Oradea

	Oradea
	germane: Großwardein, hungare: Nagyvárad, slovake: Veľký Varadín
	municipo de Rumanio • centro de distrikto en Rumanio • limurbo • urbego
	Urbodomo en Oradea
Flago	Blazono
	Oficiala nomo: Oradea
Ŝtato	Rumanio
Regiono	Transilvanio
Distrikto	distrikto Bihor
Historia regiono	Hungara reĝlando
Parto(j)	7
Rivero	Crişul Repede
Situo	Oradea
- koordinatoj	47° 03′ 05″ N 21° 56′ 25″ O / 47.05139 °N, 21.94028 °O (mapo)
Plej alta punkto	249
Plej malalta punkto	102
Areo	115,56 km² (11 556 ha)
- de metropolo	791,91 km² (79 191 ha)
Loĝantaro	206 614
- de metropolo	249 746
Denseco	1 787,94 loĝ./km²
Unua skribmencio	1113
Horzono	OET (UTC+2)
- somera tempo	OEST (UTC+3)
Poŝtkodo	41 0xxx
Telefona antaŭkodo	(+40) 0259
Aŭtokodoj	BH
	Situo de Oradea enkadre de Rumanio Situo de Oradea enkadre de Rumanio
	Vikimedia Komunejo: Oradea
	Retpaĝo: www.oradea.ro

Koordinatoj: 47° 03′ 05″ N 21° 56′ 25″ O / 47.05139 °N, 21.94028 °O (mapo)

Oradea [oradja], hungare Nagyvárad [nadjvarad], germane Großwardein, slovake Veľký Varadín, estas urbo en okcidenta Rumanio. Ĝi estas ĉefa urbo de la regiono Bihor kaj la ĉefurbo de la distrikto Bihor. Laŭ la stato de 2021 en la urbo vivis 183 105 loĝantoj sur areo de 116,1 kvadrataj kilometroj, kio rezultigas loĝdenson de 1 577 loĝantoj/km².

Oradea situas ĉe la rivero Crișu Repede (hungare Körös [Kereŝ]), 592 km nord-okcidente de Bukareŝto.

Historio

Periode en la mezepoko, kaj 1692–1919 kaj 1940–1945 Oradea apartenis al Hungario, kaj la departemento, minimume ĝis 1919, estis Bihar. Ekde 1919 ĝis 1940, kaj post 1945 ĝi apartenis kaj plue apartenas Rumanio.

Post 1945, oni alligis al ĝi la vilagojn Seleuș (iam) – nun Cartierul Nuferilor – kaj Episcopia Bihorului (en 1956). La episkopa palaco havis du pentritajn lignajn baldakenojn verŝajne el frurenesanco, sed ili pereis.

La Reĝa Jura Akademio en Oradea estis signifa altedukejo en Oradea ĉirkaŭ la 18-a kaj 19-a jarcentoj.

Loĝantaro

En 1910, estis 64 169 anoj (91 % hungaroj, 6 % rumanoj, 3 % germanoj, slovakoj, poloj, judoj). En 1992 222 741 (rumanoj, 33 % hungarlingvaj).^{[mankas fonto]}

1910: 69 000^{[mankas fonto]} (el kiuj rumanoj : 6 %, hungaroj : 91 %)

1920: 72 000 (R: 5 %, H: 92 %)

1930: 90 000 (R: 25 %, H: 67 %)

1966: 122 634 (R: 46 %, H: 52 %)

1977: 170 531 (R: 53 %, H: 45 %)

1992: 222 741 (R: 64 %, H: 34 %)^{[mankas fonto]}

En 2002, la detala konsisto estis:

rumanoj: 145 295 (70,4 %)

hungaroj: 56 830 (27,5 %)

ciganoj: 2 466 (1,2 %)

germanoj: 566 (0,4 %)

slovakoj: 477 (0,3 %)

judoj: 172 (0,1 %)

Vidindaĵoj

La urbocentro prezentas multajn konstruaĵojn konstruitajn ĉirkaŭ 1900 en la tiam furora secesio (ankaŭ Jugendstil, Modern Style, Art Nouveau, ktp) kun ornamformoj inspiritaj de kreskaĵoj.

Preĝejoj por diversaj kristanaj eklezioj (katolikismo, ortodoksismo, orientaj katolikaj eklezioj) – inter ili katolika baziliko – estas multaj kaj belaj; ankaŭ kvar sinagogoj estas, sed da judoj ne plu estas en la urbo pro la 20-a-jarcenta historio. La eksa palaco de la katolika episkopo iĝis vasta muzeo. Aliaj vidindaĵoj estas eksa ĉeffortikaĵo, kaj vasta urbodomo de la 19-a jarcento.

Esperanto-movado

Post la falo de la komunisma reĝimo, Esperanto-klubo estis tuj refondita en januaro 1990. En julio 2003 en la urbo okazis Internacia kongreso de Universala Medicina Esperanto-Asocio (UMEA).

En majo 2010 la loka Esperanto-klubo festis sian centjariĝon.