Tyresö

Ĝemelurboj
	Baranaviĉi (2008–); Porvoo ; Cēsis ; Wejherowo ; Savigny-le-Temple vd

Tyresö
komunumo de Svedio vd
	Blazono
Administrado
Ĝemelurboj
	Baranaviĉi (2008–); Porvoo ; Cēsis ; Wejherowo ; Savigny-le-Temple vd
En TTT	Oficiala retejo [+]
Demografio
Loĝantaro	49 133 (2024) [+]
Loĝdenso	489 loĝ./km²
Geografio
Geografia situo	59° 14′ N, 18° 13′ O (mapo)59.23333333333318.216666666667Koordinatoj: 59° 14′ N, 18° 13′ O (mapo) [+]
Areo	100,54 km² (10 054 ha) [+]
	Tyresö (Svedio)
	Situo de Tyresö
Alia projekto
	Vikimedia Komunejo Tyresö Municipality [+]
	v • d • r

Reviziita versio de ĉi tiu paĝo, aprobita je 29 maj. 2024, estis bazita sur ĉi tiu versio.

La komunumo Tyresö situas en la sveda provinco Stockholms län kaj la historia provinco Södermanland. En la komunumo interalie situas samnoma urbo Tyresö, sed la administra centro de la komunumo estas la urbo Bollmora.

Inter esperantistoj la urbeto aparte konatiĝis en somero 1969, kiam la 25-a Internacia Junulara Kongreso de TEJO okazis tie, kaj pro la en tiu kongreso ekestiĝinta deklaracio de Tyresö.

Geografio

La komunumo situas borde de la Balta Maro kaj la komunuma teritorio interalie kovras plurajn el la sennombraj insuletoj borde de la Balta Maro ĉirkaŭ Stokholmo. La pejzaĝo formiĝis dum la lasta glaciepoko kaj konsistas el malkrutaj montetoj kaj vastaj valoj riĉaj je lagoj. En la sudo de la komunumo situas praarbaraj areoj parte protektitaj kiel naturrezervejoj. La plej alta natura punkto de la komunumo situas 84 metrojn super la marnivelo kaj nomatas Telegrafberget ("telegrafa monto").

Norde limas la komunumoj Stokholmo kaj Nacka, sude la la komunumo Haninge, okcidente Huddinge kaj oriente Värmdö.

Historio

La unuaj homoj antaŭ 3000 jaroj venis al la komunuma teritorio, sed daŭraj setlejoj nur ekzistis ekde la 7-a jarcento. En la 14-a jarcento ekestis nobela bieno kiu dum tri jarcentoj regis grandajn partojn de la nuntempa provinco Stockholms län. En tiu tempo la nobela ŝtatoficisto Gabriel Oxenstierna konstruigis la kastelon kaj la preĝejon de Tyresö.

Pro la energioriĉaj riveroj inter la multaj lagoj la regiono ekestis industria centro proksime de Stokholmo. Fine de la 18-a kaj dum la 19-a jarcento ekestis multaj muelejoj, metalpremejoj, forĝejoj, paperfarejoj, segejoj kaj brikfarejoj. Neniu el tiuj manufakturoj konserviĝis ĝis la nuntempo. Nur la muelejo de Uddby post la jaro 1895 trakonstruiĝis al akva energicentralo, kiu nun estas la sola tia historia instalaĵo en la ĉirkaŭaĵo de Stokholmo.

Komence de la 20-a jarcento grandaj partoj de la teritorio de la nobela bieno disdividiĝis kaj fariĝis areoj por somerdometoj ĉefe de stokholmanoj. En la 1950-aj jaroj en la nuna administra centro de la komunumo, la urbeto Bollmora, ekestis multaj novaj loĝdomoj, tiel ke la loĝantaro de la loko kreskis de 5000 ĝis pli ol 40000.

Daŭre la plej interesaj vidindaĵoj de la komunumo estas la historiaj kastelo kaj preĝejo de Tyresö.