainbat mendez inguruan izan ziren ideiak bazirela<ref>{{Erreferentzia|izena=Conway|abizena=Zirkle|izenburua=The Inheritance of Acquired Characters and the Provisional Hypothesis of Pangenesis|orrialdeak=417–445|data=1935-09-01|url=https://www.journals.uchicago.edu/doi/10.1086/280617|aldizkaria=The American Naturalist|alea=724|zenbakia=69|issn=0003-0147|doi=10.1086/280617|sartze-data=2021-11-28}}</ref>:
{{esaera2|Lamarck ez zen ez lehen biologoa ez garrantzitsuena sinisten jasotako karaktereak heredatzen zirela. 2.200 urtez inguruan izandako teoria babestu zuen, eboluzioa nola gertatzen zen azaltzeko erabili zena. Jasotako karaktereen herentzia lehenago proposatu zutenen artean daude [[Hipokrates]], [[Aristoteles]], [[Galeno]], [[Roger Facon]], [[Jerome Cardan]], [[Levinus Lemnius]], [[John Ray]], [[Michael Adanson]], [[Jo. Fried. Blumenbach]] eta [[Erasmus Darwin]] besteak beste.}}
Lamarckek, bere teoria, natur zientzien egoera "kaotikoa" zen garai batean zirriborratu behar izan zuen, "''Gertakari nabarien gainean oinarritzeko urruneko aukerarik ere ikusten ez zen garai batean formulatuak''". Lamarcken garaian [[Berezko sorkuntza|bizitza berez sortzen]] zenaren ideia hedatzen ari zen eta [[herentzia biologikoa]]ri buruzko guztia ezaguna zen.
{{esaera2|Irakaskuntzan izandako esperientziak sentiarazi zidan nola filosofia zoologiko bat, hau da, animalien azterketari buruzko manu eta printzipioen gorputz bat, eta natur zientzietako beste atalak aplikagarriak diren arte, baliagarria izango zitzaigun gaur egun, azken urteotan gertakari zoologikoei buruz ditugun ezagutzetan egin diren aurrerapenak kontuan hartuta.|Lamarck, ''Philosophie zoologique''<ref>{{Erreferentzia|izena=Jean-Baptiste de Monet de|abizena=Lamarck|izenburua=Filosofía zoológica|data=2017|url=https://www.worldcat.org/oclc/1107124684|isbn=978-84-16227-17-4|pmc=1107124684|sartze-data=2021-11-28}}</ref>}}
== Eboluzioaren teoria ==
54 ⟶ 62 lerroa:
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|2}}
== Ikus, gainera ==
| |||