Orienta Prusio: Malsamoj inter versioj

	Orienta Prusio
provinco de Prusio
Geografio	Orienta Prusio en la jaro 1878
	Orienta Prusio en la jaro 1878
Ĉefurbo:	Kenigsbergo
Areo:	36 993,89 km²
	Loĝantaro
Kvanto de loĝantoj:	2 488 122 1939
Lingvoj:	germana lingvo
	Ŝtat-strukturo
Ŝtat-strukturo:
	Ruslando
	Pollando
	Elstaraj historiaj eventoj
	Diplomatiaj rilatoj
	v • d • r

Browse history interactively

[kontrolita revizio]

← Iru al antaŭa ŝanĝo

Enhavo forigita Enhavo aldonita

VidaVikiteksto

Enteksta

Nuna versio ekde 22:29, 2 feb. 2024

Orienta Prusio aŭ Orienta Prusujo (germane Ostpreußen [OSTprojs.n], pole Prusy Wschodnie [prusi fsĥodnje]) estis parto de Reĝlando Prusio, kaj poste de unuigita en la 19-a jarcento Germanio (ĝis 1945). La provinco Orienta Prusio ekestis en 1772 el parto de la pola teritorio (Varmio) kaj Duklando Prusio (kun ekskludo de Marienwerder, kiu nun nomiĝas Kwidzyn). Ĉefurbo de la provinco estis Kenigsbergo. En majo 1939 la provinco ampleksis surfacon de 36 991,71 km² kaj nombris 2 488 122 loĝantojn. Post la germana invado de Pollando ĝis la 15-a de novembro 1940 germanoj deportis al Ĝenerala Gubernio 294 336 polojn Nun ties teritorio apartenas al Rusio kaj Pollando.

Teritoriaj ŝanĝoj

Orienta Prusio origine estis la devenlando de la praaj prusoj, balta ne-kristana popolo, kiu ekde la jaro 1226 estis forte milite atakata de la Ordeno de germanaj kavaliroj, kiu post 50-jara batalo ekstermis preskaŭ ĉiujn prusojn - tial ke tiu balta popolo nur postrestis en la vorto de la nun germanlingva regiono kaj de la novaj loĝantoj de la regiono, kiuj ambaŭ germanlingve ricevis la nomon Preußen [PROJsen]. La kavalira ordeno starigis germanlingvan ordenan ŝtaton en Prusio, kiu akceptis kiel superan aŭtoritaton nur la papon. La ordena ŝtato grandigis sian teritorion unue norden al Livonio kaj Estonio, dum postaj jarcentoj denove perdis la nordajn teritoriojn, iĝis reĝlando kaj etendis sian regnon okcidenten.

En la jaroj 1824–1829 funkciis persona unio inter Okcidenta Prusio kaj Orienta Prusio, en 1829 formale oni unuigis la ambaŭ provincoj al unu kun la nomo Prusio. En 1878 la unio estis malfondita kaj oni revenis al situacio de antaŭ 1823.

Ĝis la unua divido de Pollando (1772) la nomo de la ŝtato estis simple Prusio (germane Preußen); poste oni nomis la eks-polan teritorion "Okcidenta Prusio" kaj kontraste la ĝistiaman Prusion Orienta Prusio.

Post la Unua mondmilito Okcidenta Prusio estis dividita inter Pollando kaj la Libera Urbo Dancigo (poste Gdansko); per tio Orienta Prusio estis dividita de Germanio per koridoro.

Post la Dua mondmilito Orienta Prusio estis dissolvita kaj dividita inter la tiam stalinismaj ŝtatoj Rusia Soveta Federacia Socialisma Respubliko, parto de Sovetunio, kaj Pola Popola Respubliko. La norda triono de ĝia teritorio, kun la ĉefurbo Kaliningrado (Königsberg) estas nun la rusa provinco Kaliningrado; la suda parto estas la pola vojevodio Warmińsko-Mazurskie. En tiu parto oni unue permesis al la germanaj loĝantoj la restadon, dum Rusio/Sovetunio tuj kaj koste de multaj mortoj forpelis la germanojn el la nordo. El la suda parto la loĝantoj iom pli homece estis forpelitaj kun malmultaj porteblaj havaĵoj ĝis aŭtuno 1946.

Verkistoj el Orienta Prusio

Ernst Wiechert
Ignacy Pietraszewski - pola orientalisto

Vidu ankaŭ

Bibliografio

Sebastian Haffner, Prusy bez legendy. Zarys dziejów (Prusoj sen legendo. Skizo de historio), Oficyna Historii XIX i XX wieku, Varsovio 1996, ISBN 83-905989-3-0
Michel Tournier, Le Roi des aulnes

Eksteraj ligiloj

Orienta Prusio en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
Kategorio Orienta Prusio en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)

Disdivido de Orienta Prusio

Bibliotekoj

@@ Linio 1: / Linio 1: @@
+{{informkesto pereinta ŝtato
-[[Dosiero:East Prussia 1923-1939.png|thumb|300px|right|Orienta Prusio en la jaroj 1923-1939.]]
+|mapo      = German Empire - Prussia - East Prussia (1878).svg
-'''Orienta Prusio''', germane ''Ostpreu&szlig;en'' [OSTprojsen], estas eksa provinco de [[Germanio]], situanta ĉe la [[Balta maro]].
+|mapo noto = Orienta Prusio en la jaro 1878
-Ĝia teritorio nun apartenas al [[Rusio]] kaj [[Pollando]].
+|areo      = {{#invoke:Wikidata|claim|P2046}}
+|nombro de loĝantoj = {{#invoke:Wikidata|claim|P1082}}
+|nombro de loĝantoj noto = {{#invoke:Wikidata|claim|P1082|qualifier=P585}}
+|post 1    = Ruslando
+|post 2    = Pollando
+}}
+'''Orienta Prusio''' aŭ '''Orienta Prusujo''' ({{lang-de|Ostpreußen}} {{prononco|OSTprojs.n}}, {{lang-pl|Prusy Wschodnie}} {{prononco|prusi fsĥodnje}}) estis parto de [[Reĝlando Prusio]], kaj poste de unuigita en la 19-a jarcento [[Germanio]] (ĝis 1945). La [[Provincoj de Prusio|provinco]] Orienta Prusio ekestis en 1772 el parto de la pola teritorio ([[Varmio]]) kaj [[Duklando Prusio]] (kun ekskludo de [[Kwidzyn|Marienwerder, kiu nun nomiĝas Kwidzyn]]). Ĉefurbo de la provinco estis [[Kenigsbergo]]<!-- La urbo principe havis germanan nomon, sed tiu kaj alilingvaj historiaj nomoj ekz. en loka dialekto, en la latina, praprusa, litova, pola kaj rusa, pro ŝparado de spaco videblas en la koncerna teksto -->. En majo 1939 la provinco ampleksis surfacon de {{unuo|36991.71|km²}} kaj nombris {{unuo|2488122}} loĝantojn. Post la germana [[invado de Pollando]] ĝis la [[15-a de novembro]] 1940 [[germanoj]] deportis al [[Ĝenerala Gubernio]] 294 336 polojn <!-- ... "en tio de polaj teritorioj enigitaj al Orienta Prusio 14 636 [[poloj]]n" Bonus noti per referenca noto, kiuj estis tiuj teritorioj, kiam enigitaj, kaj doni referencon. Provizore la 14 000 estas en la sumo de 290 000, kaj eblas simpligi la kalkulon.--> Nun ties teritorio apartenas al [[Rusio]] kaj [[Pollando]].
+== Teritoriaj ŝanĝoj ==
-Orienta Prusio origine estis la devenlando de la [[prusoj]], balta ne-kristana popolo, kiu ekde la jaro [[1226]] estis forte milite atakata de la [[Ordeno de germanaj kavaliroj]], kiu post 50-jara batalo ekstermis preskaŭ ĉiujn prusojn - tial ke tiu balta popolo nur postrestis en la vorto de la nun germanlingva regiono kaj de la novaj enloĝantoj de la regiono, kiuj ambaŭ germanlingve ricevis la nomon ''Preußen'' [PROJsen]). La kavalira ordeno starigis germanlingvan ordenan ŝtaton en Prusio, kiu akceptis kiel superan aŭtoritaton nur la [[papo]]n. La ordena ŝtato grandigis sian teritorion unue norden al [[Livonio]] kaj [[Estonio]], dum postaj jarcentoj denove perdis la nordajn teritoriojn, iĝis reĝlando kaj etendis sian regnon okcidenten.
+Orienta Prusio origine estis la devenlando de la praaj [[praprusoj|prusoj]], balta ne-kristana popolo, kiu ekde la jaro [[1226]] estis forte milite atakata de la [[Ordeno de germanaj kavaliroj]], kiu post 50-jara batalo ekstermis preskaŭ ĉiujn prusojn - tial ke tiu balta popolo nur postrestis en la vorto de la nun germanlingva regiono kaj de la novaj loĝantoj de la regiono, kiuj ambaŭ germanlingve ricevis la nomon ''Preußen'' {{prononco|PROJsen}}. La kavalira ordeno starigis germanlingvan ordenan ŝtaton en Prusio, kiu akceptis kiel superan aŭtoritaton nur la [[papo]]n. La ordena ŝtato grandigis sian teritorion unue norden al [[Livonio]] kaj [[Estonio]], dum postaj jarcentoj denove perdis la nordajn teritoriojn, iĝis reĝlando kaj etendis sian regnon okcidenten.
+En la jaroj 1824–1829 funkciis [[persona unio]] inter [[Okcidenta Prusio]] kaj Orienta Prusio, en 1829 formale oni unuigis la ambaŭ [[provinco]]j al unu kun la nomo [[Prusio]]. En 1878 la unio estis malfondita kaj oni revenis al situacio de antaŭ 1823.
-Ĝis la [[unua divido de Pollando]] ([[1772]]) la nomo de la ŝtato
-estis simple [[Prusio]] (germane ''Preu&szlig;en'');
-poste oni nomis la eks-polan teritorion "Okcidenta Prusio"
-kaj kontraste la ĝistiaman Prusion ''Orienta Prusio''.
+Ĝis la [[dispartigoj de Pollando-Litovio|unua divido de Pollando]] ([[1772]]) la nomo de la ŝtato estis simple [[Prusio]] (germane ''Preußen''); poste oni nomis la eks-polan teritorion "Okcidenta Prusio" kaj kontraste la ĝistiaman Prusion ''Orienta Prusio''.
-Post la [[Unua mondmilito]] Okcidenta Prusio estis dividita
-inter [[Pollando]] kaj la libera Urbo Dancigo (poste [[Gdansko]]);
-per tio Orienta Prusio estis dividita de Germanio per koridoro.
+Post la [[Unua mondmilito]] Okcidenta Prusio estis dividita inter [[Pollando]] kaj la [[Libera Urbo Dancigo]] (poste [[Gdansko]]); per tio Orienta Prusio estis dividita de Germanio per koridoro.
-Post la Dua mondmilito Orienta Prusio estis dissolvita kaj
-dividita inter la Rusa Federacia Soveta Respubliko kaj Pollando.
-La norda triono de ĝia teritorio,
-kun la ĉefurbo [[Kaliningrado]] (K&ouml;nigsberg) estas
-nun la rusa [[provinco Kaliningrado]];
-la suda parto estas la pola vojevodio
-[[Warmińsko-Mazurskie]].
-En tiu parto oni permesis al la germanaj loĝantoj la restadon,
-dum Rusio/Sovetio forpelis la germanojn el la nordo.
+Post la Dua mondmilito Orienta Prusio estis dissolvita kaj dividita inter la tiam [[stalinismo|stalinismaj]] ŝtatoj [[Rusia Soveta Federacia Socialisma Respubliko]], parto de [[Sovetunio]], kaj [[Pola Popola Respubliko]]. La norda triono de ĝia teritorio, kun la ĉefurbo [[Kaliningrado]] (Königsberg) estas nun la rusa [[provinco Kaliningrado]]; la suda parto estas la pola vojevodio [[Warmińsko-Mazurskie]]. En tiu parto oni unue permesis al la germanaj loĝantoj la restadon, dum Rusio/Sovetunio tuj kaj koste de multaj mortoj forpelis la germanojn el la nordo. El la suda parto la loĝantoj iom pli homece estis forpelitaj kun malmultaj porteblaj havaĵoj ĝis aŭtuno 1946.
-===Verkistoj el Orienta Prusio===
-*[[Ernst Wiechert]]
+== Verkistoj el Orienta Prusio ==
+* [[Ernst Wiechert]]
+* [[Ignacy Pietraszewski]] - pola [[orientalisto]]
+<!-- La Dua mondmilito komprebenble tre skuis la loĝantojn de la regiono. Imageblas listigo de la ĉefaj eventoj. Sed la suba unuopa evento estis nur unu al tre multaj, kaj ekster konteksto de aliaj eventoj ankoraŭ aspektas misloka.
+==Dua mondmilito==
+* 17.01.1940: Ĉefa Sekurec-Oficejo de [[Tria Regno]] informis pri plenumo de [[mortpuno]] kontraŭ 3 [[poloj]] en Orienta Prusio [kie ekzakte?], membroj de sekreta organizaĵo, kiu [[invado en Pollandon|komence de septembro]] eksplodigis [[fervoja trako|fervojan trakon]] apud [[Biskupiec]] kaj detruis elektroenergian sistemon.
+-->
 == Vidu ankaŭ ==
+* [[Praprusoj]]
+* [[Skalvoj]]
+* [[Ostsiedlung|Germana setlado orienten]]
+* [[Pola koridoro]]
+* [[Kontraŭslavismo]]
 * [[Kaliningrada provinco]]
 * [[Kurona Duoninsulo]]
 * [[Traktato de Versajlo]]
+* [[Duklando Prusio]]
 * [[Provincoj de Prusio]]
+* [[Eta Litovio]]
+* [[Konkero de Nemmersdorf]]
+== Bibliografio ==
-[[Kategorio:Orienta Prusio| ]]
+* Sebastian Haffner, ''Prusy bez legendy. Zarys dziejów'' (Prusoj sen [[legendo]]. Skizo de historio), Oficyna Historii XIX i XX wieku, [[Varsovio]] 1996, ISBN 83-905989-3-0
-[[Kategorio:Historia germana teritorio]]
+* [[Michel Tournier]], ''Le Roi des aulnes''
+== Eksteraj ligiloj ==
-[[af:Oos-Pruise]]
+{{Projektoj}}
-[[ar:بروسيا الشرقية]]
+* [http://www.ostpreussen.net/index.php?seite_id=12 Disdivido de Orienta Prusio]
-[[bg:Източна Прусия]]
-[[ca:Prússia Oriental]]
+{{Bibliotekoj}}
-[[cs:Východní Prusko]]
-[[da:Østpreussen]]
+[[Kategorio:Orienta Prusio| ]]
-[[de:Ostpreußen]]
+[[Kategorio:Historiaj germanaj teritorioj]]
-[[el:Ανατολική Πρωσία]]
+[[Kategorio:Provincoj de Prusio]]
-[[en:East Prussia]]
+[[Kategorio:Historiaj teritorioj de Eŭropo]]
-[[es:Prusia Oriental]]
-[[fi:Itä-Preussi]]
-[[fr:Prusse-Orientale]]
-[[he:פרוסיה המזרחית]]
-[[hu:Kelet-Poroszország]]
-[[id:Prusia Timur]]
-[[it:Prussia Orientale]]
-[[ja:東プロイセン]]
-[[ko:동프로이센]]
-[[la:Borussia orientalis]]
-[[lt:Rytų Prūsija]]
-[[lv:Austrumprūsija]]
-[[ms:Prusia Timur]]
-[[nds:Oostpreußen]]
-[[nl:Oost-Pruisen]]
-[[nn:Aust-Preussen]]
-[[no:Østpreussen]]
-[[pl:Prusy Wschodnie]]
-[[pt:Prússia Oriental]]
-[[ro:Prusia Răsăriteană]]
-[[ru:Восточная Пруссия]]
-[[sk:Východné Prusko]]
-[[sr:Источна Пруска]]
-[[sv:Ostpreussen]]
-[[sw:Prussia Mashariki]]
-[[uk:Східна Пруссія]]
-[[zh:東普魯士]]