Upsilono: Malsamoj inter versioj

Greka alfabeto
Αα Alfo	Νν Nuo
Ββ Beto	Ξξ Ksio
Γγ Gamo	Οο Omikrono
Δδ Delto	Ππ Pio
Εε Epsilono	Ρρ Roto
Ζζ Zeto	Σσς Sigmo
Ηη Eto	Ττ Taŭo
Θθ Teto	Υυ Upsilono
Ιι Joto	Φφ Fio
Κκ Kapo	Χχ Ĥio
Λλ Lambdo	Ψψ Psio
Μμ Muo	Ωω Omego
Iamaj literoj1,2
Digamo	Sano
Stigmo	Kuoppo
Heto	Sampio
	Ŝo
	1Referencoj; 2Eksteraj ligiloj

Browse history interactively

[kontrolita revizio]

← Iru al antaŭa ŝanĝo

Enhavo forigita Enhavo aldonita

VidaVikiteksto

Enteksta

Nuna versio ekde 16:31, 7 dec. 2023

Upsilono aŭ ipsilono (majuskla Υ, minuskla υ; greke Ύψιλον) estas la 20-a litero de la greka alfabeto. En la sistemo de grekaj numeraloj ĝi havas la valoron 400. Ĝi estas derivita de la litero waw de la fenica alfabeto.

En la frua greka ĝi estis prononcata simile al la angla oo [u]. En la klasika greka lingvo ĝi estis prononcata simile al la franca u aŭ germana ü, [y]. En la novgreka lingvo ĝi estas prononcata kiel [i], kaj en diftongoj [f] aŭ [v]. En la antikva greka lingvo ĝi ekzistis en ambaŭ longa kaj mallonga versioj, sed ĉi tiu distingo perdiĝis en la novgreka.

Kiel komenca litero en la klasika greka, ĝi ĉiam portis la aspiron (ekvivalento al h) kaj tial troviĝas en multaj vortoj de greka fonto, kiuj komenciĝas per ekzemple hiper-. Ĉi tiu aspiro estis derivita de pli malnova prononco, kiu uzis ŝuŝon anstataŭe; ĉi tiu ŝuŝo estis ne perdita en la latina lingvo, donante formojn kiel super- (por hiper-) kaj sub- (por hipo-).

Upsilono partoprenis kiel la dua ero en malkreskaj diftongoj. Ekzemple post alfo aŭ epsilono ĝi estas prononcata kiel [f] aŭ [v].

La romia imperiestro Klaŭdio proponis aldonon de nova litero al la latinan alfabeton por la sono de la greka upsilono, sed fine la litero Y estis adoptita anstataŭe.

La nomo de la litero estis originale nur υ. Ĝi ŝanĝis al υ ψιλόν, (u psilon, kies signifo estas 'simpla u') por distingi ĝin de ο&joto;, kiu havis la saman prononcon [y]. La nomo de la litero en la novgreka lingvo estas prononcata kiel [iː'psɪlɒn] (en kontrasto al Ε, kiu estas prononcata [ɛ'psɪlɒn]). Ĝi estas ankaŭ malofte nomata angle "ypsilon" ([ɪ'psɪlɒn]) pro ĝia simileco al la latina litero Y.

Kvar literoj de la latina alfabeto kreiĝis el ĝi: V kaj Y kaj, multe poste, U kaj W. En la cirila alfabeto, la literoj U (у) kaj iĵica (ѵ) baziĝas sur ĝi.

Uzado

En partikla fiziko la majuskla upsilon estas la upsilona partiklo. Notu, ke la simbolo devas ĉiam aspekti kiel ϒ por eviti konfuzon kun la latina Y uzata por la hiperŝargo.
En la diskuto de spacaj dimensioj, "movanta upsilono" estas la movado de suba dimensio al pli alta.

Vidu ankaŭ

Latina upsilono ʊ

Upsilono en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
Kategorio Upsilono en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)

@@ Linio 1: / Linio 1: @@
 {{Grekaj literoj|litero=Upsilon uc lc}}
-'''Upsilono''' (majuskla '''Υ''', minuskla '''υ'''; [[greka lingvo|greke]] ''Ύψιλον'') estas la 20-a [[litero]] de la [[greka alfabeto]]. En la sistemo de [[grekaj numeraloj]] ĝi havas la valoron [[kvarcent|400]]. Ĝi estas derivita de la litero [[Waw (litero)|waw]] de la [[fenica alfabeto]].
+'''Upsilono''' aŭ '''ipsilono''' (majuskla '''Υ''', minuskla '''υ'''; [[greka lingvo|greke]] ''Ύψιλον'') estas la 20-a [[litero]] de la [[greka alfabeto]]. En la sistemo de [[grekaj numeraloj]] ĝi havas la valoron [[kvarcent|400]]. Ĝi estas derivita de la litero [[Waw (litero)|waw]] de la [[fenica alfabeto]].
-En la frua [[greka]] ĝi estis prononcata simile al la [[angla lingvo|angla]] ''oo'' {{IFA|[u]}}. En la [[klasika greka lingvo]] ĝi estis prononcata simile al la [[franca lingvo|franca]] ''u'' aŭ [[germana lingvo|germana]] ''ü'', {{IFA|[y]}}. En la [[novgreka lingvo]] ĝi estas prononcata kiel {{IFA|[i]}}, kaj en diftongoj {{IFA|[f]}} aŭ {{IFA|[v]}}. En la antikva greka lingvo ĝi ekzistis en ambaŭ longa kaj mallonga versioj, sed ĉi tiu distingo  perdiĝis en la novgreka.
+En la frua [[greka]] ĝi estis prononcata simile al la [[angla lingvo|angla]] ''oo'' {{IFA|[u]}}. En la [[klasika greka lingvo]] ĝi estis prononcata simile al la [[franca lingvo|franca]] ''u'' aŭ [[germana lingvo|germana]] ''ü'', {{IFA|[y]}}. En la [[novgreka lingvo]] ĝi estas prononcata kiel {{IFA|[i]}}, kaj en diftongoj {{IFA|[f]}} aŭ {{IFA|[v]}}. En la antikva greka lingvo ĝi ekzistis en ambaŭ longa kaj mallonga versioj, sed ĉi tiu distingo perdiĝis en la novgreka.
 Kiel komenca litero en la klasika greka, ĝi ĉiam portis la [[aspiro]]n (ekvivalento al ''h'') kaj tial troviĝas en multaj vortoj de greka fonto, kiuj komenciĝas per ekzemple ''hiper-''. Ĉi tiu aspiro estis derivita de pli malnova prononco, kiu uzis [[siblanto|ŝuŝon]] anstataŭe; ĉi tiu ŝuŝo estis ne perdita en la [[latina lingvo]], donante formojn kiel ''super-'' (por ''hiper-'') kaj ''sub-'' (por ''hipo-'').
@@ Linio 15: / Linio 15: @@
 == Uzado ==
 * En [[partikla fiziko]] la majuskla upsilon estas la [[mezono|upsilona partiklo]]. Notu, ke la simbolo devas ĉiam aspekti kiel ϒ por eviti konfuzon kun la latina Y uzata por la [[hiperŝargo]].
 * En la diskuto de spacaj [[dimensio]]j, "movanta upsilono" estas la movado de suba dimensio al pli alta.
@@ Linio 21: / Linio 20: @@
 == Vidu ankaŭ ==
 * [[Latina upsilono]] [[ʊ]]
+{{Projektoj}}
 [[Kategorio:Greka alfabeto]]
-[[als:Υ]]
-[[ar:أبسيلون]]
-[[arc:Υ]]
-[[bar:Ypsilon]]
-[[bg:Ипсилон]]
-[[bo:ཡུབ་སི་ལོན།]]
-[[br:Upsilon (lizherenn)]]
-[[ca:Ípsilon]]
-[[ckb:ئووپسیلۆن]]
-[[cs:Ypsilon]]
-[[cy:Upsilon]]
-[[da:Ypsilon]]
-[[de:Ypsilon]]
-[[el:Ύψιλον]]
-[[en:Upsilon]]
-[[es:Υ]]
-[[et:Üpsilon]]
-[[eu:Upsilon]]
-[[fa:پسی]]
-[[fi:Ypsilon]]
-[[fr:Upsilon]]
-[[ga:Upsalón]]
-[[gd:Upsilon]]
-[[gl:Ipsilon]]
-[[he:אופסילון]]
-[[hr:Ipsilon]]
-[[ht:Υ]]
-[[hu:Üpszilon]]
-[[is:Upsílon]]
-[[it:Ypsilon]]
-[[ja:Υ]]
-[[ka:იფსილონი (ასო)]]
-[[ko:Υ]]
-[[ku:Upsilon]]
-[[la:Ypsilon]]
-[[lt:Ipsilon (raidė)]]
-[[lv:Ipsilons]]
-[[mr:उप्सिलॉन]]
-[[ms:Upsilon]]
-[[nds:Ypsilon]]
-[[nl:Ypsilon]]
-[[nn:Ypsilon]]
-[[no:Ypsilon]]
-[[pl:Ipsylon]]
-[[pt:Υ]]
-[[ru:Ипсилон (буква)]]
-[[sh:Ipsilon]]
-[[simple:Upsilon]]
-[[sk:Ypsilon (grécke písmeno)]]
-[[sl:Ipsilon (črka)]]
-[[sv:Ypsilon]]
-[[sw:Ipsilon]]
-[[th:อิปไซลอน]]
-[[tr:İpsilon]]
-[[uk:Іпсилон (літера)]]
-[[vi:Upsilon]]
-[[wuu:Υ]]
-[[zh:Υ]]
-[[zh-yue:Υ]]