Svahila lingvo

La svahila lingvo (malofte sŭahila aŭ suahila; svahile: Kiswahili [elp. kisŭaHIli]) estas bantua lingvo de la svahiloj (ene de la niĝerkonga lingvaro) parolata en granda parto de Orienta Afriko,

Svahila lingvo
Kiswahili
Regionoj kie homoj parolas la svahilan
makrolingvo • natura lingvo • moderna lingvo
Sabaki • Bantua lingvaro
Parolata en	Tanzanio, Kenjo, Ugando kaj en limaj regionoj de najbaraj landoj
Parolantoj	proksimume 60 milionoj
Skribo	Latina alfabeto
Lingvistika klasifiko
Niĝerkonga lingvaro Benue-konga Bantua lingvaro Svahila
Oficiala statuso
Oficiala lingvo en	Tanzanio, Kenjo, Ugando, Demokratia Respubliko Kongo
Reguligita de	Baraza la Kiswahili la Taifa
Lingvaj kodoj
Lingvaj kodoj
ISO 639-1	sw
ISO 639-2	swa
ISO 639-3	swa
SIL	SWA
Glottolog	swah1254
Angla nomo	Swahili
Franca nomo	swahili
Specimeno
La Patro Nia: Baba yetu uliye mbinguni, jina lako litukuzwe. Ufalme wako ufike. Utakalo lifanyike duniani mbinguni. Utupe leo mkate wetu wa kila siku. Utusamehe makosa yetu, kama tunavyowasamehe na sisi waliotukosea. Usitutie katika kishawishi, lakini utuopoe maovuni. Amina.
Vikipedio

Oficiala lingvo en Tanzanio, Kenjo, Ugando kaj Ruando, ĝi estas vaste parolata krome en Demokratia Respubliko Kongo kaj depost 2004 ĝi estas unu el la oficialaj lingvoj de Afrika Unio. La svahila estas oficiala lingvo ankaŭ de la Orient-Afrika Komunumo kaj de la Sud-Afrika Disvolviĝa Komunumo(Komunumo por la Evoluigo de la Sudo de Afriko),

Parolantaro

Kun pli ol 230 milionoj da parolantoj, ĝi estas unu el la dek plej parolataj lingvoj en la mondo, kvankam ne estas unuanimeco pri tiu nombro, La nombro de svahil-parolantoj, ĉu kiel gepatra ĉu kiel dua lingvo, foje estas taksata je nur ĉirkaŭ 80 milionoj da personoj.

Disvastigo

La svahila estas ĉefe en Tanzanio, Kenjo kaj en la apudaj insuloj, Ugando, Burundo kaj Ruando kaj en la landlimaj regionoj de Kongo, Zambio kaj Mozambiko.

Pro komunaj klopodoj fare de la prilingvaj registaraj entoj de Tanzanio, la svahila estas unu el tri oficialaj lingvoj (la aliaj estas la angla kaj la franca) de la Orient-Afrika Komunumo (OAK) kiu kunigas tiuregionajn landojn, nome Burundo, Kenjo, Ruando, Tanzanio, kaj Ugando. Ĝi estas ankaŭ lingvafrankao de aliaj areoj en la regiono de la Afrikaj Grandaj Lagoj kaj Orienta kaj Suda Afriko, inklude kelkajn partojn de Demokratia Respubliko Kongo (DRK), Malavion, Mozambikon, la sudan pinton de Somalio, kaj Zambion. La svahila estas ankaŭ unu el la laborlingvoj de la Afrika Unio kaj de la Sud-Afrika Disvolviĝa Komunumo. La Orient-Afrika Komunumo kreis institucion nomitan la Orient-Afrika Svahilia Komisiono (OSK) kiu ekoperaciis en 2015. Tiu institucio nuntempe servas kiel la ĉefa ento kiu promocias la lingvon en la Orientafrika mondoregiono, same kiel ĝi kunordigas ĝian disvolvigon kaj uzadon por regiona integrigo kaj daŭrigebla ĝenerala disvolvigo. En ĵusaj jaroj Sudafriko, Bocvano, Namibio, Etiopio, kaj Suda Sudano ekproponis la svahilan kiel studobjekton en lernejoj aŭ disvolvis planojn por fari tion.

Lingvoj kaj dialektoj parencaj al la svahila

La nuntempa norma svahila lingvo bazigas sur la dialekto kiunguja, parolata eb Zanzibaro, kiu estas insulo ĉe Tanzanio. La svahila ne estas unuforma lingvo ĉar ekzistas ne malmultaj diversaj variaĵoj, iuj el kiuj ne estas reciproke kompreneblaj.

Ŝikomora (aŭ Komora), oficiala lingvo en Komoroj kaj parolata ankaŭ en Majoto (Shimaore), estas tre rilata al svahila kaj estas foje konsiderata dialekto de svahila, kvankam aliaj fakuloj konsideras ĝin aparta lingvo. En 2022, baze sur la svahila kresko kiel elstara internacia lingvo, Unuiĝintaj Nacioj deklaris la 7-an de Julio Tagon de la svahila lingvo omaĝe al la dato kiam Julius Nyerere adoptis la svahilan kiel unuigintan lingvon por la afrikaj luktoj por sendependeco.

Klasigo

La svahila estas bantua lingvo de la sabakia branĉo. Spite sian kondiĉon de afrika lingvo, ĝi ricevis fortan influon de la araba kaj, en la lastaj du jarcentoj, de la angla kaj de la portugala; tiu laste menciita je malplia grado (mvinyo, bendera, meza, limau, por vino, flago, tablo kaj citrono el vinho, bandeira, mesa kaj limão respektive). Tiuj influoj limiĝas tamen al la vortotrezoro, ĉar la gramatiko plu estas absolute bantua. Dum la jarcentoj la svahila estis perdinta la distingon de tonoj. Temas pri lingvo kun gramatiko (sistemo de klasoj) tre regula kun preskaŭ absoluta ekvivalento inter skribado kaj prononcado.

En la klasigo de la bantuaj lingvoj fare de Malcolm Guthrie, la svahila estas en la bantua zono G, dum la aliaj sabakiaj lingvoj estas en zono E70, ofte laŭ la nomo Nyika. Historiaj lingvistoj konsideras la araban influon super svahila ege grava, ĉar ĝi prenas ĉirkaŭ 40% de sia vortotrezoro rekte el araba lingvo, kaj fakte la lingvo mem estis dekomence disvastigita fare de arabaj sklavistoj laŭlonge de la marbordoj de Orienta Afriko.

Historio

Originoj

La svahila lingvo estiĝis kiam la bantuaj popoloj renkontiĝis kun arabaj komercistoj, kaj aparte sklavistoj, ĉe la marbordo (kaj la vorto "svahilo" mem venis el la araba vorto sahel ساحل: "el la marbordo", "marbordanoj"). Same pri la dezirataj varoj nome eburo, spicoj, fererco kaj ĉefe la afrikanoj mem por la sklaveco.

Fakte la kerno de la svahila lingvo originiĝis el la bantuaj lingvoj de la marbordoj de Orienta Afriko. Multo de la bantua vortotrezoro de la svahila havas parencajn vortojn en la lingvoj pokomo, taita kaj mijikenda kaj malpli amplekse ankaŭ en aliaj orientafrikaj Bantuaj lingvoj. Kvankam opinioj de fakuloj varias pri la afero, historie oni konsideris, ke almenaŭ ĉirkaŭ 16-20% de la svahila vortotrezoro estas derivita el pruntvortoj, ĉefe el araba, sed ankaŭ el aliaj kontribuintaj lingvoj, kiel persa, hindustana, portugala, kaj malaja.

Fontolingvoj de pruntitaj vortoj en svahila

Fontolingvoj	Procento
Araba (ĉefe Omana araba)	15%
Angla	4.6%
Portugala	0.9–1.0%
Hindia	0.7–3.9%
Persa (ĉefe Irana persa)	0.4–3.4%
Malagasa	0.2–0.4%

Omana araba estas la ĉefa fonto de plej granda parto el arabaj pruntovortoj en svahila. En la teksto "Early Swahili History Reconsidered", tamen, Thomas Spear notis, ke la svahila retenas grandan kvanton de gramatiko, vortotrezoro kaj sonoj hereditaj el la Sabakia lingvo. Fakte, se temas pri la ĉiutaga vortotrezoro, uzante listojn de cent vortoj, 72–91% estis hereditaj el la Sabakia lingvo (kiun oni konsideras parenca lingvo) dum 4–17% estis pruntovortoj el aliaj afrikaj lingvoj. Nur 2–8% estis el neafrikaj lingvoj, kaj arabaj pruntovortoj konstituis nur parton el tio. Laŭ aliaj fontoj, ĉirkaŭ 40% de la svahila vortotrezoro devenas el araba. Restas nekonsiderata, ke granda nombro de la pruntitaj vortoj havas Bantuajn ekvivalentojn. La preferita uzado de arabdevenaj pruntitaj vortoj hegemonias ĉe la marbordo, kie lokanoj, pro kultura proksimeco, aŭ eĉ deveno mem el araba kulturo, plie uzas pruntitajn vortojn, dum lokanoj de la internaj teroj tendencas uzi la bantuajn ekvivalentojn. La lingvo mem estis dekomence skribata per araba skribsistemo, kio havigas lumon pri la kulturaj rilatoj inter araba kaj la klera aŭ prestiĝa uzado de la svahila almenaŭ en marbordaj areoj.

La plej fruaj konataj dokumentoj skribitaj en svahila estas leteroj skribitaj en Kilwa, Tanzanio, en 1711 en la araba skribsistemo kiuj estis senditaj al la portugaloj de Mozambiko kaj iliaj lokaj aliancanoj. La originalaj leteroj estas konservitaj en la Historiaj Arkivoj de Goa, Barato.

Kolonia epoko

Ĉiuokaze iel la svahila iĝis lingvafrankao en la regiono. Variaj koloniaj popoloj kiuj hegemoniis sur la marbordo de Orienta Afriko ludis gravan rolon en la kresko kaj disvastigo de la svahila. Je la alveno de araboj en Orienta Afriko, ili uzis la svahilan kiel lingvo de komerco kaj ankaŭ por instrui Islamon al la lokaj Bantuaj popoloj. Tio rezultis en la fakto, ke la svahila dekomence estis verkita en araba alfabeto.

Poste la portugaloj koloniigis la tieajn regionojn, kaj tiu kontakto kun portugaloj rezultis en pliigo de vortotrezoro de la svahila kaj precize tre ofte en gravaj aferoj por la moderna vivo (varoj, politikaj institucioj ktp.). La lingvo estis formaligita en institucia nivelo kiam germanoj ekkontrolis ĝin post la Berlina Konferenco. Vidinte, ke ĝi estas jam disvastigita lingvo, la germanoj formaligis ĝin kiel la oficiala lingvo uzenda en lernejoj (tial lernejo en svahila estas nomataj Shule (el germana Schule)) kaj en aferoj pri administracio, komerco kaj juĝsistemo. Ĉar germanoj kontrolis la ĉefan svahil-parolantan regionon en Orienta Afriko, ili ŝanĝis la alfabetan sistemon el araba al la latina alfabeto.

Post la Unua Mondmilito la areo de la Germana Orientafriko estis kaptita de la angloj. Jam en la 19-a jarcento ankaŭ multaj baratanoj kaj pakistananoj venis tien por komerco. Pro tio, la svahila havas fremdajn vortojn de ĉiuj lingvoj de ĉi tiuj popoloj. Tamen la gramatiko, kaj la ofte uzataj vortoj, ĉefe devenas de la bantua lingvofamilio, kies lingvoj estis parolataj de la unuaj parolantoj de la svahila. La araba alportis la plej multajn fremdajn vortojn, sekvate de la angla. Britoj trovis la svahilan enradikiĝinta en multaj areoj, ne nur en la marbordaj regionoj. Tiukadre la Britoj decidis formaligi ĝin kiel la lingvo uzenda tra tuta orientafrika regiono (kvankam en Brita Orientafriko [Kenjo kaj Ugando] plej grandaj partoj de areoj estis uzantaj anglan kaj variajn Nilotajn kaj aliajn Bantuajn lingvojn dum svahila estis ĉefe limigita al la marbordo). En Junio 1928, inter-teritoria kongreso en kiu partoprenis reprezentantoj de Kenjo, Tanganiko, Ugando, kaj Zanzibaro okazis en Mombasa. La zanzibara dialekto estis elektita kiel norma svahila por tiuj areoj, kaj oni adoptis normigan ortografion por la svahila.

Oni ne povas precizigi kiam la formado de la svahila okazis, sed ja dum la 16-a ĝis la 17-a jarcento; kaj jam estas dokumentoj el la 18-a kaj dum la 19-a jarcentoj el kiuj oni povas pristudi ne nur ties evoluon, sed eĉ la diversajn dialektojn. Ĉefe la komercemo de araboj portis la lingvon kiel utila rimedo interkompreniĝi kun diversaj popoloj landinterne el la marbordo ĝis la orienta parto de Kongo. Tiele disvastiĝis la svahila al diversaj regionoj, plej ofte nur kiel dua lingvo komerca, krom la propra gepatra. Fama konata komercisto estis Tippu Tip kiu per karavanoj en la 1870-aj jaroj rilatigis diversajn popolojn kaj disvastigis la lingvon.

Dum la komenco de la kolonia periodo, kiam oni ekproduktis la unuajn lernolibrojn por la svahila, la zanzibara dialekto de la svahila iĝis la norma dialekto. Tial la nuntempe disvastigata versio de la svahila devenas de tiu dialekto. La aliaj dialektoj ankoraŭ estas iomete uzataj, kvankam forte influitaj de la zanzibara dialekto. Tiu normigo okazis ĉefe fare de eŭropanoj kaj pere de la skriba lingvaĵo, vortaroj ktp. Ĉiukaze kaj misiistoj kaj koloniismaj administrantoj tre ofte malhelpis aŭ almenaŭ ne apogis la disvastigon de lingvo kiu funkcias nur kiel interpopola komunikilo kaj anstataŭe ili preferis aŭ la eŭropajn lingvojn koloniismajn aŭ la lokajn tribajn parolmanierojn, kiujn ili povis kontroli pli facile ol la tro (por ili) etenda interpopola svahila.

Sendependa periodo

Post sendependiĝo de la afrikaj landoj, la svahila plurfoje estis akiranta kaj perdanta oficialan statuson el iuj el ili.

En Ugando dum la regado de Idi Amin en 1971-1979, ĝi iĝis la oficiala lingvo de la militistaro, do estis foje traktata kiel "lingvo de perforto". Post la falo de la diktaturo de Amin la svahila perdis sian statuson kaj popularecon kaj reviviĝis en la lando nur fine de la 1990-aj danke al klopodoj de la Orientafrika Komunumo.

En Tanzanio la svahila estas devige uzata kiel lingvo de instruado en lernejoj eĉ en kamparaj areoj, kie malmultaj konas ĝin.

Svahila Marbordo

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Svahila Marbordo.

La termino svahila marbordo referencas al marborda areo en Sud-Orienta Afriko loĝata de parolantoj de la svahila lingvo. Ĝi ĉefe konsistas el marborda Kenjo, Tanzanio kaj norda Mozambiko. La termino povas ampleksi ankaŭ kelkajn el la insuloj de la Hinda Oceano, kiaj Zanzibaro, Pate kaj Komoroj, kiuj kuŝas ĉe la svahila marbordo. La svahila marbordo havas distingajn kulturon, demografion, religion kaj geografion, kaj kiel rezulto - kun aliaj faktoroj, kiaj ekonomio - vidis aperintajn movadojn por separismo.

Nuna stato

La svahila estas la sola ŝtata lingvo en Tanzanio, kaj unu el la du ŝtatlingvoj de Kenjo (kune kun la angla). Ĝi estas multe uzata por kompreniĝo inter la diversaj triboj de Orientafriko, kiuj ĉiuj havas siajn tribajn lingvojn. Tamen nuntempe en Tanzanio la plejmulto de la homoj (kaj ĉefe la junuloj) regas la svahilan same bone kiel sian triban lingvon. Por pli da informoj pri la lingva situacio en Tanzanio, rigardu la paĝon pri Tanzanio.

La svahila estas oficiala lingvo de Ugando, Tanzanio kaj Kenjo, same kiel de la Afrika Unio (kun la angla, la franca, la araba, la hispana kaj la portugala). En la Demokratia Respubliko Kongo ĝi havas la statuson de "nacia lingvo".

En februaro 2021 la 21-a pintokunveno de la Orientafrika Komunumo rezoluciis pri aprobo de svahila kiel oficiala lingvo de la komunumo (kune kun la angla kaj la franca). Sekvante tiun decidon en 2022 registaro de Ugando donis al la svahila statuson de oficiala lingvo. En 2020, Sud-Afriko proponis la svahilan kiel elekteblan lernobjekton en lernejoj. En 2022 Tanzanio anoncis planojn konstrui svahilan universitaton kaj donis tiucele 100 akrojn en Bagamoyo.

Ĝi estas uzata de ĉirkaŭ 80 milionoj da personoj en Orienta Afriko kaj ĝi estas konsiderata "Lingvafrankao" en teritorio kie ekzistas dekoj da aliaj lingvoj. Kurioze, nur 2% el la loka loĝantaro konsideras ĝin gepatra lingvo en la socilingvistikaj enketoj. Laŭ kelkaj ĉirkaŭkalkuloj, la parolantoj de la svahila povus esti inter 120 kaj 150 milionoj da personoj.

Oni antaŭvidas konstantan pliigon de la parolantoj de svahila, danke al la gravo lastatempe atribuita fundamente de la edukaj institucioj de Kenjo kaj Tanzanio, kie ĝi estas oficiala lingvo, same kiel pro la kreskanta intereso flanke de la afrikusona komunumo por ties studo kaj disvastigo kiel lingvo de konstruado tutafrika.

Trajtoj

Svahila en araba skribo - memortabulo ĉe Askari Monumento, Dar es Salaam.

Kiel en la aliaj bantuaj lingvoj, en la svahila ekzistas diversaj substantivaj klasoj, kiuj estas signalataj de la prefikso de la substantivo. La verboj kaj adjektivoj devas kongrui kun la substantiva klaso de la ĉefa substantivo.

La svahila havas fonetikan ortografion, uzante 24 el la 26 latinaj literoj. Ĝi estas fonetika en la senco ke ĉiu sono estas skribata en nur unu maniero. Tamen kelkaj sonoj estas skribataj per pli ol unu litero (ekz. sh por la sono ŝ), do malkiel Esperanto ĝi ne estas fonetika en la senco ke ĉiu litero nur reprezentas unu sonon.

La svahila skribiĝis per la araba alfabeto ĝis la 18-a jarcento, sed la formo skribata kutima en la aktualo uzas la latinan alfabeton. Ĵuse oni disvastigis la skribsistemon Mandombe por kelkaj centrafrikaj lingvoj, inter kiuj estas la svahila, kvankam tiu estas minoritata kaj ligata al la kongaj lingvoj kaj la religio kimbanga. La moderna skribsistemo estas fonembaza, pro kio ties legado kaj prononcado estas sufiĉe facila, diference ekzemple de la angla kaj franca, kie la etimologia skribsistemo hegemonias super la fonema, partikulare ĉe la vokaloj.

Vortotrezoro

Salutoj kaj ĉiutagaĵoj

la Patro Nia en la svahila lingvo, en Jerusalemo

• jambo: Saluton! *
• hujambo?: Saluton! Kiel vi (singulare) fartas?
• sijambo: Saluton! Mi fartas bone.
• hamjambo?: Saluton! Kiel vi (plurale) fartas?
• hatujambo: Saluton! Ni fartas bone.
• usiku mwema: Bonan nokton
• lala salama: dormu bone
• hamna shida: Ĉio en ordo
• habari: Kiel vi fartas? (laŭvorte "novaĵo(j)")
• shikamoo: Respektomontra saluto al aŭtoritatoj aŭ maljunuloj
• marahaba: Respondo al shikamoo
• bwana: Sinjoro
• mama: Sinjorino
• pole sana: Mi bedaŭras
• samahani: Pardonu (araba prunto)
• asante / ahsante: Dankon
• kwa heri : Adiaŭ
• Karibu: Bonvenon

Noto: jambo estas vorto dirata al kiu supozeble ne konas aŭ parolas la lingvon. Se oni interkomprenas la svahilan, la respondo estas sijambo; se la interparolanto ne parolas ĝin, la respondo estas jambo simple.

Pruntvortoj

• hoteli: hotelo (de la angla hotel)
• baisikeli: biciklo (de la angla bicycle)
• polisi: polico (de la angla police)
• kadi: karto (de la angla card)
• picha: foto (de la angla picture)
• safi: pura (de la araba sāfī, 'pura')
• krismasi: kristnasko (de la angla Christmas)
• daktari: kuracisto (de la angla doctor)
• askari: gvardio (de la araba `askarī, 'soldato')
• kondomu / kondom / ndomu: kondomo (de la angla condom)
• mvinyo : vino (de la portugala "vinho")
• meza : tablo (de la portugala "mesa")
• bendera : flago (de la portugala "bandeira")
• limau : citrono (de la portugala "limão")

Noto: granda parto de la vortotrezoro devenas de la araba, angla kaj portugala pro historiaj, ekonomiaj kaj koloniaj kialoj.

Manĝoj kaj utilaĵoj

• baridi: malvarma (de la araba bārid)
• chumvi: salo
• kahawa: kafo (de la araba qahwa)
• chai: teo (de la hinda चाय chai)
• sukari: sukero (de la araba sukkar)
• chakula: manĝo
• nyama: viando
• limau : citrono (de la portugala)
• mvinyo: vino (de la portugala)
• nanasi : ananaso

Animaloj

• jogoo: koko
• simba: leono
• popo: vesperto
• pweza: polpo
• tembo: elefanto
• kiboko: hipopotamo
• chui: leopardo
• duma: gepardo
• fisi: hieno
• mbwa: hundo
• paka: kato
• nyani: paviano
• sokwe: ĉimpanzo
• ndege: birdo
• mbuni: struto
• nge: skorpio
• buibui: araneo
• bui: araneego
• mjusi: lacerto
• nyoka: serpento
• punda: azeno
• pundamilia: zebro
• farasi: ĉevalo
• ng'ombe: bov(in)o
• twiga: ĝirafo

Gramatikaĵoj

• sasa: nun
• zaidi: pli (de la araba ziyāda)
• chache zaidi: malpli

Utilaĵoj

• meza: tablo
• jua kali: forta suno
• mtoto: infano
• hoteli ya chakula / mkahawa / mgahawa: restoracio
• daladala: aŭtobuso (en Tanzanio)
• matatu: aŭtobuso (en Kenjo)
• chumba: ĉambro
• choo: necesejo
• rafiki: amiko (de la araba rafīq, 'kompano')

Koloroj

• -eupe: blanka
• -euse: nigra
• -ekundu: ruĝa
• -a buluu: bluo (de la angla blue)
• -a majani: verdo
• -a manjano: flavo

Noto: en svahila oni diras rangi ya buluu; koloro de bluo

Diversaĵoj

• pole pole: malrapide
• bendera, mabendera: flago, flagoj
• hamna shida / hakuna shida / hamna noma / hakuna matatizo / hakuna matata: Ne estas problemoj

Nombroj

• Nulo : sifuri (de la araba sifar)
• Unu: moja
• Du: mbili
• Tri: tatu
• Kvar: nne
• Kvin: tano
• Ses: sita (de la araba sitta)
• Sep: saba (de la araba saba`a)
• Ok: nane
• Naŭ: tisa (de la araba tisa`)
• Dek: kumi
• Dekunu: kumi na moja
• Dudek: ishirini (de la araba `ishrīn)
• Unua: -a kwanza
• Dua: -a pili
• Tria: -a tatu

Direktoj

• kulia: dekstre
• kushoto: maldekstre
• kilometa / kilomita: kilometro

Vehikloj

• gari: aŭto (de la angla car)
• pikipiki: motorciklo
• mafuta: benzino
• forbaifor: ĉiaterena veturilo (de la angla four by four: 4x4)
• dala dala: aŭtobuso / aŭ kamioneto de transporto de pasaĝeroj

Verboj

• kusema: paroli
• kusalimu / kuamkia: saluti
• kuhitaji: bezoni (nahitaji: mi bezonas, sihitaji: mi ne bezonas)

Monatoj

• Januari: januaro
• Februari: februaro
• Machi: marto
• Aprili: aprilo
• Mei: majo
• Juni: junio
• Julai: julio
• Agosti: aŭgusto
• Septemba: septembro
• Oktoba: oktobro
• Novemba: novembro
• Desemba: decembro

Ĉiuj monato-nomoj estas fremdaj vortoj el la angla, sed ekzistas ankaŭ alternativaj monato-nomoj, p. ek.: mwezi ya pili, dua monato.

Literaturo

La plej uzata formo de komenca poezio estis la utendi aŭ utenzi, kaj estis rilata al religiaj temoj, nome la legendaj heredoj de la araba kultura influo.

Dialektoj

Oni povas paroli kaj pri dialektoj rilataj al lokaj areoj kaj pri parolmanieroj rilataj al la diversaj uzaĵoj de la lingvo. Ekzemple ki-setla estus la svahila de la koloniismaj aŭ poste eŭropaj parolantoj, tro simpligita al nura komunikado kun servistoj aŭ subuloj; el tie iĝis fame konataj esprimoj kiaj bwana, hakuna matata, simba, uzataj en romanoj, filmoj ktp. Swahili safi estus la pura lingvo.

La tezoj de Bernard Golden

Bernard Golden en tre interesa kaj bonkvalita eseo La sŭahila lingvo kaj Esperanto – komparo kaj kontrasto disvolvas kuriozan tezon komparante la svahilan kun Esperanto. La eseo unuflanke priskribas la fenomenon de nenormala interpopola lingvo kia estas la svahila, kaj krome ĝi estas komparata en diversaj sencoj kun Esperanto, kaj precipe rilate al ties historio kaj sociologio. Nome oni priskribas la komercan naskiĝon de la svahila, kompare al la praktika intereso de komencaj esperantistoj, la malfacilon pri uzado de ambaŭ por poezio, ĉefe en la komencaj stadioj, la atakojn aŭ malhelpojn kontraŭ la svahila fare de naciismaj sentoj, de religiaj nuancoj, de edukistoj kaj de politikistoj, kio iel ripetiĝas en la kazo de Esperanto. Tamen oni komparas la du diversajn vojojn por normigo kiuj okazis en ambaŭ lingvoj, kaze de la svahila ĉefe ĉirkaŭ la dua kvarono de la 20a jarcento. La aliro al la literaturo estis avantaĝo por Esperanto, dum la troa ligo al kulturaj naskokernoj (Islamo kaj komerco por la svahila, eŭropaj intelektuloj por Esperanto) similigis malavantaĝojn. Alia diferenco estas ke en la procezo de disvastigo kaj normigo ĉe la svahila gravan rolon ludis komercistoj, misiistoj, administrantoj kaj politikistoj, dum ĉe Esperanto apenaŭ. Fina konkludo estas ke spite malhelpojn la svahila venkis, dum al Esperanto mankas ankoraŭ multo por tio.

Ankaŭ Bernard Golden, en sia artikolo Piĝinoj, kreolaj lingvoj kaj planlingvoj, eliras el la konceptoj de piĝinoj kiel porokazaj helplingvoj, nenies gepatraj lingvoj kaj kreolaj lingvoj kiel jam primaraj lingvoj devenaj el piĝinoj. Tradicie lingvistoj iom malatentis ilin, kvankam ja ili konstituas interesajn lingvajn fenomenojn, kaj fakte modelojn por planlingvoj, kiuj siavice plej ofte havas piĝinajn interetnajn celojn, kaj same kiel ili estas mikslingvoj. Kreolaj plej ofte estas facilaj lingvoj mikse inventitaj de filoj de parolantoj de piĝinoj. Tre interesaj kazoj de tiaj lingvoj estas Papiamento kaj la svahila. Esperanto povus profiti el tiaj fenomenoj, se ĝi pligrandigas sian facilecon kaj piĝinecon, dum povas esti malhelpita en sia etendiĝo pro alproksimiĝo al funkciado de nacilingvoj. Paŝoj al tiu piĝiniĝo estus la bazaj vortaroj kaj evito de gramatikaj komplikaĵoj de la "trunko" de Kalocsay, la facila lingvaĵo de la revuo Kontakto aŭ la Zagreba Metodo.

Vidu ankaŭ

• Lingvoj de Tanzanio
• Lingvistiko
• Listo de lingvoj
• Vortaro esperanto svahila
• Shaaban bin Robert
• Siti binti Saad
• Jan Knappert
• Maorea lingvo
• Orienta Afriko
• Svahillingva Vikipedio
• Svahiloj
• Zanzibaro
• Saba Saba (Tanzanio)

Bibliografio

• Bernard Golden, La sŭahila lingvo kaj Esperanto – komparo kaj kontrasto, en Interlingvo inter Lingvoj. Prilingvaj Eseoj, diversaj aŭtoroj, UEA, Roterdamo, 2015. ISBN 9789290171232. 271 paĝoj. paĝoj 15-28.
• Nurse, Derek, kaj Hinnebusch, Thomas J. Swahili and Sabaki: a linguistic history. 1993. Series: University of California Publications in Linguistics, v. 121.
• Prins, A.H.J. 1961. "The Swahili-Speaking Peoples of Zanzibar and the East African Coast (Arabs, Shirazi and Swahili)". Ethnographic Survey of Africa, eldonita de Daryll Forde. London: International African Institute.
• Wilfred Whiteley, Swahili: The Rise of a National Language, Lonfdono, Methuen.
• Nino Vessella, Skizo de sŭahila metriko, Hans Dubois, Bellinzona, 1980. 65 paĝoj.
• Nino Vessella, Kompara analizo de la sŭahila kaj Esperanto, CoEdEs, Milano, 1998. 26 paĝoj.
• Nino Vessella, Esperanto kompare kun la sŭahila lingvo: kontrastlingvistikaj kaj socilingvistikaj aspektoj, en Esperanto kaj aliaj lingvoj - kontrastlingvistikaj kaj socilingvistikaj aspektoj, Aktoj de la 31-a Esperantologia Konferenco en la 93-a Universala Kongreso de Esperanto, Roterdamo 2008, Red. Detlev Blanke, UEA, Roterdamo, 2012. ISBN 9789290171201. 122 paĝoj.
• Nino Vessella, Baza sŭahila gramatiko, Université Espoir du Congo, Baraka, 2024. ISBN 9791222733029. 62 paĝoj.

Eksteraj ligiloj

• esperante Informoj pri la Svahila lingvo en la vikio de UEA
• Kamusi Project Arkivigite je 2007-11-15 per la retarkivo Wayback Machine reta vortaro
• Mwanasimba Plena metodo por lerni la svahilan - (france/angle)
• Kisa cha Mzee Meko Tanzania bildstrio kun esperanto-traduko
• [2] Baza swahila-kurso ĉe Vikilibroj
• [3] Salale!, Edistudio, 1984. ISBN 88-7036-021-0. 175 paĝoj. Sŭahilaj teatraĵoj: "Aliyeonia Pepo" de Farouk Topan kaj "Mashetani" de Ebrahim Hussein esperantigitaj de Nino Vessella
• Monda Tago de la svahila lingvo en la retejo de Esperanto en Afriko
• Tago de la svahila lingvo, artikolo en UEA.facila aperinta 2024-07-29 (esperante)
• Njeri Wangari, Cecilia Maundu (2023-06-18) Kial la svahila ne iĝis unuiga lingvo de Afriko? (esperante). Tutmondaj Voĉoj. Arkivita el la originalo je 2023-08-23. Alirita 2023-10-31.