Vidi fonton por Vetludo

[[Dosiero:Gambling banner Sahara Hotel.jpg|center|775px]]
[[Dosiero:The Cardsharps.jpg|eta|altdekstre=1.15|[[Caravaggio]], ''La kartludistoj'', ĉirkaŭ 1594.]]
[[Dosiero:Einarmbandit.jpg|eta]]
[[Dosiero:13-02-27-spielbank-wiesbaden-by-RalfR-093.jpg|eta]]
[[Dosiero:13-02-27-spielbank-wiesbaden-by-RalfR-079.jpg|eta]]
[[Dosiero:Bingo.jpg|eta|200ra|[[Bingo]].]]
[[Dosiero:Different cards2.jpg|eta|200ra|La reĝo de [[trefo]]j, karto en anglatipaj kaj francatipaj [[ludkarto]]j.]]
'''Vetludo''' aŭ '''monludo''' estas [[hazardludo]] kontraŭ [[mono]]. La vetludoj konsistas je la riskigo de determinita monkvanto aŭ materiaj havaĵoj en la kredo ke io, kiel [[ludo]], sporta [[matĉo]] ktp., havos antaŭvideblan rezulton. La vetita monkvanto, en okazo de trafo estas rekuperata pliigita interŝanĝe al la monperdo de tiuj kiuj ne trafis.

'''Vetludo''' estas la vetado de [[mono]] aŭ de ioma [[valoro]] aŭ [[Evento (probablo-teorio)|evento]] kun necerta rezulto kun la unuaranga intenco akiri monon aŭ materiajn havaĵojn. Vetludo tiele postulas tri elementojn: varkonsidero, [[risko|ŝanco]] kaj [[prezo]].<ref>{{Cite book|last1=Rose|first1=I. Nelson|last2=Loeb|first2=Robert A.|title=Blackjack and the law|date=1998|publisher=RGE Pub.|location=Oakland, CA|isbn=978-0910575089|pages=109|edition=1st}}</ref> La rezulto de la veto estas ofte tuja, kiel ĉe unuopa [[Ĵetpluredro|kubĵeto]], bulĵeto sur ruleta rado, aŭ [[ĉevalo]] trapasanta la finan cellinion, sed oftas ankaŭ longdaŭraj vetoj, kio ebligas veton por la rezulto de futuraj sportokazaĵoj aŭ eĉ pri la totala rezulto de sezono.

Oni povas plej ofte – laŭleĝe - ludi vetludojn nur en [[kazino]]j aŭ aliaj vet- aŭ hazard-ludejoj. Ĉiuj ludas por amuziĝo aŭ ebla gajno de mono kaj neniu por perdi grandajn kvantojn de mono. Kelkaj ludantoj iĝas dependaj je la hazardludo kaj ĉiam sopiras por ludo. Por ludi kaj repagi la ŝuldojn kelkaj eĉ krimas.

== Juraj aspektoj ==
Multaj landoj kaj [[ŝtato]]j malpermesas aŭ kontrolas rigore pere de [[permesilo]]j la vetludojn fare de privatuloj. Tamen, nombraj vetludoj kie kaj la administranto kaj la lasta profitanto estas la [[ŝtato]], kiel ĉe [[loterio]]j, estas totale laŭleĝaj kaj eĉ estas helpataj fare de tiuj ŝtatoj aŭ pli bone dirite fare de ties [[registaro]]j pere de propagando, reklamado, premioj ktp. Alifoje, la registaroj enmetiĝas tiom, pere de [[imposto]]j kaj [[regulo]]j, ke ili finfine kreas aktivaĵojn kiel ĉefa fonto de enspezo. Ekstremaj ekzemploj de tiu cirkonstanco estas en [[Monako]] aŭ [[Makao]].

Kiam ekzistas leĝaro pri la vetludoj normale oni postulas, ke la ebloj trafi estu statistike laŭdeblaj, por eviti troan profiton de la flanko de la vetludejo, sed ankaŭ ke ĝi estu sufiĉe altira por ke la klientoj alvenu kaj partoprenu en la ludo, tio estas investu, konsumu kaj lasu sian monon. Krome, la publika intereso en promocio de vetludoj rezultas en la fakto, ke ofte oni kritikas la manion vetludi fare de individuoj en mekanismoj posedataj de privataj entreprenoj (ekzemple kaze de ludmaniuloj, nepagipovaj ktp.), dum oni propagandas la partoprenon en ŝtatposedataj vetludoj.<ref>Ekzemple en publika televidkanalo hispana TV1 ĉiutage oni elsendas programon pri la rezultoj de la ŝtatposedataj vetludoj en horaro de maksimuma atento, nome tuj post la vesperaj novaĵoj.</ref>

== Historio ==
Vetludo datas reen el la [[Paleolitiko]], antaŭ skribita historio. La plej fruaj ses-flankaj [[ĵetkubo]]j datas el ĉirkaŭ 3000 a.n.e. en [[Mezopotamio]]. Tamen, ili estis bazitaj sur devinado per [[Astragalo (osto)|astragaloj]] date reen el antaŭ miloj da jaroj. En [[Ĉinio]], vetludejoj estis disvastigitaj en la unua jarmilo a.n.e., kie vetado pri luktantaj animaloj estis ofta. Lotoludoj kaj [[domeno]]j (antaŭuloj de Pai Goŭ) aperis en Ĉinio tiom frue kiom ĉe la 10-a jarcento.<ref>{{Citaĵo el libro|titolo=Roll The Bones: The History of Gambling|familia nomo=Schwartz|persona nomo=David|dato=7a de Januaro 2013|eldoninto=Winchester Books|ISBN=978-0615847788}}</ref>

Kartoludo aperis en la 9-a jarcento en Ĉinio. [[Pokero]], nome la plej populara usona kartoludo asocia kun vetludo, estis bazita sur la persa ludo [[As-Nas]], date reen al la 17a jarcento.<ref>{{Citaĵo el libro|titolo=Sports and Games of Medieval Cultures|familia nomo=Wilkins|persona nomo=Sally|dato=30a de Aprilo 2002|eldoninto=Greenwood|ISBN=978-0313360794}}</ref>

La unua konata kazino estis la [[Ridotto]], establita en [[Venecio]], [[Venecia respubliko]], en 1638.<ref>{{Citaĵo el libro|url=https://books.google.com/books?id=5Sd7BAAAQBAJ&pg=PA160&lpg=PA160|titolo=Liminality and the Modern: Living Through the In-Between|alirdato=17a de Aŭgusto 2015|familia nomo=Thomassen|persona nomo=Bjørn|dato=2014|eldoninto=Ashgate Publishing, Ltd.|paĝo=160}}</ref>

=== Antikveco ===
La manio ludi datiĝas reen al la plej alta antikveco kaj en ĉiuj popoloj troviĝas spurojn el tio. Ŝajne la [[judoj]] estis for de tiu agado antaŭ ilia disiĝo; ŝajne ili ekludis, ekde kiam ili kontaktis kun la [[grekoj]], kiuj jam ludis antaŭ la epoko de la [[sieĝo de Trojo]] kaj kun la [[Romio|romianoj]], kiuj iĝis ludantoj multan tempon antaŭ la detruo de ilia respubliko. Malsukcese la [[romia juro]] permesis ludi nur ĝis ia monkvanto; malsukcese [[Juvenalo]] kondamnis tiujn kiuj alportis al la ludejo skatoletojn plenaj je [[oro]] por riski ilin en unusola kubĵeto; la pasio de la hazarludoj tiom progresis en [[Romo]], ke ĉirkaŭ la epoko kiam [[Konstanteno]] forlasis tiun urbon por neniam reveni, ĉiuj emegis furore ludi.<ref>Laŭ la evangeliaj kaj tradiciaj rakontoj, la romiaj gardistoj de la ĵus ekzekutita korpo de Jesuo vetludis per ĵetkubo la vestaĵojn de la mortinto.</ref>

Laŭ atesto de [[Tacito (verkisto)|Tacito]], ankaŭ la [[ĝermanoj]] ŝategis ludadi, tiom ke eĉ perdinte ĉion en la ludo de [[ĵetkubo]]j, ili ludvetis sin mem. Tiam la venkito, kvankam li estus pli juna aŭ pli fortika ol sia kontraŭulo, metis sin volonte je liaj ordonoj kaj lasis sin esti ligita kaj vendita al la fremduloj. La priokupo, kiu rigardas la ŝuldojn de la ludo kiel la plej respekteblaj el ĉiuj, kiel honoraj [[ŝuldo]]j, venis al oni probable la rigora precizeco de la ĝermanoj por plenumi tiajn kompromisojn.

La [[hunoj]] ŝajne estis pli entuziasmaj: [[Ambrozio de Milano]] rakontas ke vetinte ĉion pli aprezitan, nome iliaj armiloj, ili ludovetis siajn vivojn kaj eĉ foje mortigis sin eĉ se la venkinto ne postulu tion. Eĉ se temas pri troigoj, tio povas fari ideon de la ludemo de tiuj popoloj.

En [[Moskvo]] kaj en [[Sankt-Peterburgo]], oni vetludis monon, meblojn kaj bienojn, sed ankaŭ la personojn kiuj kultivis ilin, tiele ke kompletaj familioj pasis sinsekve al variaj posedantoj en nur unu tago.

=== Francio ===
En Francio, dekomence la plaĉo por la vetludoj manifestiĝis dokumentite almenaŭ nur ĉe la nobelaro: dum multa tempo la popolo distris sin per [[arko]], [[arbalesto]], [[Teĥo (sporto)|teĥo]], aŭ [[keglo]]j, ĉiuj ne hazardludoj sed pri lerteco. La [[kartludo]]j kiuj enmodiĝis en la kortego de [[Karlo la 7-a (Francio)|Karlo la 7-a]], pasis poste al la malaltaj klasoj: nome al Parizo kaj al la provincoj. En diversaj epokoj, antaŭ [[Francisko la 1-a (Francio)|Francisko la 1-a]], jam oni publikigis reĝajn dekretojn kiuj malpermesis al la popolo la hazardludojn; sed la kontaĝo disvastiĝis. En tempo de [[Henriko la 2-a (Francio)|Henriko la 2-a]], [[Francisko la 2-a (Francio)|Francisko la 2-a]], [[Karlo la 9-a (Francio)|Karlo la 9-a]] kaj [[Henriko la 3-a (Francio)|Henriko la 3-a]], la ludantoj preskaŭ neniam estis persekutataj: en tempo de [[Henriko la 4-a (Francio)|Henriko la 4-a]] ĝuis je plena libero. Neniam oni ludis en Francio tiom furore kiel en la kortego de tiu reĝo: oni instalis eĉ lud-akademiojn: la [[uzuro]] aperis tute ruinige por la havaĵoj de senzorguloj; la juraj procesoj multobliĝis. Tio estis iom subpremita de [[Ludoviko la 13-a (Francio)|Ludoviko la 13-a]]. Tiu reĝo sentis veran pasion por la [[ŝako]], deklariĝis malamikego de hazardludoj kaj malpermesis ilin draste. La kardinalo Mazarte reestablis ties uzadon en la kortego de [[Ludoviko la 14-a (Francio)|Ludoviko la 14-a]], de kie disvastiĝis por la dua fojo la lud-epidemio tra la tuta Francio. Dum la 17-a kaj 18-a jarcentoj estis profesio esti ludisto.

[[Dosiero:A Gambling Hell in the Palais-Royal, Year VIII - 1800.jpg|eta|maldekstre|Vetludado en Palais-Royal ([[Parizo]]), komenco de la 19-a jarcento.]]
Diris [[Montesquieu]], cerbumante pri la allogo de la vetludado:

{{Citaĵo|Ludado plaĉas al ni, ĉar ĝi laŭdas nian [[avareco|avaremon]], tio estas, la esperon plie posedi; flatas nian [[vanteco]]n per la ideo de la prefero kiun donas al ni la [[fortuno]] kaj de la konsidero kiun la aliuloj havas pri nia bonsorto, kontentigas nian scivolemon kaj havigas al ni finfine la diversajn plezurojn de la surprizo.|}}

Kvankam la vetuludemo estis ĉiam ofta kaj komuna al ambaŭ seksoj, ĝi ne ĝeneraliĝis en Francio inter virinoj ĝis multe post la invento de la kartoludado, kaj kvankam multaj virinoj tuj favoris tian distradon, estas notinda ke la nombro de virinoj en vetludado estis ĉiam multe pli malgranda ol tiu de viroj, kaj ke vetludado hegemoniis nur inter riĉaj aŭ "maldecaj" virinoj.

Diris prie ankaŭ la aŭtoro de las ''[[Lettres persanes]]'':

{{Citaĵo|Virinoj, se junaj, ludas preskaŭ nur por favori plian agrablan pasion; sed ju pli ili maljuniĝas, des pli ilia pasio al vetludado ŝajne rejuniĝas kaj plenigas la vakuon faritan de ĉiuj la ceteraj pasioj.|}}

En januaro [[1838]] oni fermis la sep vetludejojn rajtigitajn en [[Parizo]], je granda malespero de la ludemuloj kaj de la dungitoj en tiu negoco. Tiuj vetludejoj, sub kontrolado fare de la municipa aŭtoritataro, estis en la [[Palais-Royal]], Frascali, la Salono kaj Mariveaux. Ankaŭ granda nombro de laboristoj venis al iu de tiuj vetludejoj en kiu oni ludis pomalgrande por pli bone altiri ilin, sed kie tamen multaj kompatinduloj ofte tuj perdis la malgrandan salajron. Fakte tio rezultis en unu el la ĉefaj kaŭzoj de la nuligo de la reĝa permeso, kiu fakte konserviĝis, laŭdire, kiel necesa malbono, en tempo de la [[Konsularo (Francio)|Konsularo]], de la [[Unua Franca Imperio|Imperio]] kaj de la [[Resurtronigo (Francio)|Reburbonigo]].<ref>[http://books.google.es/books?pg=RA2-PA319&dq=enciclopedia&id=nLF5BS4rKTkC&hl=es ''Enciclopedia moderna: diccionario universal de literatura...'', Francisco de Paula Mellado, 1853]</ref>

=== Usono ===
La vetludado estis populara aktiveco en Usono dum jarcentoj.<ref>Roger Munting, ''An economic and social history of gambling in Britain and the USA.'' (Manchester U. Press, 1996).</ref> Tamen ili ankaŭ estis malpermesitaj jure en multaj areoj dum preskaŭ la sama tempo. Komence de la 20-a jarcento, tiu tipo de aktiveco estis malpermesita preskaŭ tute en la tuta lando kaj tial ĝi iĝis aktiveco grandparte eksterleĝa, kio helpis la kreskadon de la [[mafio]] kaj de aliaj [[Krima organizaĵo|krimorganizaĵoj]].<ref> «History of Gambling in the United States». [https://web.archive.org/web/20091008073125/http://www.library.ca.gov/CRB/97/03/crb97003.html Gambling in California.] California State Library. Marto 1997. Arkiitv el la originalo la 8an de oktobro 2009. Konsultita la 13an de julio 2021. </ref><ref>E.g., ''Constitution of Louisiana'', 1974, Art. VII, Sekc. 6(B).</ref> Fine de la 20-a jarcento oni mildigis la malhelpojn kontraŭ vetludado.

Du faktoroj helpis la disvolvigon de vetludado en [[Indiana rezervejo|indianaj rezervejoj]], nome unuflanke manko de resursoj en areoj en kiuj blankuloj enfermis tiujn loĝantarojn; duaflanke jura aŭtonomeco, nome triba suvereneco. Tiukadre la ŝtatoj havas nur limigitan kapablon malpermesi vetludadon tie, kiel estas kodigita pere de la leĝo ''Indian Gaming Regulatory Act'' de [[1988]]. Sekve, ĉirkaŭ 2011, estis jam 460 vetludejoj administrataj de 240 triboj,<ref>[https://web.archive.org/web/20130220134916/http://www.nigc.gov/LinkClick.aspx?fileticket=0J7Yk1QNgX0%3d&tabid=943 Gaming Tribe Report (Report).] National Indian Gaming Commission. 6a de Julio, 2011. Arkivita el la originalo la 20an de Februaro, 2013. Alirita en 2013-02-18. </ref> kun totala ĉiujara enspezado de 27 mil milionoj da usonaj dolaroj.<ref>[https://web.archive.org/web/20121010012057/http://www.nigc.gov/Portals/0/NIGC%20Uploads/Tribal%20Data/GamingRevenues20072011.pdf NIGC Tribal Gaming Revenues (PDF) (Report).] National Indian Gaming Commission. 2011. Arkivita el la originalo (PDF) en 2012-10-10. Alirita en 2013-02-18. </ref> Vetludado helpis al la disvolvigo de turismo en tiuj areoj kaj sekve al la plialtigo de la vivnivelo de la loĝantaro.

== Tipoj de vetludoj ==
[[Dosiero:20-sided dice 250.jpg|dekstra|eta|20-edra ĵetpluredro.]]
Oni distingas inter puraj [[hazardludo]]j, kiujn neniel povas influi la ludanto, ĉar ilia rezulto dependas plene de la [[sorto]] respektive [[hazardo]], kaj lertecludoj, kiuj nur parte dependas de la sorto kaj kiujn aliparte ludanto per lerta ludmaniero, strategio aŭ taktiko povas ankaŭ influi. Ne apartenas al la vetludoj [[sporto|sportaj ludoj]], kiuj plene dependas de la kapabloj de la ludantoj, sed memkompreneble estas vetludo la vetado al la rezulto de tiaj ludoj, ĉar la ĝuste agantaj vetantoj ja ne kapablas mem influi la rezulton.

Oni povas distingi la vetludoj en la jenaj kategorioj:

* Sporta vetado estas vetado je la rezultoj de sportaj ludoj, kiel [[ĉevalvetkuro]], [[piedpilko]], [[basketbalo]], [[boksado]]. En multaj landoj, tiu vetado estas ordigita kaj organizita fare de la Konsilio pri Sportvetado, kiu estas regulata ŝtata firmao. La sporta vetado ankaŭ povas esti organizita de privataj vetado-agentejoj.
* Kazinaj ludoj inkluzivas kartludojn (ĉefe [[pokero]], [[blackjack]] kaj [[bakarato]]) kaj aliajn ludojn ([[ruleto]], [[ludmaŝino]], ktp.). En la pasinteco, ĉiuj vetoj estis faritaj kontraŭ homa funkciigisto, sed hodiaŭ oni ankaŭ povas trovi komputilizitajn ludmaŝinojn, kiuj simulas ĉiujn klasikajn ludojn.
* [[Loterio]] kiel ekzemple [[bingo]], [[monerumado]] (kapo aŭ vosto).

Vetludoj estas ekzemple jenaj:
* [[ruleto]] (ankaŭ [[usona ruleto]])
* [[unubraka bandito]]
* [[fortuna rado]] (rado de fortuno)
* [[bingo]]
* [[loto]] – [[loterio]]
* [[ludkarto]]-hazardludoj, ekz. [[pokero]], [[Black Jack]], [[Baccara]], [[Faro]], [[Trente et quarante]], [[Red dog]]
* [[ĵetkubo]]-ludoj, ekz. [[Hazard]], [[Craps]], [[Sic-Bo]]<ref>[https://norgecasinohub.com/casino-bonus/uten-innskudd/ Rules of Sic Bo: How to Play?] NCH. Alirita en 2023-08-22.</ref>
* [[Keno]]
* Monerumado, ekz. kapo aŭ vosto (numero),
* [[Bukidomeno]] ([[Bukio]])
* [[Sportveto]]

== Religia preskribo de vetludado ==
[[Dosiero:La nobla Korano en Esperanto 1.JPG|eta|maldekstre|230ra|La [[Korano]] ne permesas vetludadon.]]
En multaj [[religio]]j vetludado estas preskribita, kondamnita aŭ severe malpermesita. Tiel ekzemple tekstas la Nobla [[Korano]]: "Vere deziras [[Satano]] estigi inter vi malamikecon kaj malamon per [[vino]] kaj hazardludo, por malproksimigi vin de la pensoj pri [[Allaho]] kaj de la preĝo."<ref>[[Korano|Nobla Korano, Ĉapitro 5, Verso 92]]</ref>, aŭ la baha-a Kitáb-i-Aqdas: "Vetludo kaj [[opio]] estas malpermesitaj por vi. Detenu vin de ambaŭ, ho homoj, kaj ne apartenu al la kulpuloj."<ref>[[Kitáb-i-Aqdas|Kitáb-i-Aqdas, paragrafo 155]].</ref> Spite al la fakto, ke ekzistas diferencaj interpretadoj de la [[Ŝario]] (Islama Juro) kiuj ekzistas en la [[Islama Mondo]], estas interkonsento inter la '[[ulemo]]j' ({{lang-ar|عُـلـمـاء‎}}, nome fakuloj (de Islamo)) en kiu la vetludado estas [[haramo]] (en araba, حَـرام‎, nome peka aŭ malpermesita). En la asertado pri tiu malpermeso, la islamaj juristoj priskribas la vetludojn kiel nekuranaj, kaj ĝenerale malprofitaj por la islama [[Ummao|Ummaho]] (en araba, أُمَّـة‎, komunumo). La arablingva terminaro por tiu aktiveco estas Maisir.<ref> Morrison, Rod (2012). ''The Principles of Project Finance''. p. 50. </ref>

En la mondoregionoj en kiuj oni plenumas la kompletan Ŝarion, kiel ĉe la indonezia [[Aĉeo|provinco Aĉeo]], la punoj por islamaj vetludantoj povas gami el 12 vipfrapoj aŭ unu jaro en prizono ĝis monpuno por tiuj kiuj disponigas ejon por tia praktiko.<ref> Feener, Michael (2013). ''Sharia and Social Engineering''. p. 145. </ref> Kelkaj islamaj landoj rekte malpermesas la vetludadon; la plimulto de la ceteraj tenas ilin sub strikta regulado.<ref>[https://web.archive.org/web/20121116151625/http://www.iagr.org/members/ «IAGR – Leading the World in Gaming Regulation » Gaming Regulators».] web.archive.org. 16a de novembro 2012. Arkivita el la originalo la 16an de novembro 2012. Konsultita la 13an de julio 2021. </ref>

La [[Katolika Eklezio]] tenas pozicion, ke ne estas morala malhelpo al vetludado, kondiĉe ke ĝi estas justa, ĉiuj vetantoj havas racian ŝancon trafi, ke ne estu [[fraŭdo]], kaj la diversaj flankoj ne havas faktan konon pri la rezulto de la veto. Ĝenerale, la katolikaj episkopoj kontraŭis la kazinan vetludadon pere de la argumento ke tro ofte ĝi altiras homojn al vetludado, kreante problemojn de ludomanioj, kun efektoj aparte negativaj inter malriĉuloj; foje vetludado ankaŭ okazigas duarangaja efektojn kiel la pliigo de ŝuldoj, pruntoprenado, prostituado, koruptado kaj publika malmoraleco ĝenerale.<ref>[https://www.miamiarch.org/CatholicDiocese.php?op=Article_11111145043338 «ADOM :: Florida bishops oppose expanding casino gambling».] Konsultita la 5an de septembro 2016. </ref><ref> Mike Latona. [https://web.archive.org/web/20160611083747/http://www.catholiccourier.com/news/local-news/states-bishops-oppose-casino-expansion/ «State's bishops oppose casino expansion».] Catholic Courier. Arkivita el originalo la 11an de junio 2016. </ref><ref>[https://www.catholicculture.org/news/headlines/index.cfm?storyid=13417 «Kentucky bishops urge opposition to casino gambling : News Headlines».] Konsultita la 5an de septembro 2016. </ref> Ankaŭ kelkaj pastroj opoziciis al kazinoj pro kroma tialo, ke ili malproksimigas la klientojn de la eklezia [[bingo]] kaj de aliaj ĉiujaraj festivaloj en kiuj oni uzas vetludadon por kolekti financadon por la ekleziaj bezonoj.<ref>[https://eu.cincinnati.com/ «Catholic bishops oppose casino idea».] Konsultita la 5an de septembro 2016. </ref> [[Tomaso de Akvino|Sankta Tomaso de Akvino]] skribis, ke la vetludado devus esti malpermesita speciale kiam la vetanto perdinto estas maljuna aŭ ne rajtas konsenti pri la operacio.<ref> Poitras, Geoffrey (2016). [https://books.google.es/books?id=8jEFDAAAQBAJ&pg=PA98&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Equity Capital: From Ancient Partnerships to Modern Exchange Traded Funds] (en angla). Routledge. p. 98. ISBN 9781317591030. </ref> Ofte oni konsideris, ke la vetludado rezultas en sociaj negativaj konsekvencoj, kiel aperas en satiroj de [[Honoré de Balzac|Balzac]]. Pro tiuj sociaj kaj religiaj tialoj, plimulto de juraj leĝaroj limigas la vetludadon, kiel defendas [[Blaise Pascal|Pascal]].<ref>[https://www.palgrave.com/gp/?K=9780333550366%7C Palgrave]Alirita en 2021-07-13 ĉe www.palgrave.com, en angla.</ref>

La rigardo al vetludo inter [[Protestantoj]] varias iome inter malkuraĝigi aŭ malpermesi siajn membrojn el partopreno en vetludado. Por ekzemplo, la [[Unuiĝinta Metodisma Eklezio]] kontraŭas vetludadon, ĉar ili konsideras ĝin kiel [[peko]] kiu baziĝas sur avaremo.<ref>[http://www.umc.org/what-we-believe/gambling] Alirita la 25an de Marto 2018.</ref> Ankaŭ [[kvakeroj]] malaprobas vetludadon.<ref>[http://www.worldspirituality.org/moral02.html] Alirita la 25an de Marto 2018.</ref>

Aliaj Protestantoj kiuj kontraŭas vetludadon estas multaj [[Menonitoj]], la [[Kristana Reformita Eklezio en Nordameriko]],<ref>[https://www.crcna.org/welcome/beliefs/position-statements/gambling] Alirita la 25an de Marto 2018.</ref> la [[Libera Metodisma Eklezio]],<ref>[http://www.freemethodist.org.uk/articles/the-dangerous-rise-of-gambling.php] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20180618103508/http://www.freemethodist.org.uk/articles/the-dangerous-rise-of-gambling.php|date=2018-06-18}} Alirita la 25an de Marto 2018.</ref> la [[Savarmeo]],<ref>[http://www.waterbeachsalvationarmy.org.uk/what-to-know-more/why-dont-salvationists-drink-smoke-or-gamble/] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20180618102620/http://www.waterbeachsalvationarmy.org.uk/what-to-know-more/why-dont-salvationists-drink-smoke-or-gamble/|date=2018-06-18}} Alirita la 25an de Marto 2018.</ref> la [[Eklezio de Nazaretano]],<ref>[http://www.crivoice.org/creednazarene.html] Alirita la 25an de Marto 2018.</ref> la [[Suda Baptisma Konvencio]],<ref>[http://www.sbc.net/resolutions/564/resolution-on-gambling] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20180618102911/http://www.sbc.net/resolutions/564/resolution-on-gambling|date=2018-06-18}} Alirita la 25an de Marto 2018.</ref> la [[Asembleoj de Dio]],<ref>[https://ag.org/Beliefs/Topics-Index/Gambling-and-Lotteries] Alirita la 25an de Marto 2018.</ref> kaj la [[Sepataga Adventisma Eklezio]].

Aliaj eklezioj kiuj kontraŭas vetludadon estas la [[Atestantoj de Jehovo]], la [[Eklezio de Kristo]],<ref>[https://www.lds.org/topics/gambling?lang=eng] Alirita la 25an de Marto 2018.</ref> la [[Iglesia Ni Cristo]],<ref>[http://incworld.faithweb.com/info.htm] Alirita la 25an de Marto 2018.</ref> kaj la Membroj de la [[Eklezio de Dio Internacia]].

== Negativaj konsekvencoj ==
Diversaj studoj montras, ke kvankam multaj personoj partoprenas en vetludado kiel formo de [[distrado]] aŭ de enspezado, tiu aktiveco, same kiel ĉe ĉiu ajn konduto kiu okazigas variadon en la cerba kemio, povas konvertiĝi en konduta [[manio]]. Tiu povas okazi rezulte en ĉiuj negativaj konsekvencoj en la vivo de persono, krom la fizikaj problemoj kiujn povas suferi tiuj kiuj kombinas la vetludadon kompulsie en troa uzado de [[drogo]]j kaj [[alkoholo]]; tro ofte tiu troa uzado interplektiĝas kun vetludado.<ref> 8a de Februaro, Editorial StaffLast Updated:. [https://americanaddictioncenters.org/behavioral-addictions «What Is Process Addiction & Types of Addictive Behaviors?».] American Addiction Centers (en angla). Konsultita la 13an de julio 2021. </ref>

La problemiga vetludado havas multajn [[simptomo]]jn. La vetludantoj ofte klopodas por rekuperi la perditan monon, kaj tio rezultas en plua monperdado kaj pli gravaj problemoj. Kelkaj ludantoj partoprenas en vetludado kiel klopodo por mildigi la sentojn de senpoveco kaj [[anksio]].<ref>[https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/compulsive-gambling/symptoms-causes/syc-20355178 «Compulsive gambling - Symptoms and causes».] Mayo Clinic (en angla). Konsultita la 13an de julio 2021. </ref>

En [[Unuiĝinta Reĝlando]], la Aŭtoritato pri Reklamado cenzuris diversajn entreprenojn pri vetludado pro reklamado maskita de novaĵprogramo kiuj sugestis false, ke iu persono estis forpaginta ŝuldojn aŭ medicinajn elspezojn pere de vetludado reta. La firmaoj povas suferi eblajn altajn monpunojn.<ref>[https://www.theguardian.com/media/2017/sep/13/betting-firms-ads-asa-ladbrokes-888-skybet-casumo «Betting firms could be fined over ads 'targeting vulnerable people'».] [[The Guardian]] (en angla). 13a de septembro 2017. Konsultita la 13an de julio 2021. </ref> Tamen en multaj landoj la ekonomia povo de la vetentreprenoj sukcesas trudi sian reklamadon per televidaj privataj kanaloj.

Studo de 2020 farita en 32 landoj trovis, ke ju pli granda estas la aktiveco de vetludado en difinita lando, des pli fluktuemaj estas la prezoj de la [[borso]] de tiu lando.<ref> Blau, Benjamin M.; Whitby, Ryan J. (1a de septembro 2020). [https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S2214635019302965 «Gambling activity and stock price volatility: A cross-country analysis».] ''Journal of Behavioral and Experimental Finance'' (en angla) 27: 100338. ISSN 2214-6350. doi:10.1016/j.jbef.2020.100338. </ref>

== En kulturo ==
=== En literaturo ===
[[Dosiero:The Gambler (novel) 1866 first edition cover.jpg|eta|dekstre|230ra|''[[La ludisto]]'' de [[Fjodor Dostojevskij]] (1866-1867) faris longdaŭran influon en la tutmonda kulturo.]]
''[[La ludisto]]'' ({{lang-ru|Игрок|t=Igrok}}) estas [[romano]] de [[Fjodor Dostojevskij]] verkita en 1866 kaj publikigita en 1867, kiu temas pri juna tutoro dungita ĉe iama rusa [[generalo]]. La romano prezentas la propran dependecon de Dostojevskij je [[ruleto]] dum lia estado en [[Wiesbaden]], prezentita en la romano kiel fikcia urbo Roulettenbourg,<ref name="alianza" /> kaj lian pasian restadon en Eŭropo kun Apollinarija Prokofjevna Suslova ([[Polina Suslova]]), je kiu li enamiĝis senkontrole.<ref name="alianza"> López-Morillas, Juan (2006). «Nota del traductor». En Fiódor Dostoyevski. ''El Jugador'' (1a eldono). Madrid: Alianza Editorial. pp. 7-10. ISBN 84-206-6617-3. </ref> Pri tiu verko [[Sergej Prokofjev]] verkis samnoman ruslingvan [[opero]]n.<ref> Porter, Andrew, "Prokofiev's Early Operas: The Gambler. The Love of Three Oranges" (aŭgusto 1962). ''The Musical Times'', 103 (1434) 528-530. </ref>

Alia similtema opereto estis ''Il giocatore'' (La ludisto) nome ''intermezzo'' triparta kun muziko de 15-jaraĝa [[Luigi Cherubini]] kaj [[libreto]] de Antonio Salvi, duonjarcento antaŭe verkita por Giuseppe Maria Orlandini. Ĝi premieris en Florenco en la jaro 1775. <ref>
[https://www.operadis-opera-discography.org.uk/CLCHGIOC.HTM Registrazioni de "Il giocatore" di Luigi Cherubini,] ĉe operadis-opera-discography.org.uk, operadis-opera-discography.org.uk. URL konsultita la 4an de februaro 2014.</ref>

En ''[[La aventuroj de Alico en Mirlando]]'' (1865) de la brita matematikisto kaj verkisto, diakono Charles Lutwidge Dodgson sub plumnomo [[Lewis Carroll]], tri roluloj estas fakte [[ludkarto]]j, kiuj devas ruĝfarbi blankajn rozojn, kiel ebla aludo al la [[Militoj de rozoj]] (prie vidu sube bildon).

=== En filmoj ===
Pri la verko de Fjodor Dostojevskij faris samnoman britan [[filmo]]n ''The Gambler'' en 1997 hungara reĝisoro [[Károly Makk]]. Protagonisto estis [[Michael Gambon]], kiu ludis la rolon de la propra Dostojevskij, kaj la filmo temas pri la procezo verkadi la propran novelon.<ref>[https://web.archive.org/web/20090129061134/http://ftvdb.bfi.org.uk/sift/title/546621 The GAMBLER]</ref> Bazita sur la sama novelo de la rusa verkisto estas denove samnoma filmo ''El jugador'' (2016), kiu translokigas la agadon al argentina etoso.<ref>[https://www.filmaffinity.com/es/film287341.html El jugador] en filmaffinity, alirita la 1an de Novembro 2023.</ref>

Tre populara estas holivuda usona filmo ''The Sting'' (1973) reĝisorita de George Roy Hill kaj protagonistigita de [[Paul Newman]] kaj [[Robert Redford]]; la filmo ricevis plurajn [[Oskar-premio]]jn.<ref>[https://www.theguardian.com/film/2017/feb/22/the-sting-best-picture-oscar-1974 My favorite best picture Oscar winner: The Sting] [[The Guardian]] Alirita la 1an de Novembro 2023.</ref> En ĝi oni enkondukas subtemon tre ligitan tradicie al vetludado, kaj precize al kartoludado, nome friponaĵo, trompo.<ref>Prie vidu supren pentraĵon de [[Caravaggio]], nome "La kartludistoj", ĉirkaŭ 1594.</ref> Tiu ingredienco ofte konvertas lud-anto-n en lud-isto.

Pli klasika estas ''[[Gilda]]'', usona [[nigra filmo]] de 1946 reĝisorita de [[Charles Vidor]] en kiu stelulas [[Rita Hayworth]] en sia filmonomiga rolo kaj [[Glenn Ford]]. En ĝi, Johnny Farrell, usonano alveninta al [[Bonaero]], gajnas monon per trompoj en vetludado. Li estis savita de ŝtelklopodo fare de nekonato, nome Ballin Mundson. Mundson enkondukis lin al eksterleĝa vetludejo, sed ankaŭ tie Farrell friponas kaj estas kondukita al la kazinestro, kiu estas Mundson mem. Tiu dungas lin kiel fidinda kazinadministranto. Laŭlonge de la jaroj ''Gilda'' ricevis statuton de [[kulta filmo]].<ref>Grossini, Giancarlo (1a de Januaro 1985). [https://books.google.com/books?id=SAM9zvABpuoC "Dizionario del cinema giallo: tutto il delitto dalla A alla Z"]. EDIZIONI DEDALO – via Google Books.</ref><ref>{{Citaĵo el la reto|url=https://www.standard.co.uk/go/london/film/gilda-review-7425915.html|titolo=Gilda - review|dato=10a de Aprilo 2012}}</ref>

Ankaŭ kun agado okazanta en [[kazino]] estas ''[[Ocean's Eleven]]'' (angle "La dekunuopo de Ocean"), nome [[Usono|usona]] [[Komedio|komedia]] [[filmo]] pri ŝtelistoj de 2001 reĝisorita de [[Steven Soderbergh]] kaj verkita de Ted Griffin. Ĝi estas [[Refilmado|refilmigo]] de la samnoma filmo de 1960. ''Ocean's Eleven'' havas ĉefaktoraron, kiu inkludas [[George Clooney]], [[Brad Pitt]], [[Matt Damon]], [[Don Cheadle]], [[Andy García]], Bernie Mac kaj [[Julia Roberts]]. La rakonto sekvas amikojn de Danny Ocean (Clooney) kaj Rusty Ryan (Pitt), kiuj planas ŝtelon de 160 milionoj da dolaroj de [[kazino]]posedanto.<ref>{{citaĵo el la reto|url=https://variety.com/2000/film/news/clooney-may-be-unfaithful-1117782038|titolo=Clooney may be 'Unfaithful'|titolo-aldono=|alirdato= 2021-05-03|persona nomo=|familia nomo=|aŭtoroligilo=|kunaŭtoroj=|redaktinto=|dato=|formato=|verko=|eldoninto=Variety|paĝoj=|lingvo= en|arkivurl=|arkivdato=|citaĵo=}}</ref>

[[Dosiero:Paul Cézanne, Les joueurs de carte (1892-95).jpg|eta|maldekstre|''La kartoludantoj'', unu el la serio de pentraĵoj, tiu de 1895, de [[Paul Cézanne]], kiu montras [[kartludo]]n.]]

=== En arto ===
''[[La kartoludantoj]]'' estas serio de olepentraĵoj fare de la franca [[Post-impresionismo|postimpresionisma]] artisto [[Paul Cézanne]]. Pentrita dum la fina periodo de Cézanne en la komenco de la [[1890-aj jaroj]], estas kvin pentraĵoj en la serio. La versioj varias laŭ grando kaj laŭ la nombro de ludantoj pentritaj. Cézanne faris ankaŭ nombrajn desegnojn kaj studiskizojn prepare por la serio de ''La kartoludistoj''.

Por tiu serio, la pentristo uzis farmistojn kaj taglaboristojn kiuj laboris en la kampoj proksime al Jas de Bouffan kiel modeloj. Tial kaj pro la etoso en malaltklasa drinkejo, tiu pentroserio enkadriĝas ene de la alproksimiĝo de la moderna arto al la vivo de la [[laborista klaso]], jam for de la iamaj markoj de la altaj klasoj.

Unu versio de ''La kartoludistoj'' estis vendita en 2011 al la reĝa familio de [[Kataro]] kontraŭ prezo varie ĉirkaŭkalkulita inter 250 milionoj kaj 300 milionoj da usonaj dolaroj, kio faris ĝin la dua [[Listo de la plej multekostaj pentraĵoj|plej multekosta pentraĵo iam vendita]].<ref name=VanityFair>{{Citaĵo el la reto|url=http://www.vanityfair.com/culture/2012/02/qatar-buys-cezanne-card-players-201202|titolo=Qatar Purchases Cézanne's The Card Players for More Than $250 Million, Highest Price Ever for a Work of Art|alirdato=3a de Februaro 2012|familia nomo=Peers|persona nomo=Alexandra|dato=Januaro 2012|verko=Vanity Fair}}</ref>

== Bildaro ==
<gallery>
PlayingCards Rosebush.jpg|Tri ludkartoj devas ruĝfarbi blankajn rozojn, en [[La aventuroj de Alico en Mirlando]].
Italian Playing Cards.jpg|Italaj ludkartoj.
Wheel of Fortune Navy.jpg|La [[Rado de Fortuno]] (angle ''Wheel of Fortune'') estas usona distra ludspektaklo kiu estas en televido ekde 1975.
Slot machine.jpg|Hazardludila maŝino.
</gallery>

== Vidu ankaŭ ==
* [[Bingo]]
* [[Hazardo]]
* [[Ludilo]]
* [[Ludkarto]]
* [[Ludo]]
* [[Ludopatio]]
* [[Probablo]]
* [[Veto]]

== Referencoj ==
{{Referencoj}}

{{Projektoj|q=Vetludo}}

{{Havenda artikolo|Vetludo}}
{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Hazardludoj| ]]