Tomi Ungerer
Jean-Thomas UNGERER, konata kiel Tomi Ungerer, naskiĝis la 28-an de novembro 1931 en Strasburgo kaj mortis la la 9-an de februaro 2019 en Cork en Irlando, estas dezajnisto, ilustristo kaj aŭtoro en Alzaco de franca nacieco.
Konsiderita unu el la plej brilaj dezajnistoj de sia generacio, li gvidis internacian karieron en multaj lokoj de grafikaj artoj. Li verkis plurajn porinfanajn librojn eĉ pluraj el ili ĝuis internacian sukceson, kiel La tri rabistoj (1961) aŭ Johano de la Luno (1966). Ankaŭ famaj estas liaj afiŝoj kontraŭ la Vjetnama Milito kaj rasapartigo en Usono, inkluzive de Black Power/White Power (1967). La artisto estas antaŭ ĉio fervora observanto de la socio de sia tempo. Li tiel faris virusecan satiron de iaj aspektoj de usona socio, en la spirito de Daumier kaj Grosz. Multfaceta kreinto, li ankaŭ estis interesita pri skulptarto kaj verkis multajn tekstojn, inkluzive de pluraj aŭtobiografiaj verkoj[1]. Muzeo Tomi-Ungerer – Internacia Centro por Ilustrado estas dediĉita al li en Strasburgo.
Biografio
[redakti | redakti fonton]Li devenis el protestanta familio, kelkaj pastoroj aŭ buĉistoj, origindevena de Öhringen, ili alvenis en Alzaco en la jaro 1674. Tomi Ungerer estas la filo de Théodore Ungerer, inĝeniero, konstruisto de edificaj kaj astronomiaj horloĝoj, artisto kaj historiisto. Lia patrino estis Alice Essler.
Tomi Ungerer estis trijara, kiam lia patro mortis. Tomi omaĝas lin en De patro al filo (2002): " Mi havis la senton, ke li transdonis ĉiujn siajn talentojn al mi, kiam li mortis [2]. La familio forlasis Strasburgon kaj translokiĝis al Wintzenheim, ĉe 12 Rue Haussmann. Tie li loĝis de 1936 al 1953. Nun memortabulo indikante la lokon, kie li vivis, estis metita la 19-an de februaro 2005. La trankvilaj kaj romantikaj pejzaĝoj de tiu urbeto inspiros la verkinton. Ĝuste en Alzaco lia verko havas siajn radikojn, malgraŭ lia vojaĝemula temperamento.
Dum la Dua Mondmilito, Alzaco estis aneksita de Germanio. Tomi Ungerer spertis nazian endoktrinigon en la lernejo, kiun li frekventas. Parolante alzacan kaj francan, li havas tri monatojn por lerni la germanan. La tagoj tiam komenciĝis per naziaj kantoj — kiujn li ankoraŭ parkere sciis iom antaŭ sia morto, rezulto de la tiama endoktriniĝo. Li estis tute malpermesita paroli la francan kaj lia antaŭnomo, konsiderata nesufiĉe ĝermana, estis aŭtoritate ŝanĝita al "Hans". Ĉi tiu periodo traŭmatis lin dumvive, li diris ke ĝis la fino de sia vivo, li ankoraŭ havis koŝmarojn ĉiunokte rilate al tiu periodo. Li tiam diris sin “franca hejme, alzaca en la strato, kaj germana en la lernejo". Ekde tiam li komencas desegni sian medion, kvazaŭ por ekzorcigi sian ĉiutagan vivon.
Post la liberigo de Alzaco, Tomi Ungerer estis denove franco, sed li havis grandan malfacilecon adaptiĝi al tiu ĉi nova situacio. Ĉi-foje, ironie, li estis malpermesita paroli la alzacan. Nova traŭmo por li. Li diris amare en 2009: “Libereco estas antaŭ ĉio la rajto de la individuo al sia propra identeco. Egaleco estas la harmonio inter diferencoj, kiuj kompletigas unu la alian. Frateco estas kreita respektante la identecon de aliaj."
Post la Dua Mondmilito, li iĝis skolto en Colmar, kun totemo de formiko. En 1946, li esploris Francion per biciklo kaj post malsukceso de la abituro en 1951 ĉe la Liceo Bartoldi, li vojaĝis per improvizitaj rimedoj al Laponio kaj ĉe Norda Kabo.
En 1952, li aliĝis al la Meharista Kompanio en Alĝerio kaj estis maldungita en 1953 pro malsano. Li tiam enskribiĝis ĉe la Supera Lernejo pri Artoj en Strasburgo sed estis forsendita post jaro pro maldisciplino. Li tiam laboris kiel reklamisto por malgrandaj entreprenoj. Inter 1954 kaj 1955, li faris multajn vojaĝojn al Eŭropo, precipe al Islando, Norvegio, Grekio kaj Jugoslavio per petveturado aŭ aliĝante kiel maristo sur kargoŝipoj.
Novjorko
[redakti | redakti fonton]En 1956, Tomi Ungerer foriris al Novjorko kun sesdek dolaroj en la poŝo kaj valizo da desegnaĵoj kaj manuskriptoj. Tiam estis tuja sukceso: li laboris por la plej prestiĝaj gazetoj kaj revuoj, kiel Esquire (revuo), Harper's Bazaar, Life, The New York Times kaj Village Voice. Lia renkonto kun Ursula Nordstrom de eldonejo Harper & Row estis decida por lia kariero en la kampo de literaturo por infanoj kaj junuloj. Estas liaj agadoj kiel reklam-dezajnisto kaj precipe kiel afiŝartisto kiuj alportis al li famecon. Li estis precipe la verkinto de la afiŝo por la filmo Doktoro Strangelove de Stanley Kubrick, publikigita en 1964. Li ankaŭ iĝis konata kiel politika karikaturisto per siaj afiŝoj kontraŭ la Vjetnama Milito kaj rasapartigo en Usono kaj kiel satira karikaturisto per sia kritiko de usona socio.
Nov-Skotio
[redakti | redakti fonton]Post eksedziĝo, Tomi Ungerer reedziĝis en 1971 kun Yvonne Wright kaj ekloĝis en Nov-Skotio en Kanado. Ĉi tiu sovaĝa regiono allogis ilin malgraŭ kvartalo inda je la Malproksima Okcidento. Tomi Ungerer rakontis ilian sperton en ilustrita rakonto, Far Out Isn't Far Enough, publikigita en 1983.
Irlando
[redakti | redakti fonton]En 1976, Tomi kaj Yvonne Ungerer translokiĝis definitive al Graflando Cork en Irlando, la lando de sia edzino, kaj tie naskiĝis iliaj tri infanoj.
Premioj
[redakti | redakti fonton]- 1998 Premio Andersen
- 2008 Premio Akademio de Berlino (kulturaj rilatoj inter Francio kaj Germanio)
- 2014 Premio Nati per Leggere (Internacia Salono de la Libro en Torino)
Objektoj kun lia nomo
[redakti | redakti fonton]- Muzeo Tomi Ungerer en Strasburgo (2, Av. de la Marseillaise)
- Salle Tomy Ungerer en Wintzenheim-Logelbach (Sporta kaj festa komunuma ejo)
- Rue Tomi Ungerer en Geispolsheim
- Rue Tomi Ungerer en Marckolsheim