Giacomo Casanova: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t r2.7.1) (robota Erantsia: br:Giacomo Casanova |
|||
| (24 erabiltzailek tartean egindako 37 berrikusketa ez dira erakusten) | |||
1. lerroa:
{{Argitzeko|italiar abenturazaleari|Casanova}}
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
'''Giacomo Girolamo Casanova''' ([[Venezia]], [[1725]]ko [[apirilaren 2]]a – Dux, gaur egungo [[Duchcov]] ([[Txekia]]), [[1798]]ko [[ekainaren 4]]a) italiar abenturazalea izan zen.
Emakumeak limurtzen trebea izateagatik, maitale eta abenturazale prototipo gisa ezaguna da, batez ere bere autobiografiaren ostean (''Histoire de ma vie'' (‘Nire bizitza’), bere bidaiak eta abenturak kontatzen dituen lana). Bere emakume limurtzaile irudia hain paradigmatikoa izan da, ezen Don Juan-ekin alderatuta izatera iritsi den (bat egiteraino benetako gizona izan zena eta literaturako pertsonaia), baina, antza, bien arteko desberdintasuna ondorioetan dago: emakumeak oroitzapen goxoekin lagatzen zituen Casanovak eta Don Juan-ek ez, bildumatzaile hutsa zelako.
Casanova ez da pertsonaia ilustratutzat hartzen, [[Antzinako Erregimena|Antzinako Eraentzako]] ideiak baitzeuzkan, eta ukatu egiten zitzaion [[aitoren seme]]en parte izatea izan zen beti bere helburua.
== Biografia ==
=== Gaztaroa ===
[[Komediante]] edo [[antzezle]]en semea zen. Bere amak Zaretta Farussi zuen izena eta bere aitak Gaetano Casanova. 8 urte zituela galdu zuen aita, eta bere ama [[Europa]] osoan zehar ibili zen antzezlanetan. Giacomoz gain beste 4 ume izan zituzten, eta ez zuten nahi izan haietako inor antzezlea izan zedin.
Horrela, Gozzi abadeak emandako apaiz irakaskuntza jasotzen ari zela ikusi zen Giacomo mutiko argia zela.
Garai hartan egindako lan intelektualen artean, latinez idatzitako [[pentametro]] bat itzuli zuen eta [[Zuzenbide]]ko bi tesi idatzi zituen: bata [[Zuzenbide zibil|Zuzenbide Zibilekoa]] eta bestea [[Zuzenbide kanoniko|Zuzenbide Kanonikokoa]].
Malipiero veneziar senataria izan zuen [[Filosofia]] eta [[Zientzia|Jakintzen]] irakasle, baina senatariaren gustuko emakumearekin harremanak izan zituelako haserretu egin ziren.
=== Abentura handien garaia ===
21 urterekin bere amak [[Erroma]]ra eraman zuen, Acquaviva [[Kardinal (katolizismoa)|kardinalaren]] zerbitzuan egon zedin eta [[fraide]] gisa bizi izan zen. Dena dela, emakumeekin izandako aferengatik bota egin zuten langune hartatik.
Orduz geroztik, Europa osoan bidaian hasi zen: [[Korfu]] eta [[Konstantinopla]]ra egin zuen lehen bidaia, baina [[Venezia]]ra itzuli zen ondoren.
Bien bitartean biolin-jotzailea izan zen, baina ogibidea utzi egin zuen, maila baxukoa zela iritzi baitzion. Ondoren, Matteo Bragadin veneziar [[Patrizioak|patrizioaren]] sendagile bihurtu zen: bihotzeko batetik sendatu zuen patrizioa eta ordainetan diru asko ordaindu zion, [[magia]] eta [[kabala]] irakaspenak emateaz gain. [[Inkisizioa]]ren belarrietara iritsi ziren horren berriak eta ihes egin behar izan zuen bere jaioterritik.
[[1749]] eta [[1752]] urte bitartean, [[Milan]], [[Cremona]], [[Cesena]], [[Parma]], berriz Milan, [[Genova]], [[Lyon]], [[Paris]] eta [[Dresden]] hirietan ibili zen. Urte horietan, benetan maitatu zuen emakumea ezagutu zuen: Henriette. Bederatzi hilabetez elkarrekin egon ostean banatu ziren, baina emakumeak beti izan zuen gogoan eta Casanova gaixo izan zenean zain zezaten arduratu zen.
[[1753]]an berriro itzuli zen Veneziara, baina eskandalu berri baten arduradun bihurtu zen: Bernis abadearen, Frantziako enbaxadorearen eta bi [[lekaime]]n arteko ''ménage à quatre''a. Ondorioz, preso hartu eta ''[[Piombi]]'' espetxean (‘berunen espetxean’) sartu zuten [[1755]]<nowiki/>an moral kaxkarragatik, magia egiteagatik eta atzerritarrekin tratua izateagatik. Hurrengo urtean ihes egin zuen, espetxean ezagututako monje batekin, eta 18 urtez atzerrian bizi izan zen.
Parisa joan zen eta han [[Luis XV.a Frantziakoa|Luis XV.arekin]], [[Madame de Pompadour|Madame Pompadourrekin]] eta gortearekin harreman onak izan zituen. Esan ohi da, Frantziako estatuaren [[loteria]]ren sortzaileetako bat izan zela [[1757]]. Misio ezkutuak egin zituen gortearentzat eta [[Voltaire]]ekin tratuak izan zituen, baina desadostasun politikoek banandu zituzten. Dena dela, berriro istiluak izan zituen: [[Abortu|hilaur egiteagatik]], oihalgintzan iruzur egiteagatik eta truke-letrak faltsutzeagatik ihes egin behar izan zuen.
Horrela, leku batetik bestera ibili zen Europan zehar eta aitoren semea zela esaten hasi zen, ''Chevalier d'Seingalt'' izena hartuta.
Ondoren [[Zürich|Zuricha]] joan zen, eta [[monasterio]] batean sartu zen. [[Erroma]]n [[Klemente XIII.a]] Aita Santuaren domina bat jaso zuen.
Gero, Prusiako [[Frederiko II.a Handia]]ren mesedea jaso zuen eta bere gudarosteko kadeteen agintea jaso zuen. [[San Petersburgo]]n [[Katalina II.a Errusiakoa|Katalina Handia]] ezagutu zuen. [[Polonia]]n herrialdean gertatutako bortxakeria politikoari buruzko historia-lan bat idatzi zuen. [[Madril]]en plan bat egin zuen [[Sierra Morena]]n [[kolonia (argipena)|kolonia]] bat sor zezaten [[Espainia]]n bizi ziren suitzar eta alemaniarrek. [[1768]]an, [[Bartzelona]]n 42 egunez preso hartu zuten gudarosteko kapitain jeneralaren emaztearekin izandako afera zela-eta.
Bidaia etengabe hauetarako dirua, berarekin maiteminduta zegoen emakume batek ematen zion: [[Madame D'Urfé]]k. Emakume horrek uste zuen Casanova [[magia]] eta [[alkimia]]n aditua zela: Casanovak ama izan zitekeela zin egin zion 70 urte baino gehiago zituen arren eta bizitza luzatzeko toniko baten gaindosia hartuta hil zen, Casanovarengan guztiz sinetsita.
Ondoren, [[Italia]] aldean ibili zen berriro, emakumeak limurtzen ([[Napoli]]n besteak beste). [[1771]]n [[Homero]]ren ''[[Iliada]]'' itzuli zuen eta ''Ahuntz artilea'' izeneko liburua idatzi zuen (gogoeta honekin: emakumeen pentsatzeko ahalmenean [[umetoki]]ak eragina ote duen ala ez aintzat hartzea). Berriro Veneziara joatea lortu zuen, hiriak agindutako misio bat egin ostean, baina eleberri batean Carlo Grimani aitoren semeari kalte egiteagatik (zorretan zela esan ziolako, liburuan ezkontzaz kanpoko semea zela argitaratu zuen) bidali egin zuten berriro [[1783]]an.
=== Azken urteak ===
Berriro bidaia etengabeak egin zituen eta bizileku izan zituen: [[Viena]], [[Bolzano]], [[Augsburg]]o, [[Akisgran]] edo [[Akisgran|Aachen]], [[Spa (Belgika)|Spa]], Paris, berriz Viena, [[Dresden|Dresde]], [[Berlin]] eta [[Praga]] —[[Wolfgang Amadeus Mozart]] ezagutu zuen bertan eta, diotenez, bere ''Don Giovanni'' opera Casanovak kontatu zizkion gauzetan oinarrituta dago neurri batean—.
[[1785]]an Waldstein kondearen laguna egin zen, [[hargin beltz]]ak baitziren biak eta Casanovari [[Bohemia]]ko [[Dux]] liburutegiaren arduradun izatea eskaini zion. Baina Casanova ez zen zoriontsu eta, terapia gisa, bere [[autobiografia]] idazten hasi zen. Ez zuen lan hori amaitu, 73 urterekin hil baitzen [[1798]]an (27 urtetako hutsunea dauka liburuak). Bere azken esaldien artean honakoa zegoen: «''Bizitzan zehar egin dudana, ona izan ala txarra izan, aske egin dut, gizon askea bainaiz''».
== Casanovaren lanen balioa ==
Giacomo Casanovaren lanen balio literario eta historikoaz asko eztabaidatu da. Idazle, historialari, filosofo eta matematikari gisa saiatu zen arren, ez zuen lortu arrakasta edo izen handirik, ez bizi zela ez hil ostean.
Bere idatziak helburu jakinak lortzeko idatzi zituen sarri (Veneziara itzultzeko onespena lortzeko, adibidez, 1768an Bartzelonan espe zela idatzitakoa; [[Katalina II.a Errusiakoa]]rengandik edo [[Frederiko II.a Handia|Frederiko II.a Prusiakoarengandik]] onurak lortzeko idatziak bezala, etab.).
''Icosameron'' lanak arrakasta literarioa eman behar izango zion, baina ez zen hala gertatu. Aldiz, ''Storia della mia fuga dai Piombi'' lanarekin lortu zuen, argitalpen bat baino gehiagorekin eta azkarrekin, italieraz nahiz frantsesez.
Asko idatzi zuen, horrenbeste non bere bizitzaren une batzuetan horretantxe bakar-bakarrik aritu baitzen, baina bereizi egin behar da, nahitaez, autobiografiaren eta beste lanen artean.
Horrelaxe adierazi zuen, jada garai hartan [[Charles-Joseph de Ligne (Ligneko printzea)|Charles-Joseph de Lignek]]. Printze honek zioen, Casanovak miresmena lortzen zuela bere bizitzari buruzko kontakizunekin (ahozkoak izan ala idatziak izan), ostera, aspergarria izaten zela bestelako kontuez ari zenean. Casanovak, aldiz, ez zuen sekula hori horrela zenik onartu nahi izan.
Horregatik, bere lan handia ''Histoire de ma vie'' (‘Nire bizitza’) izan zen, eta ez zuen amaitzerik izan, berandu hasi zuelako idazten. Gainera, garairako argitara ezina zen ia, garai hartako ohiturez eta pertsona ezagunez zioen gauzengatik. [[Eskuizkribu]]a [[Heinrich Brockhaus]]ek eskuratu zuen [[1821]]ean eta [[1826]] eta [[1838]] artean argitaratu zen, baina [[Jean Laforgue]]k moztuta (pasarte “gogorrak” kendu zituen eta egilearen ideologia ere aldatu zuen argitaratzaile honek: Antzinako Eraentzaren iraunarazlea zen Casanova, ia [[jakobino]]a bihurtu zuen). Argitalpen osoa egiteko, azkenik, [[Brockhaus editoriala|Brockhaus]] etxeak Parisko [[Plon editoriala|Plon]] etxearekin bat egin zuen [[1960]]-[[1962]] artean argitaratu zen Angelika Hübscher editorearen eskutik.
== Lanak ==
Bere autobiografian ez da lanik aipatzen, baina 43 lan idatzi zituen eleberri, libelo, olerki, gutun-bilduma eta [[oroitidazki]]ak kontuan hartuta. Horietatik, batzuek ahaztuak izan dira eta beste batzuek 15 argitalpen izatera iritsi ziren.
* ''Epistolario''ak ehunka gutun jasotzen ditu: lagun, antzezle, jaurlari, abade, kardinal, irakasle, militar eta abarrengana zuzendutakoak dira eta maitasunaz, ekonomiaz, politikaz, diplomaziaz edo literaturaz dihardute. Lehena Piombi espetxetik ihes egin zuenean idatzia da ([[1765]]ean) eta azkena hil baino hiru egun lehenagokoa.
* ''[[Amelot Houssaie]]ren «Veneziako gobernuaren historia» lanari ezeztatuz egindako erantzuna'' (1769), Veneziako buruzagien onespena berreskuratzeko idatzi zuen.
* La ''Poloniako gorabeheren historia'' ([[1772]]), historialari gisa zituen akatsak ikusten zaizkio lan honetan.
* ''Likantropo baten eskutitza'' ([[1773]]), bere lanik onenetako bat da, emakumea gutxiesten dutenei egindako trufa da, eta oso argiro idatzita dago.
* ''Pentsalariaren bakarrizketa'' ([[1786]]), frantsesez idatzi zuen lan hau. Magiaren eta, bereziki, [[Cagliostro]]ren aurka egin zuen liburuan.
* ''Ikosameron'' ([[1787]]), bi anaien gorabeherak kontatzen dituen alegiazko eleberria [[Jonathan Swift]]en ''[[Gulliverren bidaiak]]'' lanaren bidetik.
* ''Frantziako Iraultzari buruzko gogoetak'' ([[1793]]–[[1794]]), [[Bastilla]] erori zenetik, errege-erreginak erori ziren arte gertatutakoa kontatzen du. Munduaren amaieratzat deskribatzen du, bere ikuspegi zaharra eta iraultzaren kontrakoa agertuz.
* ''Nire Bizitza'' ([[1725]]–[[1786]]), Casanovaren bere lanik onena eta ezagunena, dudarik gabe. Lan hori frantsesez idatzi zuen gehiago heda zedin (garai hartan frantsesa Europa osoan zen kultura-hizkuntza). XVIII. mendeko aitoren seme eta burgesen eguneroko bizitza ezagutzeko lan izugarri baliotsua da, baita beste maila baxuago pertsonena ezagutzeko ere. Bere garaiko pertsonaia esanguratsuenak ezagutu zituen gorte eta aretoetan eta bere liburuan ageri dira: [[Jean-Jacques Rousseau|Rousseau]], [[Voltaire]], [[Madame de Pompadour|Madame Pompadour]], [[Wolfgang Amadeus Mozart|Mozart]], [[Katalina II.a Errusiakoa]], [[Frederiko II.a Handia|Frederiko II.a Prusiakoa]] eta abar.
== Filmak ==
{| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0"
|- bgcolor="#CCCCCC"
! '''Urtea''' || '''Filma''' || '''Zuzendaria''' || '''Casanovaz egin zuen antzezlea'''
|-
| 2005 || ''[[Casanova (2005eko telefilma)|Casanova]]'' (TV) || [[Sheree Folkson]] || [[David Tennant]]
|-
| 2005 || ''[[Casanova (2005eko filma)|Casanova]]'' || [[Lasse Hallström]] || [[Heath Ledger]]
|-
| 2004 || ''[[Casanova (2004ko telefilma)|Casanova]]'' (TV) || [[Richard Blank]] || [[Robert Hunger-Bühler]]
|-
| 1990 || ''[[Casanova (1990eko filma)|Casanova]]'' || [[Morten Lorentzen]] ||
|-
| 1987 || ''[[Casanova (1987ko telefilma)|Casanova]]'' (TV) || [[Simon Langton]] || [[Richard Chamberlain]]
|-
| 1981 || ''[[Casanova (1981eko telefilma)|Casanova]]'' (TV) || [[Kurt Pscherer]] || [[Walter Koeninger]]
|-
| 1976 || ''[[Casanova di Federico Fellini]]'' || [[Federico Fellini]] || [[Donald Sutherland]]
|-
| 1971 || ''[[Casanova (1971ko filma)|Casanova]]'' || [[Mark Cullingham]] y [[John Glenister]] || [[Frank Finlay]]
|-
| 1934 || ''[[Casanova (1934ko filma)|Casanova]]'' || [[René Barberis]] || [[Ivan Mozzhukhin]]
|-
| 1928 || ''[[Casanova (1928ko filma)|Casanova]]'' || || [[Michael Bohnen]]
|-
| 1927 || ''[[Casanova (1927ko filma)|Casanova]]'' || [[Alexandre Volkoff]] || [[Ivan Mozzhukhin]]
|-
| 1918 || ''[[Casanova (1918ko filma)|Casanova]]'' || [[Alfréd Deésy]] || [[Alfréd Deésy]]
|-
|}
== Kanpo estekak ==
* [https://web.archive.org/web/20080930122949/http://www.e-libro.net/autores/autor.asp?id_autor=23 Giacomo Casanova E-Libro.net web-gunean]
{{bizialdia|1725eko|1798ko|Casanova, Giacomo}}
[[Kategoria:Italiako idazleak]]
[[Kategoria:Veneziarrak]]
[[Kategoria:Italiako hargin beltzak]]
| |||